რე­გი­ო­ნებ­ში არ­სე­ბუ­ლი პრობ­ლე­მე­ბის გა­სა­შუ­ქებ­ლად "სი­დას" (სა­მო­ქა­ლა­ქო გან­ვი­თა­რე­ბის სა­ა­გენ­ტო) ორ­გა­ნი­ზე­ბით, 3-დღი­ა­ნი მე­დი­ა­ტუ­რი მო­ე­წყო. პირ­ვე­ლი რე­გი­ო­ნი, რო­მელ­საც ჟურ­ნა­ლის­ტე­ბი ვეს­ტუმ­რეთ, კა­ხე­თი იყო. გურ­ჯა­ა­ნის რა­ი­ო­ნის სო­ფელ ჩუმ­ლაყ­ში წელს ატ­მი­სა და ვაშ­ლა­ტა­მას დიდი მო­სა­ვა­ლია, მო­სახ­ლე­ო­ბას კი მისი რე­ა­ლი­ზე­ბა უჭირს. ად­გი­ლობ­რივ ბა­ზარ­ზე მისი ფასი კა­ტას­ტრო­ფუ­ლად და­ბა­ლია. ბაზ­რო­ბა­ზე გა­მო­სუ­ლი გლე­ხე­ბი 20-22 კი­ლოგ­რა­მი ხი­ლით სავ­სე ყუ­თებს 3 ლა­რა­დაც ვერ ყი­დი­ან, როცა შარ­შან­დელ სე­ზონ­ზე 1 კი­ლოგ­რა­მი ატა­მის ფასი 40-დან 60 თეთ­რამ­დე მერ­ყე­ობ­და. ბა­ზარ­ში ფა­სის ვარ­დნის მი­ზე­ზად აზერ­ბა­ი­ჯა­ნის სა­ბა­ჟო პუნ­ქტზე გან­ბა­ჟე­ბის სა­ფა­სუ­რის გაზ­რდას ასა­ხე­ლე­ბენ.

ზუ­რაბ კენ­ჭა­ძე,სო­ფელ ჩუმ­ლა­ყის მკვიდ­რი:

- წელს ძა­ლი­ან ცუდი მდგო­მა­რე­ო­ბა გვაქვს. წინა წლებ­ში მო­სავ­ლის დიდი ნა­წი­ლი აზერ­ბა­ი­ჯან­ში გაჰ­ქონ­დათ. სა­ბა­ჟო­ზე 1 კი­ლოგ­რამ­ში 23 თეთ­რს იხ­დიდ­ნენ, წელს კი აზერ­ბა­ი­ჯა­ნულ­მა მხა­რემ გა­და­სა­ხა­დი 1.15 თეთ­რამ­დე გა­ზარ­და. შე­წამ­ვლის, მი­წის და­მუ­შა­ვე­ბის და ყვე­ლა სხვა ხარ­ჯის და­ან­გა­რი­შე­ბით, გლე­ხებს 1 კი­ლოგ­რა­მი ატა­მი 30 თეთ­რამ­დე გვიჯ­დე­ბა, მაგ­რამ ახლა ხილს 20 თეთ­რა­დაც ვე­ღარ ვყი­დით. ცოტა ხან­ში ხე­ებს გავ­კა­ფავ, სხვა გა­მო­სა­ვა­ლი აღარ არის.

- მო­სავ­ლის რე­ა­ლი­ზა­ცი­ა­ში დახ­მა­რე­ბა ად­გი­ლობ­რი­ვი ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის­თვის ან თქვე­ნი დე­პუ­ტა­ტის­თვის არ გი­თხო­ვი­ათ?

ნი­კო­ლოზ ღა­რი­ბაშ­ვი­ლი, სო­ფელ ვა­ზი­სუ­ბა­ნის მკვიდ­რი:

- აბა, ვინ რას გაგ­ვი­კე­თებს? გი­ორ­გი ღვი­ნი­აშ­ვილს აქამ­დე არა­ფე­რი გა­უ­კე­თე­ბია და ახლა რას გა­ა­კე­თებს? 20 ტონა ატა­მი მილ­პე­ბა... ცოტა ხნის წინ გულ­ზე ოპე­რა­ცია გა­ვი­კე­თე. ექიმ­მა 5 თავი წა­მა­ლი გა­მო­მი­წე­რა და ეს ატა­მი თუ ვერ გავ­ყი­დე, წა­მა­ლი რით ვი­ყი­დო? პენ­სია ან სხვა შე­მო­სა­ვა­ლი არ მაქვს. არ­ჩევ­ნე­ბი მო­ახ­ლოვ­დე­ბა თუ არა, ყო­ველ­დღე დარ­ბი­ან, - ხმა მოგ­ვე­ცი­თო და რას აღარ გვპირ­დე­ბი­ან, მაგ­რამ მერე იკარ­გე­ბი­ან. "ოც­ნე­ბის" ხალ­ხიც და "ნა­ცი­ო­ნა­ლე­ბიც" იტყუ­ე­ბი­ან, სი­მარ­თლე კი არა­ვის მოს­წონს. რაც აქ ხდე­ბა, ბი­ძი­ნა ივა­ნიშ­ვილ­მა რომ იცო­დეს, რა­ი­მეს იღო­ნებ­და...

- მსგავ­სი პრობ­ლე­მის­გან მო­მა­ვალ­ში მა­ინც რომ იყოთ და­ზღვე­უ­ლე­ბი, თქვე­ნი აზ­რით, ხე­ლი­სუფ­ლე­ბამ რა უნდა გა­ა­კე­თოს?

