ინ­ტერ­ნეტ­სა­ი­ტებ­ზე, უცხო­ელ ავ­ტორ­თა ძველ თუ ახალ­შექ­მნილ წიგ­ნებ­ში სტა­ლინ­ზე, უმ­ნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნეს და სკან­და­ლურ ამ­ბავ­თა შო­რის ლა­მის პირ­ველ ად­გილ­ზეა ბესო ჯუ­ღაშ­ვი­ლის ახალ­გაზ­რდო­ბის წლე­ბის "ცოდ­ვა" - ექ­სპროპ­რი­ა­ცი­ად მო­ნათ­ლუ­ლი ბან­კის გა­ძარ­ცვა თბი­ლის­ში. ამ "ტე­რო­რის­ტულ აქტს" ისე შთამ­ბეჭ­და­ვად აღ­წე­რენ, რომ ძნე­ლია არ ერ­წმუ­ნო მა­ვან­თა მტკი­ცე­ბას.

1907 წლის 13 ივ­ნისს, დი­ლის 10 სა­ათ­სა და 30 წუთ­ზე თბი­ლი­სის მა­შინ­დელ მთა­ვარ, ერე­ვანსკის მო­ე­დან­ზე ბომ­ბე­ბის აფეთ­ქე­ბამ მთე­ლი ქა­ლა­ქი შე­ა­ზან­ზა­რა. ხმა გა­ვარ­და, რომ თან­ხის გა­და­ტა­ნი­სას თავს და­ესხნენ ფუ­ლით დატ­ვირ­თულ თბი­ლი­სის ბან­კის ეტლს და თვა­ლის და­ხამ­ხა­მე­ბა­ში გა­ძარ­ცვეს! კარ­გად ორ­გა­ნი­ზე­ბულ მძარ­ცველ­თა ბან­დას კი ბესო ჯუ­ღაშ­ვი­ლი ხელ­მძღვა­ნე­ლობ­დაო... მე­ტიც, იმ გო­გო­ნე­ბის ვი­ნა­ო­ბა­საც ასა­ხე­ლე­ბენ, სტა­ლინს რომ "გვერ­დით ედგნენ" ტე­რაქ­ტი­სას... ამ ტე­რაქტს თა­ვის დრო­ზე ფრან­გუ­ლი "ლე ტემ­პიც" გა­მო­ეხ­მა­უ­რა და ინ­გლი­სუ­რი "დე­ი­ლი მი­რო­რიც"...

მო­გეხ­სე­ნე­ბათ, ექ­სპროპ­რი­ა­ცია ერთი კლა­სის მიერ მე­ო­რის­თვის სა­კუთ­რე­ბი­სა და, ამას­თან ერ­თად, სო­ცი­ა­ლუ­რი მდგო­მა­რე­ო­ბის ჩა­მორ­თმე­ვას ნიშ­ნავს. ექ­სპროპ­რი­ა­ცი­ად მო­ი­ნათ­ლა თბი­ლის­ში გა­სუ­ლი სა­უ­კუ­ნის და­სა­წყის­ში მომ­ხდა­რი ტე­რო­რის­ტუ­ლი აქტი, რო­მელ­საც სტა­ლინს მი­ა­წე­რენ. ეს ის პე­რი­ო­დია, რო­დე­საც ნოე ჟორ­და­ნი­ამ რუ­სე­თის სო­ცი­ალ-დე­მოკ­რა­ტი­ულ ელი­ტა­ში მდგო­მა­რე­ო­ბა გა­ნიმ­ტკი­ცა. და­მარ­ცხე­ბუ­ლი იო­სებ ჯუ­ღაშ­ვი­ლი ყრი­ლო­ბის მუ­შა­ო­ბის დამ­თავ­რე­ბის შემ­დეგ (1907 წლის 19 მა­ი­სი) თბი­ლის­ში დაბ­რუნ­და. თბი­ლის­ში მას აღარ ედ­გო­მე­ბო­და და მალე ბა­ქო­ში გა­და­ვი­და.

