საიდუმლო ქორწინება და გაქცევა ვენიდან ზუგდიდში - ვინ იყო მშვიდობის დარგში პირველი ნობელიანტი ქალი, რომელიც 9 წელი საქართველოში ცხოვრობდა და რა აკავშირებდა ეკატერინე ჭავჭავაძესთან?

ალბათ, ბევრმა არც კი იცის, რომ XIX საუკუნის მიწურულსა და XX საუკუნის დამდეგს, მშვიდობის დარგში პირველი ნობელიანტი ქალი, რომელთან შეხვედრას, საუბარსა და ნაცნობობას სახელმწიფოთა მეთაურები დიდ პატივად მიიჩნევდნენ, საქართველოში, მეუღლესთან ერთად, ცხრა წელი ცხოვრობდა.

ბერტა ფონ ზუტნერი 1843 წელს დაიბადა პრაღაში (იმჟამად ავსტრია-უნგრეთი), ავსტრიელი გრაფის, გენერლ ფრანც - იოზეფ კინსკი შინიკ უნდ ტეტაუს ოჯახში. გრაფი გოგონას დაბადებიდან მალევე გარდაიცვალა და მისი აღზრდა იტვირთეს დედამ სოფია ვილჰელმინამ და მისმა მეურვემ, ორივე მათგანი საკმაოდ მიღებული ფიგურები იყვნენ ავსტრიის სამეფო კარზე. ისე მოხდა, რომ ბერტა კინსკი აღიზარდა ავსტრიის არისტოკრატიული საზოგადოების მილიტარისტულ ტრადიციებში. იმ ტრადიციებით, რომელსაც იგი ებრძოდა თავისი ცხოვრების მეორე ნაწილში.

როდესაც ბერტა წამოიზარდა, მისი ოჯახი გაკოტრდა და იგი იძულებული გახდა გახდა, ვენაში, ბარონ ფონ ზუტნერის ოჯახში გუვერნანტად ემუშავა. სწორედ აქ გაიცნო მომავალი მეუღლე - ბარონის ვაჟს მასზე შვიდი წლით უფროსი აღმზრდელი შეუყვარდა. არტურ ფონ ზუტნერის მშობლებმა ბერტა არასასურველ სარძლოდ მიიჩნიეს და ქალი იძულებული გახდა, საცხოვრებელი ადგილი შეეცვალა - პარიზში გაემგზავრა...

1876 წელს ერთ-ერთ გაზეთში გამოჩნდა ასეთი განცხადება: “პარიზში მცხოვრებ ასაკოვან ჯენტლმენს სურს დაიქირავოს სრულწლოვანი ქალბატონი, რომელიც იქნება მისი მდივანი და მარჯვენა ხელი”. ბერტა კინსკიმ გადაწყვიტა ამ ვაკანსიაზე ეცადა ბედი... განცხადების ავტორი გახლდა ალფრედ ნობელი. ქალმა მასთან დაიწყო მუშაობა, მაგრამ მალევე ბერტას სამშობლო მოენატრა და უკან ვენაში დაბრუნდა, თუმცა მასთან კონტაქტი არ გაუწყვეტია. მათ შორის მიმოწერა გაჩაღდა, მათ შორის მსოფლიოში მშვიდობის თემაზე. ბერტას რამდენიმე საინტერესო პროექტი ჰქონდა მშვიდობის დამყარებასთან დაკავშირებით და ალფრედმაც მისი ფინანსურად დახმარება გადაწყვიტა. როგორც ამბობენ, ბერტამ იქონია გავლენა ნობელის გადაწყვეტილებაზე, დაარსებულიყო პრემია მშვიდობის დარგში. როგორც ამბობენ, ბერტას უიმედოდ ალფრედ ნობელიც ეტროფდა.

ვენაში დაბრუნებულმა ბერტამ არტურ ფონ ზუტნერთან მალულად იქორწინა. შემდეგ წყვილმა ვენა დატოვა და მომდევნო ცხრა წელი საქართველოში გაატარა, სადაც მათი მასპინძელი სამეგრელოს სამთავროს უკანასკნელი დედოფალი ეკატერინე ჭავჭავაძე იყო.

• როგორ დაუმეგობრდა ბერტა ეკატერინე ჭავჭავაძეს?

