აჭა­რა­ში გლე­ხებს ათე­უ­ლო­ბით ტონა მან­და­რი­ნი ან სარ­დაფ­ში აქვთ გა­მო­კე­ტი­ლი, ან ხეზე ულ­პე­ბათ და ხე­ლი­სუფ­ლე­ბი­სა­გან და­პი­რე­ბულ დახ­მა­რე­ბას ელო­დე­ბი­ან, რო­მე­ლიც, რო­გორც წესი, იგ­ვი­ა­ნებს... დიდ­თოვ­ლო­ბი­სა და სხვა მი­ზე­ზე­ბის გამო, ციტ­რუ­სის ტრან­სპორ­ტი­რე­ბა შე­ჩე­რე­ბუ­ლია. ერთი სი­ტყვით, რო­გორც თა­ვად ამ­ბო­ბენ, - "აჭარ­ლე­ბის­თვის ნა­მე­ტა­ნი გლა­ხა წელი მო­დის..."

ჯიმ­შე­რი, 32 წლის, ქო­ბუ­ლე­თის მკვიდ­რი:

- წელს ციტ­რუსს ძა­ლი­ან ბევ­რი ას­ხია... უფ­რო­სი თა­ო­ბის ხალ­ხი ამ­ბობს, ასე­თი კარ­გი და ხა­რის­ხი­ა­ნი მო­სა­ვა­ლი არ გვახ­სოვ­სო, მაგ­რამ "გა­სა­ვა­ლი" არ აქვს და რად გინ­და?.. რა ვქნათ გლე­ხებ­მა - სა­სუ­ქი "მი­ვე­ცით", შე­მოვ­ბა­რეთ, შე­მოვ­თოხ­ნეთ, ვიშ­რო­მეთ, წლის ბო­ლოს მო­სა­ვა­ლი ავი­ღეთ, მაგ­რამ ვერ ვყი­დით და 15 ტონა მან­და­რი­ნი საღა წა­ვი­ღო?.. სა­უ­კე­თე­სო ხა­რისხში 40 თეთ­რი შე­მომ­თა­ვა­ზეს და და­ნარ­ჩენს რა ვუყო?.. ხეზე და­ტო­ვე­ბა მე­ცო­დე­ბა, თო­რემ ისეთ გულ­ზე ვარ, წყალ­სა და მე­წყერს წა­უ­ღია ყვე­ლა­ფე­რი. ხეზე რომ დავ­ტო­ვო, მცე­ნა­რე­საც გა­მი­ფუ­ჭებს. არა­და, მომ­კრე­ფავს ცალ­კე ვაძ­ლიე ფული, დღი­უ­რად 20 ლარი; "მზი­დავს" - ცალ­კე (ვინც მან­და­რი­ნის გოდ­რებს ეზი­დე­ბა, იმას ჰქვია "მზი­და­ვი", 30 ლარი უნდა მის­ცე), პლუს, კვე­ბის ხარ­ჯი - ხალ­ხს რომ ამუ­შა­ვებ, ორ­ჯერ მა­ინც აჭა­მო უნდა, აპა, მში­ე­რი ხომ არ გე­ყო­ლე­ბა!.. ამ­დე­ნი ხარ­ჯის შემ­დეგ ამ ფას­ში რომ ჩა­ვა­ბა­რო მან­და­რი­ნი, "თხა ვი­ყი­დე, თხა გავ­ყი­დეც" არ გა­მომ­დის მაშ­ვინ... არც ის ვიცი, მაგ ფას­ში ყვე­ლას ჩა­ვა­ბა­რებ თუ - არა: "პა­ვი­ლი­ო­ნის" (იმ ადა­მი­ა­ნე­ბის მო­საც­დე­ლი ად­გი­ლი, ვინც ქარ­ხა­ნა­ში ციტ­რუ­სი გა­სა­ყი­დად მი­ი­ტა­ნა) თვა­ლუწ­ვდე­ნელ რიგ­ში ვდგა­ვარ ამ სი­ცი­ვე­სა და უბე­დუ­რე­ბა­ში და ვუ­ყუ­რებ, რო­გორ ლპე­ბა ჩემი მთე­ლი წლის ნაწ­ვა­ლე­ბი...