1907 წლის 20 ივ­ნისს ბა­ქო­ში გა­მო­მა­ვა­ლი არა­ლე­გა­ლუ­რი გა­ზე­თის "ბა­კინ­სკი პრო­ლე­ტა­რის" პირ­ველ ნო­მერ­ში და­ი­ბეჭ­და იო­სებ ჯუ­ღაშ­ვი­ლის წე­რი­ლი "სა­თათ­ბი­როს გა­რეკ­ვა და პრო­ლე­ტა­რი­ა­ტის ამო­ცა­ნე­ბი". წე­რი­ლი 1907 წლის 3 ივ­ნისს იმ­პე­რა­ტორ ნი­კო­ლოზ II-ის მიერ რუ­სე­თის მე­ო­რე სა­ხელ­მწი­ფოს და­თხოვ­ნას ეძღვნე­ბო­და. გა­ზე­თის იმა­ვე ნო­მერ­ში და­ი­წყო და მე­ო­რე ნო­მერ­ში (გა­მო­ვი­და 1907 წლის 10 ივ­ლისს) დას­რულ­და იო­სებ ჯუ­ღაშ­ვი­ლის ვრცე­ლი წე­რი­ლის ბეჭდ­ვა "რუ­სე­თის სო­ცი­ალ-დე­მოკ­რა­ტი­უ­ლი მუ­შა­თა პარ­ტი­ის ლონ­დო­ნის ყრი­ლო­ბა (დე­ლე­გა­ტის წე­რი­ლე­ბი)".

...მა­ნამ­დე კი თბი­ლის­ში მოხ­და ამ­ბა­ვი, რო­მელ­საც დიდი რე­ზო­ნან­სი მოჰ­ყვა რუ­სე­თის იმ­პე­რი­ა­სა და მთელ მსოფ­ლი­ო­ში.

1907 წლის 13 ივ­ნისს თბი­ლის­ში ერე­ვანსკის (დღე­ვან­დე­ლი თა­ვი­სუფ­ლე­ბის) მო­ედ­ნი­დან ტე­რო­რის­ტებ­მა გა­ი­ტა­ცეს რუ­სე­თის იმ­პე­რი­ის ხა­ზი­ნის კუთ­ვნი­ლი ფული - 250 ათა­სი მა­ნე­თი (ფუ­ლის ნიშ­ნე­ბი და ბან­კის საკ­რე­დი­ტო ბა­რა­თე­ბი). სა­ყო­ველ­თა­ოდ გავ­რცე­ლე­ბუ­ლი შე­ხე­დუ­ლე­ბის მი­ხედ­ვით, ერე­ვანსკის მო­ე­დან­ზე ექ­სპროპ­რი­ა­ცია გა­ნა­ხორ­ცი­ე­ლეს სო­ცი­ალ-დე­მოკ­რა­ტებ­მა (რსდმპ თბი­ლი­სის კო­მი­ტეტ­მა). ოპე­რა­ცი­ის სა­ერ­თო ხელ­მძღვა­ნე­ლი იყო იო­სებ ჯუ­ღაშ­ვი­ლი, ხოლო უშუ­ა­ლო შემ­სრუ­ლე­ბე­ლი სი­მონ ტერ-პეტ­რო­სი­ა­ნი (კამო).

სა­არ­ქი­ვო მა­სა­ლე­ბის შეს­წავ­ლის შე­დე­გად კი დად­გინ­და, რომ იო­სებ ჯუ­ღაშ­ვილს 1907 წლის 13 ივ­ნისს თბი­ლის­ში გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბულ ექ­სპროპ­რი­ა­ცი­ას­თან არა­ვი­თა­რი კავ­ში­რი არ ჰქო­ნია, მე­ტიც, ერე­ვანსკის მო­ედ­ნი­დან ფული გა­ი­ტა­ცეს არა სო­ცი­ალ-დე­მოკ­რა­ტებ­მა, არა­მედ სო­ცი­ა­ლისტ-რე­ვო­ლუ­ცი­ო­ნე­რებ­მა (ესე­რებ­მა).

