ქუ­თა­ი­სი - სა­ვარ­დო და სა­მა­ი­სო... რი­ო­ნის მა­ღალ ნა­პირ­ზე შემ­დგა­რი ძვე­ლი სახ­ლი, სახ­ლის აი­ვან­ზე - პო­ე­ტი აკა­კი წე­რე­თე­ლი. გან­წყო­ბი­ლე­ბა - გა­მო­ხა­ტუ­ლად ამაღ­ლე­ბუ­ლი, მხი­ა­რუ­ლი. გული კი - თურ­მე დარ­დი­ა­ნი... მგოს­ნის ფა­რუ­ლი დარ­დის მი­ზეზს პო­ე­ტი, მწე­რა­ლი, ფი­ლო­ლო­გი­ის მეც­ნი­ე­რე­ბა­თა დოქ­ტო­რი, მუ­რად მთვა­რე­ლი­ძე გვიმ­ხელს.

- ბა­ტო­ნო მუ­რად, ვინ იყო ანი­ჩკა ნი­კო­ლა­ძე და რა ადას­ტუ­რებს მისი და აკა­კი წე­რეთ­ლის სიყ­ვა­რულს?

- ანი­ჩკა ნიკო ნი­კო­ლა­ძის და იყო. ნი­კო­ლა­ძე­ე­ბის ოჯა­ხი ქუ­თა­ის­ში ცხოვ­რობ­და. ნი­კოს ორი და ჰყავ­და, ანას­ტა­სია (იგი­ვე ანი­ჩკა) და კატო. როცა აკა­კი ქუ­თა­ის­ში ჩა­დი­ო­და, თით­ქმის ყო­ველ­თვის მათ­თან იდებ­და ბი­ნას. დები ნი­კო­ლა­ძე­ე­ბი მე­ცე­ნა­ტე­ბი და იმ­დრო­ინ­დე­ლი ქუ­თა­ი­სის სა­ზო­გა­დო­ე­ბის ნამ­დვი­ლი კო­ლო­რი­ტე­ბი იყ­ვნენ. ეწე­ოდ­ნენ ლი­ტე­რა­ტუ­რულ საქ­მი­ა­ნო­ბას, ძი­რი­თა­დად, თარ­გმნიდ­ნენ. ატა­რებ­დნენ ლი­ტე­რა­ტუ­რულ მი­ძღვნით სა­ღა­მო­ებს.

- რო­გორც ცნო­ბი­ლია, დები ერ­თმა­ნე­თის­გან სრუ­ლი­ად გან­სხვა­ვე­ბულ­ნი იყ­ვნენ, თუმ­ცა, უერ­თმა­ნე­თოდ ვერ ძლებ­დნენ...

- მარ­თლაც ნამ­დვი­ლი ან­ტი­პო­დე­ბი იყ­ვნენ. კატო ცოტა უკ­მე­ხი, წარ­ბშეკ­რუ­ლი ქალ­ბა­ტო­ნი გახ­ლდათ. აკა­კი მას ჭინ­ჭარს ადა­რებ­და. სრუ­ლი­ად სა­პი­რის­პი­რო ბუ­ნე­ბა ჰქონ­და ანი­ჩკა ნი­კო­ლა­ძეს. ის, მთე­ლი თა­ვი­სი მოღ­ვა­წე­ო­ბით, ცხოვ­რე­ბით სი­კე­თის სა­ო­ცარ მა­გა­ლი­თებს იძ­ლე­ო­და. კატო ჩარ­თუ­ლი იყო ქარ­თუ­ლი თე­ატ­რი­სა და გა­მომ­ცემ­ლო­ბის საქ­მი­ა­ნო­ბა­ში, მუ­შე­ბის­თვის აწყობ­და ია­ფ­ფა­სი­ან წარ­მოდ­გე­ნებს, და­ა­არ­სა და ხელ­მძღვა­ნე­ლობ­და სა­ხალ­ხო უნი­ვერ­სი­ტეტს. გას­ცემ­და სტი­პენ­დი­ებს, ეხ­მა­რე­ბო­და ნი­ჭი­ერ ახალ­გაზ­რდებ­სა და დევ­ნი­ლებს. აკა­კი კა­ტოს­თან მე­გობ­რობ­და. უფრო ძლი­ე­რი გრძნო­ბა აკავ­ში­რებ­და ანი­ჩკას­თან. პო­ეტს, თურ­მე, ყო­ველ­თვის მი­უ­ხა­რო­და ქუ­თა­ის­ში. ნი­კო­ლა­ძე­ე­ბის სახ­ლი კო­ლო­რი­ტულ ად­გი­ლას მდე­ბა­რე­ობ­და, სახ­ლის აივ­ნე­ბი რი­ონს გა­დაჰ­ყუ­რებ­და.

