სხვა სხვა­ნუ­რი კოშ­კე­ბის­გან გან­სხვა­ვე­ბით, ახალ­გაზ­რდაა, მაგ­რამ ომ­გა­მოვ­ლი­ლი, არც 90-იან­მა წლებ­მა და­ინ­დო, რამ­დენ­ჯერ­მე გა­ი­ძარ­ცვა - ამ­დე­ნი რამ გა­მო­ი­ა­რა კოშკმა, რო­მე­ლიც გა­სუ­ლი სა­უ­კუ­ნის 80-იან წლებ­ში აფხა­ზე­ბი­სა და სვა­ნე­ბის ძმო­ბის ნიშ­ნად, სო­ხუმ­ში სვან­მა კაც­მა ააგო.

არე­თა კვი­ცი­ა­ნი აფხა­ზეთ­ში ბე­დის სა­ძებ­ნე­ლად გა­სულ სა­უ­კუ­ნე­ში ჩა­ვი­და, სა­დაც აფხა­ზე­ბის მხარ­და­ჭე­რით, ახა­ლი ცხოვ­რე­ბა და­ი­წყო, გა­ნათ­ლე­ბაც მი­ი­ღო და ცნო­ბი­ლი მშე­ნე­ბე­ლის სა­ხე­ლიც მო­ი­პო­ვა.

არე­თა კვი­ცი­ა­ნის უფ­რო­სი ვაჟი - კახა კვი­ცი­ა­ნი AMBEBI.GE-ს მა­მის ცხოვ­რე­ბი­სა და კოშ­კის სა­ინ­ტე­რე­სო ის­ტო­რი­ის შე­სა­ხებ უყ­ვე­ბა:

- მამა დედ­მა­მიშ­ვი­ლებ­ში უმ­ცრო­სი იყო. რად­გა­ნაც მის ახალ­გაზ­რდო­ბა­ში ცხოვ­რე­ბა ჭირ­და, ხალ­ხი შიმ­ში­ლობ­და, სო­ხუმ­ში ბე­დის სა­ძებ­ნე­ლად სრუ­ლი­ად ახალ­გაზ­რდა და მარ­ტო წა­ვი­და. გუ­ლი­ა­ნი, ალა­ლი, შრო­მის­მოყ­ვა­რე ადა­მი­ა­ნი იყო, აფხა­ზებ­მა რომ გა­იც­ნეს, და­ი­ახ­ლო­ვეს, სამ­შე­ნებ­ლო გან­ხრით უმაღ­ლე­სი გა­ნათ­ლე­ბის მი­ღე­ბა­შიც და­ეხ­მარ­ნენ.

დღეს თუ ვინ­მეს სას­მე­ლი წყა­ლი აქვს კო­ჩა­რა­ში, გვა­და­ში, ჩლო­უ­ში, თხი­ნა­ში, გუ­და­უ­თის რა­ი­ონ­ში - წყალ­სა­დე­ნი ყველ­გან მა­მა­ჩე­მის აშე­ნე­ბუ­ლია. იქ 40 კი­ლო­მეტ­რის სიგ­რძე­ზე შე­ყავ­და გზე­ბი და სა­თა­ვე ნა­გე­ბობს აკე­თებ­და, წყლის რე­ზერ­ვუ­ა­რე­ბი­დან მი­ლე­ბით წყა­ლი სოფ­ლებ­ში ნა­წილ­დე­ბო­და. აფ­ზა­ხეთ­ში ბევ­რი ნაშ­რომ-ნაღ­ვა­წი აქვს.

- რო­გო­რია სვა­ნუ­რი კოშ­კის აგე­ბის ის­ტო­რია?

- სო­ხუმ­ში არის და­სახ­ლე­ბა, რო­მელ­საც შრო­მას ეძა­ხი­ან. იქ უკ­რა­ი­ნას ქარ­ხა­ნა ჰქონ­და, ტექ­ნი­კურ ბა­ზას აშე­ნებ­და, მაგ­რამ იქა­უ­რო­ბა წყლით არ მა­რაგ­დე­ბო­და. მა­მას შეკ­ვე­თა მის­ცეს, რომ იმ ტე­რი­ტო­რი­ა­ზე წყა­ლი გა­მო­ეყ­ვა­ნა. მას რუ­სეთ­ში დიდი სა­ნაც­ნო­ბო წრე ჰყავ­და, ურ­თი­ერ­თო­ბა ჰქონ­და მთავ­რო­ბის წევ­რებ­თა­ნაც, მა­გა­ლი­თად, ალექ­სეი კო­სი­გი­ნი (საბ­ჭო­თა კავ­ში­რის მი­ნის­ტრთა საბ­ჭოს თავ­ჯდო­მა­რე) ჩვენ­თან სახ­ლშიც ნამ­ყო­ფია...

