"საბჭოეთის" ერთადერთი აბიტურიენტი, რომელიც უნივერსიტეტში უგამოცდოდ ჩაირიცხა

ცნობილი პოეტი და ფოლკლორისტი - ეთერ თათარაიძე თურმე კარგა ხანს არ ამხელდა, რომ ლექსებს წერდა. ბუნებით მორიდებულს, ბევრჯერ დაუწვავს კიდეც საკუთარი ნამუშევარი, რასაც დღეს ნანობს - მიიჩნევს, რომ შემოქმედმა ასეთი რამ არასოდეს არ უნდა ჩაიდინოს. დაახლოებით 9 წლის იყო, როცა მიხვდა, რომ მისი ფიქრი ჩვეულებრივი არ იყო - "სხვაგან გაუხვია"... როგორც ქალბატონმა ეთერმა გვითხრა, მისი ლექსი ხალხური საზომ-საწონით შექმნილი კი არა, თუშური დიალექტით დაწერილი კლასიკური ლექსია... ცოტა არ იყოს, გულდაწყვეტილია იმ ამბიციური ადამიანების გამო, ვინც პოეტობას იბრალებს და ვითომ თუშური დიალექტის საბურვლით უმსგავსობის დაფარვას ცდილობს.

- ალბათ დამეთანხმებით, რომ საქართველოში ყველა კუთხე ლამაზია. მე ჩემთვის ულამაზეს "ქვეყანაში" - თუშეთში დავიბადე. მამა მაგარი თუში მეცხვარე იყო, დედა - ტიპური თუშის ქალი, ხელსაქმისა და მნიშვნელოვანი საოჯახო საქმეების მცოდნე. დედა უკვე 88 წლის გახლავთ. ძალიან ჭკვიანი, კეთილშობილი და ბევრი ამბის მთხრობელია. ჯანსაღი ჭკუა-გონება და აბსოლუტური მხედველობა დღემდე შემორჩა. მხოლოდ მუხლებმა უღალატა - გადაადგილება უჭირს. ამბობს, - ჯანმრთელი მუხლები რომ მქონდეს, მთებს თავისუფლად მოვგლეჯდიო (იცინის). 4 დედმამიშვილი მყავს. მე ნაბოლარა გახლავართ. მოხუცებით მდიდარ უბანში ვცხოვრობდი. ოჯახს ვერ ნახავდით, რომლის სახლის წინაც სკამზე მოხუცი ცოლ-ქმარი არ იჯდა. სამწუხაროდ, "ბერ დედ-პაპას" (ბებია-ბაბუას) ვერ მოვესწარი. ჰოდა, გული მწყდებოდა, როცა ვუყურებდი, ჩემი თანატოლები "ბერ დედ-პაპას" რომ ეხუტებოდნენ. მოხუცებზე ვგიჟდებოდი - ყველასთან ჩახუტება შემეძლო და მათაც ძალიან ვუყვარდი. მათ მიერ თუშეთის წარსულზე მოთხრობილი ამბები შინ "მიმქონდა", რაღაც სიტყვა მამახსოვრდებოდა და იმ სიტყვის გარშემო - ამბები... მოხუცები ერთმანეთს "ხმით ნატირალს" უამბობდნენ, რაც ჩემზე ძალიან მოქმედებდა და ხშირად დიდხანს ვერ ვიძინებდი. მაგალითად, მახსოვს, აბალოიძეების მოხუცმა ჩიღოელმა რძალმა თანასოფლელი რძლების დახოცვის ამბავი გვიამბო: რძლებს ზამთარში შეშა გაუთავდათ და ნგრევის პირას მისულ ერთ-ერთ სახლთან ხმელი შეშის გამოსაძრობად მივიდნენ. შიგნით რომ შევიდნენ, სახლი "დაჭიჭინდა" (ანუ დაიჭრაჭუნა) და ორივე ქალი ჩაიტანა: 1 ახალმოყვანილი პატარძალი გახლდათ, მეორე კი - თოთო ბავშვის პატრონი. მთხრობელმა ბებომ აღნიშნა, - ეს ამბავი ჩემს ბალღობაში მოხდაო, - და დასძინა, თუ როგორ გაცვლა-გამოცვლით იტირეს დაღუპული ქალები დედებმა. მიკვირდა - "გაცვლით ტირილი" რას ნიშნავს? საკუთარი მიცვალებულები რატომ არ დაიტირეს-მეთქი? მეორე დღეს ბებომ ამიხსნა: საკუთარი შვილი რომ დაგეტირა, ეს თუშეთში სირცხვილად მიიჩნეოდა. დაღუპული ქალების ჭირისუფლებმა ეს წესი ბოლომდე შეინახეს, დამარხვის დღეს კი ამ ყველაფერს ვეღარ გაუძლეს და საკუთარი ქალები დაიტირესო... შემდეგ, ჩემს სადიპლომო ნამუშევარში - "თუშური ხმით ნატირალი", სხვა "ნატირალებთან" ერთად, ის 2 შედევრიც დავწერე, რომელმაც დრო, სივრცე, ადათ-წესი შემოინახა...