- გა­სულ წლებ­ში ციტ­რუ­სი რა ღირ­და?

- შარ­შან 60-70 თეთ­რი იყო და სტან­დარტსაც არ ითხოვ­დნენ... ბინ­ზეს­მე­ნე­ბი ამ­ბო­ბენ, სა­ზღვარ­გა­რეთ გა­ტა­ნა და გან­ბა­ჟე­ბა ძვი­რი­აო. გვპირ­დე­ბოდ­ნენ, წელს ციტ­რუ­სის უკ­რა­ი­ნა­ში გა­ტა­ნის სა­შუ­ა­ლე­ბა იქ­ნე­ბო­და, მაგ­რამ ეს არე­უ­ლო­ბა და­ემ­თხვაო. არ ვიცი, მარ­თლა ასე იყო თუ უკ­რა­ი­ნის არე­უ­ლო­ბას აბ­რა­ლე­ბენ... მეს­მის სა­ხელ­მწი­ფო­სიც, მა­თაც აქვთ პრობ­ლე­მე­ბი, მაგ­რამ ჩვენ, გლე­ხო­ბამ რა ვქნათ?.. "ნა­ცი­ო­ნა­ლებ­მა" ვე­რა­ფე­რი გვიშ­ვე­ლეს და გვე­გო­ნა, ამათ ხელ­ში მა­ინც შე­იც­ვლე­ბო­და უკე­თე­სო­ბის­კენ რამე, მაგ­რამ კა­ციშ­ვი­ლი არაა ჩვე­ნი პატ­რო­ნი. მერე კი­დევ იტყვი­ან, გლეხს შრო­მა ეზა­რე­ბაო. იწ­ვა­ლებ, და­ი­ხარ­ჯე­ბი, მო­სა­ვალს მო­იყ­ვან და სახ­ლში რომ და­გილ­პე­ბა, მო­მა­ვალ წელს და­გე­ზა­რე­ბა მუ­შა­ო­ბა, აპა, რა იქ­ნე­ბა, აპა, გი­ჟე­ბი კი არ ვართ, მუქ­თა­ზე ვი­მუ­შა­ოთ...

თე­მუ­რი, ქო­ბუ­ლე­თის მკვიდ­რი:

- ხა­რის­ხი­ა­ნი მან­და­რი­ნი, ვი­ძა­ლა­ვე და 30 თეთ­რად ჩა­ვა­ბა­რე. წვრილ "კაკ­ლებ­ში" 10 თეთ­რს გა­და­გიხ­დი­თო, ოღონდ ჯერ ცოტა ხანს უნდა გვა­ცა­დო, ხა­რის­ხი­ა­ნის შეს­ყიდ­ვა და­ვამ­თავ­რო­თო, - მი­თხრეს. ხა­რის­ხი­ან მან­და­რინ­ში, ერთ ტო­ნა­ში 150 კი­ლოგ­რამ და­ბალ­ხა­რის­ხი­ანს ურე­ვენ და ისე ყი­დი­ან... და­სალ­პო­ბად გან­წი­რულ მან­და­რინს, ვცდი­ლობთ, თა­ვად ვუშ­ვე­ლოთ. ზოგი, ახალ­ქა­ლაქ­სა და ახალ­ცი­ხე­ში მიგ­ვაქვს და კარ­ტო­ფილ­სა და კომ­ბოს­ტო­ში ვცვლით. შინ მთლად დალ­პო­ბას ჯო­ბია... ვი­საც იქ წა­ღე­ბის თავი არ აქვს, ნა­შო­ვარ­ზე გა­დაყ­რის, "ნა­შო­ვა­რი" იცი, რა არის?..