მოკ­ლედ, ამ კავ­ში­რე­ბის წყა­ლო­ბით, არე­თა კვი­ცი­ან­მა რუ­სე­თი­დან აღ­ნიშ­ნუ­ლი სამ­შე­ნებ­ლო ობი­ექ­ტის­თვის სა­ჭი­რო მა­სა­ლე­ბი ჩა­მო­ი­ტა­ნა. წყლის გა­მო­საყ­ვა­ნად მთებ­ში 30 კი­ლო­მეტ­რი გზა იყო გა­საჭ­რე­ლი და აფეთ­ქე­ბის პე­რი­ოდ­ში მარ­მა­რი­ლოს კა­რი­ე­რიც აღ­მო­ა­ჩი­ნა. პა­რა­ლე­ლუ­რად მარ­მა­რი­ლოს საქ­მე­საც შე­ე­ჭი­და, თან, აფხა­ზე­ბი­სა და სვა­ნე­ბის ძმო­ბის სიმ­ბო­ლოდ სვა­ნუ­რი კოშ­კის აშე­ნე­ბა გა­და­წყვი­ტა.

მა­მა­ჩე­მის ძმად­ნა­ფი­ცი იყო ლე­ვან არ­ძინ­ბა, სოფ­ლის მე­ურ­ნე­ო­ბის მი­ნის­ტრის მო­ად­გი­ლე და მა­მას სა­ხელ­მწი­ფო დო­ნე­ზე მის­ცეს იმის შე­საძ­ლებ­ლო­ბა, რომ იქ სვა­ნუ­რი კოშ­კი აეგო, არა­და, იმ პე­რი­ოდ­ში აფხა­ზეთ­ში და­ძა­ბუ­ლო­ბის პირ­ვე­ლი ნა­პერ­წკლე­ბი უკვე ღვივ­დე­ბო­და.

მოკ­ლედ, რად­გან მა­მას დიდი ავ­ტო­რი­ტე­ტი ჰქონ­და, ყვე­ლა იც­ნობ­და, ამ მშე­ნებ­ლო­ბის სა­წარ­მო­ებ­ლად უარი არ უთ­ქვამთ, თუმ­ცა ერთი ასე­თი ფაქ­ტი კი მოხ­და, რა­საც პი­რა­დად შე­ვეს­წა­რი...

ერთ დღეს მა­მა­ჩე­მი სახ­ლში უხა­სი­ა­თოდ დაბ­რუნ­და. რა ხდე­ბა-მეთ­ქი? - ვკი­თხე. პირ­ველ პირ­თან ვარ და­ბა­რე­ბუ­ლი და მგო­ნი, ცუ­დად არის საქ­მეო. პირ­ვე­ლი პირი ვლა­დის­ლავ არ­ძინ­ბა იყო. წა­მოგ­ყვე­ბი-მეთ­ქი და წა­ვე­დით. არ­ძინ­ბას მი­სა­ღებ­ში რომ შე­ვე­დით (მა­მას აფხა­ზე­ბი და­თოს ეძახ­დნენ) მდი­ვან­მა - თქვენ ხართ და­ვი­თი? შე­ბძან­დი­თო, და კა­ბი­ნეტ­ზე ხე­ლით ანიშ­ნა. მე მი­სა­ღებ­ში დავ­რჩი, კარი ოდ­ნავ ღია დარ­ჩა და სა­უბ­რის ხმა გა­მო­დი­ო­და.

