ალ­ბათ, ბევ­რმა არც კი იცის, რომ XIX სა­უ­კუ­ნის მი­წუ­რულ­სა და XX სა­უ­კუ­ნის დამ­დეგს, მშვი­დო­ბის დარ­გში პირ­ვე­ლი ნო­ბე­ლი­ან­ტი ქალი, რო­მელ­თან შეხ­ვედ­რას, სა­უ­ბარ­სა და ნაც­ნო­ბო­ბას სა­ხელ­მწი­ფო­თა მე­თა­უ­რე­ბი დიდ პა­ტი­ვად მი­იჩ­ნევ­დნენ, სა­ქარ­თვე­ლო­ში, მე­უღ­ლეს­თან ერ­თად, ცხრა წელი ცხოვ­რობ­და.

ბერ­ტა ფონ ზუტ­ნე­რი 1843 წელს და­ი­ბა­და პრა­ღა­ში (იმ­ჟა­მად ავ­სტრია-უნ­გრე­თი), ავ­სტრი­ე­ლი გრა­ფის, გე­ნერლ ფრანც - იო­ზეფ კინ­სკი ში­ნიკ უნდ ტე­ტა­უს ოჯახ­ში. გრა­ფი გო­გო­ნას და­ბა­დე­ბი­დან მა­ლე­ვე გარ­და­იც­ვა­ლა და მისი აღ­ზრდა იტ­ვირ­თეს დე­დამ სო­ფია ვილ­ჰელ­მი­ნამ და მის­მა მე­ურ­ვემ, ორი­ვე მათ­გა­ნი საკ­მა­ოდ მი­ღე­ბუ­ლი ფი­გუ­რე­ბი იყ­ვნენ ავ­სტრი­ის სა­მე­ფო კარ­ზე. ისე მოხ­და, რომ ბერ­ტა კინ­სკი აღი­ზარ­და ავ­სტრი­ის არის­ტოკ­რა­ტი­უ­ლი სა­ზო­გა­დო­ე­ბის მი­ლი­ტა­რის­ტულ ტრა­დი­ცი­ებ­ში. იმ ტრა­დი­ცი­ე­ბით, რო­მელ­საც იგი ებ­რძო­და თა­ვი­სი ცხოვ­რე­ბის მე­ო­რე ნა­წილ­ში.

რო­დე­საც ბერ­ტა წა­მო­ი­ზარ­და, მისი ოჯა­ხი გა­კოტ­რდა და იგი იძუ­ლე­ბუ­ლი გახ­და გახ­და, ვე­ნა­ში, ბა­რონ ფონ ზუტ­ნე­რის ოჯახ­ში გუ­ვერ­ნან­ტად ემუ­შა­ვა. სწო­რედ აქ გა­იც­ნო მო­მა­ვა­ლი მე­უღ­ლე - ბა­რო­ნის ვაჟს მას­ზე შვი­დი წლით უფ­რო­სი აღ­მზრდე­ლი შე­უყ­ვარ­და. არ­ტურ ფონ ზუტ­ნე­რის მშობ­ლებ­მა ბერ­ტა არა­სა­სურ­ველ სარ­ძლოდ მი­იჩ­ნი­ეს და ქალი იძუ­ლე­ბუ­ლი გახ­და, სა­ცხოვ­რე­ბე­ლი ად­გი­ლი შე­ეც­ვა­ლა - პა­რიზ­ში გა­ემ­გზავ­რა...

