მრა­ვა­ლე­რო­ვა­ნი თბი­ლი­სის წარ­სულ­ზე, მის ყოფა-ცხოვ­რე­ბა­ზე არა­ერ­თხელ თქმუ­ლა და და­წე­რი­ლა. თა­ვის ჩა­ნა­წე­რებ­ში სა­ინ­ტე­რე­სო ეპი­ზო­დებს უცხო­ე­ლი მოგ­ზა­უ­რე­ბიც აკე­თებ­დნენ.

თბი­ლი­სის ეთ­ნი­კურ შე­მად­გენ­ლო­ბას ახა­სი­ა­თებ­და გა­ზე­თი "კავ­კა­ზი" - "ხალ­ხი მოძ­რა­ობს, ფუს­ფუ­სებს, ერ­თმა­ნეთ­ში ირე­ვა - კოს­ტი­უ­მე­ბი, სა­ხე­ე­ბი და მორ­თუ­ლო­ბა­ნი. ქარ­თვე­ლი, სპარ­სე­ლი, ოსი, ლეკი... ჩო­ხე­ბი, ჩერ­ქე­ზე­ბი, ჩალ­მე­ბი, ნაბ­დე­ბი, სწრა­ფად ელა­ვენ თქვენს თვალ­წინ და ვერც კი ას­წრებ გამ­ვლელ­თა დათ­ვა­ლი­ე­რე­ბას. აი, ქა­ლა­ქის გა­რე­უბ­ნი­დან მო­სუ­ლი ქა­ლე­ბი კა­რა­ქით, ერ­ბო­თი, ლო­რი­თა და რძით... აი, ქარ­თვე­ლე­ბი, ებ­რა­ლე­ბი, ფარ­თლი­თა და ქალ­თა ხელ­საქ­მის, ტუ­ა­ლე­ტის საწ­ვრილ­მა­ნო­თა დამ­ტა­რე­ბელ­ნი"...

პლა­ტონ ზუ­ბო­ვი კი ასე აღ­წერს: "ეროვ­ნულ ტა­ნი­სა­მოს­ში, მუნ­დი­რებ­სა და ფრა­კებ­ში გა­მო­წყო­ბი­ლი ოს­მა­ლე­ბი, ინ­დო­ე­ლე­ბი, თათ­რე­ბი, გერ­მა­ნე­ლე­ბი, ინ­გლი­სე­ლე­ბი, მთი­ე­ლე­ბი, სომ­ხე­ბი, ქარ­თვე­ლე­ბი და სხვა­ნი... ევ­რო­პუ­ლი ეტ­ლე­ბი, გერ­მა­ნუ­ლი ფორშპა­ნე­ბი, ქარ­თუ­ლი ურ­მე­ბი, სა­პალ­ნი­ა­ნი კა­მე­ჩე­ბი, ხა­რე­ბი, აქ­ლე­მე­ბი, სა­ხედ­რე­ბი - ყო­ვე­ლი­ვე, ყო­ველ წუთს გა­ნუ­წყვე­ტელ პა­ნო­რა­მად იშ­ლე­ბა თვალ­წინ და ორი­გი­ნა­ლურ სუ­რათს იძ­ლე­ვა".

სხვა­დას­ხვა ერის ადა­მი­ა­ნი თბი­ლის­ში იმ­თა­ვით­ვე შე­ეთ­ვი­სა ერ­თმა­ნეთს, რა­საც თა­ვად ქა­ლა­ქის კე­თილ­გან­წყო­ბა და ქარ­თვე­ლე­ბის სტუ­მარ­თმოყ­ვა­რე ბუ­ნე­ბა გან­სა­ზღვრავ­და, თუმ­ცა ალ­ბათ სა­ინ­ტე­რე­სოა, სა­ი­დან და რო­გორ მოხ­და თბი­ლი­სის მო­სახ­ლე­ო­ბის ასე­თი ეთ­ნი­კუ­რი აჭ­რე­ლე­ბა.

ასევე დაგაინტერესებთ

14:48 / 16-03-2019

ქუთაისელ ებრაელ ვაჭართა "საიდუმლო ენა" - საინტერესო ფაქტები ქართულ ენაში დამკვიდრებულ სლენგებზე

08:06 / 01-07-2020

ასათიანი, გურიელი, მაყაშვილი - როგორია თავად-აზნაურთა ცნობილი გვარების ისტორია და რა პრივილეგიებით სარგებლობდნენ ისინი

პრო­ფე­სო­რი რო­ლანდ თოფ­ჩიშ­ვი­ლი AMBEBI.GE-სთან სა­უ­ბარ­ში აღ­ნიშ­ნავს, რომ თბი­ლი­სის მო­სახ­ლე­ო­ბის რო­გორც რა­ო­დე­ნობ­რი­ვი, ისე პრო­ცენ­ტუ­ლი ზრდა XX სა­უ­კუ­ნის 20-იანი წლე­ბი­დან და­ი­წყო.