- რა­ი­მე კონ­კრე­ტუ­ლი "დო­კუ­მენ­ტი" თუ არ­სე­ბობს, რომ­ლი­თაც აკა­კი­სა და ანი­ჩკას სიყ­ვა­რუ­ლი დას­ტურ­დე­ბა?

- აკა­კის ძმის ცოლი, მა­რი­ამ ცი­ციშ­ვი­ლი-წე­რე­თე­ლი წერს: "აკა­კის, მე­გო­ბარ ქა­ლე­ბი­დან, მე­ტად უყ­ვარ­და ნიცა წე­რე­თე­ლი, ტასო მა­ჩა­ბე­ლი და ანი­ჩკა ნი­კო­ლა­ძე. ანი­ჩკა ნი­კო­ლა­ძე იყო პო­ე­ტის პირ­ვე­ლი სიყ­ვა­რუ­ლი". აკა­კი­სა და ანი­ჩკას შო­რის იყო ძა­ლი­ან ლი­რი­კუ­ლი, მაგ­რამ გა­უმ­ჟღავ­ნე­ბე­ლი და­მო­კი­დე­ბუ­ლე­ბა. რო­გორც ჩანს, აკა­კის ამის შე­სა­ხებ ხმა­მაღ­ლა არა­სო­დეს უთ­ქვამს, ამ თე­მა­ზე მხო­ლოდ მი­ნიშ­ნე­ბე­ბით სა­უბ­რობ­და. როცა აკა­კი ანი­ჩკას, "სა­ი­მე­დო მე­გო­ბარს" და­ი­ნა­ხავ­და, თა­ვი­სი ლექ­სის პე­რიფ­რაზს ამ­ბობ­და: "გულ­ში იფეთ­ქა სი­ა­მემ, სევ­დე­ბი უკუვ­ყა­რეო,/ ია და ვარ­დი დამ­ჭკნა­რი, ხე­ლახ­ლად გა­მი­ხა­რეო". კა­ტოს კი ეტყო­და ხოლ­მე: "ჭინ­ჭარ­ში ნუ ვარ­დე­ბი!" შე­თა­მა­მე­ბულ­ნი იყ­ვნენ ერ­თმა­ნეთ­თან. ნიკო ნი­კო­ლა­ძის ქა­ლიშ­ვი­ლი, რუ­სუ­დან ნი­კო­ლა­ძე მათ სახ­ლში აკა­კის სტუმ­რო­ბას იხ­სე­ნებს. "ჩვენს სახ­ლში, თეთ­რი ხი­დის სი­ახ­ლო­ვეს, რი­ო­ნის მა­ღალ ნა­პირ­ზე იდგა ბა­ბუ­ა­ჩე­მის ძვე­ლი, ხის სახ­ლი მისი მშვე­ნი­ე­რი, წყალ­ზე გა­დამ­ყუ­რე აივ­ნით. ძირს კი, კლდე­ებ­ზე, აზ­ვირ­თე­ბუ­ლი რი­ო­ნი ეხეთ­ქე­ბო­და. ჩვენ ამ მდი­ნა­რის ნა­პირ­ზე ჩა­ვი­დო­დით ხოლ­მე და ვე­ლო­დე­ბო­დით, რო­დის გა­ი­ღე­ბო­და აკა­კის ოთა­ხის კარი, აი­ვან­ზე გა­მო­ვი­დო­და და მოგ­ვე­სალ­მე­ბო­და. მარ­თლაც, როცა ის ად­გო­მას ინე­ბებ­და და თმა­ა­ბუ­რძგნი­ლი აი­ვან­ზე გა­მო­ვი­დო­და, ხმა­მაღ­ლა იტყო­და ხოლ­მე: გა­მარ­ჯო­ბა, ქუ­თა­ი­სო! სა­ვარ­დო და სა­მა­ი­სო!"

- თა­ვად აკა­კის ნა­წარ­მო­ე­ბებ­ში ან წე­რი­ლებ­ში თუ არის მოხ­სე­ნი­ე­ბუ­ლი ანი­ჩკა ნი­კო­ლა­ძე ისე, რომ ამით ამ ქალ­ბა­ტო­ნის მი­მართ მისი გრძნო­ბა მჟღავ­ნდე­ბო­დეს?