1876 წელს ერთ-ერთ გა­ზეთ­ში გა­მოჩ­ნდა ასე­თი გან­ცხა­დე­ბა: “პა­რიზ­ში მცხოვ­რებ ასა­კო­ვან ჯენტლმენს სურს და­ი­ქი­რა­ვოს სრულ­წლო­ვა­ნი ქალ­ბა­ტო­ნი, რო­მე­ლიც იქ­ნე­ბა მისი მდი­ვა­ნი და მარ­ჯვე­ნა ხელი”. ბერ­ტა კინ­სკიმ გა­და­წყვი­ტა ამ ვა­კან­სი­ა­ზე ეცა­და ბედი... გან­ცხა­დე­ბის ავ­ტო­რი გახ­ლდა ალფ­რედ ნო­ბე­ლი. ქალ­მა მას­თან და­ი­წყო მუ­შა­ო­ბა, მაგ­რამ მა­ლე­ვე ბერ­ტას სამ­შობ­ლო მო­ე­ნატ­რა და უკან ვე­ნა­ში დაბ­რუნ­და, თუმ­ცა მას­თან კონ­ტაქ­ტი არ გა­უ­წყვე­ტია. მათ შო­რის მი­მო­წე­რა გა­ჩაღ­და, მათ შო­რის მსოფ­ლი­ო­ში მშვი­დო­ბის თე­მა­ზე. ბერ­ტას რამ­დე­ნი­მე სა­ინ­ტე­რე­სო პრო­ექ­ტი ჰქონ­და მშვი­დო­ბის დამ­ყა­რე­ბას­თან და­კავ­ში­რე­ბით და ალფ­რედ­მაც მისი ფი­ნან­სუ­რად დახ­მა­რე­ბა გა­და­წყვი­ტა. რო­გორც ამ­ბო­ბენ, ბერ­ტამ იქო­ნია გავ­ლე­ნა ნო­ბე­ლის გა­და­წყვე­ტი­ლე­ბა­ზე, და­არ­სე­ბუ­ლი­ყო პრე­მია მშვი­დო­ბის დარ­გში. რო­გორც ამ­ბო­ბენ, ბერ­ტას უი­მე­დოდ ალფ­რედ ნო­ბე­ლიც ეტროფ­და.

ვე­ნა­ში დაბ­რუ­ნე­ბულ­მა ბერ­ტამ არ­ტურ ფონ ზუტ­ნერ­თან მა­ლუ­ლად იქორ­წი­ნა. შემ­დეგ წყვილ­მა ვენა და­ტო­ვა და მომ­დევ­ნო ცხრა წელი სა­ქარ­თვე­ლო­ში გა­ა­ტა­რა, სა­დაც მათი მას­პინ­ძე­ლი სა­მეგ­რე­ლოს სამ­თავ­როს უკა­ნას­კნე­ლი დე­დო­ფა­ლი ეკა­ტე­რი­ნე ჭავ­ჭა­ვა­ძე იყო.

• რო­გორ და­უ­მე­გობ­რდა ბერ­ტა ეკა­ტე­რი­ნე ჭავ­ჭა­ვა­ძეს?

1866 წელს ეკა­ტე­რი­ნე ჭავ­ჭა­ვა­ძის ოჯა­ხი გერ­მა­ნი­ის კუ­რორტ ჰამ­ბურ­გში ის­ვე­ნებ­და. სწო­რედ ამ დროს შეხ­ვდნენ ავ­სტრი­ე­ლი ბერ­ტა და ქარ­თვე­ლი ეკა­ტე­რი­ნე ერ­თმა­ნეთს. აღ­ფრთო­ვა­ნე­ბუ­ლი ბერ­ტა თურ­მე სულ უკან დაჰ­ყვე­ბო­და ეკა­ტე­რი­ნეს და მის ამა­ლას. ეს უკანსკნე­ლი ძა­ლი­ან ბევ­რს უყ­ვე­ბო­და ბერ­ტას სა­ქარ­თვე­ლო­ზე, მის ის­ტო­რი­ა­ზე, ბუ­ნე­ბა­ზე. სწო­რედ ამ შეხ­ვედ­რის შემ­დეგ გა­და­უ­წყვე­ტია ბერ­ტას სა­ქარ­თვე­ლო­ში ჩა­მოს­ვლა. “ჩვე­ნი მი­ზა­ნი იყო იმ ქვე­ყა­ნა­ში მოხ­ვედ­რა, - წერს ბერ­ტა თა­ვის წიგნ­ში, - სა­ი­და­ნაც ია­ზონ­მა ოქ­როს საწ­მი­სი გა­ი­ტა­ცა…"