- თბი­ლი­სის მო­სახ­ლე­ო­ბა, ქა­ლა­ქის და­არ­სე­ბი­დან­ვე ქარ­თუ­ლი იყო, რო­დი­დან და­ი­წყო სხვა­დას­ხვა ეთ­ნი­კუ­რი ჯგუ­ფის შე­მო­დი­ნე­ბა?

- ეს პრო­ცე­სი ნელ-ნელა და თან­და­თან და­ი­წყო, თუმ­ცა მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნი ძვრე­ბი ამ მი­მარ­თუ­ლე­ბით არაბ­თა ბა­ტო­ნო­ბის დამ­ყა­რე­ბამ (VII სა­უ­კუ­ნე­ში 50-იანი წლე­ბი) გა­მო­იწ­ვია. გან­სა­კუთ­რე­ბით კი თბი­ლი­სის სა­ა­მი­როს შექ­მნამ (VIII სა­უ­კუ­ნის 30-იან წლე­ბი), როცა სა­ნა­პი­რო დამ­ცვე­ლი შე­ი­ა­რა­ღე­ბუ­ლი რაზ­მე­ბის ჩა­მო­ყა­ლი­ბე­ბა და­ი­წყო. არა­ბუ­ლი ტო­მე­ბის მაჰ­მა­დი­ან­თა ვა­ჭარ-ხე­ლო­სან­თა რი­ცხვმაც მო­ი­მა­ტა. მაჰ­მა­დი­ა­ნუ­რი მო­სახ­ლე­ო­ბის გა­ჩე­ნას, მე­ჩე­თის აგე­ბაც მოჰ­ყვა.

XII-XIII სა­უ­კუ­ნის ცნო­ბი­ლი ვე­ნე­ცი­ე­ლი ვა­ჭა­რი და მოგ­ზა­უ­რი მარ­კო პოლო წერ­და: "თბი­ლის­ში ცხოვ­რო­ბენ ქრის­ტი­ა­ნი ქარ­თვე­ლე­ბი და სომ­ხე­ბი, ასე­ვე მაჰ­მა­დი­ა­ნე­ბი და ებ­რა­ე­ლე­ბი, მაგ­რამ ისი­ნი ცო­ტა­ნი არი­ან“. მომ­დევ­ნო პე­რი­ოდ­ში ებ­რა­ე­ლე­ბი დო­კუ­მენ­ტებ­ში არ არი­ან მოხ­სე­ნი­ე­ბუ­ლი, რად­გა­ნაც იმ­დრო­ინ­დელ თბი­ლის­ში მათი რა­ო­დე­ნო­ბა შემ­ცი­რე­ბუ­ლია. ებ­რა­ე­ლე­ბის რა­ო­დე­ნო­ბა შე­ზღუ­დეს XVII სა­უ­კუ­ნის შუა ხა­ნე­ბი­დან თბი­ლის­ში ჩა­მო­სახ­ლე­ბულ­მა სომ­ხებ­მა, მათ­ვე შე­ზღუ­დეს ებ­რა­ე­ლე­ბის ვაჭ­რო­ბა, ხე­ლოს­ნო­ბის სფე­რო. ებ­რა­ე­ლო­ბა იძუ­ლე­ბუ­ლი გახ­და, სა­მოქ­მე­დო ას­პა­რე­ზი სა­ქარ­თვე­ლოს პა­ტა­რა ქა­ლა­ქებ­ში გა­და­ე­ტა­ნა.

- ეთ­ნი­კუ­რი რუ­სე­ბი რო­დის გაჩ­დნენ სა­ქარ­თვე­ლო­ში?

- აღა-მაჰ­მად-ხა­ნის შე­მო­სე­ვამ 1795 წელს ქარ­თველ­თა ძი­რი­თა­დი ნა­წი­ლი გა­ა­ნად­გუ­რა. XIX სა­უ­კუ­ნე­ში თბი­ლი­სის ის­ტო­რი­ა­ში სრუ­ლი­ად ახა­ლი ხანა და­ი­წყო. და­ი­წყო მა­ნამ­დე ჩვენ­თვის უც­ნო­ბი - რუ­სუ­ლი ეთ­ნო­სის მიგ­რა­ცია.

