არჩევნები მესიის გარეშე, მაგრამ ისევ ივანიშვილის და სააკაშვილის მეტოქეობით - საარჩევნო გარემო, სოციოლოგია და ვინ როგორ სცადა პანდემიის გამოყენება

"ოპოზიციაში პოლიტიკური ძალა რომ არსებობდეს, რომელიც მოსახლეობის დიდი უმრავლესობისთვის მიუღებელი მაინც არ იქნება, "ქართული ოცნების" ბედი გადაწყვეტილი იქნებოდა", - წინასაარჩევნო პროცესი, პროგნოზები, კვლევები და პანდემია

საქართველოს 2020 წლის საპარლამენტო არჩევნებამდე, რომელიც პირველად ჩატარდება "ნახევრად პროპორციული" სისტემით, სულ რაღაც 2 დღე რჩება. ეს სწორედ ის არჩევნებია, რომლის პროპორციულობაც რთული, ხანგრძლივი და ზოგისთვის, ტკივილიანი გზით იქნა მიღწეული. რას უნდა ელოდოს "ქართული ოცნება" მმართველ პარტიად ორჯერ - 8 წლის განმავლობაში ყოფნის მერე, რა შანსები აქვს ოპოზიციურ სპექტრს, რა ტენდენციები იკვეთება წინასაარჩევნო სოციოლოგიურ კვლევებში, როგორ აისახება პანდემია სავარაუდო შედეგებზე? - ამ თემების შესახებ AMBEBI.GE-ს პოლიტიკის ექსპერტები ესაუბრნენ.

• როგორი იყო წინასაარჩევნო პროცესი და როგორია სავარაუდო შედეგების პროგნოზები?

ვახტანგ ძაბირაძე, პოლიტოლოგი და კონსტიტუციონალისტი:

"წლევანდელი პროცესი განსხვავებული ნამდვილად არის, თუნდაც იმით, რომ ბოლო პერიოდში დაძაბულობა ისეთი არაა, როგორიც იყო თუნდაც, 4 წლის წინ, 2016 წელს - ვგულისხმობ დაძაბულობას არა მედიასა და პოლიტიკურ ელიტაში, არამედ საზოგადოებაში; თუმცა, არც დიდი მოლოდინებია, რაღაც, ძალიან მდორედ მიდიოდა საარჩევნო პროცესის ორთვიანი პერიოდი და მხოლოდ ბოლო ერთი კვირაა, თითქოს, ცოტა გააქტიურდა. თუმცა, ეს მოსალოდნელიც იყო, რადგან ახლა ყველა პოლიტიკური ძალა თავის ამომრჩეველთან შემაჯამებელ შეხვედრებს აწყობს, რაც გარკვეულ დაძაბულობას იწვევს და გარკვეულ მოლოდინს აჩენს.

სიმართლე გითხრათ, მოლოდინების კუთხით არც ამომრჩეველი მახსენდება ასეთი ინერტული ბოლო 30 წლის განმავლობაში, ყოველთვის იყო მუხტი. არის მეორე საკმაოდ მნიშვნელოვანი ფაქტორიც, რაც ამას განაპირობებს - გასაგებია, რომ მოსახლეობის საკმაოდ დიდ ნაწილში "ქართული ოცნებისადმი" დამოკიდებულება დადებითი არ არის, მაგრამ როგორც ჩანს, ამომრჩეველი ვერც ოპოზიციაში პოულობს თავისთვის მისაღებ თუ გამოკვეთილ პოლიტიკურ ძალას. ამასთანავე, არის კიდევ ერთი მომენტი - 1%-იანი ბარიერი, რაც წვრილ პარტიებს პარლამენტში მოხვედრის საშუალებას აძლევს.

ჩემი აზრით, ყოველივე ეს უზრუნველჰყოფს იმას, რომ ამომრჩეველი არჩევნებზე ნამდვილად მივიდეს, მაგრამ ამ შემთხვევაში ხმები ალბათ, დიფერენცირებული და დაქსაქსული იქნება.