მა­მას არ­ძინ­ბა უხე­შად შეხ­ვდა - ვინ მოგ­ცათ უფ­ლე­ბა, რომ აქ ქარ­თულ ის­ტო­რი­ულ ძეგ­ლებს აშე­ნებთ? (კოშკს გუ­ლის­ხმობ­და). მა­მამ მოკ­რძა­ლე­ბუ­ლად მი­უ­გო: "აფხა­ზებ­თან ძმო­ბა და მე­გობ­რო­ბა მაქვს, ლეო კონ­სტან­ტი­ნო­ვიჩ არ­ძინ­ბა ჩემი ძმად­ნა­ფი­ცია". სა­კუ­თა­რი ყუ­რით მო­ვის­მი­ნე არ­ძინ­ბას სი­ტყვე­ბი და მახ­სოვს: "აა, შენ ხარ ის და­ვით კვი­ცი­ა­ნი, ლე­ვა­ნის ძმად­ნა­ფი­ცი?! რაც გინ­და, ის აა­შე­ნე!" ხელი ჩა­მო­არ­თვა და გა­მო­უშ­ვა. მამა მისი კა­ბი­ნე­ტი­დან გა­ხა­რე­ბუ­ლი სა­ხით გა­მო­ვი­და.

სვა­ნუ­რი კოშ­კი დღე­საც ამა­ყად დგას იქ, 3 ჰექ­ტარ­ზე იყო მთე­ლი კომ­პლექ­სით გა­შე­ნე­ბუ­ლი, სა­დაც 40-მდე ოთა­ხი იყო, თა­ვის მე­ქა­ნიზ­მე­ბით, ტექ­ნი­კუ­რად აღ­ჭურ­ვი­ლი. მშე­ნებ­ლო­ბა რომ და­ამ­თავ­რა, ორ წე­ლი­წად­ში აფხა­ზეთ­ში ომი და­ი­წყო...

ომში მო­ხა­ლი­სედ წა­ვე­დი, ახალ­გაზ­რდა გახ­ლდით, შევ­ყე­ვი, შევ­ყე­ვი და სო­ხუ­მის და­ცე­მა­საც შე­ვეს­წა­რი... ჩე­მე­ბი, ოჯა­ხის წევ­რე­ბი, ქა­ლე­ბი - დედა, დები გა­მოვ­ხიზ­ნე იქი­დან. მა­მა­ჩე­მი დარ­ჩა, მარ­ტო არ დამ­ტო­ვა. სო­ხუ­მის აე­რო­პორ­ტის კო­მენ­დან­ტიც ვი­ყა­ვი. მოკ­ლედ, ყვე­ლა წინა ხაზ­ზე გახ­ლდით და უმ­ძი­მე­სი ეპი­ზო­დე­ბი­სა თუ ტკი­ვი­ლი­ა­ნი დღე­ე­ბის მოწ­მე ვარ, რა­ზეც სა­უ­ბა­რი დი­დად არ მინ­და...

- სო­ხუ­მის და­ცე­მა ახ­სე­ნეთ...

- გუ­მის­თა­ზე რომ მოგ­ვი­ახ­ლოვ­დნენ, ოჯა­ხის წევ­რე­ბი გა­მო­ვიყ­ვა­ნე (იმ დროს იქ იყ­ვნენ, რად­გა­ნაც მშვი­დო­ბი­ა­ნი შე­თან­ხმე­ბა იყო მი­ღე­ბუ­ლი, რის სა­ფუძ­ველ­ზეც სკო­ლებ­მა მუ­შა­ო­ბა გა­ნა­ახ­ლეს, გა­ხიზ­ნუ­ლი ხალ­ხი დაბ­რუნ­და, მაგ­რამ ხელშკრუ­ლე­ბა და­არ­ღვი­ეს), იმ დროს ყვე­ლა იმას ფიქ­რობ­და, ოჯა­ხის წევ­რე­ბი გა­და­ერ­ჩი­ნა.

"კა­მაზ­ზე" დავ­სვი ისი­ნი და ასე უყ­ვე­ლაფ­როდ გა­მო­ვიყ­ვა­ნე. არა­და, აფხა­ზეთ­ში ცო­ტა­თი შეძ­ლე­ბუ­ლი ოჯა­ხის სტა­ტუ­სი გვქონ­და. მამა არც "ბრჭყვი­ა­ლებს" მის­დევ­და და არც სა­ბან­კო ან­გა­რი­შებ­ზე ჰქონ­და ფული. ერთ დღეს შე­იძ­ლე­ბა მი­ლი­ო­ნი ჰქო­ნო­და და მე­ო­რე დღეს კა­პი­კი - აღარ. გამ­ცე­მი კაცი იყო, სხვე­ბის დამ­ხმა­რე, მაგ­რამ იქი­დან ვე­რა­ფე­რი წა­მო­ვი­ღეთ.