ოპე­რა­ცი­ას ხელ­მძღვა­ნე­ლობ­დნენ ესერ­თა პარ­ტი­ის წევ­რე­ბი: 1) სარ­ქის ალექ­სან­დრეს ძე ოთა­რო­ვი - მეშ­ჩა­ნი, 48 წლის, სომ­ხურ-გრი­გო­რი­ა­ნუ­ლი აღმსა­რებ­ლო­ბი­სა, ამი­ერ­კავ­კა­სი­ის ოლ­ქის სა­და­ზღვე­ვო სა­ზო­გა­დო­ე­ბის აგენ­ტი, მცხოვ­რე­ბი თბი­ლის­ში, მა­ლაკ­ნე­ბის ქუ­ჩა­ზე, #50 სახ­ლში; 2) ვა­სილ ვა­სი­ლის ძე პი­ლეც­კი - მე­მა­მუ­ლე, 22 წლის, ამი­ერ­კავ­კა­სი­ის რკი­ნიგ­ზა­ზე ფოს­ტის გა­და­ზიდ­ვის მერ­ვე გან­ყო­ფი­ლე­ბის თა­ნამ­შრო­მე­ლი, მცხოვ­რე­ბი თბი­ლის­ში, სად­გუ­რის ქუ­ჩა­ზე, #12 სახ­ლში.

უფრო დაწ­ვრი­ლე­ბით, სა­არ­ქი­ვო მა­სა­ლე­ბის მი­ხედ­ვით, საქ­მის ვი­თა­რე­ბა შემ­დეგ­ნა­ი­რად წარ­მოგ­ვიდ­გე­ბა.

ერე­ვანსკის მო­ედ­ნი­დან გა­ტა­ცე­ბუ­ლი ფუ­ლის საქ­მის ძი­ე­ბის პრო­ცეს­ში 1907 წლის 13 ივ­ნი­სი­დან 9 ნო­ემ­ბრამ­დე ძი­ე­ბას ეჭ­ვიც კი არ აღ­ძვრია ექ­სპროპ­რი­ა­ცი­ა­ში სი­მონ ტერ-პეტ­რო­სი­ა­ნის (კა­მოს) მო­ნა­წი­ლე­ო­ბის თა­ო­ბა­ზე. კა­მოს შე­სა­ხებ ძი­ე­ბის მა­სა­ლებ­ში ცნო­ბე­ბი ჩნდე­ბა 1907 წლის 9 ნო­ემ­ბრი­დან, მას შემ­დეგ, რაც იგი ბერ­ლინ­ში და­ა­პა­ტიმ­რეს. გერ­მა­ნი­ის პო­ლი­ცი­ამ კა­მოს ორი ბრალ­დე­ბა წა­უ­ყე­ნა:

ავ­სტრია-უნ­გრე­თის მო­ქა­ლა­ქის დი­მიტ­რი მირსკის პას­პორ­ტით ცხოვ­რე­ბა (ეს პას­პორ­ტი კა­მომ თბი­ლის­ში აბა­ნო­ში მო­პა­რა ავ­სტრია-უნ­გრე­თის დიპ­ლო­მატს დი­მიტ­რი მირსკის) და ასა­ფეთ­ქე­ბე­ლი ნივ­თი­ე­რე­ბის შე­ნახ­ვა. რაც შე­ე­ხე­ბა ერე­ვანსკის მო­ედ­ნი­დან ფუ­ლის გა­ტა­ცე­ბას - კა­მოს­თვის ეს ბრალ­დე­ბა არ წა­უ­ყე­ნე­ბი­ათ. 1908 წლის მარ­ტში, ერე­ვანსკის მო­ე­დან­ზე გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბუ­ლი ექ­სპროპ­რი­ა­ცი­ი­დან ცხრა თვის შემ­დეგ, ქუ­თა­ი­სის ცი­ხე­ში მყოფ­მა პა­ტი­მარ­მა - ტე­რო­რის­ტმა არ­სენ ქარ­სი­ძემ ქუ­თა­ი­სის დრო­ე­ბით გე­ნე­რალ-გუ­ბერ­ნა­ტორს წე­რი­ლო­ბით აც­ნო­ბა, რომ ერე­ვანსკის მო­ედ­ნი­დან ფული გა­ი­ტა­ცა სი­მონ ტერ-პეტ­რო­სი­ან­მა, იმა­ვე კა­მომ. ძი­ე­ბამ არ­სენ ქარ­სი­ძის ჩვე­ნე­ბა მა­შინ­ვე სი­მარ­თლედ მი­ი­ღო და 1908 წლის 20 მარ­ტი­სათ­ვის კა­მოს მო­ნა­წი­ლე­ო­ბა ექ­სპროპ­რი­ა­ცი­ა­ში დამ­ტკი­ცე­ბუ­ლად მი­იჩ­ნია.

