მანანა დუმბაძე: "XXI საუკუნეში მე ჯერ წიგნით არ აღვფრთოვანებულვარ"

"არ გეგონოთ, რომ მამა შინ ხალათით და სათვალით დადიოდა და შვილებს წიგნებს გვირჩევდა. ეს იმას არ ნიშნავს, რომ ცუდი მამა იყო, პირიქით, უბრალოდ, ის ძალიან ახალგაზრდა იყო და ბოჰემური, ახალგაზრდული ცხოვრებით ცხოვრობდა, ნამდვილი ხელოვანის ცხოვრებით: მეგობრებთან ერთად დროსტარება, დალევა... ერთხელ მახსოვს, აღმოაჩინა, რომ კლასიკიდან ქართული ლექსები არ ვიცოდი და კინაღამ გაგიჟდა, გადმოიღო ვაჟა-ფშაველას, აკაკი წერეთლის წიგნები და სასწავლად ერთი კვირის ვადა მომცა", - ღიმილით მითხრა საუბრის დასაწყისში მანანა დუმბაძემ, როცა ვუთხარი, რომ ალბათ მამა, ნოდარ დუმბაძე იყო ის პიროვნება, რომელიც მას და მის უმცროს და ქეთინოს ბავშვობაში წასაკითხ ლიტერატურას ურჩევდა...

- როცა მშობლები დაოჯახდნენ, დედა 21 წლის იყო, მამა - 22-ის. შეიძლებოდა კი ამ ასაკის გოგო-ბიჭს ჩვენ მიმართ პედაგოგიური მიდგომა ჰქონოდათ?! ასე არ ყოფილა. ეს ყველაფერი სტიქიურად მოდიოდა და ვინაიდან თავად იყვნენ აქტიური მკითხველები, მათი გავლენით ჩვენც ბევრს ვკითხულობდით. რასაკვირველია, ლიტერატურული გემოვნება ოჯახის წყალობით ჩამომიყალიბდა, მაგრამ ძირითადად დედა და ბებიები იყვნენ ის ადამიანები, რომლებიც ბავშვობაში წიგნებს გვიკითხავდნენ და გვირჩევდნენ. სასაცილო ის იყო, რომ მამამ ხანდახან ისიც კი არ იცოდა, მე და ჩემი და რომელ კლასში ვსწავლობდით. ამაზე დედა სულ საყვედურობდა (იღიმის).

არაჩვეულებრივი ბებიები მყავდა. დედის დედა პედაგოგი, ხოლო მამის დედა გიმნაზიაში გაზრდილი, რეპრესირებული ქალი გახლდათ, რომელიც ხალხურ ზღაპრებსა და მითებს რუსულად მიყვებოდა და ძალიან კარგი მთხრობელი იყო. არ მახსოვს, წერა-კითხვა ვინ მასწავლა, მაგრამ უცნაური ბავშვი ვიყავი. ცხრა თვის ავლაპარაკდი და ფეხი ავიდგი. მერე ვეღარ მაჩერებდნენ, სულ დავრბოდი (იღიმის). დედა ამბობდა, წლისა და 2 თვის იყავი, როცა სტალინის ლექსი "დილა", ანუ "ვარდს გაეფურჩქნა კოკორი, გადახვეოდა იასა"... ზეპირად იცოდიო. ეს ლექსი სტალინს ილია ჭავჭავაძემ "ივერიაში" დაუბეჭდა. მიუხედავად იმისა, რომ რეპრესირებული ოჯახი ვიყავით და სტალინის ხსენება ჩვენს სახლში არ შეიძლებოდა, ეს ლექსი მაინც ყველასთვის საოცრად საყვარელი იყო. იმავე პერიოდში უკვე ვიცოდი სტროფები "ვეფხისტყაოსნიდან" და ეს ისევ და ისევ დედისა და ბებიების წყალობით. ოჯახში განსაკუთრებით შემაყვარეს ქართული ხალხური ზღაპრები. სანამ თავად დავიწყებდი კითხვას, ისინი უკვე ზეპირად ვიცოდი. ეს იყო ყველაზე გაცრეცილი და დაფლეთილი წიგნი ჩვენს ოჯახში, რადგან სულ მას ვკითხულობდი. ლიტერატურათმცოდნე რომ გავხდი, აღმოვაჩინე, რომ ქართული ხალხური ზღაპრები არის მთელი ქართული ლიტერატურის ფუძე, რომელშიც უდიდესი ფილოსოფიაა ჩადებული და მსოფლიოს არც ერთ სხვა ზღაპარს არ ჰგავს. ძალიან მიყვარდა ბავშვთა ენციკლოპედია, რომელიც იმ დროისთვის, მგონი, ერთადერთი დასურათებული წიგნი იყო. მაშინ ისეთი წიგნები არ იყო, როგორიც დღესაა, რომლებიც ლაპარაკობენ, ყმუიან და ზმუიან. ჩემი უსაყვარლესი წიგნია "მაუგლი", სადაც წერია ფრაზა, "ჩვენ ერთი სისხლისა ვართ - შენ და მე!". ეს სიტყვები ჩემთვის ბავშვობიდან ცნებასავითაა, ამ წიგნიდან ბევრი რამ ვისწავლე. ასევე ბევრი თვისება მომწონდა და ბევრი რამ ვისწავლე ჰეკლბერი ფინისგან, ბავშვობაში ძალიან ვბაძავდი. ტომ სოიერს არა, რადგან მასში მერკანტილურ და დიქტატორულ თვისებებს ვხედავდი. ჰეკლბერი ფინი უფრო მომწონდა და ამის მიზეზი მისი უსაზღვრო თავისუფლება და კიდევ უფრო მეტი თავისუფლებისკენ ლტოლვა იყო. ასევე ჩემს უსაყვარლეს წიგნებს შორის დავასახელებ "პატარა უფლისწულს" და "თოლია სახელად ჯონათან ლივინგსტონს". ხშირად ვუბრუნდები და ვკითხულობ "დონ კიხოტს".