გა­მო­ვაქ­ციე ოჯა­ხი, ერთი სული მქონ­და, სო­ხუ­მი­დან დრო­უ­ლად გა­მო­მეყ­ვა­ნა. კო­დო­რის გზას რომ ავუ­ყე­ვით, უღელ­ტე­ხი­ლით მოგ­ვი­წია წა­მოს­ვლა.

- ჭუ­ბე­რის გზა გა­მო­ი­ა­რეთ?

- დიახ, მერე ისევ უკან დავ­ბრუნ­დი და დარ­ჩე­ნი­ლე­ბი წა­მო­ვიყ­ვა­ნე, მათ შო­რის, მამა. სვა­ნეთ­ში და­ვუბ­რუნ­დით სო­ფელ ბე­ჩო­ში ჩვენს ძირ სახ­ლს, სა­ი­და­ნაც მა­მა­ჩე­მი იყო.

რო­დე­საც მამა წლე­ბის წინ სო­ხუმ­ში წა­ვი­და, დედ­მა­მიშ­ვი­ლე­ბიც წა­იყ­ვა­ნა (თა­ვად უმ­ცრო­სი იყო) და ხუ­თი­ვე იქ და­ა­სახ­ლა, ცხოვ­რე­ბა აუ­წყო და გზა­ზე და­ყე­ნე­ბა­ში და­ეხ­მა­რა. სო­ხუ­მის და­ცე­მის დღეს კი მთე­ლი ეს სა­ნა­თე­საო ჩვენ­სა­ვით დევ­ნი­ლე­ბი გახ­დნენ. თა­ვი­დან, ამ ხალ­ხმა ყვე­ლამ ერ­თად, იმ მამა-პა­პი­სე­ულ სახ­ლში მო­ვი­ყა­რეთ თავი...

- ე.ი. მამა დაბ­რუნ­და სვა­ნეთ­ში...

- ცოტა ხანს იყო იქ და მერე თა­ვი­სი სა­ნაც­ნო­ბოს დახ­მა­რე­ბით, სა­მუ­შაო ზუგ­დიდ­ში გა­მო­ნა­ხა. სა­მეგ­რე­ლო-ზემო სვა­ნე­თის გუ­ბერ­ნა­ტორ­მა ბონ­დო ჯი­ქი­ამ ზუგ­დი­დის ცენ­ტრში მიწა გა­მო­უ­ყო. მა­შინ შე­ვარ­დნა­ძის გან­კარ­გუ­ლე­ბა იყო - რე­გი­ო­ნებ­ში კულ­ტუ­რულ-სა­გან­მა­ნათ­ლებ­ლო-სა­ვაჭ­რო ცენ­ტრე­ბი უნდა აშე­ნე­ბუ­ლი­ყო და ზუგ­დი­დის ცენ­ტრში ეს საქ­მე მა­მას და­ა­ვა­ლეს. შუ­ა­გულ ზუგ­დიდ­ში, ბაზ­რის გვერ­დით, 3 000 კვ/მ-ზე ვე­ე­ბერ­თე­ლა კომ­პლექ­სი თა­ვის შე­ნო­ბა-ნა­გე­ბო­ბე­ბით და სვა­ნუ­რი კოშ­კით (სი­მაღ­ლე 28 მეტ­რი) აა­შე­ნა.

მა­მას ხსოვ­ნას­თან და­კავ­ში­რე­ბით, 2005 წელს, გვინ­დო­და, ზუგ­დიდ­ში ღო­ნის­ძი­ე­ბა მოგ­ვე­წყო, ამის­თვის აფხა­ზეთ­ში ადა­მი­ა­ნე­ბის ნახ­ვა იყო სა­ჭი­რო. ჩემი იქ გა­დას­ვლა არ შე­იძ­ლე­ბო­და, მაგ­რამ მა­ინც მო­მი­წია. გა­და­ვე­დი თუ არა, გა­ლის შე­სას­ვლელ­ში და­მი­ჭი­რეს, 8 დღე ვი­ყა­ვი და­პა­ტიმ­რე­ბუ­ლი.