1866 წელს ეკატერინე ჭავჭავაძის ოჯახი გერმანიის კურორტ ჰამბურგში ისვენებდა. სწორედ ამ დროს შეხვდნენ ავსტრიელი ბერტა და ქართველი ეკატერინე ერთმანეთს. აღფრთოვანებული ბერტა თურმე სულ უკან დაჰყვებოდა ეკატერინეს და მის ამალას. ეს უკანსკნელი ძალიან ბევრს უყვებოდა ბერტას საქართველოზე, მის ისტორიაზე, ბუნებაზე. სწორედ ამ შეხვედრის შემდეგ გადაუწყვეტია ბერტას საქართველოში ჩამოსვლა. “ჩვენი მიზანი იყო იმ ქვეყანაში მოხვედრა, - წერს ბერტა თავის წიგნში, - საიდანაც იაზონმა ოქროს საწმისი გაიტაცა…"

• ბერტას "ქართული ცხოვრება"

როგორ აღმოჩნდა მწერალი ქალი საქართველოში, ქრონოლოგიურად გიამბობთ:

როგორც უკვე აღვნიშნეთ, არტურ ფონ ზუტნერის მშობლები ბერტას არასასურველ სარძლოდ მიიჩნევდნენ, ამიტომაც მან ზუნტერების მემკვიდრეზე მალულად იქორწინა, ამის მერე წყვილი ვენაში ვეღარ გაჩერდებოდა, ამიტომ მიიღეს ეკატერინეს მიწვევა და საქართველოში ჩამოვიდნენ.

"ჩვენს წინაშე მოულოდნელობით აღსავსე ახალი სამყარო გადაიშალა”, - წერდა ბერტა საქართველოზე.

ის თავის მოგონებებში დეტალურად აღწერს დედოფლის გემოვნებით მოკაზმულ აპარტამენტსაც და თქვენ წარმოიდგინეთ, იმ სურნელსაც კი, რომელიც ეკატერინე ჭავჭავაძის საბრძანებელში სუფევდა:

"რუსული სიგარეტისა და ყავის სუნი შეზავებული იყო ფორთოხლის ყვავილების სუნთან. მრავალი წლის განმავლობაში მინახავს დედოფალი ეკატერინე სხვადასხვა ადგილას და სადაც კი ის დაიდებდა ბინას, უმალ ეს სურნელება დგებოდა. მისი ნივთები ყველგან ასე "სუნთქავდნენ".

დედოფალ ეკატერინე ჭავჭავაძესთან ავსტრიელმა სტუმარმა პრინცი ერეკლე გაიცნო - ალექსანდრე ბატონიშვილის ვაჟი, ერეკლე მეორის შვილიშვილი. ბერტა თავის მოგონებებში არ მალავს, რომ ქართველი პრინცი მოეწონა და იმასაც ამტკიცებს, პრინცსაც მოვეწონეო. ბერტას სიყვარულის გულშემატკივარი ეკატერინე ჭავჭავაძე ყოფილა, მაგრამ ქართველმა პრინცმა ავსტრიელი მწერლის სიყვარული უარყო და ცოლად ეკატერინე ჭავჭავაძის ძმისშვილი შეირთო. სხვათა შორის, ბერტას მემუარებში ეკატერინე ჭავჭავაძეზე პიკანტურ დეტალებსაც ამოიკითხავთ. იმჟამინდელ თბილისს ელვის სისწრაფით მოედო ჭორი, - ეკატერინე, დადიანის ქვრივი, ბარათაშვილის სატრფო, ესპანეთის მდიდარსა და დიდგვაროვან ელჩს ცოლად გაჰყვაო, თუმცა, მალევე ყველამ ჩათვალა, რომ ეს მხოლოდ ჭორი გახლდათ. არადა, ბერტა მემუარებში წერს, რომ ეკატერინესთვის ბიარიცში ესპანელ დიდგვაროვანს, ჰერცოგ დე ოსუნას, ხელი მართლაც უთხოვია. ბერტა იგონებს, რომ ეკატერინემ თანხმობა ვერ გაბედა. ის თავისი შვილების მომავლისთვის ცოცხლობდა და გული საქართველოსკენ მოუწევდაო.

ზუგდიდში ბერტა და მისი მეუღლე, მწერალი არტურ გუნდაკარ ფონ ზუტნერი ფრანგ ჟურნალისტ ჟიულ მურიესა და იონა მეუნარგიას "ვეფხისტყაოსნის" ფრანგულად თარგმნაში ეხმარებოდნენ.

არტურ გუნდაკარ ზუტნერი წერდა:

“რუსთაველი უდიდესი სიყვარულით ეკიდებოდა თავის მთავარ საქმეს. პოემას თავიდან ბოლომდე გასდევს ერთი მთავარი აზრი: ამაღლებული, წმინდა და მტკიცე სიყვარული. რომანის ეპიზოდები დახატულია უაღრესად ნათლად. მკითხველი იოლად აღიქვამს გმირების გონიერებასა და მშვენიერებას. სადაც არ უნდა მიმდინარეობდეს მოქმედება, "ვეფხისტყაოსანი" იყო და იქნება ქართული ნაწარმოები. ის მაღლა დგას "როლანდზე" და საერთოდაც მსგავსს ვერაფერს იპოვით დასავლეთის ლიტერატურაში”.

