კვიპროსის ტურისტული კონფლიქტი

"მე ვარ თურქი და ამით ვარ ბედნიერი" - ათა თურქის ეს ცნობილი ფრაზა, ნიქოზიის ყველაზე მაღალ მთაზე, თუქრეთის უზრმაზარ დროშაზე იკითხება. კვიპროსი პარადოქსების ადიგილია. ის ერთადერთი ქვეყანაა ევროკავშირში, რომელიც ნატოს თურქულ ჯარებს აქვს დაპყრობილი.

კვირპოსის ერთიანი სახელმწიფოს თოთხმეტწლიანი დამოუკიდებელი არსებობა 1974 წლის 20 ივლისს დასრულდა. თურქეთი კვიპროსზე საკუთარი მოქალაქეების დაცვის საბაბით შეიჭრა და მისი საუკეთესო ნაწილი დღემდე ოკუპირებული აქვს. ევროკავშირის სამეზობლო პოლიტიკის ფარგლებში, კვიპროსის კონფლიქტის გასაცნობად ჩასული ქართველი ჟურნალისტებისთვის, ხმელთაშუა ზღვის ამ პატარა კუნძულის ისტორია ნაცნობზე მეტი გამოდგა. კვიპროსიც გზაგასაყარია - ევროპის, აფრიკისა და აზიის გზაგასაყარი. მისი გეოსტრატეგიულად მნიშვნელოვანი მდებარება ალექსანდრე მაკენდონელიდან - დიდ ბრიტანეთამდე, მეტ-ნაკლებად ყველა გავლენიანმა იმპერიამ სათავისოდ გამოიყენა. ყველაზე ვერაგულად კვიპროსს მაინც პრაგმატულ მეოცე საუკუნეში მოექცნენ. მართალია, დღეს მხოლოდ თურქეთის მიერ აღიარებულ ჩრდილოეთ კვიპროსის თურქულ რესპუბლიკას სხვა არც არავინ აღიარებს, თუმცა ეს ხელს არ უშლის არც ბრიტანელებს, არც ფრანგებს, არც თურქებს და არც სხვებს კუნძულის ულამაზეს ნაწილში დევნილი ბერძენი კვირპროსელების სახლები ჩალის ფასად შეიძინონ.

კერინია - კვიპროსული გაგრა

კვიპროსის ოკუპირებულ ნაწილში გადასვლა 2004 წლიდან, ანუ მას მერე რაც კუნძული, დარღვეული ტერიტორიული მთლიანობის მიუხედავად, ევროკავშირის სრულუფლებიანი წევრი გახდა, დიდ პრობლემას არავისთვის წარმოადგენს. თუ ადამიანს რომელიმე ქვეყნის პასპორტი მაინც გაქვს მიხვალ ე.წ. საზღვარზე, სადაც მიიღებ ფურცელს, რომელსაც სახელად ვიზა ქვია და ზუსტად ორ წუთში "სხვა ქვეყანაში" ხარ.

ზღვისპირა ქალაქი კერინია კვიპროსის მარგალიტად სამართლიანად ითვლება. აქ მთაც არის და ზღვაც, ლურჯი კამკამა წყალი, გამჭვირვალე ჰაერი, პალმები და ძველისძველი პორტი...

ჩრიდლოეთ კვიპროსის არ აღიარებული თურქული რესპუბლიკის ყოფილი პრეზიდენტი მეჰმედ ალი ტალატი ამბობს, რომ ეს ის ქალაქი აღარ არის, რომელიც მას ბავშვობიდან ახოსოვს.

"აქ სულ 6 ათასი ადამიანი ცხოვრობდა, დღეს კი 100 ათასი ადამინი ცხოვრობს, თუმცა მოსახლეობა თურქი კვიპროსელების ხარჯზე არ გაზრდილა. მხოლოდ თურქეთიდან გადმოსახლებულთა რაოდენობა, დღეს უკვე რესპუბლიკის მოსახეობის 23 პროცენტს შეადგენს" - აცხადებს ალი ტალატი.

