"ძალიან უყვარდათ ერთმანეთი, მაგრამ ნათესაობა აკავშირებდათ" - გოგლასა და ეფემიას აკრძალული სიყვარული
“ლექსად მოსული ქართული მიწა, თავისი მთებით, ველებით, ზეცით... ცა და მიწად ქცეული წინაპრებით... ჩამოხვეწილი, ჩუქურთმიანი, მზენასვამი შემოქმედებით! ამიტომ ახლავს მის ყოველ ლექსს ბუნებრივი სურნელი დაღვრილ ხსენისა, ხან დასეტყვილი ვაზის მტევნისა, ხან ახალგალეწილ ხორბლისა, ხან ცხელ თონიდან ამოყრილ დედის პურისა!” - ასე შეამკო დიდი გოგლა და მისი შემოქმედება ლევან გოთუამ გამოსათხოვარ სიტყვაში, რომელიც საკმარისია ბუმბერაზ პოეტზე წარმოდგენის შესაქმნელად. 9 აგვისტოს გოგლას გარდაცვალებიდან 54 წელი შესრულდა. სახალხო პოეტის, გიორგი ლეონიძის “მზენასვამ შემოქმედებასა” და “ცისა და მიწის ღიმილჩართულ” პოეზიაზე არანაკლებ საინტერესოა მისი პირადი ბობოქარი ცხოვრება, რომლის აქამდე უცნობ დეტალებზე ambebi.ge-ს პოეტის შვილიშვილი გიორგი ლეონ ქავთარაძე უამბობს:
- “ყივჩაღის პაემანი” სოფელ გოროვანში დაწერა გოგლამ, თავად გედევანიშვილების სახლში. ბებიაჩემის მამას - ალექსანდრე გედევანიშვილს ბევრი მამულები ჰქონდა და გასაბჭოების შემდეგ, ბუნებრივია, ყველაფერი დაკარგა. ბებიაჩემი ეფემია (ფეფიკო) ეუბნებოდა ხოლმე, მამა, ნეტა გაგეყიდა ეს მამულები, რას ინახავდი, მოგვეხმარა და კარგად გვეცხოვრა, რომს და პარიზს მოვივლიდითო. ამაზე ნუ დარდობ, შვილო, რაც ქვეყანას, ის ჩვენო, - ასე პასუხობდა მამა. გოგლა ხშირად იყო ხოლმე მათთან, განსაკუთრებით - ზაფხულში. ქსნისკენ რომ მივდივართ, მარჯვნივ მუხრანია, მარცხნივ ფერდობზე სამი სოფელია შეფენილი - წეროვანი, გოროვანი და ჩარდახი, რომელიც ასევე გედევანიშვილებს ეკუთვნოდა. მათი სახლის უკან, რომელიც ახლა დანგრეულია, ბაზილიკა იყო, მე-19 საუკუნის მოხატულობის ეკლესია. ამ ბაზილიკის წინ კი საფლავები, ყორღანები, სადაც ბებიაჩემის მამა-პაპა განისვენებდა. გოგლამ ამ სახლის აივანზე დაწერა “ყივჩაღის პაემანი”.
“ყორღანებიდან გნოლი აფრინდა,/ყაბარდოს ველი გადაიარა,/ ისევ აღვსდექი მუხრანის ბოლოს,/ ჩასაფრებული ვსინჯავ იარაღს./ ქსანზედ, არაგვზედ ისევ ჰყვავიან, ხოდაბუნები თავთუხებისა...”, - რომ წერს, ამ სახლის აივნიდან რომ გაიხედავდით, მარცხნივ ქსანი, მარჯვნივ კი არაგვი მოჩანდა. ამდენად, ეს არის იმ აივნიდან დანახული პორტრეტი.
- ერთი ამოსუნთქვით დაწერა გოგლამ ეს ლექსი?
- მე როგორც ვიცი, ერთი ამოსუნთქვით დაწერილია “ოლე”. ის, ფაქტობრივად, პოემაა და ერთ საათში დაწერა ბაბუამ - ივნისის ერთ საღამოს, როცა მარტო იყო სახლში. ტიციანისა და პაოლოსთვის უთქვამს, - შეშინებული ვარ, მაგიდასთან დავჯექი და უცებ დავწერე, ეტყობა ეგ მე არ დავწერე, ვიღაცა წერდა ჩემს მაგივრად და ვინ დაწერა ნეტაო. “ოლეს” დაწერაში გოგლა რაღაც ზებუნებრივს ხედავდა და თუ დააკვირდებით, მართლაც ზებუნებრივი ლექსია, თითქოს ლოგიკას არ ექვემდებარება, უფრო სხვა, მაღალი დონის ლოგიკაა. ჰოდა, ერთი ამოსუნთქვითაა დაწერილი იმხელა ლექსი.