• ბერ­ტას "ქარ­თუ­ლი ცხოვ­რე­ბა"

რო­გორ აღ­მოჩ­ნდა მწე­რა­ლი ქალი სა­ქარ­თვე­ლო­ში, ქრო­ნო­ლო­გი­უ­რად გი­ამ­ბობთ:

რო­გორც უკვე აღ­ვნიშ­ნეთ, არ­ტურ ფონ ზუტ­ნე­რის მშობ­ლე­ბი ბერ­ტას არა­სა­სურ­ველ სარ­ძლოდ მი­იჩ­ნევ­დნენ, ამი­ტო­მაც მან ზუნ­ტე­რე­ბის მემ­კვიდ­რე­ზე მა­ლუ­ლად იქორ­წი­ნა, ამის მერე წყვი­ლი ვე­ნა­ში ვე­ღარ გა­ჩერ­დე­ბო­და, ამი­ტომ მი­ი­ღეს ეკა­ტე­რი­ნეს მიწ­ვე­ვა და სა­ქარ­თვე­ლო­ში ჩა­მო­ვიდ­ნენ.

"ჩვენს წი­ნა­შე მო­უ­ლოდ­ნე­ლო­ბით აღ­სავ­სე ახა­ლი სამ­ყა­რო გა­და­ი­შა­ლა”, - წერ­და ბერ­ტა სა­ქარ­თვე­ლო­ზე.

ის თა­ვის მო­გო­ნე­ბებ­ში დე­ტა­ლუ­რად აღ­წერს დე­დოფ­ლის გე­მოვ­ნე­ბით მო­კაზ­მულ აპარ­ტა­მენ­ტსაც და თქვენ წარ­მო­იდ­გი­ნეთ, იმ სურ­ნელ­საც კი, რო­მე­ლიც ეკა­ტე­რი­ნე ჭავ­ჭა­ვა­ძის საბ­რძა­ნე­ბელ­ში სუ­ფევ­და:

"რუ­სუ­ლი სი­გა­რე­ტი­სა და ყა­ვის სუნი შე­ზა­ვე­ბუ­ლი იყო ფორ­თოხ­ლის ყვა­ვი­ლე­ბის სუნ­თან. მრა­ვა­ლი წლის გან­მავ­ლო­ბა­ში მი­ნა­ხავს დე­დო­ფა­ლი ეკა­ტე­რი­ნე სხვა­დას­ხვა ად­გი­ლას და სა­დაც კი ის და­ი­დებ­და ბი­ნას, უმალ ეს სურ­ნე­ლე­ბა დგე­ბო­და. მისი ნივ­თე­ბი ყველ­გან ასე "სუნ­თქავ­დნენ".

