გმირ­თა მო­ე­დან­ზე მდე­ბა­რე 11-სარ­თუ­ლი­ან შე­ნო­ბას შე­იძ­ლე­ბა თბი­ლი­სის პირ­ვე­ლი ცა­თამბჯე­ნიც ვუ­წო­დოთ, რად­გან 1938 წელს, როცა ის აშენ­და დე­და­ქა­ლა­ქის ყვე­ლა­ზე მა­ღა­ლი შე­ნო­ბა იყო. მას­ში დე­და­ქა­ლა­ქის ცნო­ბი­ლი და გა­მორ­ჩე­უ­ლი ადა­მი­ა­ნე­ბი ცხოვ­რობ­დნენ.

რო­გო­რი ის­ტო­რია აქვს საბ­ჭო­თა კავ­ში­რის 1930-იანი წლე­ბის არ­ქი­ტექ­ტუ­რის ნი­მუშს და ამ პე­რი­ოდ­ში აშე­ნე­ბულ რამ­დე­ნი­მე მნიშ­ვნე­ლო­ვან შე­ნო­ბას - ამას­თან და­კავ­ში­რე­ბით AMBEBI.GE-სთან პრო­ფე­სო­რი, კულ­ტუ­რუ­ლი მემ­კვიდ­რე­ო­ბის ცენ­ტრის ხელ­მძღვა­ნე­ლი ცირა ელი­საშ­ვი­ლი სა­უბ­რობს.

- თა­ვი­დან, რო­დე­საც ის აშენ­და, "100-ბი­ნი­ან სახ­ლს" და "11-სარ­თუ­ლი­ანს" ეძახ­დნენ. როცა ვინ­მე ასე იტყო­და, ყვე­ლა აუხ­სნე­ლა­დაც მიხ­ვდე­ბო­და, რომ სა­უ­ბა­რი გმირ­თა მო­ე­დან­ზე არ­სე­ბულ ამ შე­ნო­ბა­ზე იყო, რომ­ლის ავ­ტო­რიც არ­ქი­ტექ­ტო­რი კა­ლაშ­ნი­კო­ვი და მას­თან ერ­თად, სე­ვე­რო­ვი იყო.

უნდა ით­ქვას, რომ ცალ­კე ამ 11-სარ­თუ­ლი­ა­ნი შე­ნო­ბის გა­მოკ­ვე­თა სწო­რი არ იქ­ნე­ბა, რად­გან მეტ-ნაკ­ლე­ბად იმა­ვე პე­რი­ოდ­ში აშენ­და მთავ­რო­ბის სახ­ლი; დი­ნა­მოს სტა­დი­ო­ნის ძვე­ლი ვა­რი­ან­ტი, რო­მელ­საც ე.წ. ქურ­დი­ა­ნის სტა­დი­ონს ეძახ­დნენ და არა ის, რო­მე­ლიც ახ­ლაა; იმე­ლის შე­ნო­ბა; წიგ­ნის სახ­ლი მარ­ჯა­ნიშ­ვი­ლის ხიდ­თან; ცოტა მოგ­ვი­ა­ნე­ბით აშენ­და ცირ­კის შე­ნო­ბა; ამ პე­რი­ოდ­ში აშენ­და კი­ნო­თე­ატ­რი რუს­თა­ვე­ლიც და ბა­რა­თაშ­ვი­ლის სა­ცხოვ­რე­ბე­ლი სახ­ლიც.

ეს ის პე­რი­ო­დია, როცა არ­ქი­ტექ­ტუ­რამ ცოტა სახე იც­ვა­ლა. 30-იან წლებ­ში ლო­ზუნ­გი - "ხე­ლოვ­ნე­ბა მა­სებს" უნდა შეც­ვლი­ლი­ყო ლო­ზუნ­გით - "მა­სე­ბის ხე­ლოვ­ნე­ბის­კენ"

ასევე დაგაინტერესებთ

20:52 / 16-11-2018

კიდევ ერთი საოცარი უცნობი სახლი გრიბოედოვის ქუჩიდან - თბილისის ისტორიის ნაწილი

10:39 / 13-02-2020

თბილისის რეალური ისტორია "ხოხბის ლეგენდის" მიღმა - "რატომ ვაკლებთ ქალაქს 200 წელს?!"

მა­შინ ით­ქვა, რომ არ­ქი­ტექ­ტუ­რა უნდა ყო­ფი­ლი­ყო უფრო დი­ა­დი, უფრო ძლი­ე­რი, უფრო მო­ნუ­მენ­ტუ­რი, უფრო პომ­პე­ზუ­რი, ვიდ­რე - მა­ნამ­დე. იქამ­დე არ­ქი­ტექ­ტუ­რა სი­მარ­ტი­ვით და სი­სა­და­ვით გა­მო­ირ­ჩე­ო­და.

