სო­ჭის ოლიმ­პი­ა­დის გახ­სნა ქარ­თუ­ლი ჯა­რის მიერ სო­ჭის და­ტო­ვე­ბას და­ემ­თხვა. აღ­ნიშ­ნულ თე­მა­ზე სტა­ტი­ას "ამე­რი­კის ხმა" აქ­ვეყ­ნებს.

სოჭ­ში, ზამ­თრის ოლიმ­პი­უ­რი თა­მა­შე­ბის ოფი­ცი­ა­ლუ­რი გახ­სნის დღეს, ზუს­ტად, 95 წელი შეს­რულ­და რაც, სა­ქარ­თვე­ლოს ჯარს სო­ჭის და­ტო­ვე­ბა მო­უხ­და. ეს 1919 წლის 7 თე­ბერ­ვალს მოხ­და.

მცი­რე­რი­ცხო­ვან­მა ქარ­თულ­მა ნა­წი­ლებ­მა, რო­მელ­საც გე­ნე­რა­ლი ალექ­სან­დრე კო­ნი­აშ­ვი­ლი ხელ­მძღვა­ნე­ლობ­და ვერ შეძ­ლო მედ­გა­რი წი­ნა­აღ­მდე­გო­ბის გა­წე­ვა, რუ­სე­თის თეთ­რი გე­ნერ­ლის, ან­ტონ დე­ნი­კი­ნის მო­ხა­ლი­სე­თა არ­მი­ის­თვის, რო­მე­ლიც იმ დრო­ის­თვის, სა­ერ­თო ჯამ­ში, 80 ათას­ზე მეტ ჯა­რის­კაცს ით­ვლი­და. ქარ­თვე­ლებ­მა ჯერ და­კარ­გეს სოჭი, შემ­დეგ ად­ლე­რი, ბო­ლოს გაგ­რა და მდი­ნა­რე ბზი­ფამ­დე და­ი­ხი­ეს უკან.

სა­ქარ­თვე­ლოს დე­მოკ­რა­ტი­უ­ლი რეს­პუბ­ლი­კის სამ­ხედ­რო ნა­წი­ლე­ბის მარ­ცხი საკ­მა­ოდ მძი­მე იყო. ბრძო­ლა­ში 12 ჯა­რის­კა­ცი და­ი­ღუ­პა, 750-მდე კი ტყვედ ჩა­ვარ­და, მათ შო­რის, 48 ქარ­თვე­ლი ოფი­ცე­რი და მე­თა­უ­რი გე­ნე­რა­ლი კო­ნი­აშ­ვი­ლიც (ეს სწო­რედ ის კო­ნი­აშ­ვი­ლია, რო­მელ­მაც 1921 წლის მარ­ტში, ხა­შუ­რი­სა და სუ­რა­მის გვი­რა­ბის­თვის ბრძო­ლა­ში წი­თელ რუ­სეთ­თან, მო­უ­ლოდ­ნე­ლად მი­ა­ტო­ვა მომ­გე­ბი­ა­ნი პო­ზი­ცი­ე­ბი და მოგ­ვი­ა­ნე­ბით თავი პო­ლო­ნეთს შე­ა­ფა­რა - ზ.წ).

ასე დას­რულ­და სა­ქარ­თვე­ლოს მთავ­რო­ბის მცდე­ლო­ბა სა­უ­კუ­ნე­ე­ბის შემ­დეგ, და­ებ­რუ­ნე­ბი­ნა სო­ჭის ტე­რი­ტო­რია. ქარ­თულ-ამე­რი­კუ­ლი უნი­ვერ­სი­ტე­ტის მეც­ნი­ერ-თა­ნამ­შრო­მე­ლი სი­მონ კი­ლა­ძე, რო­მე­ლიც წლე­ბის მან­ძილ­ზე მუ­შა­ობ­და კვლე­ვა­ზე - "სა­ქარ­თვე­ლოს და­კარ­გუ­ლი ტე­რი­ტო­რი­ე­ბი", "ამე­რი­კის ხმას­თან" ინ­ტერ­ვი­უ­ში ჰყვე­ბა, თუ რა ფაქ­ტო­რებ­მა გა­და­ა­წყვე­ტი­ნა სა­ქარ­თვე­ლოს ახალ­გაზ­რდა რეს­პუბ­ლი­კას სოჭზე იე­რი­ში მი­ე­ტა­ნა.