თამ­რი­კო გო­გიშ­ვი­ლი, სო­ფელ შა­ში­ა­ნის მკვიდ­რი:

- რა­ი­ონ­ში ხი­ლის გა­და­მა­მუ­შა­ვე­ბე­ლი ქარ­ხა­ნა რომ გა­იხ­სნას, დიდი შე­ღა­ვა­თი იქ­ნე­ბა. ჩვე­ნი შვი­ლე­ბი ქი­მი­უ­რი ნივ­თი­ე­რე­ბე­ბით დამ­ზა­დე­ბულ ლი­მო­ნათს რა­ტომ უნდა სვამ­დნენ, როცა ბევ­რი ხილი გვაქვს: ქლი­ა­ვი, ატა­მი, მსხა­ლი, ვაშ­ლი...

იმ­რან მა­მე­დო­ვი, აზერ­ბა­ი­ჯა­ნის მო­ქა­ლა­ქე:

- აქ გუ­ში­ნაც ვი­ყა­ვი: ვაშ­ლა­ტა­მა 20 თეთ­რად ვი­ყი­დე, სა­ბა­ჟო­ზე კი კი­ლოგ­რამ ხილ­ში 1 ლარი და 20 თეთ­რი გა­და­მახ­დე­ვი­ნეს. შარ­შან გან­ბა­ჟე­ბის ფასი 24 თეთ­რი იყო. კი­დევ ერთხელ ვცდი ბედს, მაგ­რამ მო­გე­ბა თუ ისევ არ დამ­რჩა, ცხა­დია, აღარ გად­მო­ვალ. წელს აქ სი­ა­რუ­ლი მარ­თლაც, ზა­რა­ლია.

ბაზ­რო­ბა­ზე იმ დღეს მარ­თლაც, გა­სა­ყი­დად ტო­ნო­ბით ხილი იყო გა­მო­ტა­ნი­ლი, მყიდ­ვე­ლი კი ნაკ­ლე­ბად ჩან­და. და­სა­ნა­ნია, გლე­ხის შრო­მა რომ არ ფას­დე­ბა; მა­შინ, როცა მსოფ­ლიო ბა­ზარ­ზე ნა­ტუ­რა­ლურ პრო­დუქტზე მო­თხოვ­ნა იზ­რდე­ბა, ჩვენს ქვე­ყა­ნა­ში ეს სიმ­დიდ­რე გა­მო­უ­ყე­ნე­ბე­ლია. ძა­ლი­ან ძნე­ლია და­ამ­შვი­დო გლე­ხი, რო­მელ­საც მთე­ლი წლის შრო­მა წყალ­ში ეყ­რე­ბა... ჩუმ­ლა­ყე­ლებს და­ვემ­შვი­დო­ბე, - ხე­ი­რი გე­ნა­ხოთ-მეთ­ქი. მან­ქა­ნას მიყრდნო­ბი­ლი 85 წლის, შრო­მის­გან წელ­ში მოხ­რი­ლი პაპა გა­მო­მეხ­მა­უ­რა:

- ხე­ი­რი? ეჰ, აბა, სად არის ხე­ი­რი? დავ­ბერ­დი კაცი და ასე­თი ამ­ბა­ვი არ მახ­სოვს. აქა­უ­რო­ბა გა­უ­ბე­დუ­რე­ბუ­ლია.

ამა­ვე რა­ი­ო­ნის სო­ფელ კარ­და­ნახ­ში 100-მდე ოჯა­ხი და­მე­წყრილ ტე­რი­ტო­რი­ა­ზე ცხოვ­რობს.

და­ვით კო­რა­ხაშ­ვი­ლი, და­ზა­რა­ლე­ბუ­ლი:

- 3 წე­ლია, ავა­რი­ულ სახ­ლში ვცხოვ­რობ. აქა­უ­რო­ბა გე­ო­ლო­გებ­მა შე­ა­მოწ­მეს და და­ას­კვნეს, რომ სახ­ლი სა­ცხოვ­რებ­ლად უვარ­გი­სია, შე­კე­თე­ბას არ ექ­ვემ­დე­ბა­რე­ბა. გამ­გე­ო­ბა­ში ხუთ­ჯერ ვი­ყა­ვი და ეს დას­კვნა ვერ იპო­ვეს. მე­უბ­ნე­ბი­ან, - და­ი­კარ­გაო. პრე­ზი­დენტს წე­რი­ლი ორ­ჯერ გა­ვუგ­ზავ­ნე. არ­ჩევ­ნე­ბამ­დე ინფრას­ტრუქ­ტუ­რის სა­მი­ნის­ტროს წარ­მო­მად­გენ­ლე­ბი იყ­ვნენ მო­სუ­ლე­ბი და სახ­ლი რომ ნა­ხეს, გა­იკ­ვირ­ვეს: აქ ბავ­შვს რო­გორ აცხოვ­რებ­თო? წა­ვიდ­ნენ და გაქ­რნენ, მას შემ­დეგ აღა­რა­ვინ გა­მო­ჩე­ნი­ლა.

რა­ი­ონ­ში არ­სე­ბულ პრობ­ლე­მებ­ზე სა­სა­უბ­როდ გურ­ჯა­ა­ნის მუ­ნი­ცი­პა­ლი­ტე­ტის გამ­გე­ბელს, ჯონი ოსი­აშ­ვილს შევ­ხვდით და მას­თან სა­უ­ბა­რი ატ­მის მო­სავ­ლის რე­ა­ლი­ზა­ცი­ას­თან და­კავ­ში­რე­ბულ პრობ­ლე­მებ­ზე და­ვი­წყეთ.

ჯონი ოსი­აშ­ვი­ლი:

- ჩვენს რა­ი­ონ­ში ატ­მის გა­სა­ღე­ბის მთა­ვა­რი ბა­ზა­რი აზერ­ბა­ი­ჯა­ნია, მაგ­რამ სა­ზღვარ­ზე ფა­სის აწე­ვის გამო პრობ­ლე­მა შე­იქ­მნა. რა თქმა უნდა, ეს გლე­ხე­ბის სა­მარ­თლი­ან გუ­ლის­წყრო­მას იწ­ვევს. აზერ­ბა­ი­ჯა­ნულ მხა­რეს, ფა­სის და­წე­ვას­თან და­კავ­ში­რე­ბით, ბოლო 3 კვი­რის მან­ძილ­ზე ორ­ჯერ მივ­მარ­თეთ, მაგ­რამ შე­დეგს ვერ მი­ვაღ­წი­ეთ. რუ­სე­თის ბაზ­რის გახ­სნის შემ­თხვე­ვა­ში ეს პრობ­ლე­მა აღარ იქ­ნე­ბა.