ამას თა­ვი­სი ახ­სნა ჰქონ­და კო­მუ­ნის­ტუ­რი რე­ჟი­მის მხრი­დან - მათ ჩათ­ვა­ლეს, რომ სა­ბი­ნაო პო­ლი­ტი­კა და პრობ­ლე­მა უკვე გა­და­წყვე­ტი­ლი იყო და უნდა გა­და­სუ­ლიყ­ვნენ უფრო ლა­მაზ და ეს­თე­ტი­კურ არ­ქი­ტექ­ტუ­რა­ზე, სი­მარ­ტი­ვე უნდა შეც­ვლი­ლი­ყო ეს­თე­ტი­კა­გა­რე­უ­ლი არ­ქი­ტექ­ტუ­რით.

მთა­ვა­რი ამო­ცა­ნა, რო­მე­ლიც არ­ქი­ტექ­ტო­რებ­სა და არ­ქი­ტექ­ტორ­თა ჯგუ­ფებს და­უ­სა­ხეს, იყო ის, რომ საბ­ჭო­თა პე­რი­ო­დის არ­ქი­ტექ­ტუ­რას რომ შე­ხე­დავ­დი, ეს ცხოვ­რე­ბის ანა­რეკ­ლი უნდა ყო­ფი­ლი­ყო, თუ რამ­დე­ნად ბედ­ნი­ე­რია საბ­ჭო­თა ადა­მი­ა­ნი, რა კარგ პი­რო­ბებ­ში ცხოვ­რობს და ა.შ. ამი­ტომ მი­ვი­ღეთ სხვა­ნა­ი­რი ტი­პის არ­ქი­ტექ­ტუ­რა, მა­ნამ­დე არ­სე­ბულ­თან შე­და­რე­ბით მარ­თლა უხ­ვად დე­კო­რი­რე­ბუ­ლი, თვა­ლის­თვის უფრო სა­ა­მო სა­ყუ­რე­ბე­ლი და ა.შ.

ზუს­ტად ამ პე­რი­ოდ­შია აშე­ნე­ბუ­ლი ეს 100-ბი­ნი­ა­ნი სახ­ლი. შე­იძ­ლე­ბა, ერთი კომ­პლექ­სის ნა­წი­ლი არ იყოს, მაგ­რამ გმირ­თა მო­ე­დან­ზე არ­სე­ბუ­ლი ნა­გე­ბო­ბე­ბი ან­სამ­ბლუ­რო­ბას ქმნის: 11-სარ­თუ­ლი­ა­ნი სახ­ლი, ცოტა მოგ­ვი­ა­ნე­ბით ცირ­კის შე­ნო­ბა, შემ­დეგ ზო­ო­პარკში შე­სას­ვლე­ლი, მერე - 40-50-იანი წლე­ბის ტექ­ნი­კუ­რი უნი­ვერ­სი­ტე­ტის კორ­პუ­სი. მა­შინ საკ­მა­ოდ დიდ ყუ­რა­დღე­ბას აქ­ცევ­დნენ, რომ რო­მე­ლი­მე ობი­ექ­ტი ცალ­კე­უ­ლად არ ყო­ფი­ლი­ყო გან­ხი­ლუ­ლი. ეს ძა­ლი­ან მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნი ფაქ­ტი იყო, რა­საც სრუ­ლი­ად უგუ­ლე­ბელ­ჰყოფს დღე­ვან­დე­ლი არ­ქი­ტექ­ტუ­რა.

თუ გა­და­ხე­დავთ სტა­ლი­ნუ­რი არ­ქი­ტექ­ტუ­რის ამ პე­რი­ოდს, მოს­კოვ­შიც და კი­ევ­შიც აუ­ცი­ლებ­ლად ნა­ხავთ იმის ანა­ლო­გებს, რაც თბი­ლის­ში 11-სარ­თუ­ლი­ა­ნის სა­ხით აშენ­და. ერთი ვერ­ტი­კა­ლი კოშ­კის სა­ხით და მერე შე­ნო­ბე­ბის გა­ნი­ვი ჰო­რი­ზონ­ტა­ლუ­რი გან­ვი­თა­რე­ბა - ასე­თი ტი­პის შე­ნო­ბე­ბი მოს­კოვ­ში­ცაა და კი­ევ­შიც. ეს, რა თქმა უნდა, საბ­ჭო­თა კავ­ში­რის პე­რი­ოდ­ში ერ­თი­ა­ნი ხელ­წე­რა იყო, რაც თა­ვის­თა­ვად, თბი­ლის­ზეც აი­სა­ხა.