- ანი­ჩკას აკა­კი "ჩემს თავ­გა­და­სა­ვალ­შიც" იხ­სე­ნებს: "სას­ტუმ­რო ოთა­ხის კარი გა­ი­ღო და შიგ ახ­ლად­გაშ­ლილ­მა ვარ­დმა შე­მო­ა­ნა­თა. პა­ტა­რა, ხა­ბარ­და­კა­ბი­ან­მა, შავ­წარ­ბებ­შეკ­რულ­მა ქალ­ბა­ტონ­მა, რო­მელ­მაც მკაც­რი, მუნ­ჯი შე­კი­თხვით მი­აბ­ჯი­ნა ახ­ლად მო­სულს თა­ვი­სი ვარ­სკვლა­ვე­ბი­ვით გაბრ­წყი­ნე­ბუ­ლი თვა­ლე­ბი: აბა, გვაჩ­ვე­ნე, რად გაქ­ცია შენ­მა გა­სე­ირ­ნე­ბამ შო­რე­ულ პე­ტერ­ბურ­გშიო". ეს იყო ანი­ჩკა ნი­კო­ლა­ძე. აკა­კი არა­სო­დეს ივი­წყებ­და დებს. პე­ტერ­ბურ­გი­დან ის ხში­რად ეხ­მი­ა­ნე­ბო­და თა­ვი­სებს, მათ შო­რის, ანი­ჩკას. ერთ წე­რილ­ში სა­გუ­ლის­ხმო ფრა­ზას წერს: "ასე მგო­ნია, თუ რაც მი­ფიქ­რია და მიგ­რძვნია, რა­საც ვფიქ­რობ და ვგრძნობ, და ან რა­საც ვგრძნობ და ვფიქ­რობ, ყვე­ლა იცი-თქო". პო­ე­ტი გრძნობ­და, რომ ანი­ჩკას სა­ხით მას მარ­თლაც რომ სა­ი­მე­დო მე­გო­ბა­რი ჰყავ­და, რო­მე­ლიც მის ფიქ­რებ­სა და აზ­რებს უთ­ქმე­ლა­დაც კარ­გად იგებ­და. 1902 წელს აკა­კი ავად გახ­და და სა­ჭი­რო გახ­და მისი ქუ­თა­ის­ში ჩაყ­ვა­ნა. პო­ე­ტი ნი­კო­ლა­ძე­ე­ბის ოჯახ­ში და­ა­ბი­ნა­ვეს. მას დები ნი­კო­ლა­ძე­ე­ბი უვ­ლიდ­ნენ. შემ­დეგ კი, გა­მო­ჯან­მრთე­ლე­ბუ­ლი აკა­კი და­სას­ვე­ნებ­ლად ბორ­ჯომ­ში წა­ვი­და. ანას­ტა­სია ნი­კო­ლა­ძის არ­ქივ­ში ინა­ხე­ბა აკა­კის სუ­რა­თი, რო­მელ­საც ასე­თი წარ­წე­რა აქვს: "აჰა, სახე მოღ­რუბ­ლუ­ლი, უპირ­ბა­დო, სწორ­მე­ტყვე­ლი, მი­სის გრძნო­ბის, ვი­სიც გული, არს კე­თი­ლის გან­მზრახ­ვე­ლი".

- თუ არის ცნო­ბი­ლი, თა­ვად ანი­ჩკა ნი­კო­ლა­ძე თა­ნა­უგ­რძნობ­და პო­ეტს?

- ანი­ჩკა გა­ტა­ცე­ბით უყ­ვარ­და პოეტ გი­ორ­გი ჭა­ლა­დი­დელს, არა­ერ­თი ლექ­სი აქვს მის­თვის მი­ძღვნი­ლი. თუმ­ცა, ქალი მას არ თა­ნა­უგ­რძნობ­და, მის­გან მხო­ლოდ ლექ­სებს იღებ­და და ინა­ხავ­და. აკა­კის სპე­ცი­ა­ლუ­რად ანი­ჩკას­თვის შე­უკ­ვე­თია და შემ­დეგ მი­ურ­თმე­ვია გიშ­რის სა­ა­თი, რო­მელ­საც ქალი გუ­ლი­დან არა­სო­დეს იშო­რებ­და. სა­ა­თის უკა­ნა მხა­რეს ლა­მა­ზი ქარ­თუ­ლი შრიფ­ტით ამოჭ­რი­ლი ყო­ფი­ლა: "ყრუ - სი­მარ­თლის­თვის, სიწ­მინ­დის­თვის - ბრმა,/ წყე­უ­ლიმც იყოს მისი გუ­ლის­თქმა". აკა­კი მას "თი­ლის­მა სა­ათს" უწო­დებ­და. ჩემი დაკ­ვირ­ვე­ბით, ანი­ჩკა ფა­რუ­ლად თა­ნა­უგ­რძნობ­და აკა­კის. თუმ­ცა, ეს სიყ­ვა­რუ­ლი ვერ იქ­ნე­ბო­და გამ­ჟღავ­ნე­ბუ­ლი ბევ­რი მი­ზე­ზის გამო.