- კარ­და­ნახ­ში, მე­წყერ­სა­შიშ ზო­ნა­ში მცხოვ­რებ ოჯა­ხებს რას უპი­რებთ?

- საქ­მე­ში ჩა­ხე­დუ­ლი ვარ. ეს პრობ­ლე­მა 2010 წლი­დან არ­სე­ბობს. ამ ზო­ნა­ში 90-მდე ოჯა­ხი ცხოვ­რობს, 15 მათ­გა­ნის მდგო­მა­რე­ო­ბა კი გან­სა­კუთ­რე­ბით მძი­მეა. გე­ო­ლო­გი­უ­რი დას­კვნა ვერც ამ ოჯა­ხებ­მა წარ­მო­მიდ­გი­ნეს და ვერც გამ­გე­ო­ბა­ში მო­ი­ძი­ეს. ინფრას­ტრუქ­ტუ­რის მი­ნისტრს წე­რი­ლო­ბით მივ­მარ­თე, ამ 15 ოჯა­ხის გა­სახ­ლე­ბა და მათი ბი­ნე­ბით დაკ­მა­ყო­ფი­ლე­ბა რომ მოხ­დეს. ისი­ნი იმა­ვე ფარ­თობს ითხო­ვენ, რო­გორ­შიც ცხოვ­რო­ბენ; უმ­რავ­ლე­სო­ბას 2-სარ­თუ­ლი­ა­ნი სახ­ლი და სა­კარ­მი­და­მო ნაკ­ვე­თი აქვს. ინფრას­ტრუქ­ტუ­რის სა­მი­ნის­ტრო ამ სა­კითხს სწავ­ლობს. გპირ­დე­ბით, მთავ­რო­ბა რე­ა­გი­რე­ბას აუ­ცი­ლებ­ლად მო­ახ­დენს.

გურ­ჯა­ა­ნი­დან ლა­გო­დეხ­ში გა­და­ვი­ნაც­ვლეთ. იქ მთა­ვა­რი პრობ­ლე­მა წყლით მო­მა­რა­გე­ბის სა­კი­თხია. ამ დღეს, ლა­გო­დე­ხის ცენ­ტრში მო­სახ­ლე­ო­ბამ აქ­ცი­აც გა­მარ­თა.

გივი ლობ­ჟა­ნი­ძე, აქ­ცი­ის მო­ნა­წი­ლე:

- ამ პა­პა­ნა­ქე­ბა ზა­ფხულ­ში და­ა­წე­სეს გრა­ფი­კი და დი­ლით წყალს 1 სა­ა­თით გვაძ­ლე­ვენ. თან, ყვე­ლა­ზე ცუდი ის არის, რომ 50-60 წლის წინ და­მონ­ტა­ჟე­ბუ­ლი მი­ლე­ბი­დან მოგ­ვე­წო­დე­ბა და­ბინ­ძუ­რე­ბუ­ლი წყა­ლი. ასე თუ გაგ­რძელ­და, ეს ძლივს გა­ქარ­თვე­ლე­ბუ­ლი მხა­რე და­იც­ლე­ბა.

გი­ორ­გი ბო­კე­რია: "სა­მო­ქა­ლა­ქო გან­ვი­თა­რე­ბის ასო­ცი­ა­ცი­ის" თავ­მჯდო­მა­რე:

- ჩემ­ზე რომ იყოს და­მო­კი­დე­ბუ­ლი, იმ ჭა­ბურ­ღი­ლებს აღ­ვად­გენ­დი, რომ­ლი­თაც კო­მუ­ნის­ტე­ბის პე­რი­ოდ­ში ქა­ლა­ქი წყლით მა­რაგ­დე­ბო­და. ამ­ჟა­მად წყლის მო­მა­რა­გე­ბის კომ­პა­ნია ხე­ვის გა­ფილტრუ­ლი წყლის მი­წო­დე­ბა­ზე გვე­ლა­პა­რა­კა. ტექ­ნი­კუ­რად ეს ძა­ლი­ან რთუ­ლია, რად­გან ხში­რად არის ღვარ­ცო­ფი და ნა­გე­ბო­ბებს ან­გრევს. ბო­ლოს სინ­ჯი რომ აი­ღეს, თქვეს: ტექ­ნი­კუ­რი წყა­ლია და მისი გა­უ­ფილტრა­ვად მი­ღე­ბა არ შე­იძ­ლე­ბაო... სა­თა­ვე ნა­გე­ბო­ბა­ზე დიდი თან­ხა და­ი­ხარ­ჯა, შე­დე­გად კი გა­და­კე­ტი­ლი წყა­ლი მი­ვი­ღეთ.

ვაჟა ტა­ლი­აშ­ვი­ლი, აქ­ცი­ის მო­ნა­წი­ლე:

- მე "ბა­სე­ი­ნის" ძირ­ში, გუ­რა­მიშ­ვი­ლის ქუ­ჩა­ზე ვცხოვ­რობ. ხე­ო­ბა­ში წყლის ადი­დე­ბა პრობ­ლე­მებს გვიქ­მნის - რამ­დე­ნი­მე ოჯახს წყლით წა­ლეკ­ვის საფრ­თხე გვე­მუქ­რე­ბა. არ­ჩევ­ნე­ბია მო­ახ­ლო­ე­ბუ­ლი და მგო­ნია, არა მხო­ლოდ ლა­გო­დეხ­ში, მთლი­ა­ნად ქვე­ყა­ნა­ში, ბევ­რი პრობ­ლე­მა ხე­ლოვ­ნუ­რად იქ­მნე­ბა, რათა ივა­ნიშ­ვილს ფე­ხე­ბი "მოს­ტე­ხონ".