მგონია, რომ ხმას, დაახლოებით, მილიონ 800 ათასიდან 2 მილიონამდე ამომრჩეველი მისცემს. შედეგებზეც ალბათ, ბოლო პერიოდის განწყობებზე დაყრდნობით გარკვეული პროგნოზების გაკეთება შეიძლება. მგონია, რომ პროპორციულში "ქართული ოცნება" ხმების 40%-ის ფარგლებში მიიღებს, დაახლოებით, 600-700 ათას ამომრჩევლამდე; 25-30% ექნება "ერთიან ნაციონალურ მოძრაობას", 5-5%-ის ფარგლებში კი - "ლელოს", "ევროპულ საქართველოს", "სტრატეგია აღმაშენებელი" და "პატრიოტთა ალიანსი", შემდეგ კი წვრილი პარტიები. რაც შეეხება მაჟორიტარულ ოლქებს, მგონია, რომ აქ საკმაოდ ბევრი იქნება ისეთი ოლქი, სადაც მეორე ტურის ჩატარება გახდება საჭირო, დაახლოებით, 20 ოლქის ფარგლებში მაინც. თუმცა, ეს სპეციფიკურია, რადგან დიდი ოლქები მაჟორიტარების მხრიდან შესაბამისი პარტიული აქტივის რესურსს საჭიროებს, ასეთი რესურსი კი უამრავ პოლიტიკურ ორგანიზაციას, მით უმეტეს ისეთებს, რომელთა რეიტინგიც 1%-ის ფარგლებშია, არ გააჩნიათ, ამიტომ, ძირითადი დაპირისპირება მაჟორიტარებში, გარკვეული გამონაკლისების გარდა, ალბათ "ნაციონალურ მოძრაობას", "ქართულ ოცნებას" და "ევროპულ საქართველოს" შორის იქნება, შესაძლოა, ალაგ-ალაგ გავიდეს "ლელო" და "პატრიოტთა ალიანსი".

თორნიკე შარაშენიძე, პოლიტიკის ექსპერტი:

"წლევანდელი წინასაარჩევნო პროცესი ალბათ, დაახლოებით ისეთივე ნეგატიური იყო, როგორც ყველა სხვა კამპანია. ორივე მხრიდან ვხედავთ დემონიზაციას, საუბარი კონკრეტული პრობლემების გადაჭრაზე კი არ არის, არამედ, მიდის ერთმანეთისთვის ეგზისტენციალური ბრალდებების წაყენება - "კრემლის აგენტი", "მოღალატე", "გამყიდველი", "გაყიდე", "ჩააბარე" - ეს მარაზმი უკვე 29 წელია, არ დასრულდა. ის, რომ შეეჯიბრონ ერთმანეთს კონკრეტულ პოლიტიკაში და თქვან, რომ "აი, ეს უკეთესი იქნებოდა", მშვიდად, ისტერიკების გარეშე და არგუმენტირებულად, სტატისტიკის მოშველიებით, არა, ბრალდებები ყოველთვის ძალიან მძიმე და ხანდახან იმდენად აბსურდულია, რომ სასაცილო ხდება - რამდენადაც ვაკვირდები, ჯერჯერობით, ამ რეჟიმიდან საქართველო ვერ გამოდის. რას ვიზამთ, ეტყობა, ეს ამომრჩევლის ნაწილზე ჭრის და ამიტომაცაა ასე.

ეს არის უმწიფობის გამოხატულება, რომელიც ალბათ, სჭირს როგორც პოლიტიკურ კლასს, ისე - ამომრჩეველს, მაგრამ მოდით, ასე ვთქვათ - პოლიტიკურ კლასს მეტი მოეთხოვება, მათ თუ უნდათ, აჩვენონ რაღაც კარგი მომავლისთვის, დაეხმარონ ქვეყანას განვითარებასა და პოლიტიკური კულტურის მხრივ წინ წასვლაში, რიტორიკა ცოტა უნდა შეცვალონ, არ შეიძლება, ამდენი ხანი ამ მარაზმში ვიყოთ. ბუნებრივია, წინასაარჩევნო პროცესი ისეთი დრამატული არ ყოფილა, როგორც 2012 წელს, მაგრამ მაინც ნეგატიური იყო, რადგან წესით, ბოლო 8 წელიწადში უფრო უნდა გავზრდილიყავით, მეტი პოლიტიკური კულტურა უნდა დაგროვილიყო, შესაბამისად, წელს უკეთესი არჩევნები უნდა გვქონოდა, მაგრამ სამწუხაროდ, ასე არ მოხდა და უფრო ნელა ვიზრდებით, ვიდრე ამის სურვილი გვაქვს.