ჩემს გა­თა­ვი­სუფ­ლე­ბა­ში ბევ­რი ადა­მი­ა­ნი ჩა­ერ­თო. მა­მა­ჩე­მის სა­ხე­ლი და საქ­მე­ე­ბიც წინ დამ­ხვდა... მოკ­ლედ, 8 დღე­ში დავ­ბრუნ­დი. შემ­დეგ კი­დევ ერთხელ შევ­ძე­ლი აფხა­ზეთ­ში ჩას­ვლა და სვა­ნუ­რი კოშ­კი მა­შინ მო­ვი­ნა­ხუ­ლე. მთე­ლი კომ­პლექ­სი გა­ძარ­ცვუ­ლია, ცა­რი­ე­ლი კედ­ლე­ბი დამ­ხვდა, შე­ნო­ბას რუ­სუ­ლად ეწე­რა - "ზა­ნი­ა­ტო".

- რო­გორ აფა­სებთ ომის ამ­ბებს, რომ­ლებ­მაც თქვენს თვალ­წინ ჩა­ი­ა­რა, ასე­ვე იმ ცხოვ­რე­ბა­საც, რაც ომამ­დე გა­ი­ა­რეთ?

- ომი რომ და­ი­წყო, იუ­რი­დი­უ­ლი ფა­კულ­ტე­ტი ახა­ლი დამ­თავ­რე­ბუ­ლი მქონ­და. სპე­ცი­ა­ლო­ბით იმის მერე არ მი­მუ­შა­ვია. ამ გა­და­სა­ხე­დი­დან სა­კუ­თარ ცხოვ­რე­ბას რომ გავ­ყუ­რებ, ამ ხნის მან­ძილ­ზე, ომის პე­რი­ო­დამ­დე გან­ვლილ წლებ­ზე უკე­თე­სი არ მი­ნა­ხავს. კარ­გი იქ­ნე­ბა, თუ ჩვე­ნი შვი­ლე­ბი და შვი­ლიშ­ვი­ლე­ბი იმ ცხოვ­რე­ბა­ში, რაც 80-იან წლე­ბი­დან გვახ­სოვს, მი­ღე­ბუ­ლი სი­ა­მოვ­ნე­ბის ნა­ხე­ვარს მა­ინც მი­ი­ღე­ბენ ჩემს ასა­კამ­დე რომ მო­აღ­წე­ვენ.

- ზუგ­დი­დის კოშკს რა ბედი ერგო?

- წინა მთავ­რო­ბის დროს რთუ­ლი პე­რი­ო­დე­ბი გა­მო­ვი­ა­რეთ. გა­სა­ქანს არ გვაძ­ლევ­დნენ. მთავ­რო­ბა რომ შე­იც­ვა­ლა, და­ვი­კა­ნო­ნეთ, მაგ­რამ მის მოვ­ლა-შე­ნარ­ჩუ­ნე­ბას ის მოჰ­ყვა, რომ დედ­მა­მიშ­ვი­ლე­ბი, ყვე­ლა­ნი უკი­დუ­რეს გა­ჭირ­ვე­ბა­ში აღ­მოვ­ჩნდით, ხან რა იყო და ხან - რა. ბო­ლოს იძუ­ლე­ბით გავ­ყი­დეთ. ბედ­ნი­ე­რე­ბი იმით ვართ, რომ მა­მის ვალ­დე­ბუ­ლე­ბე­ბი, ჩვე­ნი ვა­ლე­ბიც გას­ტუმ­რე­ბუ­ლე­ბი გვაქვს.

მე­სა­მე წე­ლია სა­ცხოვ­რებ­ლად ურეკ­ში გად­მო­ვე­დი. თუკი გუ­რი­ა­ში მა­მის ხსოვ­ნის­თვის, გუ­რუ­ლე­ბი­სა და სვა­ნე­ბის მე­გობ­რო­ბის ნიშ­ნად, სვა­ნურ კოშკს ავა­შე­ნებ - ეს იქ­ნე­ბა ჩვე­ნი ოჯა­ხის მიერ აგე­ბუ­ლი მე­სა­მე სვა­ნუ­რი კოშ­კი და ამ საქ­მეს და­ერ­ქმე­ვა - "კოშ­კე­ბის მოგ­ზა­უ­რო­ბა". ამით მა­მა­ჩე­მის და­წყე­ბულ საქ­მე­ებს ბო­ლომ­დე მი­ვიყ­ვან და კვი­ცი­ა­ნე­ბის­გან მო­რი­გი "ძმო­ბის სახ­ლი" და­ი­ბა­დე­ბა.