თითქოს უფალმა ნანატრ კუთხეში ნანატრ დროს მომახვედრა, რადგან მაშინ ძალიან მაგარი თუშეთი და თუშური ყოფა, ტრადიციების მიმდევარი საზოგადოება ჯერ კიდევ ცოცხლობდა. კავკასიონი გადამივლია - ხურჯინის თვალში ჩასმიდან დაწყებული, სირბილით ასვლით დამთავრებული. ამჟამად თუშეთი ლამის ერთადერთი კუთხეა, სადაც ხალხი დღესაც "მთაბარობს": ზაფხულს თუშეთში ატარებს, ზამთარს - ალვანში... არც მახსოვს, ლექსების წერა როდის დავიწყე. "თავს ხელი შეიგდე", იოცნებე და დაწერე - ასე არ ხდება. ზოგჯერ შეიძლება, ის უფრო ლექსია, რასაც ჩუმად იტირებ და ლექსად არ ამოსთქვამ. თუშური დიალექტით წერა არავის მოსახიბლად, არავის მოსატყუებლად, არაფრის გასაფერადებლად არ დამიწყია. ეს ჩემი სულის ნამდვილი სამყარო, ბუნებრივი საფიქრალია. ბოლოდროინდელი საშინელი ტენდენციის გამო, გული მწყდება: თუშური დიალექტი უძველესი და ღრმაა. ბევრმა არც თუშური დიალექტი იცის და არც - ლექსის წერა. ჰგონიათ, რაკი აბდაუბდას საბურველს გადააფარებენ, ლექსი იქნება. ეს სასაცილო იქნებოდა, ამაზრზენი რომ არ იყოს.

ავტორების ჩამოთვლას არც ვიკადრებ. ვერავის ავუკრძალავ - ყველას შეუძლია, თუშური დიალექტით წერა დაიწყოს და თუკი მისაღები იქნება, მათი პირველი მეხოტბე მე ვიქნები. მაგრამ სამწუხაროდ, ზოგიერთები ამ დიალექტთან, აზროვნებასა და ლიტერატურასთან ახლოსაც არ არიან. დღეს ლიტერატურულ ქართულშიც კი პრობლემები გვაქვს... თუშურმა დიალექტმა საშუალება მომცა, ჩემი ლექსებისთვის ზუსტად ის გამომსახველობა მიმეცა, როგორიც მსურდა. სხვა კუთხის დიალექტებიც ასეთი მრავალფეროვანია - საქართველოს თითოეული კუთხე დიდი სიმდიდრის პატრონია...

- თქვენ მიერ თუშური დიალექტით დაწერილ ლექსებს კრიტიკოსებიც გამოუჩნდებოდნენ. თქვენი შემოქმედების საწყისი ეტაპის შესახებ გვიამბეთ.

- ძალიან სერიოზული მოწინააღმდეგეები გამომიჩნდნენ. შეურაცხყოფას არავის ვაყენებ, მაგრამ საჭიროდ არ მიმიჩნევია, რომელიმე მათგანისათვის მეპასუხა. ამ კრიტიკოსებს მაგალითად, თამაზ ჩხენკელმა უპასუხა. მისმა სულმა მომიტევოს, რომ ამ გვარ-სახელს ჩემს "სათამამოდ" ვიყენებ. საკუთარ თავზე ლაპარაკი არ მიყვარს, მაგრამ უსაზღვროდ ბედნიერი ვიყავი, როცა ჩემი შემოქმედება ნამდვილმა ლიტერატორებმა ნამდვილ ლიტერატურად მიიღეს...

- თუშეთიდან თბილისში რა მიზნით ჩამოხვედით?