- და გამორჩეულადაც ეს ლექსი ჰყვარებია გოგლას... ოლე საქართველოა?
- კი, ოლე საქართველოა. “დაკიდებულ არწივს ჰგევხარ/ მომსხვრეული ფრთებით./რაშო, მიწას მიჭედილო,/ ვეღარ აიქროლე;/ პარტახო და ნამეხარო,/ მარტოხეო ოლე!..” - საოცრებაა. რამხელა ტკივილს, მთელ ისტორიას იტევს “ოლე”... ყველა ლექსი უყვარდა გოგლას, როგორც შვილებს ვერ გამოარჩევ, ისე არ არჩევდა. უბრალოდ, “ოლე” წასაკითხად იყო რთული და როცა საღამოზე, ან რადიოში ლექსის წაკითხვას სთხოვდნენ, ამას არ კითხულობდა, უფრო ხშირად კითხულობდა “ყივჩაღის პაემანს”, 5 წუთში წაიკითხავდა ხოლმე, “ოლეს” კი ნახევარი საათი მაინც უნდოდა. მართალია, ძალიან უყვარდა ეს ლექსი, მაგრამ იშვიათად კითხულობდა.
- ეფემია (ფეფიკო) გედევანიშვილი - გოგლას დიდი სიყვარული...
- გოგლა 23 წლის იყო, როდესაც ეფემია (ფეფიკო) გედევანიშვილს შეხვდა დის ოჯახაში. ერთმანეთი შეუყვარდათ და დაოჯახდნენ, თუმცა ამ ქორწინებას დიდი სირთულეები ახლდა თან. გოგლას და ეფემიას ძალიან უყვარდათ ერთმანეთი, მაგრამ ახლო ნათესაობა აკავშირებდათ. ეფემია გედევანიშვილის ძმას, რევაზს ცოლად ჰყავდა გოგლას უფროსი და - ევგენია. ამდენად, მათი შეუღლება არ შეიძლებოდა. გედევანიშვილების მხრიდან ამან ძალიან დიდი წინააღმდეგობა გამოიწვია, კერძოდ, ეფემიას მამის - ალექსანდრეს მხრიდან. სხვათა შორის, ტიციან ტაბიძემ და მისმა მეუღლე ნინო მაყაშვილმა იაქტიურეს, რომ ახალგაზრდა წყვილს ოჯახი შეექმნა.
წყვილი კათალიკოს-პატრიარქ ამბროსი ხელაიასთან მივიდა და თავიანთი ამბავი უამბო. რადგან სისხლით ნათესავები არ იყვნენ, მან გამონაკლისის სახით ქორწინებაზე კურთხევა მისცა და დალოცა. საშუალება არ ჰქონდათ და გოგლამ და ეფემიამ ჯვარი ტიციანისა და ნინას ბეჭდებით დაიწერეს. ამის შემდეგ ალექსანდრე გედევანიშვილი რაღას იტყოდა? გოგლამ და ფეფიკომ სიონში დაიწერეს ჯვარი. ქორწილი კი “ცისფერყანწელებმა” გადაუხადეს "ქიმერიონში". სუფრის თამადა პაოლო იაშვილი ყოფილა. გოგლას და ეფემიას ორი ქალიშვილი ეყოლათ - დედაჩემი, ნესტანი უფროსი ქალიშვილი გახლდათ, თინათინი - უმცროსი.
- ვინ იყო ლელი, რომელსაც პოეტმა უამრავი ლექსი მიუძღვნა? ბევრი ქალი იყო გოგლას ცხოვრებაში?
- გიმნაზიაში სწავლისას შეუყვარდა გოგლას ლელი ლორთქიფანიძე, ის მისი პირველი სიყვარული იყო. გოგონა ძალით გაათხოვეს ვიღაც მდიდარ ვაჭარზე და ერთ დღესაც, აივანზე გავიდა და გასროლის ხმა გაიგეს, თავი მოუკლავს. გოგლამ ბევრი ლექსი მიუძღვნა ლელის. გოგლას მეორე სიყვარული ბებიაჩემია. გოგლა მსახიობ თამარ ციციშვილსაც ეტრფოდა, ძალიან იყო მისით გატაცებული. თამარი იყო ჩვენი, ქავთარაძეების კარის მეზობელი. იმხანად ქიაჩელის 20 ნომერში ვცხოვრობდით (სხვათა შორის, ის გედევანიშვილების აშენებული სახლი იყო). როცა პატარა ვიყავი, გოგლა ყოველ დღე მოდიოდა ჩემს სანახავად, მგონი, თამარას ხათრით (იცინის). როცა წამოვიზარდე, როცა მოვიდოდა, მანქანას ასიგნალებდა ხოლმე, თამარას რომ გაეგო, გოგლა მოვიდა და ჩვენთან შემოსულიყო.