ცა­თამბჯე­ნი ამ შე­ნო­ბას არას­დროს რქმე­ვია, შე­იძ­ლე­ბა, ბო­ლოს ვინ­მემ და­უ­ძა­ხა. "11-სარ­თუ­ლი­ა­ნი", "100-ბი­ნი­ა­ნი სახ­ლი", მას კი­დევ ეძახ­დნენ "სა­ცხოვ­რე­ბელ კომ­ბი­ნატს" - მაგ­რამ „ცა­თამბჯე­ნი“ ნამ­დვი­ლად არა. მა­შინ ეს თბი­ლის­ში ყვე­ლა­ზე მა­ღა­ლი შე­ნო­ბა იყო, თუმ­ცა ტერ­მი­ნი გვი­ან­დე­ლია.

კი­დევ გა­მორ­ჩე­უ­ლი იყო იმ თვალ­საზ­რი­სით, რომ საბ­ჭო­უ­რი პრაქ­ტი­კით, ამ სახ­ლში მთლად „უბ­რა­ლო“ ადა­მი­ა­ნე­ბი არ ცხოვ­რობ­დნენ, აქ თავი მო­ი­ყა­რა ინ­ტე­ლი­გენ­ცი­ის ნა­წილ­მა - ცხოვ­რობ­და მწე­რა­ლი მი­ხე­ილ კვე­სე­ლა­ვა, მსა­ხი­ო­ბი გი­ორ­გი შავ­გუ­ლი­ძე, მსა­ხი­ო­ბი შალ­ვა ღამ­ბა­ში­ძე და სხვა ძა­ლი­ან ბევ­რი ცნო­ბი­ლი ადა­მი­ა­ნი

მი­დი­ო­დი და ბი­ნას ყი­დუ­ლობ­დი - მა­შინ ასე მარ­ტი­ვად არ იყო საქ­მე, რო­გორც წესი, ამ ბი­ნებს სა­ხელ­მწი­ფო არი­გებ­და და თვი­თონ გან­კარ­გავ­და და გა­ნა­გებ­და, რო­მელ სახ­ლში ვინ უნდა შე­ეშ­ვათ. ასე­თი ტი­პის შე­ნო­ბე­ბი, სა­დაც სა­ხე­ლოვ­ნე­ბო თუ ინ­ტე­ლი­გენ­ცი­ის ელი­ტის წარ­მო­მად­გე­ნელ­თა ოჯა­ხე­ბია თავ­მოყ­რი­ლი, არა მარ­ტო 11-სარ­თუ­ლი­ან­ში, არა­მედ სხვა­გა­ნაც არ­სე­ბობს. იქ გა­მოკ­რულ აბ­რებს რომ გა­და­ხე­დოთ, შთამ­ბეჭ­და­ვი სიაა.

- არ­ქი­ტექ­ტორ­ზე რისი თქმა შე­გიძ­ლი­ათ?

- კა­ლაშ­ნი­კო­ვი იმ პე­რი­ო­დის თბი­ლი­სის მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნი არ­ქი­ტექ­ტო­რია, ანა­ლო­გი­უ­რად - სე­ვე­რო­ვიც. თუ მა­ნამ­დე, მე­ფის რუ­სე­თის დროს ნაკ­ლე­ბი არ­ქი­ტექ­ტო­რე­ბი გვყავ­და და ძი­რი­თა­დად უცხო­ე­ლე­ბი, საბ­ჭო­თა პე­რი­ოდ­ში იყო ასე­თი პრაქ­ტი­კა, რომ სხვა­დას­ხვა არ­ქი­ტექ­ტო­რი საბ­ჭო­თა კავ­ში­რის სა­ზღვრებ­ში, სხვა­დას­ხვა ად­გი­ლას აშე­ნებ­და. არ იყო აუ­ცი­ლე­ბე­ლი, რომ ად­გი­ლობ­რი­ვი, აქ და­ბა­დე­ბუ­ლი ყო­ფი­ლი­ყო.

მა­გა­ლი­თად, იმა­ვე პე­რი­ოდ­ში აშე­ნე­ბუ­ლი იმე­ლის შე­ნო­ბა არათ­ბი­ლი­სელ­მა არ­ქი­ტექ­ტორ­მა - ალექ­სეი შჩუ­სევ­მა აა­შე­ნა და ეს მსოფ­ლიო დო­ნის არ­ქი­ტექ­ტო­რია. მე­ო­რე მისი შე­ნო­ბა იყო (და არის, თუმ­ცა, ძა­ლი­ან გა­და­კე­თე­ბუ­ლი სა­ხით) ბა­თუ­მის „ინ­ტუ­რის­ტის“ შე­ნო­ბა. ეს ის ადა­მი­ა­ნია, რო­მელ­მაც ასე­ვე, მოს­კოვ­ში წი­თელ მო­ე­დან­ზე ლე­ნი­ნის მავ­ზო­ლე­უ­მი და­აპ­რო­ექ­ტა და ა.შ.