რაც შეეხება პროგნოზებს, პროპორციულში რა თქმა უნდა, "ქართულ ოცნებას" ყველაზე მეტი ხმა ექნება, თუმცა ერთობლივად სხვა პარტიები "ოცნებაზე" მეტს მოაგროვებენ. ის, რომ ხმების 50%-ზე მეტი "ოცნებამ" პროპორციულში აიღოს, გამორიცხულია და ამის თავადაც არ სჯერათ, მაგრამ ეს არ ნიშნავს, რომ არჩევნებს წააგებენ, რადგან არსებობს კიდევ მაჟორიტარული ოლქები და ბუნებრივია, იქ ყველა მმართველ პარტიას უპირატესობა აქვს. პროპორციულში ბუნებრივია, "ოცნება" შეეცდება, მინიმუმ 40% მიიღოს, და თუ ამ მაჩვენებელს გადაცდა, მაშინ შანსი აქვს, თუნდაც, კოალიციურად დააკომპლექტოს მთავრობა. თუ 40%-ს ვერ გადაცდა, ეს მძიმე დარტყმა იქნება, თუნდაც ფსიქოლოგიური და უკვე მეორე ტურში მაჟორიტარების გაყვანა უფრო გაუჭირდებათ, რადგან ძალიან მნშვნელოვანი იქნება ფსიქოლოგიური განწყობა პირველი ტურის შემდეგ - ვინ იქნება უფრო გატეხილი, ვინ იქნება პირიქით, იმედმოცემული, ვინ უფრო იბრძოლებს და მოტივირებული იქნება მეორე ტურში მაჟორიტარულ ოლქებში. საბოლოო ჯამში გამოდის, რომ მაჟორიტარული ოლქები გადამწყვეტი იქნება. აქ მმართველ პარტიას რამდენიმე ადგილას გაუჭირდება - იგივე, გლდანში, ალბათ ვაკეში, ასევე, ალბათ გაუჭირდება ისანში; ვფიქრობ, შეიძლება, ქუთაისშიც გაუჭირდეს და რეგიონებში კიდევაა 1-2 ოლქი, სადაც გაუჭირდებათ", - აღნიშნავს შარაშენიძე.

• ამომრჩევლის ქცევა და პოლიტიკური კულტურა

ამომრჩევლის ქცევაზე ექსპერტთა შეხედულებები განსხვავდება. როგორც ვახტანგ ძაბირაძე თვლის, ის, რომ ამჯერად არ გამოჩენილა "მესია", რომელიც მმართველ ძალას ჩაანაცვლებს და "გადაგვარჩენს", პოლიტიკური კულტურის ჭრილში მოქალაქეების ზრდაზე მიუთითებს. აზრს არ ეთანხმება თორნიკე შარაშენიძე, რომლის თქმითაც, "იზმ"-ები საზოგადოებაში კვლავ მძლავრადაა შენარჩუნებული.