დე­დო­ფალ ეკა­ტე­რი­ნე ჭავ­ჭა­ვა­ძეს­თან ავ­სტრი­ელ­მა სტუ­მარ­მა პრინ­ცი ერეკ­ლე გა­იც­ნო - ალექ­სან­დრე ბა­ტო­ნიშ­ვი­ლის ვაჟი, ერეკ­ლე მე­ო­რის შვი­ლიშ­ვი­ლი. ბერ­ტა თა­ვის მო­გო­ნე­ბებ­ში არ მა­ლავს, რომ ქარ­თვე­ლი პრინ­ცი მო­ე­წო­ნა და იმა­საც ამ­ტკი­ცებს, პრინცსაც მო­ვე­წო­ნეო. ბერ­ტას სიყ­ვა­რუ­ლის გულ­შე­მატ­კი­ვა­რი ეკა­ტე­რი­ნე ჭავ­ჭა­ვა­ძე ყო­ფი­ლა, მაგ­რამ ქარ­თველ­მა პრინცმა ავ­სტრი­ე­ლი მწერ­ლის სიყ­ვა­რუ­ლი უარ­ყო და ცო­ლად ეკა­ტე­რი­ნე ჭავ­ჭა­ვა­ძის ძმის­შვი­ლი შე­ირ­თო. სხვა­თა შო­რის, ბერ­ტას მე­მუ­ა­რებ­ში ეკა­ტე­რი­ნე ჭავ­ჭა­ვა­ძე­ზე პი­კან­ტურ დე­ტა­ლებ­საც ამო­ი­კი­თხავთ. იმ­ჟა­მინ­დელ თბი­ლისს ელ­ვის სის­წრა­ფით მო­ე­დო ჭორი, - ეკა­ტე­რი­ნე, და­დი­ა­ნის ქვრი­ვი, ბა­რა­თაშ­ვი­ლის სატ­რფო, ეს­პა­ნე­თის მდი­დარ­სა და დიდ­გვა­რო­ვან ელჩს ცო­ლად გაჰ­ყვაო, თუმ­ცა, მა­ლე­ვე ყვე­ლამ ჩათ­ვა­ლა, რომ ეს მხო­ლოდ ჭორი გახ­ლდათ. არა­და, ბერ­ტა მე­მუ­ა­რებ­ში წერს, რომ ეკა­ტე­რი­ნეს­თვის ბი­ა­რიც­ში ეს­პა­ნელ დიდ­გვა­რო­ვანს, ჰერ­ცოგ დე ოსუ­ნას, ხელი მარ­თლაც უთხო­ვია. ბერ­ტა იგო­ნებს, რომ ეკა­ტე­რი­ნემ თან­ხმო­ბა ვერ გა­ბე­და. ის თა­ვი­სი შვი­ლე­ბის მო­მავ­ლის­თვის ცო­ცხლობ­და და გული სა­ქარ­თვე­ლოს­კენ მო­უ­წევ­დაო.

ზუგ­დიდ­ში ბერ­ტა და მისი მე­უღ­ლე, მწე­რა­ლი არ­ტურ გუნ­და­კარ ფონ ზუტ­ნე­რი ფრანგ ჟურ­ნა­ლისტ ჟიულ მუ­რი­ე­სა და იონა მე­უ­ნარ­გი­ას "ვე­ფხის­ტყა­ოს­ნის" ფრან­გუ­ლად თარ­გმნა­ში ეხ­მა­რე­ბოდ­ნენ.

არ­ტურ გუნ­და­კარ ზუტ­ნე­რი წერ­და:

“რუს­თა­ვე­ლი უდი­დე­სი სიყ­ვა­რუ­ლით ეკი­დე­ბო­და თა­ვის მთა­ვარ საქ­მეს. პო­ე­მას თა­ვი­დან ბო­ლომ­დე გას­დევს ერთი მთა­ვა­რი აზრი: ამაღ­ლე­ბუ­ლი, წმინ­და და მტკი­ცე სიყ­ვა­რუ­ლი. რო­მა­ნის ეპი­ზო­დე­ბი და­ხა­ტუ­ლია უაღ­რე­სად ნათ­ლად. მკი­თხვე­ლი იო­ლად აღიქ­ვამს გმი­რე­ბის გო­ნი­ე­რე­ბა­სა და მშვე­ნი­ე­რე­ბას. სა­დაც არ უნდა მიმ­დი­ნა­რე­ობ­დეს მოქ­მე­დე­ბა, "ვე­ფხის­ტყა­ო­სა­ნი" იყო და იქ­ნე­ბა ქარ­თუ­ლი ნა­წარ­მო­ე­ბი. ის მაღ­ლა დგას "რო­ლან­დზე" და სა­ერ­თო­დაც მსგავსს ვე­რა­ფერს იპო­ვით და­სავ­ლე­თის ლი­ტე­რა­ტუ­რა­ში”.