კერინიაში თუქრულ ექსპანსიაზე საუბარს ადგილობრივები ხმამაღლა არ ერიდებიან, თუმცა უფრო მნიშვნელოვანი ალბათ ის არის, რომ ეს პრობლემა ბერძენ კვიპროსელებსაც აღელვებთ. კერიანიაში სტუმრობამდე ერთი დღით ადრე, ნიქოზიის ყოფილმა მერმა, ადამიანმა, რომელმაც ჯერ კიდევ კონფლიქტის ცხელ პერიოდში მოახერხა გაყოფილი ქალაქის თურქული ნაწილის მერთან საერთო ენის გამონახვა და ქალაქის ინფრასტრუქტურის მოწესრიგება, ყალბი თანაგრძნობის გარეშე აღნიშნა, რომ თურქი კვიპროსელების ბედი ბერძნული თემის გარდა არც არავის აღელვებს.

"სინამდვილეში მათ თურქები მხოლოდ იყენებენ. თუქრი კვიპროსელები გადაშენების გზაზე არიან", - განაცხადა ლელოს დემეტრიადესმა.

სტაბილურად მძიმე

კვიპროსის პრობლემის მოგვარების თუ არა სტაბილურობის შენრაჩუნებაზე მაინც ლამის მთელი მსოფლიო ზრუნავს. პრობლემის ყველასათვის მისაღები ფორმით გადაჭრის ბოლო მცდელობას 2004 წელს ქონდა ადგილი, როცა გაეროს გენერალური მდივნის, კოფი ანანის გეგმა გამოქვეყნდა და ამ გეგმის განსახორციელებლად კვიპროსზე რეფერენდუმიც ჩატარდა. ანანის კვიპროსის ახლებურად მოწყობის გეგმას, მაშინ კუნძულის ბერძნულმა მოსახლეობამ, თურქული ნაწილისგან განსხვავებით, მხარი არ დაუჭირა. ბერძნული თემი არ მოხიბლა კვიპროსზე თურქეთის რეგულარული არმიის დარჩენის პერსპექტივამ და კონფედერაციის შექმნის იდეამ, რომელიც მათთვის ირიბად ჩრდილოეთ კვიპროსის თურქული ნაწილის აღიარებას ნიშნავდა.

დღეს ბერძენი კვიპროსელების ამ გადაწყვეტილებას შეცდომას უწოდებს მეჰმედ ალი ტალატი და ამბობს, რომ ასეთი შანსი კვიპროსს მეორედ აღარ ექნება. მის ამ საყვედურს ბევრი იზიარებს კვიპროსის ბერძნულ ნაწილშიც. პოლიტოლოგი კირიაკოს ჯამაზისი ამბობს, რომ ანანის გეგმის უკუგდებით დღეს უკვე კვიპროსელებს გეგმა "ბე"-ზე ფიქრი მოუწევთ, რომელიც კუნძულის გაყოფასთან შეგუებას ნიშნავს.

"ვინმეს ამ გეგმის შესახებ ხმამაღლა 30 წლის წინ რომ ეთქვა მას აუცილებლად მოკლავდნენ, რადგან ახალი იყო ომის ტკივილი. მაგრამ დღეს უკვე ახალი თაობები გაიზარდნენ, რომელსაც ჩრდილოეთ კვიპროსი არც ახსოვთ. ბერძნებმა კი ნაციონალიზმი დაძლიეს..." - აცხადებს ჯამაზისი.

ნაციონალიზმის სურნელი კვიპროსზე მართლაც არ იგრძნობა. კვიპროსელებმა ყველაზე ხალხმრავალ და ტურისტებისთვის მიმზიდველ ადგილად სწორედ ის ნაწილი აქციეს, სადაც ე.წ. საზღვარია. ნიქოზიაში ასეთ "საზღვართან" ორივე მხირდან ბევრი კაფე და მაღაზიაა თავმოყრილი. ბერძნულიდან - თურქულ ნაწილში მიმავალ ბილიკს კი ყვავილებიანი ქოთნების რიგი მიუყვება... სისხლიანი შეტაკებებიდან 37 წლის შემდეგ, კვიპროსი რომელიც ტურიზმით ირჩენს თავს, დღეს უკვე კონფლიქტსაც სარფიანად ყიდის.