ვლა­დი­მერ ალი­ბე­გაშ­ვი­ლი, ლა­გო­დე­ხის მუ­ნი­ცი­პა­ლი­ტე­ტის გამ­გე­ბე­ლი:

- ლა­გო­დე­ხი­დან წყლით სიღ­ნა­ღი და დე­დოფ­ლის­წყა­რო მა­რაგ­დე­ბო­და. როცა ქვე­ყა­ნა­ში პო­ლი­ტი­კუ­რი მდგო­მა­რე­ო­ბა აი­რია, ინფრას­ტრუქ­ტუ­რა მთლი­ა­ნად გა­ი­ძარ­ცვა, ძვე­ლი ჭა­ბურ­ღი­ლე­ბი აღარ არ­სე­ბობს. რო­გორც მი­თხრეს, ჭა­ბურ­ღი­ლე­ბის აღ­დგე­ნის­თვის 20 მი­ლი­ო­ნია სა­ჭი­რო. ეს თან­ხა რომც მო­ვი­ძი­ოთ, წყლის ქა­ლა­ქამ­დე ამო­ქაჩ­ვას 1500 კი­ლო­ვა­ტი სა­ა­თის ენერ­გია სჭირ­დე­ბა, რაც წყლის მოხ­მა­რე­ბას გა­აძ­ვი­რებს. ახლა სუ­ლა­დო­ბის მი­ხედ­ვით თვე­ში 30 თეთ­რს იხ­დი­ან.

აქ­ცი­ის მო­ნა­წი­ლე­ებ­მა წყალ­მო­მა­რა­გე­ბის კომ­პა­ნი­ის წარ­მო­მად­გენ­ლე­ბის­გან მი­ი­ღეს და­პი­რე­ბა, რომ 5 დღე­ში მო­სახ­ლე­ო­ბას გა­უ­ფილტრა­ვი წყლის მი­წო­დე­ბა აღუდ­გე­ბა.

ლა­გო­დე­ხის ნაკ­რძა­ლის ტე­რი­ტო­რი­ა­ზე სა­თა­ვე ნა­გე­ბო­ბაც მო­ვი­ნა­ხუ­ლეთ. უმ­ძი­მე­სი მდგო­მა­რე­ო­ბა დაგ­ვხვდა: ნაკ­რძალ­ში შე­სუ­ლი დამ­სვე­ნებ­ლე­ბი ხე­ო­ბის წყალს არ უფრთხილ­დე­ბი­ან. ხეზე გაკ­რულ წარ­წე­რას, "ეს სას­მე­ლი წყა­ლია და ბა­ნა­ო­ბა არ შე­იძ­ლე­ბა", ყუ­რა­დღე­ბას არა­ვინ აქ­ცევს. უფრო მე­ტიც, მას­ში ნარ­ჩე­ნებს ყრი­ან, ბავ­შვე­ბი ბა­ნა­ო­ბენ და რაც ყვე­ლა­ზე მე­ტად შო­კის მომ­გვრე­ლია - გამ­წმენ­დი ფილტრის მა­გივ­რო­ბას რამ­დე­ნი­მე და­ჟან­გუ­ლი "სეტ­კა" ას­რუ­ლებს. ად­გი­ლობ­რი­ვე­ბი ამ­ბო­ბენ, რომ ამ "ფილტრში" ხში­რად ბა­ყა­ყიც გა­დის და დრო­თა გან­მავ­ლო­ბა­ში, მათი გახ­რწნი­ლი ნა­წი­ლე­ბი ონ­კა­ნებ­ში იჭე­დე­ბა.

ლა­გო­დე­ხის ნაკ­რძა­ლის და­ტო­ვე­ბის შემ­დეგ, აზერ­ბა­ი­ჯა­ნის სა­ზღვრის­კენ გა­და­ვი­ნაც­ვლეთ. ლა­გო­დე­ხი-ბე­ლა­ქა­ნის გამ­შვებ პუნ­ქტთან ტაქ­სის მძღო­ლე­ბი დაგ­ვხვდნენ. მათი თქმით, სა­ზღვარ­ზე სამ­გზავ­რო ავ­ტო­ბუ­სე­ბით აზერ­ბა­ი­ჯა­ნი­დან ბენ­ზი­ნის უკა­ნო­ნოდ გად­მო­ტა­ნა ხდე­ბა. რეს­პონ­დენ­ტმა ვი­ნა­ო­ბის გამ­ხე­ლა არ ისურ­ვა:

- ჩვენ აზერ­ბა­ი­ჯან­ში გვი­წევს გა­დას­ვლა, მაგ­რამ იქი­დან ბენ­ზი­ნის გად­მო­ტა­ნა აგ­ვიკ­რძა­ლეს. ავ­ზში 10 ლიტრზე მეტი რომ გვქონ­დეს, 1.000 ლა­რით დაგ­ვა­ჯა­რი­მე­ბენ.

- სა­ზღვარ­ზე ბენ­ზი­ნის უკა­ნო­ნოდ შე­მო­ტა­ნა არც უნდა ხდე­ბო­დეს. არ მე­თან­ხმე­ბით?