1882 წელს, ეკა­ტე­რი­ნეს გარ­დაც­ვა­ლე­ბის შემ­დეგ, ავ­სტრი­ე­ლი ცოლ-ქმა­რი თბი­ლის­ში და­სახ­ლდა. არ­ტუ­რი ავე­ჯის ფაბ­რი­კა­ში მხატ­ვარ-გამ­ფორ­მებ­ლად მუ­შა­ობ­და, ბერ­ტა კი - ფრან­გულ და გერ­მა­ნულ ენებს, ასე­ვე მუ­სი­კას ას­წავ­ლი­და. რაც მთა­ვა­რია, ბერ­ტაც და არ­ტუ­რიც მწერ­ლე­ბად და პუბ­ლი­ცის­ტე­ბად სა­ქარ­თვე­ლო­ში ჩა­მო­ყა­ლიბ­დნენ. რო­გორც ამ­ბო­ბენ, რა­ღაც პე­რი­ოდ­ში წყვი­ლი ქუ­თა­ის­შიც ცხოვ­რობ­და.

• ბერ­ტას ბრძო­ლა

ბერ­ტა ზუტ­ნე­რი მშვი­დო­ბი­სათ­ვის თავ­და­დე­ბუ­ლი მებ­რძო­ლი იყო და ომს გახ­მა­უ­რე­ბუ­ლი რო­მა­ნი "ძირს ია­რა­ღი" მი­უ­ძღვნა, რო­მე­ლიც 1889 წელს გა­მო­ვო­და და 16 ენა­ზეა თარ­გმნი­ლი. სა­ინ­ტე­რე­სოა, რომ მისი პირ­ვე­ლი ეგ­ზემპლა­რი ზუგ­დიდ­ში, და­დი­ა­ნე­ბის სა­სახ­ლე­ში ინა­ხე­ბა. გერ­მა­ნულ ვი­კი­პე­დი­ა­ში ამ რო­მა­ნის შე­სა­ხებ ვკი­თხუ­ლობთ, რომ, ვიდ­რე რე­მარ­კის “და­სავ­ლე­თის ფრონ­ტი უც­ვლე­ლია” გა­მოჩ­ნდე­ბო­და (1929 წ.), “ძირს ია­რა­ღი!” ომის წი­ნა­აღ­მდეგ და­წე­რილ ყვე­ლა­ზე მნიშ­ვნე­ლო­ვან ნა­წარ­მო­ე­ბად მი­იჩ­ნე­ო­და.

ბერ­ტა თა­ვის ლექ­ცი­ებ­ში მსოფ­ლი­ოს აფრ­თხი­ლებ­და ჩი­ნე­თის მი­ლი­ტა­რი­ზა­ცი­ის საფრ­თხე­ებ­ზე და მტკი­ცედ ეწი­ნა­აღ­მდე­გე­ბო­და სამ­ხედ­რო თვითმფრი­ნა­ვე­ბის მშე­ნებ­ლო­ბას.

მის ცხოვ­რე­ბა­ში 1892 წელი ძალ­ზე მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნი აღ­მოჩ­ნდა: შვე­ი­ცა­რი­ის ქა­ლაქ ბერნ­ში შედ­გა პა­ცი­ფის­ტე­ბის სა­ერ­თა­შო­რი­სო კონ­გრე­სი, რომ­ლის ინი­ცი­ა­ტო­რი იყო ამე­რი­კის პრე­ზი­დენ­ტი ბენ­ჯა­მინ ჰა­რი­სო­ნი. მან მო­უ­წო­და ევ­რო­პის მთავ­რო­ბებს გა­ერ­თი­ა­ნე­ბუ­ლიყ­ვნენ და შე­ექ­მნათ სა­არ­ბიტ­რა­ჟო სა­სა­მარ­თლო. ამ კონ­გრესს და­ეს­წრო ალფ­რედ ნო­ბე­ლიც.