განელებული ტკივილი

კვიპროსის ტრაგედია იმაშია, რომ აქ ნამდივლი ტრაგედია არ არსებობს - ამას ჟურნლისტი მაკარიოს დრუსიოტი ამბობს და იქვე დასძენს - "ყველა დაკავებულია კვიპროსის პრობლემის მოგვარებით, მაშინ როცა ამ კუნძულზე ცხოვრების დონე საკმაოდ მაღალია. მაშინ როცა არავინ ცდილობის ყარაბახის, აფხაზეთისა, ოსეთის და სხვა კონფლიქტების მოგვარებას"...

კვიპროსი ნამდვილად არის ის ადგილია, სადაც კიდევ ერთხელ და ნათლად ხედავ, რომ მნიშვნელობა მხოლოდ იმას აქვს სად მდებარეობს ქვეყანა და კონკრეტულად რომელი ქვეყნების, კავშირებისა და ალიანსებისთვის არის ის მნიშვნელოვანი.

კვიპროსის მნიშვნელობა კი ძალიან დიდია ევროკავშირისთვის და ნატო-სთვის, რადგან აქედან კარგად კონტროლდება აფრიკაც, აზიაც და ახლო აღმოსავლეთიც (კუნძულზე დღემდე არსებობს ორი დიდი ბრიტანული სამხედრო ბაზა). ამ მნიშვნელობის საზღაურად კვიპროსი ბევრ რამეს იღებს. მაგალითად, მხოლოდ კვიპროსზე არსებობს მსოფლიოში ის ერთადერთ ლაბორატორია, რომელიც ბუფერულ ზონაში გაეროს ეგიდით 6 წლის წინ შეიქმნა და სადაც ომის დროს უგზო-უკვალოდ დაკარგულთა ინდენტიფიცირებას ახდენენ. სამ მილიონიანი ბიუჯეტის მქონე ლაბორატორიაში, უკვე 200-ზე მეტი ადამიანის ვინაობის დადგენა მოხერხდა (სულ დაკარგულად 1500 ადამიანი ითვლება).

სხვათაშორის, ლაბორატორიაში გვითხრეს, რომ 2008 წლის აგვისტოს ომამდე საქართველოდან "ერთ-ერთი მინისტრის მოადგილე და აფხაზეთიდან ამ მოადგილის "ეკვივალენტი" მინისტრის მოადგილე იყვნენ ჩასულები, რომლებიც ლაბორატორიის მუშაობის პრინციპს გაეცნენ". მერე საქართველოში ომი დაიწყო და ბევრ რამესთან ერთად, როგოც ჩანს უგზო-უკვალოდ დაკარგულ ქართველთა და აფხაზთა იდენტიფიცირებისთვის საჭირო ლაბორტატორიის შექმნის იდეაც დაიკარგა.

კვიპროსი - აქეთ ევროკავშირი, იქეთ თურქეთი

კვიპროსელებს თურქეთის ევროკავშირში გაწევრიანება ალბათ თურქებზე ნაკლებად არ სურთ. კვიპროს - ევროკავშირის ხელშეკრულების ერთ-ერთი ავტორი ტაკის ტადეუსი ამბობს, რომ თუკი თურქეთი ევროკავშირში გაწევრიანდება, მას ევროკავშირის წესების დაცვა მოუწევს და კვიპროსზე საოკუპაციო ჯარებს ვეღარ გააჩერებს.

"თეორიულად ჩვენ კვიპროსთან ისეთივე ურთიერთობების დამყარების შანსი გვექნება, როგორიც ევროპის სხვა ქვეყნებთან გვაქვს" - ამბობს ტადეუსი. ამ თამამ განცხადებას აქვს საფუძველი. მომავალი წლის ივლისში კვიპროსი ევროკავშირის თავმჯდომარე ქვეყანა გახდება და ბევრი საკითხის ლობირებას შეძლებს. მათ შორის, ცხადია, უპირველესი კვიპროსიდან თურქეთის ჯარების გაყვანა იქნება. კვიპროსს აქვს ეს ბერკეტი და ახლა თავის შანსს ელის. ელის იმ დროს, როცა ათა თურქის ცნობილი ფრაზა კუნძულზე თურქული არმიის ყოფნას აღარ შეახსენებს. გახლეჩილი ქვეყნისთვის გამთლიანების იმედი ლეგიტიმურია, თუკი მისი მეზობელი ევროპულ იდეალებს მიპოტინებული ყოფილი აგრესორია.

მარიამ სხილაძე