3
მაისიდღის ზოგადი ასტროლოგიური პროგნოზი
საბჭოთა ხელოვნებაში არსებობდ ა სათქმელის შეფარვის, მეტაფორებით მეტყველების ხერხი - ე.წ. ეზოპეს ენა- ერთგვარი პასუხი იმ შიშსა დარეპრესიებზე, რომლებსაც საბჭოთა ხელისუფლება "ინაკამისლიეს" (ოფიციალური დოქტრინისგან განსხვავებული აზროვნება) წინააღმდეგ, 1920-იანი წლებიდან მოყოლებული იყენებდა. დახვრეტებისა და ციმბირში გადასახლებების ეპოქის დასრულებისთანავე, ხელოვნებაში, ისევე როგორც პოლიტიკაში, დესტალინიზაციის პროცესი დაიწყო. თუმცა მალევე, პიროვნების კულტის მთავარმა მამხილებელმა, ნიკიტა ხრუშჩოვმა ხელოვნებაში პოსტსტალინური ლიბერალიზაციის მოძრაობის მონაწილეებს "პიდარასები" და"მძღნერები" უწოდა. საჭირო გახდა საშუალო, კომპრომისული ენის გამოძებნა, რომელიც ერთნაირად დააკმაყოფილებდა "სხვაგვარად მოაზროვნეებისა" და ცენზურის მოთხოვნებს.
მეტაფორა ხელოვნებაში გავრცელებული მოვლენაა, რომელსაც მრავალი შრე გააჩნია. ქართული კინოს კლასიკური პერიოდის შემთხვევაში, საქმე ალეგორიასთან გვაქვს. ეს უკანსკნელი სიმბოლოსგან იმით განსხვავდება, რომ მხოლოდ ერთი მნიშვნელობა აქვს.
საკითხზე ძალიან ზუსტ მსჯელობას ლანა ღოღობერიძის "როცა აყვავდა ნუშში" (1972) ვაწყდებით - მთავარი გმირისა და მასწავლებლის დიალოგში. ზურა (ზურაბ ყიფშიძე) ამბობს, რომ ვაჟა-ფშაველას ლექსში "არწივი" მრავალი იდეაა ნაგულისხმები, მაგრამ ის - არწივი - ამავე დროს, საკუთარ თავსაც გამოხატავს. საბჭოთა "ეზოპეს ენა" კი, ძირითადად, ტრადიციული იგავის ფორმას იმეორებდა, სადაც "კუ" ზარმაც ადამიანს აღნიშნავდა და არაფერს მეტს (სულხან-საბას იგავ-არაკი "კუ და მორიელი").
საქმე იქამდეც კი მივიდა, რომ რუსმა კინომცოდნე იური ბოგომოლოვმა ჟურნალ "ისკუსტვო კინოში" წერილი გამოაქვეყნა, სათაურით: "ქართული კინო: ურთიერთობა სინამდვილესთან" (#11, 1978), რომელშიც ქართველ რეჟისორებს ეკრანზე რეალობის არასახვაში დასდო ბრალი. მაშინ იმასაც კი ამბობდნენ, რომ სტატია შეკვეთილი იყო, რადგან მოსკოვს აღარ სიამოვნებდა საერთაშორისო ფესტივალებზე ქართული ფილმების განსაკუთრებული წარმატება.
ასეა თუ ისე, კინოში იგავურმა თხრობამ, რეალობის ასახვასთან დაკავშირებით, გარკვეული წინაღობები მართლაც შექმნა. ის, რაც ხრუშჩოვის პერიოდში ლოგიკურად აღიქმებოდა, ლეონიდ ბრეჟნევის მმართველობის დროს სრულებით აზრსმოკლებული აღმოჩნდა - "ეზოპეს ენის" გასაღებს კარგად ფლობდა როგორც პუბლიკა, ისე ხელისუფლება და ცენზურა. მაყურებელთან ერთად "ანტისაბჭოთა" ფილმებზე იცინოდნენ სამხატვრო საბჭოებისა და კინოკომიტეტის წარმომადგენლებიც (საბჭოთა კინოცენზურის ორი ყველაზე მნიშვნელოვანი რგოლი).