- სკოლაში სწავლა ბებოს (დედის დედის) სოფელ შენაქოში დავიწყე. შენაქოს ეკლესიაში პირველი გაკვეთილები მქონდა. მერე "საზამთრო-სამყოფლო" სკოლაში გადაგვიყვანეს: 1 ოთახში 4 კლასი ვსწავლობდით. სულ 9 ბავშვი ვიყავით. ერთადერთი მასწავლებელი - ბათო ბორძიკიძე გვყავდა. ღვთაებრივი კაცი იყო, რომელიც ოთხივე კლასს გვასწავლიდა. 4 კლასის პროგრამა 1 წელიწადში გავიარე. მეოთხე კლასამდე ბედნიერი ვიყავი - გაკვეთილების სწავლა არ მიწევდა (იცინის). შენაქოში გატარებული ერთი ზამთრით გავიგე, როგორია იქაური ზამთარი... შემდეგ ალვანში ჩავედი და საშუალო სკოლა იქ დავამთავრე. კლასში ბევრი ბავშვი რომ ვნახე, გადავირიე. დისკომფორტს ვგრძნობდი, თავდაპირველად სულ ვტიროდი... სკოლა 1972 წელს დავამთავრე და იმ დღიდან თბილისში ვცხოვრობ. თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტში, ფილოლოგიის ფაკულტეტზე ვაბარებდი, სადაც მეშვიდე წელს უგამოცდოდ ჩავირიცხე. მანამდე, 5 წლის განმავლობაში, გამოცდაზე ნახევარი ქულა მაკლდებოდა, მეექვსე წელს კი ქართულ წერაში "2-იანი" მივიღე, თემისთვის - "ბუნება ვაჟა-ფშაველას შემოქმედებაში".

- ეს როგორ დაგემართათ?

- მე - არა... ვაჟას "არაგვს" ვარჩევდი. მოგეხსენებათ, ლექსი ასე იწყება: "დაწუხებულმა, არაგვო, რო გნახე, გავიხარეო". სიტყვას - "დაწუხებულმა" - წითელი ხაზი გადაუსვეს და თავზე დააწერეს: "დამწუხრებულმა". ვაჟა არ წერს, რომ დამწუხრებულია. "დაწუხებული" ფშავურად მონატრებულს ნიშნავს. ვაჟას ლექსის მთელი ციტირება ბრიყვმა გამომცდელმა "გამისწორა" და "2-იანი" მივიღე. დაახლოებით ვიცი, ის ადამიანი ვინც არის, მაგრამ არა უშავს - იხაროს, იბედნიეროს, ქართული ისწავლოს... წლების შემდეგ, როცა ცოტათი გავთამამდი, წერილი დავწერე: მე - არა, "2-იანი" ვაჟას დაუწერეს-მეთქი. ვაჟას ერთ-ერთი "მეისტორიეც" გახლავართ. მის ქალიშვილს - გულქან რაზიკაშვილს ვესაუბრებოდი, ინტერვიუებს ვიღებდი და წიგნი შევქმენი, რომელმაც პარიზში, ქართულ-ევროპულ ინსტიტუტში ილიას პრემია აიღო...

- ის 6 წელიწადი როგორ გაატარეთ, როცა უნივერსიტეტში სწავლის გაგრძელებას ამაოდ ცდილობდით?