1803 წელს, ქარ­თვე­ლე­ბი თბი­ლი­სის მო­სახ­ლე­ო­ბის მხო­ლოდ 22,6% შე­ად­გენ­დნენ. მი­უ­ხე­და­ვად იმი­სა, რომ ხე­ლი­სუფ­ლე­ბა თბი­ლის­ში ქარ­თუ­ლი სოფ­ლე­ბი­დან გად­მო­სახ­ლე­ბას ზღუ­დავ­და, მიგ­რა­ცია მა­ინც მიმ­დი­ნა­რე­ობ­და და 1825 წლის­თვის ქარ­თუ­ლი მო­სახ­ლე­ო­ბა 3,5-ით გა­ი­ზარ­და. ისი­ნი ძი­რი­თა­დად თა­ვად-აზ­ნა­უ­რე­ბის­გან იყ­ვნენ გა­მოქ­ცე­უ­ლე­ბი.

1862 წლის აღ­წე­რის მი­ხედ­ვით, თბი­ლის­ში გა­და­სუ­ლან - შარ­ვა­ში­ძე­ე­ბი, გუ­რა­ბა­ნი­ძე­ე­ბი, ჩუ­ბი­ნი­ძე­ე­ბი, ლო­მი­ძე­ე­ბი, კი­ლა­სო­ნი­ე­ბი, დო­ლი­ძე­ე­ბი, გორ­გა­ძე­ე­ბი, გამ­გო­ნა­ძე­ე­ბი, მა­ი­სუ­რა­ძე­ე­ბი, მა­ჭა­ვა­რი­ა­ნე­ბი, სტუ­რუ­ე­ბი, ცა­ბა­ძე­ე­ბი, ბა­რა­მი­ძე­ე­ბი, გა­ბუ­ნი­ძე­ე­ბი, ჯინ­ჭა­რა­ძე­ე­ბი...

თბი­ლის­ში სომ­ხუ­რი მო­სახ­ლე­ო­ბის მე­ქა­ნი­კუ­რი ზრდა, 1801 წელს გაძ­ლი­ერ­და - სა­ქარ­თვე­ლო­ში რუ­სუ­ლი მმარ­თვე­ლო­ბის დამ­ყა­რე­ბის დროს... რუს მთავ­რო­ბას სომ­ხუ­რი მო­სახ­ლე­ო­ბა, გან­სა­კუთ­რე­ბით შეძ­ლე­ბუ­ლი ნა­წი­ლი, სომ­ხე­თი­დან, თურ­ქე­თი­დან, ირა­ნი­დან, კავ­კა­სი­ის სხვა­დას­ხვა მხრი­დან ჩა­მოჰ­ყავ­და.

ამას­თან, გაძ­ლი­ე­რე­ბუ­ლი იყო სხვა ეთ­ნი­კუ­რი ჯგუ­ფე­ბის ინ­ტენ­სი­უ­რი შე­მოს­ვლა - მა­გა­ლი­თად, 1880-იანი წლე­ბის თბი­ლი­სუ­რი გა­ზე­თე­ბის ცნო­ბით, ქა­ლაქ­ში გა­მოჩ­ნდა ბო­შე­ბის ჯგუ­ფი, რომ­ლე­ბიც სა­კუ­თარ თავს „სო­მეხ-გად­მო­სახ­ლე­ბუ­ლებს“ უწო­დებ­დნენ. იმ­დრო­ინ­დელ პრე­სა­ში აღ­ნიშ­ნუ­ლია, რომ ისი­ნი "ინათ­ლე­ბოდ­ნენ სომ­ხე­ბად, ლა­პა­რა­კობ­დნენ სომ­ხუ­რად და თათ­რუ­ლად“. მათი ძი­რი­თა­დი საქ­მი­ა­ნო­ბა მო­წყა­ლე­ბის თხოვ­ნა იყო.

- კი­დევ რა ეთ­ნი­კუ­რი ჯგუ­ფე­ბი მკვიდ­რდე­ბო­და დე­და­ქა­ლაქ­ში?