"ოღონდ ეს არა და ვინც გინდა, იყოს" - როდესაც ხელისუფლებისადმი საზოგადოების აბსოლუტურ უმრავლესობაში ასეთი განწყობაა, ხელისუფლების ცვლილებას მაშინ ვახერხებთ, ფაქტობრივად, რევოლუციის ზღვარზე ვართ ხოლმე მისული. ამ შემთხვევაში ჩვენით თუ სხვებიც გვეხმარებიან, ჩნდება ხოლმე გარკვეული ლიდერი, რომელიც ოპოზიციურ ელექტორატს აერთიანებს და მაშინ ვიღებთ ასეთ ცვლილებებს. დღეს საზოგადოებაში ასეთი განწყობა არ არის, არამედ შემდეგი განწყობა დომინირებს: "ეს არა, მაგრამ მაშინ ვინ?!" ეს ერთი მხრივ კარგიცაა, რომ ამომრჩეველს, მით უმეტეს, არჩევნებზე მისულს, თუნდაც ბრმა, მაგრამ მაინც არჩევანის გაკეთებას აიძულებს. როდესაც დომინირებს აზრი, რომ "ოღონდ ეს არა, ვინც გინდა იყოს", იქ "ვინც გინდა იყოს" მერე ყოველთვის ერთ პოლიტიკურ ძალად ყალიბდება. აქამდე არჩევანს იოლად, სხვადასხვა ქარიზმატულ ლიდერზე ვაკეთებდით - ზოგს ქარიზმა ჰქონდა, ეროვნული მოძრაობა, პოლიტიკური გამოცდილება, ევროპაში მიღებული განათლება, უდიდესი ქველმოქმედი... აი, მთელი ჩამონათვალი ქარიზმებისა, რომელიც დამოუკიდებლობიდან დღემდე ყველა ხელისუფლებაში მოსულს ჰქონდა. დღეს ქარიზმები არ არის, პოლიტიკურ ასპარეზზე ორი ფიგურაა: სააკაშვილი და ივანიშვილი, რომლებიც ქარიზმატულები იყვნენ, მაგრამ დღეს ეს ქარიზმა ორივეს ჩამოშორდა, თუმცა ისინი, როგორც პარტიის ლიდერები, პირველები არიან და ოპოზიციაში მათი თანაფარდი სხვა არც ერთი ლიდერი არ გამოჩენილა. საზოგადოებას არც ერთი უნდა და არც მეორე, მაგრამ რახან მესამე არ გამოჩნდა, ეს მას აიძულებს, რაღაც გადაწყვეტილება მიიღოს. ჩემი აზრით, ეს ხელს შეუწყობს იმას, რომ ჩვენი საზოგადოება პოლიტიკურად გაიზარდოს. ამიტომ მგონია, რომ ძალიან მნიშვნელოვანი არჩევნებია ზოგადად, თუნდაც, საზოგადოების პოლიტიკური მოწიფულობის თვალსაზრისით", - აღნიშნავს ძაბირაძე.

"ბუნებრივია, რაღაც პროგრესი არის, მაგრამ ეს ალბათ, მიღწეულია იმის ხარჯზე, რომ ახალი, ძველი კოლმპლექსებითა და მემკვიდრეობით ნაკლებად დაკომპლექსებული თაობა მოვიდა. თუმცა ისევ ვხედავთ, რომ სამწუხაროდ, ამომრჩეველთა უმრავლესობა შეპყრობილია სხვადასხვა "იზმ"-ით. ამას წინათ მამუკა ხაზარაძემ თქვა, "იზმ"-ები უნდა დასრულდესო და მათ შორის ახსენა "მიშიზმი", "ზვიადიზმი", რასაც მისი "ჩაქოლვა" მოჰყვა ზვიადისტების მხრიდან... სამწუხარო დიაგნოზია, რომ ქვეყანაში "იზმ"-ები არ მთავრდება: ერთხელ რაღაც-"ისტი" თუ ხარ, ეს "ისტი" მთელი ცხოვრების განმავლობაში უნდა დარჩე. ჩემი აზრით, ნებისმიერი "იზმ"-ი დამღუპველია, ყველანაირი "იზმ"-ი როცა რადიკალურ სახეს იღებს, მერე ეს ერთი "აზმ"-ითმთავრდება და ეს არის მარაზმი. არ არის ასე მარტივად, რომ ეს ტენდენცია შემცირებულია, რადგან ჩვენ ვხედავთ რომ მაგალითად, თუ "ოცნებას" ვინმე უქმნის საფრთხეს, ეს ისევ "ნაციონალური მოძრაობის" პარტიაა, რომელიც ქარიზმატული ლიდერის, მიშას გარშემოა გაერთიანებული, ამ ფატს ვერსად წავუვალთ. სხვა პარტიებიდან კი ორნიშნა ნიშნულზე ჯერჯერობით ვერც ერთი მივიდა. ანუ მაინც, ამომრჩეველთა უმრავლესობა ორიენტირებულია ძლიერ, ქარიზმატულ ფიგურაზე", - აცხადებს თორნიკე შარაშენიძე.