- არ უნდა ხდე­ბო­დეს, მაგ­რამ აკ­რძალ­ვა ყვე­ლა­ზე ერ­თნა­ი­რად უნდა გავ­რცელ­დეს. სა­ზღვარს დღე­ში იმ­დე­ნი ავ­ტო­ბუ­სი კვეთს, ვერ დათ­ვლით. არ გე­გო­ნოთ, მგზავ­რე­ბი დაჰ­ყავთ. ჰოდა, სა­ინ­ტე­რე­სოა, მათ­ზე აკ­რძალ­ვა რა­ტომ არ ვრცელ­დე­ბა? გვიჩ­ნდე­ბა ეჭვი, რომ მთავ­რო­ბა­ში მფარ­ვე­ლი ჰყავთ. ამით ქარ­თვე­ლებ­ზე მე­ტად, აზერ­ბა­ი­ჯა­ნე­ლე­ბი სარ­გებ­ლო­ბენ. იქ საწ­ვავს 90 თეთ­რად ყი­დუ­ლო­ბენ, აქ კი მო­გეხ­სე­ნე­ბათ, ბენ­ზი­ნი ძვი­რი ღირს. ერთ გად­მო­ტა­ნა­ზე, ნა­ხე­ვარ ტო­ნა­ზე მეტი გად­მო­აქვთ. მსუ­ბუ­ქი ავ­ტო­მო­ბი­ლით სა­ზღვა­რი თვე­ში სამ­ჯერ რომ გა­დაკ­ვე­თო, მე­ო­თხე გად­მოს­ვლა­ზე ავზს შე­გიმოწ­მე­ბენ. აი, აქ "და­პა­ტიმ­რე­ბუ­ლი" ავ­ტო­მო­ბი­ლე­ბი დგას, ისი­ნი აზერ­ბა­ი­ჯა­ნე­ლებს ეკუთ­ვნით.

მე­დი­ა­ტუ­რის მე­ო­რე დღეს ყაზ­ბეგ­ში გა­ვემ­გზავ­რეთ. შე­უძ­ლე­ბე­ლია, კობი-გუ­და­უ­რის გზა­ზე და­ზი­ა­ნე­ბულ ტრა­ვერ­ტი­ნებს გულ­გრი­ლად ჩა­უ­ა­რო. იქ გვი­რა­ბის მშე­ნებ­ლო­ბა კვლავ მიმ­დი­ნა­რე­ობს. ტრა­ვერ­ტი­ნებ­ზე უცხო­ე­ლი ტუ­რის­ტე­ბი ამ­ბო­ბენ, რომ ეს ბუ­ნე­ბის სას­წა­უ­ლია და მისი და­ზი­ა­ნე­ბა სა­ცო­და­ო­ბაა, ად­გი­ლობ­რი­ვე­ბი კი გზის გაყ­ვა­ნის აუ­ცი­ლებ­ლო­ბა­ზე ლა­პა­რა­კო­ბენ.

გი­ორ­გი ბე­ლი­ბაშ­ვი­ლი, სა­მუ­შა­ო­ე­ბის ზე­დამ­ხედ­ვე­ლი:

- რამ­დე­ნი­მე დღეა, რაც აქ მიმ­დი­ნა­რე სა­მუ­შა­ო­ებს ვხელ­მძღვა­ნე­ლობ. ტრა­ვერ­ტი­ნის ჩა­მოჭ­რის გა­რე­შე, გვი­რა­ბის გა­ნახ­ლე­ბა შე­უძ­ლე­ბე­ლი იყო. მერ­წმუ­ნეთ, ეს ქვეყ­ნის­თვის უმ­ნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნე­სი გზაა.

- სპე­ცი­ა­ლის­ტე­ბი ამ­ბო­ბენ, რომ და­ზი­ა­ნე­ბუ­ლი ნა­წი­ლის აღ­დგე­ნას ათე­უ­ლო­ბით წელი დას­ჭირ­დე­ბა...

- 15-20 წლის წინ ჩა­დე­ბულ მილ­ზე 30-40-სან­ტი­მეტ­რი­ა­ნი სა­ფა­რი გა­კეთ­და. რა ვქნათ, გზის გა­და­წე­ვა შე­უძ­ლე­ბე­ლია.

ნუგ­ზარ ფი­ცხე­ლა­უ­რი, ყაზ­ბე­გის მკვიდ­რი:

- მეს­მის, რომ ეს ჩვე­ნი ქვეყ­ნის სიმ­დიდ­რეა, მაგ­რამ გზა თუ არ იქ­ნე­ბა, აქამ­დე ვე­რა­ვინ მოვა. მსმე­ნია, რომ აქა­ურ წყალს სამ­კურ­ნა­ლო თვი­სე­ბე­ბი აქვს, რად­გა­ნაც დიდი რა­ო­დე­ნო­ბით რკი­ნას და მი­ნე­რალს შე­ი­ცავს.

რო­გორც ყაზ­ბე­გის რა­ი­ო­ნის მუ­ნი­ცი­პა­ლი­ტე­ტის გამ­გებ­ლის მო­ად­გი­ლე გივი ქი­რი­კაშ­ვილ­მა გვი­თხრა, ახლო მო­მა­ვალ­ში მუ­ნი­ცი­პა­ლი­ტე­ტი გა­მო­ა­ცხა­დებს კონ­კურსს - რო­გორ მო­ე­წყოს ტრა­ვერ­ტი­ნე­ბის მიმ­დე­ბა­რე ტე­რი­ტო­რია, ტუ­რის­ტე­ბის მო­სას­ვე­ნე­ბე­ლი ად­გი­ლი, ჯე­ბი­რე­ბი, რათა შემ­დგომ­ში ეს ძეგლი და­ზი­ა­ნე­ბის­გან და­ვიც­ვათ.

ყაზ­ბეგ­ში ტუ­რის­ტე­ბის სიმ­რავ­ლე შე­ი­ნიშ­ნე­ბა. ად­გი­ლობ­რი­ვე­ბის თქმით, ინფრას­ტრუქ­ტუ­რა მხო­ლოდ და­ბის ცენ­ტრშია გან­ვი­თა­რე­ბუ­ლი, სოფ­ლებ­ში კი ტუ­რის­ტე­ბის მი­სა­ზი­დად არა­ფე­რია გა­კე­თე­ბუ­ლი. ამი­ტო­მაც, მო­სახ­ლე­ო­ბის დიდი ნა­წი­ლი თავს მე­სა­ქონ­ლე­ო­ბით ირ­ჩენს. მო­გეხ­სე­ნე­ბათ, და­რი­ა­ლის ხე­ო­ბა­ში ჰე­სე­ბის მშე­ნებ­ლო­ბაა და­წყე­ბუ­ლი, რა­საც მო­სახ­ლე­ო­ბა ეწი­ნა­აღ­მდე­გე­ბა.