უწინ წიგნის კითხვა "მოდაში" იყო. ვცდილობდით, დიდი ბიბლიოთეკა შეგვეგროვებინა. როცა რამე არ მქონდა წაკითხული და ვინმეს იმ წიგნის შესახებ უკითხავს, სირცხვილის გამო მომიტყუებია, წაკითხული მაქვს-მეთქი, მერე შინ მივდიოდი, იქ ვეძებდი, ან მეგობრებში გავიკითხავდი. ამგვარი სტიმული გვქონდა. დღეს ამაყად ამბობენ, არ მაქვს წიგნი წაკითხული და არც მაინტერესებსო. ვთქვათ, ესენინის რომელიმე ლექსზე ან ბულგაკოვზე რომ გეთქვა, არ ვიცი, არ მაინტერესებსო, ეს დიდი სირცხვილი იყო. რასაკვირველია, მყავს ნაცნობები, ვისაც ბევრად მეტი წიგნი აქვს წაკითხული და როცა რაღაც მაინტერესებს, არ წამიკითხავს ან რამე არ მახსოვს, მათ მივმართავ.

- ვინ არიან ის ადამიანები, ვისაც ამგვარი შეკითხვებით მიმართავთ?

- პოეტ ტარიელ ჭანტურიას, ის ჩემი კარის მეზობელი იყო. მისი სახით სახლში ცოცხალი ენციკლოპედია მყავდა. ფაქტობრივად, ვსაზრდოობდი და ვამპირივით ვწოვდი მას განათლებას და ცოდნას. მასთან ურთიერთობას არაფერი სჯობია. ტარიელი ცოცხალი კლასიკოსია, ახსოვს წაკითხულიდან ყველა მნიშვნელოვანი ციტატა და არაჩვეულებრივად ეხერხება მათი სიტუაციისთვის მორგება, დროულად მოტანა. 80 წლისაა, ზედმიწევნით იცნობს ყველაზე თანამედროვე მსოფლიო ლიტერატურას, აზროვნებს და დღემდე ნოვატორია. საბედნიეროდ, ჩემ ირგვლივ არიან ადამიანები, რომელთა ლიტერატურულ გემოვნებას თვალდახუჭული ვენდობი. ასეთი იყვნენ ბადრი ჭოხონელიძე, ბიძინა ხერხეულიძე. ბიძინას ყველაფერი წაკითხული ჰქონდა. ის თუ იტყოდა, რომ "არ ვარგა", მართლა ასე იყო და თუ იტყოდა - "პელეა" - წყალი არ გაუვიდოდა. ასევე ლაშა თაბუკაშვილი, მას არაჩვეულებრივი ანალიტიკური ნიჭი და წიგნზე ნამდვილი მონადირის ალღო აქვს. ძალიან ვენდობი კახა ჯამბურიას გემოვნებას, ზურაბ ქარუმიძეს, ზალიკო სამადაშვილს...