"ქარ­თუ­ლი ჯა­რის მიერ სო­ჭის ოლ­ქის და­კა­ვე­ბა შემ­დეგ­მა მი­ზე­ზებ­მა გა­ნა­პი­რო­ბა: საბ­ჭო­თა რუ­სეთ­თან უსაფრ­თხო­ე­ბის ბუ­ფე­რუ­ლი ზო­ნის შექ­მნა; საბ­ჭო­თა რუ­სე­თის მიერ გა­მო­ცხა­დე­ბუ­ლი ეკო­ნო­მი­კუ­რი ბლო­კა­დის გარ­ღვე­ვა ანუ ყუ­ბა­ნი­დან სურ­სა­თის იმ­პორ­ტის უზ­რუნ­ველ­ყო­ფა; სო­ჭელ ქარ­თველ­თა უფ­ლე­ბე­ბის დაც­ვა და აფხაზ­თა ეროვ­ნუ­ლი საბ­ჭოს თხოვ­ნა ის­ტო­რი­უ­ლი ტე­რი­ტო­რი­ე­ბის შე­მო­ერ­თე­ბის შე­სა­ხებ.

თუ ჩვენ გა­და­ვავ­ლეთ თვალს მა­შინ­დელ ქარ­თულ გა­ზე­თებს, სამ­ხედ­რო დე­პე­შე­ბი იმას მე­ტყვე­ლებს, რომ რუ­სე­თის წი­თე­ლი არ­მი­ის ნა­წი­ლე­ბი საკ­მა­ოდ მტკი­ცე წი­ნა­აღ­მდე­გო­ბას უწევ­და ქარ­თულ არ­მი­ას. ანუ, ეს ბრძო­ლე­ბი ჩვენ­თვის იოლი გა­სე­ირ­ნე­ბა არ ყო­ფი­ლა.

სხვა­თა შო­რის, ტა­მა­ნის წი­თე­ლი არ­მი­ის ნა­წი­ლე­ბი, რომ­ლე­ბიც ტუ­აფ­სე­ში იყ­ვნენ გა­მაგ­რე­ბულ­ნი, საბ­ჭო­თა ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის დროს ლე­გენ­და­რუ­ლი შა­რა­ვან­დე­დით იყო შე­მო­სილ­ნი. ხაზს უს­ვამ­დნენ რომ ქარ­თვე­ლებს სწო­რედ ტა­მა­ნის წი­თე­ლი არ­მია ებ­რძო­დაო და ამა­ზე ფილ­მიც კი არის გა­და­ღე­ბუ­ლი" (ეფიმ ძი­გა­ნის ფილ­მი "железный поток" (1967) - ზ.წ)

სოჭზე ქარ­თუ­ლი ნა­წი­ლე­ბის შე­ტე­ვას წინ უს­წრებ­და ვი­თა­რე­ბის უკი­დუ­რე­სი გამ­წვა­ვე­ბა აფხა­ზეთ­ში: ბოლ­შე­ვი­კუ­რი აჯან­ყე­ბა და სო­ხუ­მის და­კა­ვე­ბა 1918 წლის მარ­ტში. ასე­ვე, სა­ქარ­თვე­ლოს და­მო­უ­კი­დებ­ლო­ბის გა­მო­ცხა­დე­ბა 1918 წლის 26 მა­ისს.