ამა­ვე დროს კამო ოპე­რა­ცი­ის ხელ­მძღვა­ნე­ლა­დაც მი­იჩ­ნი­ეს. სა­ი­დან უნდა სცოდ­ნო­და არ­სენ ქარ­სი­ძეს ერე­ვანსკის მო­ე­დან­ზე გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბულ ექ­სპროპ­რი­ა­ცი­ა­ში კა­მოს მო­ნა­წი­ლე­ო­ბის შე­სა­ხებ? სა­არ­ქი­ვო მა­სა­ლე­ბის შეს­წავ­ლამ დაგ­ვარ­წმუ­ნა იმა­ში, რომ არ­სენ ქას­რი­ძე ან პრო­ვო­კა­ტო­რი იყო, ან უბ­რა­ლოდ რა­ღა­ცას ურევ­და. თა­ვის ჩვე­ნე­ბა­ში არ­სენ ქას­რი­ძე აღ­ნიშ­ნავ­და, რომ კამო გე­ნე­რალ ალი­ხან-ავარ­სკის მკვლე­ლო­ბა­ში მო­ნა­წი­ლე­ობ­დაო. ცნო­ბი­ლია, რომ კა­მოს ამ მკვლე­ლო­ბას­თან არა­ვი­თა­რი კავ­ში­რი არ ჰქო­ნია.

ძი­ე­ბის მა­სა­ლებ­ში თბი­ლის­ში, ერე­ვანსკის მო­ე­დან­ზე, გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბულ ექ­სპროპ­რი­ა­ცი­ას­თან და­კავ­ში­რე­ბით იო­სებ ჯუ­ღაშ­ვი­ლის ხსე­ნე­ბაც კი არ არის - მას­ზე ეჭ­ვიც არა­ვის მი­უ­ტა­ნია.

სო­ცი­ალ-დე­მოკ­რა­ტე­ბის (ბოლ­შე­ვი­კე­ბის) და­კავ­ში­რე­ბა 1907 წლის 13 ივ­ნისს თბი­ლის­ში ერე­ვანსკის მო­ე­დან­ზე გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბულ ექ­სპროპ­რი­ა­ცი­ას­თან შემ­დეგ ვი­თა­რე­ბა­ში მოხ­და: 1908 წელს ვლა­დი­მერ ლე­ნი­ნის უახ­ლო­ე­სი თა­ნა­მებ­რძო­ლი მეერ ვა­ლა­ხი (იგი­ვე მაქ­სიმ ლიტ­ვი­ნო­ვი, შემ­დეგ­ში საბ­ჭო­თა კავ­ში­რის სა­გა­რეო საქ­მე­თა სა­ხალ­ხო კო­მი­სა­რი) შვე­ი­ცა­რი­ა­ში და­ა­პა­ტიმ­რეს თბი­ლი­სი­დან გა­ტა­ცე­ბუ­ლი ბან­კის საკ­რე­დი­ტო ბა­რა­თე­ბის გა­და­ხურ­და­ვე­ბი­სას. ეს ფაქ­ტი გახ­მა­ურ­და მთელ ევ­რო­პა­ში.