• სოციოლოგიურ კვლევებში გამოკვეთილი ტენდენციები

უკანასკნელ პერიოდში საზოგადოებრივი აზრის საკმაოდ ბევრი გამოკითხვა ჩატარდა. მიუხედავად იმისა, რომ როგორც ნაშრომებშია მითითებული, თითოეული მათგანის საშუალო ცდომილის ზღვარი დაახლოებით 3%-ია, მათი შედეგები ერთმანეთისგან საკმაოდ განსხვავებულია. თორნიკე შარაშენიძე კითხვაზე, თუ რა ტენდენციები იკვეთება ჩატარებული კვლევებით, ასე პასუხობს: "ამ კვლევებს აერთიანებს ერთი რამ - ვინც მათ ატარებს, მაღალ ქულებს თავისთვის იწერს და ამით ყველაფერი ნათქვამია". რაც შეეხება ვახტანგ ძაბირაძეს, ის კვლევებში გამოკვეთილ სხვა საერთო ასპექტებზე ამახვილებს ყურადღებას:

"სამწუხაროდ, საქართველოში სოციოლოგიური კვლევა პიარის იარაღად იქცა და ყველა პოლიტიკური ორგანიზაცია თუ "დამოუკიდებელი მედია" საკუთარ კვლევებს გვთავაზობს, მაგრამ თუ დაახლოებით იცი, რომელი მედიასაშუალება რომელი პოლიტიკური ძალისკენ იხრება, მაშინვე დაინახავ, როგორაა ეს კვლევებში ასახული. თუმცა, ამ კვლევების ზოგადი ტენდენცია ერთია - "ქართული ოცნება" პირველ ადგილზეა, მას მოსდევს "ნაციონალური მოძრაობა", შემდეგ, "ევროპული საქართველო" და "პატრიოტთა ალიანსი" - ყოველთვის ეს ოთხი პარტიაა მეტ-ნაკლები პროცენტული მაჩვენებლებით, ეს ტენდენცია შენარჩუნებულია. რაც შეეხება გადაუწყვეტელ ამომრჩეველს, ასეთი ბევრია, მაგრამ ეს ამომრჩეველი არჩევნებზე მივა, ოღონდ გადაწყვეტილებას შეიძლება, ამ ბოლო დღეებში იღებდეს, ან შესაძლოა, ბევრმა მათგანმა არჩევნების დღეს თუ, თუნდაც, პირდაპირ საარჩევნო ყუთთან გააკეთოს არჩევანი", - აღნიშნავს ძაბირაძე.

• პანდემია და არჩევნები

მიმდინარე წლის უდიდესი ნაწილი მსოფლიოსა და საქართველოს მოსახლეობამ კორონავირუსის პანდემიასთან ერთად გაატარა. სხვადასხვა ქვეყნის მთავრობამ ინფექციასთან ბრძოლის მიზნით სხვადასხვა გადაწყვეტილებები მიიღო. საქართველოს მთავრობის მოქმედებები ზოგჯერ თითქმის საყოველთაო მოწონებას, ზოგჯერ კი - უკმაყოფილებას და ოპოზიციის პროტესტსაც იწვევდა. ვინ როგორ გამოიყენა არსებული მძიმე ვითარება და რამდენად იქონიებს გავლენას COVID-19 იმაზე, თუ ვის შემოხაზავს ამომრჩეველი?

ვახტანგ ძაბირაძე:

"ჩემი აზრით, პანდემიის პრობლემა ყველაზე უკეთ და საკმაოდ წარმატებით, ოპოზიციისგან განსხვავებით, ხელისუფლებამ გამოიყენა, რადგან მისი ქმედებები და რიტორიკა საზოგადოებაში არსებული განცდების თუ განწყობების მიმართ ყოველთვის უფრო თანმხვედრი იყო, ვიდრე ოპოზიციის - როგორც გაზაფხულზე, ისე ახლაც, ამ ვითარებაში. რა ხდებოდა გაზაფხულზე, როდესაც პანდეიმა გავრცელდა? საზოგადოება დათრგუნული იყო, შიშის ფაქტორი მუშაობდა და ხელისუფლების გადაწყვეტილებები საზოგადოებასთან თანხვედრაში იყო - ვგულისხმობ, მთლიანობაში, თორემ იყო ნიუანსები, რაც პროტესტსა და გაუგებრობას იწვევდა. ოპოზიცია ითხოვდა, სასწრაფოდ რაღაცები გაკეთებულიყო, თუმცა ძალიან გულუბრყვილო უნდა იყოს ადამიანი, რომ ეს იქნებოდა თუ სხვა, ნებისმიერი ხელისუფლებისთვის მოეთხოვა, რომ თითო ადამიანს სასწრაფოდ დაურიგდეს 1000 ლარი და ა.შ. ოპოზიციას გადაჭარბებული და შეუსაბამო მოთხოვნილებები ჰქონდა ხელისუფლებასთან ეკონომიკური, დახმარების, თუ სოციალური თვალსაზრისით, ამ ყველაფერს კი მოსახლეობა ხედავდა და გრძნობდა.