- აკა­კის იმ დროს ჰყავ­და ცოლი. გარ­და ამი­სა, პო­ე­ტი იყო ნიკო ნი­კო­ლა­ძის ახლო მე­გო­ბა­რი. ეს ორი ფაქ­ტი შე­საძ­ლოა, და­სა­ხელ­დეს აკა­კი­სა და ანი­ჩკას სიყ­ვა­რუ­ლის გა­უმ­ჟღავ­ნებ­ლო­ბის მი­ზე­ზად?

- აკა­კის ცოლი ჰყავ­და და თან არ ჰყავ­და, რო­გორც იცით... მე­უღ­ლე არ უყ­ვარ­და, თუმ­ცა, ყო­ველ­თვის ზრუ­ნავ­და ცოლ-შვილ­ზე. გარ­კვე­ულ­წი­ლად, მთე­ლი ცხოვ­რე­ბა გა­წა­მე­ბუ­ლი ჰქონ­და ამ ქალ­ბა­ტო­ნის გამო. უფრო ნი­შან­დობ­ლი­ვად მეჩ­ვე­ნე­ბა, რომ როცა ახალ­გაზ­რდა, სიმ­პა­თი­უ­რი აკა­კი დაბ­რუნ­და სამ­შობ­ლო­ში, თა­ვის ახ­ლო­ბელ ოჯახ­ში აღ­მო­ა­ჩი­ნა მას­ზე 5 წლით უმ­ცრო­სი, გა­რეგ­ნო­ბით ულა­მა­ზე­სი და ში­ნა­გა­ნად კი­დევ უფრო მშვე­ნი­ე­რი ქალ­ბა­ტო­ნი, რომ­ლის მი­მარ­თაც გა­უჩ­ნდა გრძნო­ბა. ეს გრძნო­ბა, ჩემი აზ­რით, ძა­ლი­ან დიდ­ხანს არ გაგ­რძელ­და, თუმ­ცა, დიდ მე­გობ­რო­ბა­ში გა­და­ი­ზარ­და.

- ამის ფიქ­რის სა­ფუძ­ველს მოგ­ვი­ა­ნე­ბით პო­ე­ტის მიერ ტასო მა­ჩაბ­ლის მი­მართ გა­მო­ხა­ტუ­ლი გრძნო­ბე­ბი გაძ­ლევთ?

- დიახ, თა­ვი­სი სი­ცო­ცხლის ბოლო, 90-იანი წლე­ბი­დან აკა­კის ტასო მა­ჩა­ბე­ლი უყ­ვარ­და. მარ­თა­ლია, ეს სიყ­ვა­რუ­ლი მა­ვან­მა ბი­წი­ე­რე­ბით შე­ბღა­ლა, მაგ­რამ მას შემ­დეგ, რაც აკა­კის წე­რი­ლე­ბი აღ­მო­ა­ჩი­ნეს, ყვე­ლა­ნა­ი­რად და­დას­ტურ­და, რომ ეს იყო უაღ­რე­სად წმინ­და, პლა­ტო­ნუ­რი სიყ­ვა­რუ­ლი. აკა­კი, უბ­რა­ლოდ, შთა­გო­ნე­ბუ­ლი იყო ამ არაჩ­ვე­უ­ლებ­რი­ვი ქალ­ბა­ტო­ნით.

- თუმ­ცა, აკა­კის ღრმა მო­ხუ­ცე­ბუ­ლო­ბის პე­რი­ოდ­შიც არ გა­უ­წყვე­ტია თბი­ლი ურ­თი­ერ­თო­ბა ნი­კო­ლა­ძე­ე­ბის ოჯახ­თან...