1930-იანი წლე­ბი ასე­ვე თბი­ლი­სის პირ­ვე­ლი გენ­გეგ­მის პე­რი­ო­დია, რის შემ­დე­გაც ქა­ლა­ქი ძა­ლი­ან მკვეთ­რად შე­იც­ვა­ლა რო­გორც ლან­დშაფ­ტის, ასე­ვე არ­ქი­ტექ­ტუ­რის თვალ­საზ­რი­სით.

ამ პე­რი­ოდ­ში ძა­ლი­ან ბევ­რი სა­საფ­ლაო გა­უქ­მდა - კა­თო­ლი­კუ­რი იქ­ნე­ბო­და, რამ­დე­ნი­მე სომ­ხუ­რი სა­საფ­ლაო, ვე­რის და ა.შ. კო­მუ­ნის­ტებ­მა ამას პრაგ­მა­ტუ­ლად შე­ხე­დეს და ეს საფ­ლა­ვის ქვე­ბი სამ­შე­ნებ­ლო მა­სა­ლად გა­მო­ი­ყე­ნეს

ამი­ტო­მაა, რომ იგი­ვე, ცირკთან არ­სე­ბულ ქვებს შო­რის, რო­მე­ლიც პა­ტა­რა გა­ლავ­ნის სა­ხი­თაა გა­მო­ყე­ნე­ბუ­ლი, იგი­ვე, იმე­ლის შე­ნო­ბა­შიც ეს საფ­ლა­ვის ქვე­ბია გა­მო­ყე­ნე­ბუ­ლი. 11-სარ­თუ­ლი­ა­ნის შემ­თხვე­ვა­ში ასე­თი ქვე­ბი გან­სა­კუთ­რე­ბით შე­ნო­ბის ქვე­და რე­გის­ტრშია, სა­დაც წარ­წე­რი­ან ქვებს უბ­რა­ლოდ, ამო­ატ­რი­ა­ლებ­დნენ ხოლ­მე, შე­ნო­ბის ფა­სად­ზე კი­რით აკ­რავ­დნენ და სხვა­დას­ხვა ფორ­მას აძ­ლევ­დნენ - ესეც არ არის ლე­გენ­და და რე­ა­ლო­ბაა, რომ საფ­ლა­ვის ქვე­ბი რამ­დე­ნი­მე მნიშ­ვნე­ლო­ვან შე­ნო­ბა­ში სამ­შე­ნებ­ლო მა­სა­ლა­დაა გა­მო­ყე­ნე­ბუ­ლი.

- ამ ცნო­ბი­ლი 11-სარ­თუ­ლი­ა­ნის ბი­ნად­რე­ბი ბოლო წლებ­ში წუხ­დნენ გმირ­თა მო­ედ­ნის ეს­ტა­კა­დის გამო, ზო­ო­პარ­კის გა­და­ტა­ნის შემ­დეგ კი, ტე­რი­ტო­რი­ა­ზე და­მა­ტე­ბი­თი კორ­პუ­სე­ბის აშე­ნე­ბის შიში ჰქონ­დათ...

- ეს­ტა­კა­დამ ნამ­დვი­ლად შე­ლა­ხა ამ შე­ნო­ბის არა მხო­ლოდ ვი­ზუ­ა­ლუ­რი მხა­რე (რად­გან არის წერ­ტი­ლე­ბი, სა­ი­და­ნაც მისი რე­ა­ლუ­რი, სრუ­ლი აღ­ქმა უკვე შე­უძ­ლე­ბე­ლია), არა­მედ, ამ სახ­ლში მცხოვ­რე­ბი ადა­მი­ა­ნე­ბის პი­რო­ბე­ბი გა­ა­უ­ა­რე­სა. ის ხმა­უ­რი, რაც ახლა მათ სახ­ლებ­ში შე­დის, მტვე­რი, რო­მელ­საც ისი­ნი სუნ­თქა­ვენ (და ეს თბი­ლი­სის ერთ-ერთი ყვე­ლა­ზე და­ბა­ლი, და­ვა­კე­ბუ­ლი ტე­რი­ტო­რი­აა და იქ გა­მო­ნა­ბოლ­ქვი ისე­დაც კონ­ცენ­ტრი­რე­ბუ­ლი იყო ხოლ­მე), რა თქმა უნდა, ამ ეს­ტა­კა­დის არ­სე­ბო­ბამ მკვეთ­რად გა­ა­უ­ა­რე­სა. არ დაგ­ვა­ვი­წყდეს, რომ რო­დე­საც 13 ივ­ნი­სის ტრა­გე­დია მოხ­და, ამ შე­ნო­ბის სარ­და­ფე­ბი, პირ­ვე­ლი სარ­თუ­ლე­ბი და ეზო მთლი­ა­ნად დატ­ბო­რი­ლი იყო.