უკვე 1985 წლისთვის, იგორ ლიგაჩოვმა, ნიკოლაი რიჟკოვმა და მიხაილ გორბაჩოვმა წამოიწყეს მოდერნიზაციიის, "დაჩქარების" პოლიტიკა, რასაც მალევე "პერესტროიკისა" და "გლასნოსტის" ეპოქა მოჰყვა, მათ კი, ბოლო წლების შედარებით სუსტი ცენზურის კიდევ უფრო შერბილება.
საბჭოთა კავშირის კოლაფსის შემდეგ, საზოგადოება უნიკალური რეალობის წინაშე აღმოჩნდა. აკრძალვებით გაჯერებულ სივრცეში სახელმწიფოებრიობის არარსებობა უსაზღვრო თავისუფლების საშუალებას იძლეოდა. მაგრამ კინემატოგრაფისტებმა შესაძლებლობების ეს ფანჯარა უღიმღამოდ გამოიყენეს და პირიქით, ახალი ფორმის, სტილისა და ენის ძიებას წარსულზე ორიენტირებულობა ამჯობინეს.
ძველი კულტურული კოდების დაბრუნების მთავარი მიზეზი კონფლიქტის არარსებობა გახდა, რის გამოც, გარდაქმნების პერიოდში, არ მოხდა მამებისა და შვილების მნიშვნელოვანი დაპირისპირება.
თუმცა, არ ვიქნებით სამართლიანები, თუ არ აღვნიშნავთ კინემატოგრაფში გაჩენილ მოძრაობას, რომელიც, მართალია, არ იყო "ახალი ტალღა", მაგრამ განსხვავებული ენის, სტილისა და თემატიკის დამკვიდრებას ცდილობდა. უპირველეს ყოვლისა, ეს ეხება რელიგიის რეპრეზენტაციის საკითხსა და ყველა იმ აკრძალულ თემას, რაზეც საბჭოთა ცენზურა, ფორმალურად თუ არაფორმალურად, ვრცელდებოდა.
პროცესი არ დაწყებულა 1991 წელს, საქართველოს რესპუბლიკის დამოუკიდებლობის აღდგენის გამოცხადების დღიდან. მისი ნიშნები გაცილებით ადრე გაჩნდა, განსხვავებულ კონტექსტსა და ვითარებაში.
1980-იანი წლების სახელწიფო ტელევიზიის გადაცემებს რომ გადავხედოთ, აღმოვაჩენთ მნიშვნელოვან გარემოებას: საბჭოთა პათეტიკურ ტექსტებს უკვე საეკლესიო გალობების ფონზე კითხულობენ; ხშირად ახსენებენ "ქართველების უნიკალურობას", "ღმერთსა" და "მამა-პაპას".
ამავე პერიოდში, საჯარო სივრცეში ნელ-ნელა გამოჩნდა ალტერნატიული ხელოვნება, მუსიკა, ფილმები და სხვ. "საბჭოთა ჯაზს", რომელიც გაცილებით ადრინდელი მოვლენაა, "საბჭოთა როკი" მოჰყვა, "პერესტროიკის" პერიოდშივე გაჩნდა "საბჭოთა პანკური მოდა" და "საბჭოთა ეროტიკაც" კი ("პატარა ვერა" - რეჟისორი ვასილი პიჩული, 1988. თუმცა, ერთ-ერთი პირველი საბჭოთა ფილმი, რომელიც შედარებით "თამამ" სცენებს შეიცავდა, იყო ანდრეი სმირნოვის "შემოდგომა", 1974).
სტალინის გარდაცვალების შემდგომი ლიბერალიზაციის ხანმოკლე პერიოდისგან გასხვავებით, "პერესტროიკის"ლიბერალიზაციის ტალღაში ხელისუფლება და მათ შორის ცენზურა, თავად აღმოჩნდნენ არაფორმალური ხელოვნებისა და არასისტემური იდეოლოგიების წამახალისებელი, რიგ შემთხვევებში, დამკვეთიც კი.
გაგრძელება იხილეთ აქ http://www.gnfc.ge/geo/25years-in/15