- არა...

- სად­მე "ჩატკლე­ცი­ლი მიწა", რო­მე­ლიც ამო­სავ­სე­ბია... ჩვენ­ში სიმ­წრით ხუმ­რო­ბენ ხოლ­მე, ჯერ მოყ­ვა­ნა უნდა ვი­დარ­დოთ, მერე კრე­ფა და მერე გა­დაყ­რაო... ეჰ, კი ვიცი, შვი­ლო, ახალს არა­ფერს ვამ­ბობ, მაგ­რამ მე და ჩემ გარ­შე­მო ბევ­რს ბან­კის ვა­ლით გვაქვს ეს მო­სა­ვა­ლი მოყ­ვა­ნი­ლი და მე­გო­ნა, ამით იმ ვა­ლის ნა­ხე­ვარს მა­ინც გა­ვის­ტუმ­რებ­დი. მორ­ჩე­ნი­ლი თან­ხით კი, წლი­დან წლამ­დე თუ არა, ნა­ხე­ვარ წელს მა­ინც გა­ვი­ტან­დით თავს მე და ჩემი ოჯა­ხი... ვიწ­ვა­ლე, მე­ვიყ­ვა­ნე და გა­ყიდ­ვაც თუ სა­დარ­დე­ბე­ლი გა­მიხ­დე­ბო­და, რავა მე­გო­ნა?! მერე ვი­ღაც თავს რომ მე­იკ­ლავს, შე­მო­ირ­ტყა­მენ შუბ­ლში, - უი, სა­წყა­ლი, რა ჭირ­და უშ­ვე­ლე­ბე­ლიო?! - იტყვი­ან. "უშ­ვე­ლე­ბე­ლი" ბევ­რს გვჭირს და მომ­ხე­და­ვი არა­ვინ გვყავს.

მე­დი­კო, ხელ­ვა­ჩა­უ­რის მკვიდ­რი:

- არ ვიცი, შვი­ლო, რამ­დე­ნად მარ­თა­ლია, მაგ­რამ ისიც ით­ქვა, ბიზ­ნეს­მე­ნე­ბი ფასს სპე­ცი­ა­ლუ­რად აგ­დე­ბენ, რომ ახალ წლამ­დე რაც შე­იძ­ლე­ბა და­ბალ ფას­ში შე­ის­ყი­დონ და დღე­სას­წა­ულ­ზე მა­ღალ ფას­ში გა­ყი­დო­ნო. რა ვიცი, რას გა­უ­გებ ამათ. გვი­თხრეს, ჩვე­ნი მთავ­რო­ბა თურ­ქეთ­ზე ამ­ყა­რებს იმედს, თურ­ქულ მხა­რეს­თან მო­ლა­პა­რა­კე­ბე­ბი მი­დი­სო, მაგ­რამ თურ­ქეთ­ში ვის რაში სჭირ­დე­ბა ჩვე­ნი ციტ­რუ­სი? აქვთ თა­ვი­ან­თი უგე­მუ­რი, მაგ­რამ "შე­ხე­დუ­ლი", გენ­მო­დი­ფი­ცი­რე­ბუ­ლი პრო­დუქ­ტი და ყი­დი­ან მა­გას... ჩვენ კი ვი­ღუ­პე­ბით აგერ. სათ­ბუ­რი თოვლმა ჩა­მინ­გრია და მან­და­რი­ნი, რო­მე­ლიც ხეზე იყო დარ­ჩე­ნი­ლი, გა­ფუჭ­და. ფული არ მქონ­და, მკრე­ფა­ვე­ბის­თვის რომ მი­მე­ცა და ყვე­ლას დაკ­რე­ფა ვერ მო­ვას­წა­რი, მაგ­რამ რა აზრი ჰქონ­და, სარ­დაფ­ში ჩა­მილ­პე­ბო­და თუ ხეზე...