ბერ­ნის კონ­გრე­სის დამ­თავ­რე­ბის შემ­დეგ ალფ­რედ ნო­ბე­ლი რამ­დე­ნი­მე დღეს ცი­უ­რიხ­ში იყო. მარ­ტოს რომ არ და­ეს­ვე­ნა, თა­ვის იახ­ტა­ზე (ცი­უ­რი­ხის ტბა­ზე) მი­იწ­ვია ბერ­ტა ფონ ზუტ­ნე­რი და მისი მე­უღ­ლე. რო­გორც ამ­ბო­ბენ, ნო­ბელ­მა სა­ბო­ლო­ოდ სწო­რედ ცი­უ­რი­ხის ტბა­ზე გა­და­წყვი­ტა, თა­ვი­სი წვლი­ლი შე­ე­ტა­ნა მშვი­დო­ბის საქ­მე­ში, რაც შემ­დგომ გა­ნა­ხორ­ცი­ე­ლა კი­დეც.

ბერ­ტა ფონ ზუტ­ნერს ნო­ბე­ლის პრე­მია მი­ე­ნი­ჭა 1905 წელს და გა­და­ე­ცა 1906 წლის 18 აპ­რილს, ოს­ლო­ში. ზუტ­ნე­რი გახ­და მშვი­დო­ბის დარ­გში ნო­ბე­ლის პრე­მი­ის პირ­ვე­ლი ლა­უ­რე­ა­ტი ქალი და მე­ო­რე ქალი ზო­გა­დად ნო­ბე­ლის პრე­მი­ის ლა­უ­რე­ა­ტებს შო­რის, მარი სკლო­დოვ­სკა-კი­უ­რის შემ­დეგ.

XIX სა­უ­კუ­ნის ბო­ლოს და XX-ის დამ­დეგს ბერ­ტა ფონ ზუტ­ნე­რი ყვე­ლა­ზე ცნო­ბი­ლი ქალი იყო მსოფ­ლი­ო­ში, რო­მელ­თან შეხ­ვედ­რას, სა­უ­ბარს, ნაც­ნო­ბო­ბას დიდ პა­ტი­ვად მი­იჩ­ნევ­დნენ სა­ხელ­მწი­ფო­თა მე­თა­უ­რე­ბი (1904 წელს იგი ამე­რი­კის შე­ერ­თე­ბუ­ლი შტა­ტე­ბის იმ­ჟა­მინ­დელ­მა პრე­ზი­დენ­ტმა თე­ო­დორ რუზ­ველტმა თეთრ სახ­ლში მი­იწ­ვია სა­სა­უბ­როდ).

გერ­მა­ნულ ნა­ცი­ო­ნა­ლის­ტურ პრე­სა­ში მას "პა­ცი­ფიზ­მის ფი­უ­რერს“ უწო­დებ­დნენ, მი­ლი­ტა­რის­ტულ წრე­ებ­ში - "მო­ღა­ლა­ტეს“. 1913 წელს ჰა­ა­გის "სა­ერ­თა­შო­რი­სო სამ­შვი­დო­ბო კონ­გრეს­ზე“ მას არა­ო­ფი­ცი­ა­ლუ­რად უბო­ძეს პა­ცი­ფის­ტუ­რი მოძ­რა­ო­ბის "გე­ნე­რა­ლი­სი­მუ­სის“ წო­დე­ბა.

ავ­თვი­სე­ბი­ა­ნი სიმ­სივ­ნის ოპე­რა­ცი­ა­ზე უა­რის თქმის შემ­დეგ, ბერტ ფონ ზუტ­ნე­რი, 1914 წლის 21 ივ­ნისს, ვე­ნა­ში, სა­რა­ე­ვოს მკვლე­ლო­ბამ­დე ერთი კვი­რით და პირ­ვე­ლი მსოფ­ლიო ომის და­წყე­ბამ­დე 5 კვი­რით ადრე გარ­და­იც­ვა­ლა...

• მომ­ზა­დე­ბუ­ლია ინ­ტერ­ნეტ­მა­სა­ლებ­ზე დაყ­რდნო­ბით