- 1914 წლის ზა­ფხულ­ში, როცა ნი­კო­ლა­ძე­ე­ბი სუ­რამ­ში ის­ვე­ნებ­დნენ, უკვე დას­ნე­უ­ლე­ბუ­ლი აკა­კი ქვიშ­ხე­თი­დან სუ­რამ­ში ჩა­დის მე­გობ­რის მო­სა­ნა­ხუ­ლებ­ლად. მი­უ­ხე­და­ვად იმი­სა, რომ ეს I მსოფ­ლიო ომის გა­მო­ცხა­დე­ბის დღე­ე­ბი იყო, მისი და ანი­ჩკას შეხ­ვედ­რა, თურ­მე, მა­ინც "პო­ე­ზი­ით სავ­სე" ყო­ფი­ლა. პო­ე­ტუ­რი იყო "70 და 75 წლის ორი სპე­ტა­კი მო­ხუ­ცის შეხ­ვედ­რა, ანი­ჩკას ზრუნ­ვა უკვე ძა­ლი­ან მო­ტე­ხილ მე­გო­ბარ­ზე, მათი ბა­ა­სი". "აკა­კიმ ბო­ლომ­დე ატა­რა ამ ქა­ლის სიყ­ვა­რუ­ლი უდი­დე­სი ში­ნა­გა­ნი თრთო­ლით. ანი­ჩკა იყო მისი სატ­რფო ამ სი­ტყვის ნამ­დვი­ლი გა­გე­ბით, სატ­რფო ახ­ლო­ბე­ლი და შო­რე­უ­ლი. ეს იყო ჩერ­ნი­შევ­სკი­სე­ბუ­რი მე­გობ­რო­ბა რჩე­უ­ლი ბუ­ნე­ბის, გუ­ლის და გო­ნე­ბის ქალ­თან, სიყ­ვა­რუ­ლით სავ­სე, პა­ტი­ვის­ცე­მით აღ­ბეჭ­დი­ლი. თვით ანი­ჩკამ კი, შე­იძ­ლე­ბა თა­მა­მად ით­ქვას, მთე­ლი თა­ვი­სი გული და პი­რა­დი ცხოვ­რე­ბა შეს­წი­რა ამ მე­გობ­რო­ბას, აკა­კის ჩანგსა და პი­როვ­ნე­ბას და შეს­წი­რა მი­სე­ბუ­რად, სრუ­ლად და უნაშ­თოდ... და ისე ჩუ­მად და ისე გულ­ჩა­თხრო­ბი­ლად, რომ ეს არა­ვის სცოდ­ნია და­ნამ­დვი­ლე­ბით, გარ­და მისი და თვით აკა­კი­სა". რო­დე­საც ანი­ჩკა გარ­და­იც­ვა­ლა, მის სას­თუ­მალ­თან გი­ორ­გი ჭა­ლა­დი­დე­ლი­სა და აკა­კის წე­რი­ლე­ბი და ლექ­სე­ბი იპო­ვეს. რო­გორც ჩანს, უკვე მო­ხუ­ცე­ბუ­ლი ქალ­ბა­ტო­ნი იმით საზ­რდო­ობ­და, რომ ასე­თი დიდი პო­ე­ტის ერთ-ერთი პირ­ვე­ლი მე­გო­ბა­რი გახ­ლდათ. ამ მე­გობ­რო­ბის მიღ­მა, ფაქ­ტია, იდგა ფა­რუ­ლი გრძნო­ბა, რომ­ლის შე­სა­ხე­ბაც მხო­ლოდ ამ ორმა ადა­მი­ან­მა იცო­და.

- დები ნი­კო­ლა­ძე­ე­ბი, რო­გორც ცნო­ბი­ლია, არ გა­თხო­ვი­ლან...

- დიახ, ორი­ვე და გა­უ­თხო­ვა­რი დარ­ჩა, თუმ­ცა, რო­გორც უკვე გი­თხა­რით, ცხოვ­რობ­დნენ სის­ხლსავ­სე ლი­ტე­რა­ტუ­რუ­ლი ცხოვ­რე­ბით. უკვე გი­თხა­რით, რომ უერ­თმა­ნე­თოდ ვერ ძლებ­დნენ. სიმ­ბო­ლუ­რია, რომ თით­ქმის ერთ დღეს, მო­ხუ­ცე­ბუ­ლო­ბის ასაკ­ში გარ­და­იც­ვალ­ნენ.

შო­რე­ნა ლა­ბა­ძე

ჟურ­ნა­ლი "გზა"

(გა­მო­დის ხუთ­შა­ბა­თო­ბით)