- აუცილებლად 6-თვიანი სტაჟირება უნდა "გაგეკეთებინა". წინააღმდეგ შემთხვევაში, უნივერსიტეტში საბუთებს ვერ შეიტანდი. ქალაქში ჩემი "დატყვევების" მიზეზი ეს იყო. იმ ხნის განმავლობაში, ბევრგან ვიმუშავე: სატელეგრაფო აპარატების ქარხანაში, რადიოქარხანაში, ქალაქის პირველ სტამბაში (საამკინძაო საამქროში), პარფიუმერია-კოსმეტიკის ფაბრიკა "ივერიაში", ბავშვთა მეცამეტე სტომატოლოგიურ პოლიკლინიკაში... არც ერთი სამსახური ჩემს სულიერ სივრცესთან არ იყო კავშირში, მაგრამ ყველა მათგანში ერთმანეთზე უკეთესი თანამშრომლები მყავდა... შემდეგ, სტუდენტობისას პოპულარული გავხდი, რადგან "საბჭოეთში" ერთადერთი ადამიანი ვიყავი, ვინც უნივერსიტეტში უგამოცდოდ ჩაირიცხა. ჩემს უგამოცდოდ ჩარიცხვის საბუთს ბატონმა ედუარდ შევარდნაძემ მოაწერა ხელი, როცა უამბეს, როგორი აბიტურიენტი და პოეტი ვიყავი, ნახევარ ქულას როგორ მაკლებდნენ და ვაჟა-ფშაველას შემოქმედების განხილვაში "2-იანი" როგორ მივიღე... თავგადაკლული ვმეცადინეობდი, როცა ტელევიზიიდან ბიჭი მესტუმრა და მითხრა, რომ ტელევიზიაში მელოდნენ. იქ არაჩვეულებრივი ადამიანი - ნუგზარ ფოფხაძე დამხვდა, რომელმაც ამიხსნა, რომ თითქოს ჩემი და ვახუშტი კოტეტიშვილის ძველი ჩანაწერი წაიშალა და სურდათ, ხელმეორედ ჩაეწერათ, რადგან ხალხი ითხოვდა. ეს ის პერიოდი იყო, როცა უნივერსიტეტში 3 დღეში მისაღები გამოცდები იწყებოდა. ჩემი თაობის ხალხს ახლაც ახსოვს, ეკრანზე როგორი სახე მქონდა, როცა მითხრეს, - უკვე სტუდენტი ხარო. ეს წარმოუდგენელი განცდაა! განა სტუდენტობა რამეა? უამრავი თვითნასწავლი, ჩემზე ბრძენი ადამიანი არსებობს, რომლებმაც საოცარი ლექსები ამოთქვეს და შედევრები შექმნეს. მათ ვინ შეედრება?! უბრალოდ, როცა რაღაცისკენ მიზანდასახულად მიისწრაფვი, შენს პროფესიაში ჩაღრმავება გინდა და სურვილი მოულოდნელად აგიხდება, დიდი ბედნიერებაა. მაშინ სიხარულის დიდი სტრესი მივიღე და პოპულარულიც გავხდი. ნაქირავებ ბინაში ვცხოვრობდი. სახლში შესასვლელად გრძელი დერეფანი უნდა გამევლო, რომელიც ყოველდღე ყვავილებით სავსე მხვდებოდა. მთელი საქართველო მილოცავდა. ხალხი მოდიოდა, რომ მათთვის ლექსები წამეკითხა... მაშინ რაღაც საკვირველი ხდებოდა. საქართველო ქართული სიტყვით ცოცხლობდა. ახლა ეს არავის ახსოვს...

- როგორ დაოჯახდით?

- აი, იმ ყვავილებსა და წერილებს ამირანიც მოჰყვა (იცინის). ერთხელაც, ოთხი მეგობარი ბიჭი მესტუმრა, რომ მათთვის ლექსები წამეკითხა და მათ შორის, ამირანიც იყო. მერე ის ბედისწერამ გამოარჩია, რომ ჩემთან მარტოც მოსულიყო. ისე დავბერდით, ერთმანეთისთვის "მე შენ მიყვარხარ" არ გვითქვამს, რადგან ზუსტად ვიცით, რაც გვჭირს. პირველი კურსი დამთავრებული არ მქონდა, როცა დავქორწინდით... ახლა ოჯახში 1 თუში ვარ, დანარჩენი - ხევსურები არიან (იცინის). მომიწია, რომ ხევსურებს, როგორც უტყუარ და თავისთავად ხალხს, "შევგუვდე". 3 შვილი - მინდია, ანანო, მარიამი (თუთიკო) და უკვე შვილიშვილიც - პატარა ანასტასია კურტანიძეც (თუთიკოს შვილი) გვყავს.

- ალბათ თქვენი შემოქმედების პირველი შემფასებელი მაინც მეუღლეა, არა?

- დიახ. მე არ ვიცი: სტამბები, კორექტურა... ყველაფერს ამირანი აგვარებს. მასთან სამადლობელი ბევრი მაქვს. ის რომ არ ყოფილიყო, არ ვიცი, ჩემი ცხოვრება როგორ წარიმართებოდა. ადამიანები ერთმანეთს შემთხვევით არ ხვდებიან. თუ შემთხვევით შეხვდნენ, ალბათ მათი ურთიერთობა ვერ გრძელდება... მე და ამირანი 33 წლის ცოლ-ქმარი ვართ. ის ჩემსავით, ქართულ ზეპირსიტყვიერებაზე, ფოლკლორზე გიჟდება, რომლის შესანახადაც დღე და ღამე, მთელ საქართველოში მუხლჩაუხრელად დავდივართ. ახლა ვაპირებთ, საზღვრებსაც გავცდეთ (იღიმის).

ეთო ყორღანაშვილი

ჟურნალი ”გზა”

(გამოდის ხუთშაბათობით)