ნაზი ჩო­ფი­კაშ­ვი­ლი, პე­და­გო­გი:

- ხალ­ხი შეც­დო­მა­ში შე­იყ­ვა­ნეს. ეუბ­ნე­ბოდ­ნენ, - და­გა­საქ­მებ­თო. ჰე­სებ­ზე მხო­ლოდ 60 მო­ხე­ვე მუ­შა­ობს, და­ნარ­ჩე­ნე­ბი ჩა­მო­სუ­ლე­ბი არი­ან. მერე ამ­ბობ­დნენ: ელექტრო­ე­ნერ­გი­ას შე­ღა­ვა­თი­ან ფას­ში მო­გაწ­ვდი­თო. სა­ბო­ლოო ჯამ­ში, მო­ხე­ვე­ებს გა­ნად­გუ­რე­ბუ­ლი ეკო­სის­ტე­მა და მილ­ში მოქ­ცე­უ­ლი თერ­გი შეგ­ვრჩე­ბა. დიდი ეკო­ლო­გი­უ­რი კა­ტას­ტრო­ფის წი­ნა­შე დავ­დგე­ბით. ვი­ცით, რომ და­წყე­ბუ­ლი მშე­ნებ­ლო­ბე­ბის შე­ჩე­რე­ბა ვე­ღარ მოხ­დე­ბა, მაგ­რამ ბოლო პე­რი­ოდ­ში იმ ჰე­სე­ბის მშე­ნებ­ლო­ბა­ზეც და­ი­წყეს ლა­პა­რა­კი, რო­მე­ლიც წინა მთავ­რო­ბას ჰქონ­და და­გეგ­მი­ლი: ეს არის ბრო­ლის­წყლის ჰესი და ჯუთა ჰესი. თერგს აქვს შე­ნა­კა­დე­ბი, მათ კი მდი­ნა­რე­ში დიდი რა­ო­დე­ნო­ბით ქვე­ბი ჩა­აქვთ. მდი­ნა­რის 90% მი­ლებ­ში რომ მო­ექ­ცე­ვა, დარ­ჩე­ნი­ლი 10%-ით ინერ­ტუ­ლი მა­სა­ლის გა­ტა­ნა ვერ მოხ­დე­ბა. ამ­ბო­ბენ, ტექ­ნი­კით გა­ვი­ტან­თო, რაც აბ­სურ­დია. ხომ ხე­დავთ, რო­გო­რი ვიწ­რო ხე­ო­ბაა?! ჰოდა, აქ ეკო­სის­ტე­მა მთლი­ა­ნად მო­იშ­ლე­ბა, ბა­ლა­ხი გახ­მე­ბა; მშრა­ლი ნი­ა­და­გია და სა­ძოვ­რე­ბიც გა­ნად­გურ­დე­ბა. და­მე­თან­ხმე­ბით, როცა ტე­რი­ტო­რი­ის მო­სახ­ლე­ო­ბის­გან დაც­ლა იწყე­ბა, მერე ის ტე­რი­ტო­რი­აც იკარ­გე­ბა. გა­რე­მოს დაც­ვის სა­მი­ნის­ტრომ გა­ა­კე­თა დას­კვნა, რომ ბრო­ლის­წყლის ჰე­სის მშე­ნებ­ლო­ბა არ შე­იძ­ლე­ბა, მაგ­რამ ენერ­გე­ტი­კის მი­ნის­ტრმა გა­ნა­ცხა­და: ჩვენ მა­ინც ავა­შე­ნებ­თო. რას ჰქვია, "მა­ინც ავა­შე­ნებთ"?

- მი­ნის­ტრი მდგო­მა­რე­ო­ბას ად­გილ­ზე არ გას­ცნო­ბია?

- არა, აქ არ მი­ნა­ხავს. ის ჩვენ­თან მო­ლა­პა­რა­კე­ბა­ზე მო­ად­გი­ლეს - ილია ელოშ­ვილს გზავ­ნის, რო­მე­ლიც წარ­მო­შო­ბით მო­ხე­ვეა და ეტყო­ბა ფიქ­რობს, რომ ის ად­ვი­ლად "შეგ­ვა­ბამს". არა­და, ეს პრინ­ცი­პუ­ლი სა­კი­თხია და დათ­მო­ბა­ზე ვე­რა­ნა­ი­რად ვერ წა­ვალთ. ბოლო 20 წე­ლია, რე­გი­ო­ნი­დან მა­სობ­რი­ვი მიგ­რა­ცია ხდე­ბა. ამ კუ­თხის დაც­ლა ქვეყ­ნის­თვის დიდი ტრა­გე­დია იქ­ნე­ბა.

გივი ქი­რი­კაშ­ვი­ლი, ყაზ­ბე­გის მუ­ნი­ცი­პა­ლი­ტე­ტის გამ­გებ­ლის მო­ად­გი­ლე:

- ამ­ჟა­მად ხე­ო­ბა­ში და­რი­ა­ლი ჰე­სის და ლარ­სი ჰე­სის მშე­ნებ­ლო­ბა მიმ­დი­ნა­რე­ობს. ლა­პა­რა­კი იყო ბრო­ლის­წყლის ჰეს­ზეც, რომ­ლის მშე­ნებ­ლო­ბა 1 თვეა, შე­ჩე­რე­ბუ­ლია.

- რა­ტომ?