- მკვიდ­რდე­ბოდ­ნენ - თათ­რე­ბი, რუ­სე­ბი, სპარ­სე­ლე­ბი, ბერ­ძნე­ბი, პო­ლო­ნე­ლე­ბი, გერ­მა­ნე­ლე­ბი, ასი­რი­ე­ლე­ბი, ებ­რა­ე­ლე­ბი, ოსე­ბი, ლე­კე­ბი (თათ­რე­ბი ძი­რი­თა­დად თურ­ქუ­ლე­ნო­ვან მო­სახ­ლე­ო­ბას ნიშ­ნავ­და). ოსე­ბი თბი­ლის­ში პირ­ვე­ლად XIX სა­უ­კუ­ნის მე­ო­რე ნა­ხე­ვარ­ში გა­მოჩ­ნდნენ, ძი­რი­თა­დად გო­რი­სა და დუ­შე­თის მაზ­რე­ბი­დან გად­მო­სახ­ლე­ბუ­ლე­ბი.

რო­გორც აღ­ვნიშ­ნეთ, თბი­ლი­სის მო­სახ­ლე­ო­ბას სპარ­სე­ლე­ბიც შე­ად­გენ­დნენ, მაგ­რამ ისი­ნი მა­ინც დრო­ე­ბით მა­ცხოვ­რებ­ლებს წარ­მო­ად­გენ­დნენ. უმე­ტე­სო­ბა თბი­ლის­ში დრო­ე­ბით სა­მუ­შა­ოდ ჩა­მო­დი­ო­და, ისიც - ზა­ფხულ­ში.

XVIII სა­უ­კუ­ნე­ში თბი­ლის­ში ბერ­ძნე­ბის ყო­ფას ვა­ხუშ­ტი ბაგ­რა­ტი­ო­ნის მიერ თბი­ლი­სის გეგ­მა­ზე „ბერ­ძნის საყ­დრის“ მი­თი­თე­ბა ადას­ტუ­რებს. XIX სა­უ­კუ­ნე­ში მათი რა­ო­დე­ნო­ბა ქა­ლაქ­ში უმ­ნიშ­ვნე­ლო იყო. 1830 წელს იყ­ვნენ ბერ­ძე­ნი ქვის მთლე­ლე­ბი. 1864 წელს თბი­ლის­ში 119 ბერ­ძე­ნი ცხოვ­რობ­და. ამის გარ­და, თურ­ქე­თი­დან მუდ­მი­ვად მო­დი­ოდ­ნენ სე­ზო­ნუ­რი მუ­შე­ბი. 1876 წელს ამ ეთ­ნო­სის წარ­მო­მად­გენლ­თა რა­ო­დე­ნო­ბამ ათასს მი­აღ­წია.

რაც შე­ე­ხე­ბა რუ­სე­ბის რა­ო­დე­ნო­ბას, ის შე­უ­ჩე­რებ­ლად იზ­რდე­ბო­და, რუ­სე­თის სხვა­დას­ხვა გუ­ბერ­ნი­ე­ბი­დან მიგ­რი­რე­ბულ მარ­თლმა­დი­დე­ბე­ლი მო­სახ­ლე­ო­ბის ხარ­ჯზე. თბი­ლი­სის მო­სახ­ლე­ო­ბის აღ­წე­რა­ში რუ­სე­ბად წერ­დნენ უკ­რა­ი­ნე­ლებ­საც. რუ­სე­ბის ცალ­კე ორი და­სახ­ლე­ბაც კი შე­იქ­მნა - "რიყე" და "ნოვო ტრო­იც­კოე". ინ­ტენ­სი­უ­რი იყო რუსი სექ­ტან­ტე­ბის შე­მოს­ვლაც. მტკვრის მარ­ცხე­ნა სა­ნა­პი­რო­ზე მათ ახა­ლი კუ­კი­ის და­სახ­ლე­ბა შექ­მნეს.

ომის პე­რი­ოდ­ში, თბი­ლის­ში ნა­ხე­ვარ მი­ლი­ონ­ზე მეტი რუსი ჩა­მო­ვი­და.

- მო­ლოკ­ნე­ბი, რომ­ლე­ბიც სხვა­დას­ხვა ხე­ლო­ბა­ზე მუ­შა­ობ­დნენ, თბი­ლის­ში დღე­ვან­დე­ლი ფი­როს­მა­ნის ქუ­ჩის მიმ­დე­ბა­რედ ცხოვ­რობ­დნენ?

- დიახ, XX სა­უ­კუ­ნის და­სა­წყის­ში არ­სე­ბობ­და მო­ლოკ­ნის ქუ­ჩაც, ახ­ლან­დე­ლი ფი­როს­მა­ნის, სა­დაც ისი­ნი ცხოვ­რობ­დნენ და დღე­ვან­დელ ფი­როს­მა­ნის ქუ­ჩას, სწო­რედ ამის გამო მა­ლაკ­ნის ქუჩა ერ­ქვა...