- მამას ნაწარმოებებს ალბათ ხელნაწერს კითხულობდით, მერე დაბეჭდილს თავისთავად. დღეს თუ უბრუნდებით მის ამა თუ იმ წიგნს?

- მამას ნაწარმოებებს არა მხოლოდ ვკითხულობ, არამედ ვგრძნობ, როგორ მჭირდება ისინი. როცა რამეს ვწერ ან ლიტერატურულ ანალიზს ვაკეთებ, შეკითხვებზე პასუხებს მის ნათქვამებში ვპოულობ და მას ძალიან ვენდობი. ეს არ ეხება მხოლოდ ქართულ ლიტერატურას, არამედ უცხოურსაც და თანამედროვესაც კი. შეიძლება ჩემგან უხერხულია ამის თქმა, რადგან შვილი ვარ, მაგრამ პატარა ასაკი არ მაქვს, პროფესიით ლიტერატურათმცოდნე ვარ და თან მამაჩემი მთაწმინდაზე ასვენია. ასე რომ, უხურხულობა გარკვეულწილად მოხსნილი მაქვს, როცა მჭირდება, მამას ნათქვამი მოვიყვანო. ის მხოლოდ მე არ მეკუთვნის.

- დღეს ხშირად ხდება ბესტსელერი ე.წ. მდარე ხარისხის ლიტერატურა, თქვენი აზრით, რა არის ამის მიზეზი?

- ბესტსელერს მეტი მკითხველი ჰყავს, იმიტომ, რომ სკანდალზეა ორიენტირებული, სათაური "ყვირის", ხშირ შემთხვევაში სათაური და წიგნის შინაარსი ერთმანეთს არ შეესაბამება. კარგი გაფორმება და ხარისხი აქვს, რომ მაღაზიაში შესულს თვალში გეცეს. მაგრამ დროის სვლასთან ერთად ამგვარი წიგნები იფილტრება. მთელ მსოფლიოში ასეა და არა მხოლოდ ჩვენთან. შეიძლება მწერალი ისე გარდაიცვალოს, არც აღიარონ და მერე, წლების შემდეგ იპოვონ ოკეანეში მისი მარგალიტები. აქედან გამომდინარე, ბესტსელერი და პოპულარული არ ნიშნავს საუკეთესოს...

- თანამედროვე ავტორების შემოქმედებას თუ ეცნობით?

- რასაკვირველია, ვკითხულობ, მაგრამ ვერ ვიტყვი, რომ აღფრთოვანებული ვარ. XXI საუკუნეში მე ჯერ წიგნით არ აღვფრთოვანებულვარ. თუმცა, რა თქმა უნდა, არის რამდენიმე გამონაკლისი ნაწარმოები თუ მოთხრობა. თანამედროვე ქა­რთველი ავტორებიდან მიყვარს ბესო ხვედელიძე, განსაკ­უთრებით მისი ადრ­ეული პერიოდის ნა­წ­არმოებები. აკა მორჩილაძის ნაწარმ­ოებებიდან მიყვარს მი­სი "ცეცხლის მფრქვევლები"

- გურულ ფირალებზე დაწერილი მოთხრობა. ძალიან მომწონს არჩილ ქიქოძე...

- ქალბატონო მანანა, მამას ნაწარმოების მიხედვით ფილმებია გადაღებული, მთელი საქართველოს მასშტაბით თეატრები დღემდე დგამენ ნოდარ დუმბაძეს. გულწრფელად რომ მითხრათ, თქვენი ყველაზე დიდი მოწონება რომელმა სპექტაკლმა დაისმახურა?