- გა­რე­მოს დაც­ვის სა­მი­ნის­ტრომ და ჩვენ დავბლო­კეთ. ამ­ჟა­მად გა­რე­მო­ზე ზე­მოქ­მე­დე­ბის დო­კუ­მენტზე ვმუ­შა­ობთ, მო­სახ­ლე­ო­ბას­თან შეხ­ვედ­რებს ხში­რად ვა­წყობთ. ჰე­სე­ბის მშე­ნებ­ლო­ბას მომ­ხრეც ბევ­რი ჰყავს და მო­წი­ნა­აღ­მდე­გეც. მო­წი­ნა­აღ­მდე­გე­ე­ბი იმი­ტომ არი­ან, რომ და­რი­ა­ლის ხე­ო­ბა იერ­სა­ხეს და­კარ­გავს, თერ­გი მი­ლებ­ში გა­და­ვა და აქა­უ­რო­ბა ხე­ო­ბა კი არა, რკი­ნი­სა და ბე­ტო­ნის კონ­სტრუქ­ცია იქ­ნე­ბა. ხალ­ხის გუ­ლის­წყრო­მა სა­მარ­თლი­ა­ნია!

მე­დი­ა­ტუ­რის მე­სა­მე დღეს სამ­ცხე-ჯა­ვა­ხე­თის­კენ გა­ვემ­გზავ­რეთ. ბორ­ჯომ­ში "სა­ნა­ტო­რი­უ­მი ლი­კა­ნის" კორ­პუს­ში დევ­ნი­ლე­ბი ცხოვ­რო­ბენ.

ნო­დარ ქარ­და­ვა:

- ჩვენ აფხა­ზე­თი­დან ვართ. ამ კორ­პუს­ში 124 ოჯა­ხი ვცხოვ­რობთ, მე­ო­რე კორ­პუს­ში კი 80 ოჯა­ხია შე­სახ­ლე­ბუ­ლი. აქ 20 წლის წინ მოგ­ვიყ­ვა­ნეს და დაგვტო­ვეს, ყუ­რა­დღე­ბას არა­ვინ გვაქ­ცევს. შე­ნო­ბა ავა­რი­უ­ლია. თითო ოჯა­ხი 12 კვად­რა­ტულ მეტრ ფარ­თო­ბის ბი­ნა­ში ვცხოვ­რობთ, არა­და, ზო­გი­ერ­თი ოჯა­ხი 8-სუ­ლი­ა­ნია. ეს ფარ­თო­ბი არც ერთ ჩვენ­გან­ზე არ არის და­კა­ნო­ნე­ბუ­ლი. ისიც კი ვერ გა­ვარ­კვი­ეთ, მფლო­ბე­ლი ვინ არის. ამ­ბო­ბენ, - კო­დუ­ე­ბის კუთ­ვნი­ლე­ბა­აო. წყალს დი­ლით მხო­ლოდ 1 სა­ა­თით გვაძ­ლე­ვენ. 1 კვი­რის წინ სა­მი­ნის­ტრო­ში წე­რი­ლი გავ­გზავ­ნეთ და ჩვე­ნი მდგო­მა­რე­ო­ბის შე­სა­ხებ ვაც­ნო­ბეთ. პა­სუ­ხი ჯერ არ მიგ­ვი­ღია.

ლე­ი­ლა ლა­ბარ­ტყა­ვა:

- აქე­დან სად­მე წაგ­ვიყ­ვა­ნონ ან ფარ­თო­ბე­ბი მა­ინც დაგ­ვი­კა­ნო­ნონ. ჩვე­ნი პატ­რო­ნი არა­ვინ არის. სო­ცი­ა­ლუ­რად და­უც­ვე­ლებს რომ გა­უ­ორ­მა­გეს დახ­მა­რე­ბა, ჩვენ რა და­ვა­შა­ვეთ?..

- ამ შე­ნო­ბის მფლო­ბე­ლი ვინ არის?

ვახ­ტანგ ონი­კა­ძე, სა­აქ­ციო სა­ზო­გა­დო­ე­ბა "სა­ნა­ტო­რი­უმ ლი­კა­ნის" დი­რექ­ტო­რის მო­ად­გი­ლე:

- შპს "რა­ი­მონდს" ეკუთ­ვნის.

- ხელ­ფასს ვინ გიხ­დით?

- სა­ნა­ტო­რი­უ­მის ად­მი­ნის­ტრა­ცია. ლტოლ­ვილ­თა მომ­სა­ხუ­რე­ბის ხარ­ჯე­ბი სა­აქ­ციო სა­ზო­გა­დო­ე­ბა "სა­ნა­ტო­რი­უმ ლი­კა­ნის" ან­გა­რიშ­ზე ირი­ცხე­ბა, სა­ი­და­ნაც ხელ­ფა­სე­ბი ჩვენც გვი­რიგ­დე­ბა.

- რამ­დე­ნი ხა­ნია, რაც ეს შე­ნო­ბა "რა­ი­მონ­დის" სა­კუთ­რე­ბა­შია?

- თუ არ ვცდე­ბი, სა­კუთ­რე­ბის მოწ­მო­ბა წლის და­სა­წყის­ში გა­და­ე­ცა, მა­ნამ­დე სა­ხელ­მწი­ფოს ბა­ლანსზე იყო.

- მფლო­ბე­ლი რას აპი­რებს?

- ლტოლ­ვილ­თა და გან­სახ­ლე­ბის სა­მი­ნის­ტროს­თან მო­ლა­პა­რა­კე­ბა მიმ­დი­ნა­რე­ობს. ხალ­ხს ფარ­თით ან კომ­პენ­სა­ცი­ით და­აკ­მა­ყო­ფი­ლე­ბენ. ჩემი ინ­ფორ­მა­ცი­ით, ეს წლის ბო­ლოს უნდა მოხ­დეს.

- დევ­ნი­ლებ­მა გვი­თხრეს, აქა­უ­რო­ბა კო­დუ­ე­ბის ოჯახს ეკუთ­ვნი­სო.