თე­მუ­რი, 46 წლის, მცი­რე მე­წარ­მე:

- გვპირ­დე­ბოდ­ნენ, მე­ციტ­რუ­სე ფერ­მე­რე­ბის და­ფი­ნან­სე­ბის მო­ცუ­ლო­ბა უპ­რე­ცე­დენ­ტო იქ­ნე­ბა: ცენ­ტრა­ლუ­რი მთავ­რო­ბის ბი­უ­ჯე­ტი­დან 12 მი­ლი­ო­ნი ლა­რით, ხოლო აჭა­რის მთავ­რო­ბი­დან 1 მი­ლი­ონ 800 ათა­სი ლა­რით და­ფი­ნანსდე­ბი­თო, არას­ტან­დარ­ტუ­ლი მან­და­რი­ნის რე­ა­ლი­ზა­ცი­ის თა­ნა­და­ფი­ნან­სე­ბა­ზეც იყო ლა­პა­რა­კი, მაგ­რამ არა­ფე­რი შეგვტყო­ბია და რა ვიცი... ჩემ­ზე უა­რეს დღე­ში არი­ან სხვე­ბი. მე მე­სა­მე­დი მა­ინც გავ­ყი­დე და ხალ­ხს ათო­ბით ტონა მან­და­რი­ნი სარ­დაფ­ში აქვს ჩა­წყო­ბი­ლი და ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის­გან და­პი­რე­ბულ დახ­მა­რე­ბას ამა­ოდ ელო­დე­ბა.

ამ დრო­ის­თვის, ქო­ბუ­ლე­თის რა­ი­ონ­ში ციტ­რუ­სის შემ­ფუ­თა­ვი 13 ქარ­ხა­ნა გა­იხ­სნა, მაგ­რამ გა­მარ­თუ­ლად არც ერთი არ მუ­შა­ობს ან თუ მუ­შა­ობს, თეთ­რებს გვთა­ვა­ზო­ბენ და იქ მი­ტა­ნაც ცალ­კე ხარ­ჯად გვაწ­ვე­ბა...

ირაკ­ლი, 30 წლის, ქო­ბუ­ლე­თის მკვიდ­რი, მცი­რე მე­წარ­მე:

- ამ­ჟა­მად რა­ი­ონ­ში ერ­თა­დერ­თი ფირ­მა "სპა­ი­კა" შე­მორ­ჩა, რო­მე­ლიც 5 ათას ტო­ნამ­დე ციტ­რუ­სის მი­ღე­ბას აპი­რებს ქო­ბუ­ლეთ­სა და ნა­ტა­ნებ­ში, ოღონდ - შემ­ფუ­თა­ვი ქარ­ხნე­ბის გვერ­დის ავ­ლით, პირ­და­პირ გლეხ­თან კავ­ში­რი­თა და ნაც­ნო­ბო­ბით. რა­ი­ონ­ში კი, უამ­რა­ვი ისე­თი სო­ფე­ლია, სა­დაც შემ­ფუ­თა­ვი ქარ­ხა­ნაც არ მუ­შა­ობს და აღარც კერ­ძო პირი არ­სე­ბობს, ვინც ციტ­რუსს ჩა­ი­ბა­რებ­და... ვის­თა­ნაც მი­ვე­დი ან ტე­ლე­ფო­ნით და­ვუ­კავ­შირ­დი, ყვე­ლამ ერთი და იგი­ვე შე­კი­თხვა და­მის­ვა, - რო­გო­რი "კაკ­ლე­ბია"? ხომ იცი, წვრი­ლე­ბი არ უნდა ერი­ო­სო... - სტან­დარ­ტულ მან­და­რინს რო­მე­ლი ხე ის­ხამს-მეთ­ქი? - გავ­ბრაზ­დი... - მა­შინ სხვას მი­მარ­თეო. ვინ სხვას, რა გა­ვა­კე­თო, ბან­კის პრო­ცენ­ტი მი­წევს. მეც ჩემი ახ­ლო­ბე­ლი­ვით, თავს ხომ არ მო­ვიკ­ლავ ბან­კის ვა­ლის გამო...