- ყველაზე მეტად მიყვარს "მე, ბებია, ილიკო და ილარიონი", რომელიც ბავშვობაში მარჯანიშვილის თეატრში ვნახე. გიგა ლორთქიფანიძის დადგმა იყო და ზურიკელას ლეო ანთაძე თამაშობდა. მე თუ მკითხავთ, მამას ნაწარმოებების თეატრალური რეჟისორი გიგა ლორთქიფანიძეა, მისი თითქმის ყველაფერი დადგა. არასოდეს დამავიწყდება, როგორ წამოხტებოდა ხოლმე "მე, ბებია, ილიკო და ილარიონის" მსვლელობისას ლოგინიდან ლეო ანთაძე მუხლებამდე ნიფხვით (იღიმის), ამ დროს დარბაზი სიცილით კვდებოდა. ამას წინათ ბატონ ლეოს ამ სპექტაკლზე ვესაუბრებოდი და მითხრა, ის ფოხანი მაჩუქესო. ჩემი ძმა რომ გარდაიცვალა, 9 წლის ვიყავი. ეს სპექტაკლი რომ დადგეს, ჩემი ძმა ახალი გარდაცვლილი იყო. მახსოვს, თეატრში რომ წავედით, მამას შავი პერანგი ეცვა, დედა ძლივს წაიყვანეს პრემიერაზე... ასევე ვგიჟდები "მზიან ღამეზე", რომელიც რობიკომ რუსთაველის თეატრში დადგა. კახი კავსაძე გურამს თამაშობდა. იმ პერიოდში მას ჯერ კიდევ არ უვარგოდა მეტყველება - ძალიან სწრაფად ლაპარაკობდა. რობიკომ ეს ისე გამოიყენა, რომ მისი გმირის ხასიათს მოარგო. მომწონს გიგას და რობიკოს დადგმული "თეთრი ბაირაღები", როგორც იცით, ეს ნაწარმოები ორივე რეჟისორმა დადგა, მაგრამ ის ორი სპექტაკლი, რომელიც დაგისახელეთ, ჩემს ცხოვრებაში ფეიერვერკივით იყო.

- როგორია თქვენი კითხვის რიტუალი?

- წიგნის კითხვა თუ დავიწყე, ვერ ვიძინებ, სანამ არ დავამთავრებ. ერთი წლის განმავლობაში ავღანეთში ვიყავი და იქ ავღანეთზე წიგნის წერა დავიწყე. საერთოდ, ძალიან პასუხისმგებლიანი ადამიანი ვარ და სანამ წერას დავიწყებდი, ავღანური ლიტერატურის, ისტორიის შესწავლა დავიწყე. ინტერნეტიდანაც ვკრებდი მასალებს. ყველაზე ცნობილი თანამედროვე ავღანელი მწერლის ჰალედ ჰოსეინის თითქმის ყველაფერი წავიკითხე. ძალიან დიდი მასალა იყო და ღამეები არ მეძინა. ბავშვობიდან ასე ვარ. მიუხედავად იმისა, რომ დედა ჩხუბობდა, დავიღუპეთ, ამას კითხვა არ უყვარსო, თუ კითხვას დავიწყებდი, წიგნს ერთი ამოსუნთქვით ჩავათავებდი ხოლმე. როცა წიგნს კითხულობ, გონებაში უნდა დაგრჩეს ის ადგილი, სადაც მოქმედება ვითარდება, ასევე უნდა "იცნო" და დაგამახსოვრდეს მისი გმირები. სხვაგვარად წარმოუდგენელია ის წიგნი ჭეშმარიტ ლიტერატურად ჩაითვალოს.

- თქვენი წიგნი როდის გამოდის და რა ჰქვია?

- იანვრის ბოლოს გამოდის. მას ჰქვია "ავღანეთი ბარონის ჭუჭრუტანიდან". "ბარონი" დასახლებაა, სადაც ვცხოვრობდი. 2011 წელი ტერორიზმის მხრივ ავღანეთისთვის ერთ-ერთი ყველაზე მძიმე პერიოდი იყო, ამიტომ ქალაქში სიარულის უფლებას არ გვაძლევდნენ, მხოლოდ დაჯავშნილი მანქანებით გვატარებდნენ. თუმცა მაინც მოვახერხე ხალხს შევხვედროდი, ამბები მომეგროვებინა, სიმწრით ვიწერდი ინტერვიუებს. ეს არის დოკუმენტური პროზა. ავღანეთის თემაზე წერისას ყველა სისხლზე, ტერორიზმზე, ქალთა დისკრიმინაციაზე, გვამებზე, აფეთქებებსა და ძალადობაზე წერს, მე შევეცადე სხვა რაკურსიდანაც მეცქირა და მკითხველისთვის თბილი, მხიარული და ადამიანური ავღანეთი მეჩვენებინა. ესეც მამაჩემისგან ვისწავლე: ადამიანი ფრესკა არ არის, ერთ სიბტრყეზე რომ უყურო, მას ქანდაკებასავით გარს უნდა შემოუარო და იქიდან შეხედო, საიდანაც უკეთესად იმზირება...

ანა კალანდაძე

ჟურნალი "რეიტინგი"

(გამოდის ორშაბათობით)