- ეს ტყუ­ი­ლია.

ორი­ვე კორ­პუს­ში სა­ცხოვ­რებ­ლად აუ­ტა­ნე­ლი პი­რო­ბე­ბია. სა­ნა­ტო­რი­უ­მის სა­ერ­თო ფარ­თო­ბი 34 ჰექ­ტა­რი გახ­ლავთ. სა­ერ­თო სა­ცხოვ­რე­ბე­ლი 7-სარ­თუ­ლი­ა­ნია, ბოლო 2 სარ­თუ­ლი კი და­კე­ტი­ლია. ად­გი­ლობ­რი­ვე­ბის თქმით, ამ ორ სარ­თულს ად­მი­ნის­ტრა­ცია აქი­რა­ვებ­და. გა­ფარ­თო­ე­ბის მიზ­ნით, რამ­დენ­ჯერ­მე სცა­დეს, თითო ოთა­ხი და­ე­კა­ვე­ბი­ნათ, მაგ­რამ პო­ლი­ცი­ის ძა­ლით გა­მო­იყ­ვა­ნეს. ლტოლ­ვი­ლე­ბი ამ­ბო­ბენ, რომ მათ­თან ბორ­ჯო­მის მა­ჟო­რი­ტა­რი დე­პუ­ტა­ტი რამ­დენ­ჯერ­მე მი­ვი­და და მან მი­ნის­ტრის სა­ხელ­ზე წე­რი­ლიც გაგ­ზავ­ნა, ამ ადა­მი­ა­ნე­ბის მდგო­მა­რე­ო­ბის შეს­წავ­ლა მო­ი­თხო­ვა.

გე­დე­ვან ფო­ფხა­ძე, ბორ­ჯო­მის მა­ჟო­რი­ტა­რი პარ­ლა­მენ­ტა­რი:

- სა­ნა­ტო­რი­უმ­ში შე­სახ­ლე­ბუ­ლი დევ­ნი­ლე­ბის პრობ­ლე­მას კარ­გად ვიც­ნობ. ლტოლ­ვილ­თა და გან­სახ­ლე­ბის სა­მი­ნის­ტროს წე­რი­ლიც გა­ვუგ­ზავ­ნე და პა­სუხს ვე­ლო­დე­ბი. ეს საქ­მე პი­რად კონ­ტროლ­ზე ავიყ­ვა­ნე. თუ დამ­ჭირ­დე­ბა, სა­მი­ნის­ტრო­შიც მი­ვალ. შე­ნო­ბე­ბის სა­კუთ­რე­ბა­ში გა­და­ცე­მის სა­კი­თხიც ბუნ­დო­ვა­ნია და ბევ­რი კი­თხვის ნი­შა­ნი არ­სე­ბობს. იმე­დია, მალე ყვე­ლა­ფე­რი გა­ირ­კვე­ვა.

და­ბო­ლოს, ქა­ლაქ ახალ­ცი­ხეს ვეს­ტუმ­რეთ. ამ ქა­ლაქს აღმშე­ნებ­ლო­ბა მარ­თლაც ეტყო­ბა. სას­ტუმ­რო­ე­ბი, მო­პირ­კე­თე­ბუ­ლი ქუ­ჩე­ბი, მო­სას­ვე­ნე­ბე­ლი სკვე­რე­ბი და გა­ნახ­ლე­ბუ­ლი რა­ბა­თის ციხე სა­სი­ა­მოვ­ნო სა­ნა­ხა­ვია. გვი­თხრეს, - ქა­ლაქ­ში წყლის პრობ­ლე­მა არი­სო... გა­ჭირ­ვე­ბუ­ლი ადა­მი­ა­ნე­ბის მოს­მე­ნი­თა და მათი პრობ­ლე­მე­ბით დამ­ძი­მე­ბუ­ლებ­მა ივა­ნე ახალ­ცი­ხე­ლის ქუ­ჩის­კენ გა­და­ვი­ნაც­ვლეთ. იმ ქუ­ჩა­ზე გა­ზი­ფი­ცი­რე­ბა ჯერ არ მომ­ხდა­რა, არც კა­ნა­ლი­ზა­ცი­ის სის­ტე­მაა მო­წეს­რი­გე­ბუ­ლი, არ აქვთ გა­ნა­თე­ბა, მო­ას­ფალ­ტე­ბუ­ლი გზა... პრობ­ლე­მებ­ზე სა­სა­უბ­როდ ერთ-ერთ ოჯახს მი­ვა­დე­ქით და ამ 3 დღის მან­ძილ­ზე გა­ღი­მე­ბუ­ლი რეს­პონ­დენ­ტი პირ­ვე­ლად და­ვი­ნა­ხეთ. მას­პინ­ძელ­მა გვი­თხრა: წყლის პრობ­ლე­მა კი გვქონ­და, მაგ­რამ სა­მუ­შა­ო­ე­ბი ჩა­ა­ტა­რეს და ვე­ლო­დე­ბით, რომ ყვე­ლა­ფე­რი მოგ­ვარ­დე­ბა. იმე­დი გვაქვს, სხვა პრობ­ლე­მე­ბის აღ­მო­ფხვრა­ზეც იზ­რუ­ნე­ბე­ნო, მერე კი შინ შეგ­ვი­პა­ტი­ჟა. მად­ლო­ბა ინა­სა­რი­ძე­ე­ბის ოჯახს გულ­თბი­ლი მას­პინ­ძლო­ბის­თვის. აი, ასე­თი იმე­დი­ა­ნი იყო პრობ­ლე­მე­ბით დამ­ძი­მე­ბუ­ლი ტუ­რის და­სას­რუ­ლი.

თა­მუ­ნა კვი­ნი­კა­ძე

ჟურ­ნა­ლი "გზა"

(გა­მო­დის ხუთ­შა­ბა­თო­ბით)