იაგო, ბიზ­ნეს­მე­ნი, ბა­თუ­მის მკვიდ­რი:

- არც ჩვენ ვართ კარგ დღე­ში. მა­ღალ ფას­ში შე­ის­ყი­დეო, რომ გვე­უბ­ნე­ბი­ან, სად წა­ვი­ღოთ?.. უკ­რა­ი­ნამ სა­ბა­ჟო გა­და­სა­ხა­დი გა­ზარ­და. სუბ­სი­დი­რე­ბის სა­კი­თხიც ჯერ­ჯე­რო­ბით გა­ურ­კვე­ვე­ლია, დღემ­დე გვპირ­დე­ბი­ან... პრობ­ლე­მა რუ­სეთ­ში გა­სა­ტან პრო­დუქ­ცი­ა­ზეც შეგ­ვექ­მნა - ისი­ნიც მკაც­რად გვთხო­ვენ, "სტან­დარ­ტი" და­ვიც­ვათ, სტან­დარ­ტი კი 55-მი­ლი­მეტ­რი­ა­ნი მან­და­რი­ნია... ბევ­რს და­უ­წუ­ნეს და ან ჩა­ლის ფას­ში ჩა­ა­ბა­რე­ბი­ნეს, ან გა­დაყ­რამ მო­უ­წი­ათ. ჩემი მე­გო­ბა­რი მიყ­ვე­ბო­და, 45-50-მი­ლი­მეტ­რი­ა­ნი პრო­დუქ­ცია მოგვ­თხო­ვე­სო. აი, ამ მი­ზე­ზე­ბის გამო შე­ჩერ­და ციტ­რუ­სის მი­ღე­ბა... ვი­ფიქ­რე, იქ­ნებ თბი­ლის­ში გავ­ყი­დოთ-მეთ­ქი, მაგ­რამ ეს ბა­ზა­რი გა­ლი­სა და სა­მეგ­რე­ლოს ციტ­რუ­სით არის გა­ჯე­რე­ბუ­ლი, რო­მე­ლიც გე­მო­თი და ხა­რის­ხით აჭა­რულს ჯო­ბია... ადრე, უხა­რის­ხო და მე­ო­რა­დი მან­და­რი­ნი სა­კონ­სერ­ვო მრეწ­ვე­ლო­ბის მიერ გა­და­მუ­შავ­დე­ბო­და. ასე­თი სა­წარ­მო­ე­ბი ახლა აღარ არ­სე­ბობს. რა ვქნათ ჩვენ?..

ჩემი პარტნი­ო­რი, რო­მელ­საც ციტ­რუ­სი რუ­სეთ­ში აფხა­ზე­თი­დან გა­აქვს, მე­უბ­ნე­ბო­და, ქარ­თუ­ლი ვა­ლუ­ტით, 70-80 თეთ­რად ვა­ბა­რე­ბო, რაც იმას ნიშ­ნავს, რომ ხა­რის­ხი­ან პრო­დუქ­ცი­ა­ზე მუ­შა­ობს. წლე­ბია უკვე, თა­ვი­სი "წერ­ტი­ლე­ბი" აქვს: ისეთ სა­ვაჭ­რო ქსე­ლებ­თან და მსხვილ ობი­ექ­ტებ­თან თა­ნამ­შრომ­ლობს, რო­გო­რე­ბი­ცაა "მაგ­ნი­ტი", "პე­რეკ­რი­ოს­ტი", "სპა­რი", "სკა­ზკა", "კოს­მო­სი". კი­დე­ვაც რომ ვთხო­ვო, ცოტა ჩემი, აჭა­რუ­ლიც გა­უ­რიე-მეთ­ქი, ვერ იზამს, რად­გან "ხელს არ გა­ი­ფუ­ჭებს"...