მა­ინც, ვინ გა­ი­ტა­ცა ფული? - ამ კი­თხვას პა­სუ­ხი თა­ვის­თა­ვად გა­ე­ცა, რად­გან გა­ტა­ცე­ბუ­ლი ფული ბოლ­შე­ვი­კე­ბის ლი­დერ ვლა­დი­მერ ლე­ნინ­თან აღ­მოჩ­ნდა. ეს შე­ხე­დუ­ლე­ბა კი­დევ უფრო გან­მტკიც­და მას შემ­დეგ, რაც თბი­ლი­სი­დან გა­ტა­ცე­ბუ­ლი ბან­კის საკ­რე­დი­ტო ბა­რა­თე­ბის გა­და­ხურ­და­ვე­ბი­სას კვლავ და­ა­პა­ტიმ­რეს ვლა­დი­მერ ლე­ნინ­თან და­ახ­ლო­ე­ბუ­ლი პი­რე­ბი: ნი­კო­ლაი სე­მაშ­კო (შემ­დეგ­ში საბ­ჭო­თა რუ­სე­თის ჯან­მრთე­ლო­ბის დაც­ვის სა­ხალ­ხო კო­მი­სა­რი), სარა რა­ვი­ჩი (ბოლ­შე­ვიკ გრი­გოლ ზი­ნო­ვი­ე­ვის მე­უღ­ლე) და სხვე­ბი, თუმ­ცა ძი­ე­ბას 1912 წელ­საც კი არ ჰქონ­და იმი­სი და­მამ­ტკი­ცე­ბე­ლი მა­სა­ლა, რომ ექ­სპროპ­რი­ა­ცია თბი­ლის­ში სო­ცი­ალ-დე­მოკ­რა­ტებ­მა - იო­სებ ჯუ­ღაშ­ვილ­მა და სი­მონ ტერ-პეტ­რო­სი­ან­მა - გა­ნა­ხორ­ცი­ე­ლეს.

1907 წლის 13 ივ­ნისს თბი­ლის­ში გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბულ ექ­სპროპ­რი­ა­ცი­ას­თან კა­მოს არა­ვი­თა­რი სა­ერ­თო არ ჰქო­ნია, თუმ­ცა გა­ტა­ცე­ბულ ფულ­თან მას კავ­ში­რი მარ­თლაც ჰქონ­და. ესე­რებ­მა ერე­ვანსკის მო­ედ­ნი­დან გა­ტა­ცე­ბუ­ლი ფული ქა­ლა­ქი­დან ვერ გა­ი­ტა­ნეს და ავ­ლა­ბარ­ში გა­და­მა­ლეს. ჟან­დარ­მე­რი­ამ ფუ­ლის ად­გილ­სამ­ყო­ფე­ლი იცო­და, მაგ­რამ სის­ხლის ღვრის თა­ვი­დან აცი­ლე­ბის მიზ­ნით, ტე­რო­რის­ტებს თავს არ ეს­ხმო­და. სა­მა­გი­ე­როდ, თბი­ლი­სი­დან გა­მა­ვა­ლი ყვე­ლა გზა შეკ­რუ­ლი იყო, ავ­ლა­ბა­რიც ალ­ყა­ში იყო მოქ­ცე­უ­ლი. რამ­დე­ნი­მე დღის ლო­დი­ნის შემ­დეგ ესე­რე­ბი მიხ­ვდნენ, რომ ფულს ქა­ლა­ქი­დან ვერ გა­ი­ტან­დნენ და დახ­მა­რე­ბი­სათ­ვის ყვე­ლა­ზე შე­სა­ფე­რის კაცს - კა­მოს მი­მარ­თეს. თუმ­ცა სა­არ­ქი­ვო მა­სა­ლე­ბი­დან არა ჩანს, მაგ­რამ გა­მო­რი­ცხუ­ლი არ არის, რომ კა­მომ საქ­მის კურ­სში ჩა­ა­ყე­ნა იო­სებ ჯუ­ღაშ­ვი­ლი, რო­მე­ლიც იმ­ხა­ნად ბა­ქო­დან თბი­ლის­ში დაბ­რუნ­და.

კა­მომ თბი­ლი­სი­დან სა­ზღვარ­გა­რეთ ფუ­ლის გა­ტა­ნის ოპე­რა­ცია უნაკ­ლოდ გა­ნა­ხორ­ცი­ე­ლა, მაგ­რამ ესე­რე­ბი მო­ა­ტყუა და ფული ვლა­დი­მერ ლე­ნინს მი­უ­ტა­ნა. ცხა­დია, და­მო­უ­კი­დებ­ლად კამო ასეთ ნა­ბიჯს არ გა­დად­გამ­და, მას ვი­ღაც მარ­თავ­და. ვისი და­ვა­ლე­ბით მოქ­მე­დებ­და კამო, სა­არ­ქი­ვო მა­სა­ლე­ბი­დან არც ეს დგინ­დე­ბა.