ბაბუა ხან ქვემოდან დამიძახებდა ხოლმე, თამარას რომ დაენახა. თამარა ბებიას ნათესავის - მიტო (დიმიტრი) გედევანიშვილის ცოლი იყო. მოვიდოდა გოგლა და თამარაც შემოვიდოდა ხოლმე. ბებია მეგრელი ქალი იყო, ყველაფერს კარგად ხვდებოდა. გოგლამ თამარას არაერთი ლექსი უძღვნა, მათ შორის გამორჩეულია “თოლია”, ეს ქალბატონი მისი შემოქმედებითი მუზა გახდა. “მიყვარს ზღვა მზეში დაოქროილი,/ მისთვის, რომ გული ტალღის ტოლია;/ ზღვის ლურჯ ყუთიდან ამოქროლილი/ გადასთხრის ღრუბლებს თეთრი თოლია.... მე დავრჩენილვარ შენი ამარი,/ ვით ზღვის ამარი არის თოლია,/ ძვირფასო, შენი შუბლი მარმარი/ რამდენ ოცნებას დაუთოვლია./...…შენი ღიმილი ნათელკაშკაშა,/ თითქოს ფრთა გაჰკრა ტალღას თოლიამ.../ მე სიყვარულმა დამავაჟკაცა,/ მეც მყვარებია, მეც მითრთოლია!”
ქავთარაძეების და ლეონიძეების სახლი, გვერდი-გვერდ რომ იყო, დღეს აღარ არსებობს, დანგრეულია. გოგლა ხუმრობდა ხოლმე, როცა აღარ ვიქნები, ჩემს სახლში რომ მუზეუმი იქნება, ქავთარაძეების სახლში იქნება დირექციაო. გოგლას ბოლო დღეები იყო და, ქავთარაძეებთან, ბებიასთან მოვიდა თამარა და დიდი თაიგული მოიტანა. ბებიამ დამიძახა და ჩუმად მითხრა, თამარამ ყვავილები მოიტანა, გოგლას უნდა მიუტანო და თან უთხრა, თამარასგან არისო. გოგლა რადგან ცუდად იყო, იმ დღეებში ბებიასთან ვრჩებოდი, გოგლას გვერდით ვიყავი. ავადმყოფ ბაბუას დედა, დეიდა და ბებია უვლიდნენ. ქავთარაძეებიდან გადავედი ლეონიძეების სახლში, გადავუტანე ყვავილები გოგლას და დედაჩემს მივეცი (მასთან მე არ შემიშვებდნენ, ექიმები ინექციებს და პროცედურებს უტარებდნენ), თამარას დანაბარებიც გადავეცი, გოგლასთვის ეთქვა, რომ თაიგული თამარასგან არის. მაინტერესებს, რას იტყვის გოგლა ამაზე, როგორ მიიღებს ამ ამბავს. დედა შევიდა გოგლასთან, გამოვიდა და ვკითხე, რა თქვა-მეთქი. როცა ვუთხარი, თაიგული თამარასგანაა-თქო, არ ესიამოვნა და მეორე მხარეს გადაბრუნდაო.
- როგორ ახსენით გოგლას ეს ჟესტი?
- ზოგადად, გოგლა მიიჩნევდა, რომ ყველაზე ახლოს მე ვიყავი მასთან ხასიათით, გარეგნობით, მენტალობით და ამდენად, ფიქრობდა, რომ ყველაზე მეტად მე მესმოდა მისი, მე გავუგებდი. ბევრი ვიფიქრე და მისი ეს ჟესტი მერე ავხსენი - მგონია, მათ შორის რაღაც პირობა უნდა ყოფილიყო დადებული, რომ თუ ერთი, ან მეორე გახდებოდა სასიკვდილოდ ავად, მეორე ამას ყვავილებით ანიშნებდა. შესაძლოა, ასე არც არის, ყოველ შემთხვევაში, გოგლას არ ესიამოვნა და გადაბრუნდა. მძიმედ ავადმყოფი ბაბუა ჯერ "ლეჩკომბინატში" დავაწვინეთ, შემდეგ გვთხოვა, წყნეთის აგარაკზე წაგვეყვანა, ეტყობა, იქ უნდოდა ბოლო დღეების მშვიდად გატარება. გარდაცვალებამდე რამდენიმე დღით ადრე ოთახში, სადაც იწვა, ბოძი გაიბზარა. ალბათ ესეც რაღაცის მანიშნებელი იყო... გოგლა 1966 წლის 9 აგვისტოს, 67 წლის ასაკში გარდაიცვალა.