სა­ქარ­თვე­ლო­ში უძ­ვე­ლესს ეთ­ნოსს წარ­მო­ად­გე­ნენ ებ­რა­ე­ლე­ბი, მაგ­რამ თბი­ლის­ში ისი­ნი დიდი რა­ო­დე­ნო­ბით არას­დროს ყო­ფი­ლან. ქარ­თვე­ლი ებ­რა­ე­ლე­ბი უმე­ტე­სად ახალ­ცი­ხე­ში, გორ­ში, ქუ­თა­ის­ში და სხვა სა­ქა­ლა­ქო ტი­პის და­სახ­ლე­ბა­ში ცხოვ­რობ­დნენ. ქარ­თვე­ლი ებ­რა­ე­ლე­ბის გარ­და იყ­ვნენ ევ­რო­პე­ლი ებ­რა­ე­ლე­ბიც (აშ­კე­ნე­ზე­ბი) მათი შე­მო­დი­ნე­ბა ძი­რი­თა­დად XIX სა­უ­კუ­ნის შუა პე­რი­ოდ­ში და­ი­წყო. 1901 წელს ებ­რა­ელ­თა რა­ო­დე­ნო­ბამ 3 000-სს გა­და­ა­ჭარ­ბა. 1979 წელს აღ­წე­რით მათი რა­ო­დე­ნო­ბა 15 000 იყო. შემ­დგომ კი ემიგ­რა­ცი­ას­თან და­კავ­ში­რე­ბით მათ­მა რი­ცხვმა იკლო.

XIX სა­უ­კუ­ნის თბი­ლის­ში უმ­ნიშ­ვნე­ლო ნა­წილს შე­ად­გენ­დნენ - ჩრდი­ლო­ეთ კავ­კა­სი­ე­ლე­ბი, ჩაჩ­ნე­ბი, ინ­გუ­შე­ბი, ლე­კე­ბი. XX სა­უ­კუ­ნის და­სა­წყის­ში თბი­ლის­ში სულ 6 აფხა­ზი ცხოვ­რობ­და.

XIX სა­უ­კუ­ნე­ში დე­და­ქა­ლაქ­ში ევ­რო­პე­ლე­ბიც ცხოვ­რობ­დნენ, ჭარ­ბობ­დნენ გერ­მა­ნე­ლე­ბი. მათი პირ­ვე­ლი ჯგუ­ფი თბი­ლი­სის გა­რე­უ­ბან­ში კუ­კი­ა­სა და ავ­ჭა­ლას შო­რის და­ბი­ნავ­და და ერთი წლის შემ­დეგ შექ­მნეს კო­ლო­ნია "ტფი­ლი­სი", სა­დაც 51 ოჯა­ხი იყო და­სახ­ლე­ბუ­ლი. რა­ო­დე­ნო­ბით გა­მო­ირ­ჩე­ოდ­ნენ პო­ლო­ნე­ლე­ბიც, ასუ­რე­ლე­ბი/ასი­რი­ე­ლე­ბი და ქურ­თი-იე­ზი­დე­ბი, რომ­ლე­ბიც თბი­ლის­ში ძი­რი­თა­დად, პირ­ვე­ლი მსოფ­ლიო ომის დროს და­სახ­ლდნენ. ამ ხალ­ხის მიგ­რა­ცია ბოლო დროს ძი­რი­თა­დად საბ­ჭო­თა პე­რი­ოდ­ში ხდე­ბო­და.

ასე­თი გახ­ლავთ მოკ­ლედ ის­ტო­რი­უ­ლი სუ­რა­თი, რაც თბი­ლის­ში სხვა­დას­ხვა ეთ­ნო­სის და­სახ­ლე­ბას და ცხოვ­რე­ბას ეხე­ბა... ეს არის სწო­რედ ის ის­ტო­რი­აც, რო­მელ­მაც ერთ მი­წა­ზე, თბი­ლი­სის შუ­ა­გულ­ში, მე­ი­დან­ზე სამი სხვა­დას­ხვა რე­ლი­გი­ის სა­ლო­ცავს - მარ­თმა­დი­დებ­ლურ ტა­ძარს, სი­ნა­გო­გას და მე­ჩეთს მო­უ­ყა­რა თავი.

მთა­ვა­რი ფო­ტოს ავ­ტო­რი: ალექ­სან­დრე რო­ი­ნაშ­ვი­ლი