ამ­რი­გად, აღ­ნიშ­ნუ­ლი მა­სა­ლე­ბის მი­ხედ­ვით, 1907 წლის 13 ივ­ნისს თბი­ლის­ში, ერე­ვანსკის მო­ე­დან­ზე გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბულ ექ­სპროპ­რი­ა­ცი­ა­ში იო­სებ ჯუ­ღაშ­ვილს მო­ნა­წი­ლე­ო­ბა არ მი­უ­ღია...

იო­სებ ჯუ­ღაშ­ვილს თბი­ლის­ში გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბუ­ლი ექ­სპროპ­რი­ა­ცია მოგ­ვი­ა­ნე­ბით, 1918 წელს, გა­უხ­სე­ნა ლევ ტროც­კიმ (ბრონშტე­ინ­მა). მან იო­სებ ჯუ­ღაშ­ვილს სა­ჯა­როდ დას­დო ბრა­ლი ტე­რო­რის­ტებ­თან კავ­შირ­ში. ვლა­დი­მერ ლე­ნინ­მა საქ­მე გან­სა­ხილ­ვე­ლად პარ­ტი­ულ სა­სა­მარ­თლოს გა­დას­ცა. ბოლ­შე­ვი­კუ­რი პარ­ტი­ი­სა და საბ­ჭო­თა რუ­სე­თის ლი­დერ­მა თავი და­ი­ზღვია და ობი­ექ­ტუ­რო­ბის დაც­ვის მიზ­ნით პარ­ტი­უ­ლი სა­სა­მარ­თლოს თავ­მჯდო­მა­რედ იმ­ხა­ნად ემიგ­რა­ცი­ი­დან დაბ­რუ­ნე­ბუ­ლი მენ­შე­ვიზ­მის ერთ-ერთი აღი­ა­რე­ბუ­ლი ლი­დე­რი იული მარ­ტო­ვი (ცე­დერ­ბა­უ­მი) და­ა­სა­ხე­ლა. იული მარ­ტო­ვის სა­სა­მარ­თლოს თავ­მჯდო­მა­რედ და­ნიშ­ვნას კმა­ყო­ფი­ლე­ბით შეხ­ვდა ლევ ტროც­კი. პარ­ტი­ულ­მა სა­სა­მარ­თლომ გულ­მოდ­გი­ნედ იმუ­შა­ვა, მო­უს­მი­ნა ლევ ტროც­კი­საც და იო­სებ ჯუ­ღაშ­ვილ­საც. გა­ნა­ჩე­ნი ასე­თი იყო:

იო­სებ ჯუ­ღაშ­ვილს 1907 წლის 13 ივ­ნისს თბი­ლის­ში გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბულ ექ­სპროპ­რი­ა­ცი­ას­თან კავ­ში­რი არ ჰქო­ნია! მი­უ­ხე­და­ვად ზე­მოთ აღ­ნიშ­ნუ­ლი­სა, 1907 წელს თბი­ლის­ში გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბულ ექ­სპროპ­რი­ა­ცი­ას დღემ­დე იო­სებ ჯუ­ღაშ­ვილს მი­ა­წე­რენ. მე­მუ­ა­რუ­ლი ლი­ტე­რა­ტუ­რი­დან, პუბ­ლი­ცის­ტი­კი­დან და ის­ტო­რი­ოგ­რა­ფი­ი­დან ამ თე­მამ მხატ­ვრულ ფილ­მსა და ლი­ტე­რა­ტუ­რა­ში გა­და­ი­ნაც­ვლა. და­ინ­ტე­რე­სე­ბულ პირ­თა ერთი ნა­წი­ლი­სათ­ვის ის სი­მარ­თლეა, მე­ო­რე ნა­წი­ლის­თვის - სიც­რუე...

ვახ­ტანგ გუ­რუ­ლი

ჟურ­ნა­ლი "ის­ტო­რი­ა­ნი"