ხელისუფლებამ დაიწერა ქულები, რომ არის კარგი მენეჯერი და ორგანიზატორი და კრიტიკულ სიტუაციებშიც კარგად მუშაობს. ამასთავე, საზოგადოებას პარალელების გავლების საშუალება აქვს - როდესაც ხედავ, რა ხდება ევროპაში, ბუნებრივია, აკეთებ შედარებას და ხვდები, რომ ეს პროცესი ნორმალურად მიდის (ვგულისხმობ გაზაფხულის სიტუაციას). ამ გაზაფხულმა მოამზადა ისიც, რომ შევეჩვიეთ პანდემიას, რაღაცნაირად ვიწყებთ ამ ცხოვრებასთან შეგუებას. ამჟამად ხელისუფლებას სიტუაცია გაექცა, მაგრამ ანალოგიური ვითარებაა დასავლეთის ქვეყნებში, ანუ, ისევ შედარებას ვაკეთებთ. ის, რომ ხელისუფლებას მკაცრი ზომები, მაგალითად, კარანტინი არ შემოაქვს, ისევ გარკვეული თანხვედრაა. თუმცა, არა მგონია, პანდემიის ფაქტორმა არჩევნებსა და მის შედეგებზე პირდაპირი მნიშვნელობით დიდი გავლენა მოახდინოს. თუნდაც ის, რომ ოპოზიციური ფლანგი დღევანდელი ამომრჩევლისთვის აღიქმება, როგორც დაქსაქსული და შეიძლება ითქვას, უინტერესო, უფრო გადამწყვეტია. მარტივად გეტყვით - დღეს რომ ოპოზიციურ ფლანგზე იყოს პოლიტიკური ძალა, რომელიც თუნდაც მოსახლეობის დიდი უმრავლესობისთვის მიუღებელი არ იქნება, მაშინ შეიძლება ითქვას, "ქართული ოცნების" ბედი გადაწყვეტილი იქნება, მაგრამ ის პოლიტიკური ძალა, რომელსაც ყველაზე მეტი რეიტინგი აქვს ოპოზიციურ ამომრჩეველში, დანარჩენი ოპოზიციური ამომრჩევლისთვის მიუღებელია".

თორნიკე შარაშენიძე:

"ეს არჩევნები ორი თვის წინ რომ ჩატარებულიყო, "ოცნება" მარტივად მოიგებდა, მაგრამ მერე პანდემია გამწვავდა და ახლა ოპოზიცია იწერს ქულებს. ეს ქულები ნაწილობრივ სამართლიანია, ნაწილობრივ უსამართლო: ნაწილობრივ სამართლიანი იმიტომ, რომ ალბათ, გაზაფხულის მერე მთავრობა იდეალურად მაინც ვერ მოიქცა, მაგრამ ნაწილობრივ უსამართლოა, რადგან მძიმე სიტუაცია მარტო ჩვენთან არაა და პრაქტიკულად, მსოფლიოში ყველგანაა. ასე რომ, მაინცდამაინც საქართველოს მთავრობის გალანძღვა და დადანაშაულება ბოლომდე სწორი არ არის. იდეალურად შეიძლება, ვერ უმკლავდებიან, მაგრამ გაცილებით უარესი სიტუაციებია ზოგან და ასე რომ ასე მარტივად არ არის საქმე. რაც შეეხება ეკონომიკას, ეკონომიკური ზარალის ეფექტის გადაფარვას ბუნებრივია, მთავრობა დახმარებებით ცდილობდა და შეიძლება, ნაწილობრივ ეს გამოუვიდა. აქ ერთი თემაა, მმართველმა პარტიამ ალბათ ბოლო 3-4 კვირის განმავლობაში ხმები დაკარგა და საინტერესოა, ეს ხმები საით წავა. არა მგონია, ეს ხმები დაემატოს მაგალითად, "ნაციონალურ მოძრაობას" და "ევროპულ საქართველოს", უფრო ვფიქრობ, ისინი "აღმაშენებელთან" და "ლელოსთან" კონცენტრირდება - ასე ვთქვათ, უფრო ზომიერ ოპოზიციურ პარტიებთან".