ავ­თან­დილ მეს­ხი­ძე, აჭა­რის სოფ­ლის მე­ურ­ნე­ო­ბის მი­ნის­ტრის მო­ად­გი­ლე:

- სამ­წუ­ხა­როდ, უამ­ინ­დო­ბის გამო, ტრა­ნსპორ­ტი­რე­ბა შე­ჩერ­და, რაც მე­ციტ­რუ­სე­ებს ცუდ მდგო­მა­რე­ო­ბას უქ­მნის. არა­და, სუბ­სი­დი­რე­ბის შე­თან­ხმე­ბა მიღ­წე­უ­ლია. მე­ციტ­რუ­სე­ებს ეს ძა­ლი­ან და­ეხ­მა­რე­ბო­და და შე­დე­გიც გა­რან­ტი­რე­ბუ­ლი იქ­ნე­ბო­და, მაგ­რამ უა­მინ­დო­ბამ ხელი შეგ­ვი­შა­ლა. ამ ეტაპ­ზე 3 გემი უნდა იყოს შე­მო­სუ­ლი, მაგ­რამ თო­ვამ ტრან­სპორ­ტი­რე­ბის პრო­ცე­სი დრო­ე­ბით შე­ა­ჩე­რა...

P.S აჭა­რა­ში ამბო­ბენ, ციტ­რუ­სის სე­ზო­ნის ჩა­ვარ­დნას კი­დევ ერთი მი­ზე­ზი აქვს - პო­ლი­ტი­კუ­რი და­პი­რის­პი­რე­ბაო: მათი თქმით, აჭა­რის მთავ­რო­ბის თავ­მჯდო­მა­რეს, არ­ჩილ ხა­ბა­ძეს არ აღ­მო­აჩ­ნდა რუს და უკ­რა­ი­ნელ ბიზ­ნეს­მე­ნებ­თან მო­ლა­პა­რა­კე­ბის უნა­რი, რად­გან მას ახლა, სხვა­დას­ხვა მი­ზე­ზის გამო, "პო­ლი­ტი­კუ­რი კრი­ზი­სი" აქვს. ხა­ბა­ძის შე­საძ­ლო შემ­ცვლე­ლად, აჭა­რის სოფ­ლის მე­ურ­ნე­ო­ბის მი­ნის­ტრი ზაურ ფუტ­კა­რა­ძე გა­ნი­ხი­ლე­ბა, რის გა­მოც თავ­მჯდო­მა­რემ ფა­რუ­ლი ბრძო­ლა გა­მო­უ­ცხა­და ფუტ­კა­რა­ძე­სო. კონ­კრე­ტუ­ლად, აჭა­რუ­ლი მან­და­რი­ნით დატ­ვირ­თუ­ლი გემი, რო­მე­ლიც რუ­სეთ­ში უნდა წა­სუ­ლი­ყო, დაბ­ლო­კეს. ამის სა­შუ­ა­ლე­ბა კი ლე­ვან ვარ­შა­ლო­მი­ძეს ჰქონ­და, რად­გან აჭა­რა­ში მოქ­მე­დი გა­დამ­ზი­და­ვი კომ­პა­ნი­ე­ბის მფლო­ბე­ლია. ამ ბიზ­ნეს­ში წილი კი, აჭარ­ლე­ბის თქმით, არ­ჩილ ხა­ბა­ძეს აქვს.

ასე რომ, არ არის გა­მო­რი­ცხუ­ლი, აჭა­რე­ლი გლე­ხე­ბი, უა­მინ­დო­ბას­თან ერ­თად, ვარ­შა­ლო­მი­ძე-ხა­ბა­ძის პო­ლი­ტი­კა­საც ეწი­რე­ბოდ­ნენ...

ლალი პა­პას­კი­რი

ჟურ­ნა­ლი "გზა"

(გა­მო­დის ხუთ­შა­ბა­თო­ბით)