რაც შე­ე­ხე­ბა იმას, თუ რო­გორ შე­იძ­ლე­ბა გან­ვი­თარ­დეს ეს ქა­ო­ტუ­რი მშე­ნებ­ლო­ბა, ამას უკვე პო­ლი­ტი­კუ­რი გა­და­წყვე­ტი­ლე­ბა, ქა­ლაქ­გეგ­მა­რე­ბის რე­ა­ლუ­რი გა­და­წყვე­ტი­ლე­ბა და გენ­გეგ­მის რე­ა­ლუ­რი ამოქ­მე­დე­ბა სჭირ­დე­ბა. თუ ნე­ბის­მი­ერ ფო­ტოს აი­ღებთ, რო­მე­ლიც გა­და­ღე­ბუ­ლია 70-იან ან 80-იან წლე­ბამ­დეც და სა­დაც აღ­ნიშ­ნუ­ლი 11-სარ­თუ­ლი­ა­ნი სახ­ლი ძა­ლი­ან კარ­გად ჩანს, ნა­ხავთ, რომ მის უკან გა­ნა­შე­ნი­ა­ნე­ბა არ არ­სე­ბობს; მაგ­რამ თუ იმა­ვე წერ­ტი­ლი­დან დღეს გა­და­ვი­ღებთ ფო­ტოს, ეს იმის მა­გა­ლი­თია ზო­გა­დად, რას აკე­თებს ქა­ო­ტუ­რი გა­ნა­შე­ნი­ა­ნე­ბა.

ამი­ტომ, ეს გა­ნა­შე­ნი­ა­ნე­ბა თუ დღეს 11-სარ­თუ­ლი­ა­ნის მხა­რეს არ­სე­ბობს, ისე­ვე, რო­გორც ტე­ლე­ვი­ზი­ის შე­ნო­ბის უკა­ნა მხა­რეს, თუ პო­ლი­ტი­კა არ შე­იც­ვა­ლა, შე­იძ­ლე­ბა, იგი­ვე გაჩ­ნდეს ყო­ფი­ლი ზო­ო­პარ­კის ტე­რი­ტო­რი­ა­ზეც

ამი­ტო­მაა მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნი, რომ ამ ქა­ლა­ქის­თვის, სა­დაც ისე­დაც გა­უ­საძ­ლი­სია ცხოვ­რე­ბა, სწო­რედ ქა­ო­ტუ­რი გეგ­მა­რე­ბის და გა­ნა­შე­ნი­ა­ნე­ბის თვალ­საზ­რი­სით, იმ კუნ­ძუ­ლებ­თან მი­მარ­თე­ბა­ში, რო­მე­ლიც ჯერ კი­დევ დარ­ჩა - ამ შემ­თხვე­ვა­ში სა­უ­ბა­რია ვე­რეს ხე­ო­ბა­ზე და ზო­ო­პარ­კის ტე­რო­ტი­რი­ა­ზე, - ძა­ლი­ან სწო­რად იყოს გა­და­წყვე­ტი­ლე­ბა მი­ღე­ბუ­ლი, ქა­ლა­ქის სა­სი­კე­თოდ - აქ მხო­ლოდ დიდ რეკ­რე­ა­ცი­ა­ზე სა­უ­ბა­რი შე­იძ­ლე­ბა ყო­ველ­გვა­რი მი­ნი­მა­ლუ­რი ჩა­რე­ვის გა­რე­შე, ეს არაა ის ტე­რი­ტო­რია, სა­დაც შე­იძ­ლე­ბა, რა­ღაც შე­ნო­ბა-ნა­გე­ბო­ბე­ბის აშე­ნე­ბა­ზე ვი­ფიქ­როთ.

ფო­ტო­ე­ბი: სა­ქარ­თვე­ლოს ეროვ­ნუ­ლი არ­ქი­ვი; გი­ორ­გი ნი­კო­ლიშ­ვი­ლი, გი­ორ­გი ჟა­მე­რაშ­ვი­ლი