1882 წელს, ეკატერინეს გარდაცვალების შემდეგ, ავსტრიელი ცოლ-ქმარი თბილისში დასახლდა. არტური ავეჯის ფაბრიკაში მხატვარ-გამფორმებლად მუშაობდა, ბერტა კი - ფრანგულ და გერმანულ ენებს, ასევე მუსიკას ასწავლიდა. რაც მთავარია, ბერტაც და არტურიც მწერლებად და პუბლიცისტებად საქართველოში ჩამოყალიბდნენ. როგორც ამბობენ, რაღაც პერიოდში წყვილი ქუთაისშიც ცხოვრობდა.

• ბერტას ბრძოლა

ბერტა ზუტნერი მშვიდობისათვის თავდადებული მებრძოლი იყო და ომს გახმაურებული რომანი "ძირს იარაღი" მიუძღვნა, რომელიც 1889 წელს გამოვოდა და 16 ენაზეა თარგმნილი. საინტერესოა, რომ მისი პირველი ეგზემპლარი ზუგდიდში, დადიანების სასახლეში ინახება. გერმანულ ვიკიპედიაში ამ რომანის შესახებ ვკითხულობთ, რომ, ვიდრე რემარკის “დასავლეთის ფრონტი უცვლელია” გამოჩნდებოდა (1929 წ.), “ძირს იარაღი!” ომის წინააღმდეგ დაწერილ ყველაზე მნიშვნელოვან ნაწარმოებად მიიჩნეოდა.

ბერტა თავის ლექციებში მსოფლიოს აფრთხილებდა ჩინეთის მილიტარიზაციის საფრთხეებზე და მტკიცედ ეწინააღმდეგებოდა სამხედრო თვითმფრინავების მშენებლობას.

მის ცხოვრებაში 1892 წელი ძალზე მნიშვნელოვანი აღმოჩნდა: შვეიცარიის ქალაქ ბერნში შედგა პაციფისტების საერთაშორისო კონგრესი, რომლის ინიციატორი იყო ამერიკის პრეზიდენტი ბენჯამინ ჰარისონი. მან მოუწოდა ევროპის მთავრობებს გაერთიანებულიყვნენ და შეექმნათ საარბიტრაჟო სასამართლო. ამ კონგრესს დაესწრო ალფრედ ნობელიც.

ბერნის კონგრესის დამთავრების შემდეგ ალფრედ ნობელი რამდენიმე დღეს ციურიხში იყო. მარტოს რომ არ დაესვენა, თავის იახტაზე (ციურიხის ტბაზე) მიიწვია ბერტა ფონ ზუტნერი და მისი მეუღლე. როგორც ამბობენ, ნობელმა საბოლოოდ სწორედ ციურიხის ტბაზე გადაწყვიტა, თავისი წვლილი შეეტანა მშვიდობის საქმეში, რაც შემდგომ განახორციელა კიდეც.

ბერტა ფონ ზუტნერს ნობელის პრემია მიენიჭა 1905 წელს და გადაეცა 1906 წლის 18 აპრილს, ოსლოში. ზუტნერი გახდა მშვიდობის დარგში ნობელის პრემიის პირველი ლაურეატი ქალი და მეორე ქალი ზოგადად ნობელის პრემიის ლაურეატებს შორის, მარი სკლოდოვსკა-კიურის შემდეგ.

XIX საუკუნის ბოლოს და XX-ის დამდეგს ბერტა ფონ ზუტნერი ყველაზე ცნობილი ქალი იყო მსოფლიოში, რომელთან შეხვედრას, საუბარს, ნაცნობობას დიდ პატივად მიიჩნევდნენ სახელმწიფოთა მეთაურები (1904 წელს იგი ამერიკის შეერთებული შტატების იმჟამინდელმა პრეზიდენტმა თეოდორ რუზველტმა თეთრ სახლში მიიწვია სასაუბროდ).

გერმანულ ნაციონალისტურ პრესაში მას "პაციფიზმის ფიურერს“ უწოდებდნენ, მილიტარისტულ წრეებში - "მოღალატეს“. 1913 წელს ჰააგის "საერთაშორისო სამშვიდობო კონგრესზე“ მას არაოფიციალურად უბოძეს პაციფისტური მოძრაობის "გენერალისიმუსის“ წოდება.

ავთვისებიანი სიმსივნის ოპერაციაზე უარის თქმის შემდეგ, ბერტ ფონ ზუტნერი, 1914 წლის 21 ივნისს, ვენაში, სარაევოს მკვლელობამდე ერთი კვირით და პირველი მსოფლიო ომის დაწყებამდე 5 კვირით ადრე გარდაიცვალა...

• მომზადებულია ინტერნეტმასალებზე დაყრდნობით