ხელოვანისა და დიქტატორის ბრძოლა - კიდევ რამდენ საიდუმლოს ინახავს სტალინის პირადი არქივი?

• სპეცსამსახურები - ბესიკ ალადაშვილის ბლოგი

საქართველოს კომუნისტური პარტიის ცენტრალური კომიტეტის პირველი მდივანი 1938-1952 წლებში - კანდიდ ჩარკვიანი მოგონებებში იხსენებს, რომ სტალინს მოსკოვში უგზავნიდნენ ყველა მნიშვნელოვან ლიტერატურულ გამოცემას, რომელიც თბილისში იბეჭდებოდა. სტალინის პირადი ბიბლიოთეკის წიგნების ფურცლებზე მისივე ხელით გაკეთებული შენიშვნები და კომენტარები ადასტურებს, რომ ის ძალზე ბევრს კითხულობდა, სამხედრო სტრატეგიის შესახებ დაწერილი მცირე ბროშურით დაწყებული და კონსტანტინე გამსახურდიას "დავით აღმაშენებლით" დამთავრებული.

სტალინი, როგორც არაოფიციალური ლიტერატურული რედაქტორი, კარგადაა ცნობილი მემუარული ლიტერატურიდან. თუნდაც შალვა ნუცუბიძის მოგონებები გავიხსენოთ "ვეფხისტყაოსნის" რუსულად თარგმნასთან დაკავშირებით. ის, ასევე, აქტიურად მონაწილეობდა ანა ანტონოვსკაიას "დიდი მოურავის" ხელნაწერის რედაქტირება-გამოცემის პროცესში. ქვემოთ გავეცნობით სტალინის ყველაზე საინტერესო კომენტარებს და მინაწერებს "დავით აღმაშენებლის" 1942 წელს ქართულ ენაზე გამოცემული ტეტრალოგიის პირველი წიგნზე, რომელსაც, ჩემი ვარაუდით, სტალინი ომის შემდგომ წლებში უნდა გასცნობოდა. ეს და კიდევ სხვა მრავალი, საქართველოს ისტორიისთვის უმნიშვნელოვანესი დოკუმენტი, რუსეთის არქივებშია ჩაკეტილი.

სტალინის შენიშვნები ორ ძირითად ჯგუფად შეიძლება დავყოთ: ერთი მართლაც რომ ობიექტური და სამართლიანი, ხოლო მეორე - ღვარძლიანი და სუბიექტური. თუმცა მკითხველი ამას თავადვე შეაფასებს. შენიშვნები, ძირითადად, ქართულ ენაზეა გაკეთებული. ალაგ-ალაგ მისთვის ჩვეულ, ცინიკურ შენიშვნას - "Ха-ха-ха" კი რუსულად წერდა. კითხვისას, ძირითადად, წითელი და ლურჯი ფერის ფანქარს იყენებდა. გვხვდება მუქი ლურჯი ფერის კალამიც. ჩანს, რომ სტალინი შენიშვნებს სხვადასხვა დროს აკეთებდა. წიგნის 252-ე და 260-ე გვერდებზე კონსტანტინე გამსახურდია "ჭივჭავს" წერს, სტალინი კი უსწორებს: "ჭილყვავი". 290-ე გვერდზე ორჯერ გადაუხაზავს დიდი პროზაიკოსის ფრაზა: "ვერ შეეხიდება საქმეს" და "შეგბედა", თანაც გვერდით კითხვის ნიშანიც დაუსვამს. აქ, ალბათ, სიტყვის ფორმა დაუწუნა დიდმა დიქტატორმა დიდ მწერალს. 304-ე გვერდზე "გააწვიეს" არ მოეწონა და კითხვის ნიშანი დასვა. 305-ე გვერდზე - "წამოიწია სელიდან დავით" - ეს ფრაზაც დაუწუნა, ალბათ, სიტყვათა წყობა იყო მისთვის უჩვეულო. 347-ე გვერდზე კ. გამსახურდია წერს - "ხერხემალი გადაუტეხეს უხსენებელს", სტალინს ბოლო სიტყვა შეუცვლია და "უსახელო" ჩაუწერია. 411-ე გვერდზე "ჰავჭალის" - აქ ასო "ჰ" არ მოსწონებია ბელადს, ლურჯი ფერის ფანქრით მსუყედ გადაუხაზავს და კითხვის ნიშანიც დაუსვამს. მართალიც იყო. 459-ე გვერდზე "ზარები დაუცხრომლად ჟღარუნებდნენ" დაუწუნა სტალინმა პროზაიკოსს, უკეთეს ფორმად "ჟღარუნობდა" მიიჩნია და ლურჯი ფერის ფანქრით ქართულად ქვეშ მიაწერა. აქაც ვერ შეედავები. 463-ე გვერდზე "ლაშქარისთვის" - "ჯარისთვის", "ლაშქარნი" - "ჯარისკაცებით" ჩაანაცვლა, ხოლო "კოჰორტები" "გუნდებით" შეცვალა. ჩემთვის განსაკუთრებით საინტერესო იყო სტალინის ის შენიშვნები, რომელიც ტერმინ "მსტოვრებს" ეხება. fb

კ. გამსახურდია ნაწარმოების 461-ე გვერდზე პირველად იყენებს ამ უძველეს ქართულ სიტყვას, ბელადი კი რატომღაც ძალზე მკაცრია, წითელი ფერის ფანქრით გაუხაზავს "მსტოვარნი" და წიგნის კიდეზე ქართულად, დიდი ასოებით მიუწერია: "მზვერავნი". იგივე შენიშვნა აქვს 469-ე გვერდზეც. გავიხსენოთ სულხან-საბა ორბელიანის "ლექსიკონი" და იქ მოცემული განმარტება: "მსტოვარი - ესე არს აეშაგი მომხილველი ქვეყანასა, გინა მტერთა ლაშქართა და ეგევითარცა უცნაურად. აეშაგი ესე არს, რა კაცი ვინმე გაგზავნო ქვეყანათა გასასინჯველად, ანუ მტერთა ლაშქართა და ეგევითარცა უცნაურად". "მზირი - ყაზახი, გინა მსტოვარი... გინა ჯაშუში". "ჯაშუში სხვათა ენაა, ქართულად მსტოვარი და აეშაგი ჰქვიან". დავიჯერო, რომ სტალინი არ იცნობდა სულხან-საბა ორბელიანის "ლექსიკონში" მოცემულ ამ განმარტებებს? გააგრძელეთ კითხვა