სა­ინ­ტე­რე­სოა, რომ აფხაზ­მა არის­ტოკ­რა­ტი­ამ, რო­მელ­თა დიდი ნა­წი­ლი არ­ცთუ მე­გობ­რუ­ლად იყო გან­წყო­ბი­ლი, აფხა­ზე­თის ბოლ­შე­ვი­კე­ბის­გან გაწ­მენ­და სწო­რედ მენ­შე­ვი­კურ თბი­ლისს სთხო­ვა. ქარ­თულ­მა გვარ­დი­ამ, ვა­ლი­კო ჯუ­ღე­ლის მე­თა­უ­რო­ბით, 16 მა­ისს ბოლ­შე­ვი­კე­ბი ჯერ სო­ხუ­მი­დან, შემ­დეგ კი გუ­და­უ­თი­დან და ახა­ლი ათო­ნი­და­ნაც გა­ყა­რა.

თუმ­ცა, დუ­შეთ­ში ბოლ­შე­ვიკ­თა აჯან­ყე­ბის გამო (18-28 ივ­ნი­სი, 1918), გვარ­დი­ის ნა­წი­ლი აფხა­ზე­თი­დან მა­ლე­ვე მო­იხ­სნა და აღ­მო­სავ­ლეთ სა­ქარ­თვე­ლო­ში იქნა გა­დას­რო­ლი­ლი. ამის გამო გუ­და­უ­თა და ახა­ლი ათო­ნი ისევ ბოლ­შე­ვიკ­თა ხელ­ში აღ­მოჩ­ნდა.

1918 წლის 18 ივ­ნისს, მენ­შე­ვი­კუ­რი თბი­ლი­სის გა­და­წყვე­ტი­ლე­ბით, აფხა­ზე­თის გუ­ბერ­ნა­ტო­რად გე­ნე­რალ-მა­ი­ო­რი გი­ორ­გი მაზ­ნი­აშ­ვი­ლი და­ი­ნიშ­ნა. აფხა­ზეთ­ში კი სა­ქარ­თვე­ლოს რე­გუ­ლა­რუ­ლი სამ­ხედ­რო ნა­წი­ლე­ბი იქნა გა­დას­რო­ლი­ლი. უკვე 22 ივ­ნისს, მაზ­ნი­აშ­ვილ­მა ბრძო­ლე­ბით და­იბ­რუ­ნა გუ­და­უ­თა, 28 ივ­ნისს - გაგ­რა და მა­ლე­ვე მი­ად­გა მდი­ნა­რე ფსო­უს.

იმა­ვე დღე­ებ­ში, აფხა­ზე­თის ეროვ­ნულ­მა კრე­ბამ, ვლა­დი­მერ შერ­ვა­ში­ძის მე­თა­უ­რო­ბით, წე­რი­ლო­ბით ითხო­ვა, რომ "ბოლ­შე­ვი­კუ­რი ანარ­ქი­ი­სა" და ეკო­ნო­მი­კუ­რი კრი­ზი­სის და­საძ­ლე­ვად, რაც ბოლ­შე­ვი­კე­ბის მიერ ტუ­აფ­სეს პორ­ტის და­კა­ვე­ბამ გა­მო­იწ­ვია, ასე­ვე "ის­ტო­რი­უ­ლი მი­წე­ბის დაბ­რუ­ნე­ბის მიზ­ნით", ქარ­თულ ჯარს სოჭი და ტუ­აფ­სე და­ე­კა­ვე­ბი­ნა. ქარ­თველ­თა და­სახ­მა­რებ­ლად აფხა­ზებ­მა 300 კა­ცი­ა­ნი ცხე­ნო­სან­თა კა­ვა­ლე­რი­აც კი გა­მოყ­ვეს.

ამ დროს, სა­ქარ­თვე­ლოს ტე­რი­ტო­რი­ა­ზე უკვე გან­ლა­გე­ბუ­ლი იყო გერ­მა­ნი­ის 3000 კა­ცი­ა­ნი სა­ექ­სპე­დი­ციო კორ­პუ­სი, გე­ნე­რალ ფრიდ­რიხ კრესს ფონ კრე­სენშტა­ი­ნის ხელ­მძღვა­ნე­ლო­ბით, რაც კი­დევ უფრო აძ­ლი­ე­რებ­და ახალ­გაზ­რდა ქარ­თუ­ლი რეს­პუბ­ლი­კის სამ­ხედ­რო პო­ზი­ცი­ებს.

27 ივ­ნისს, ქარ­თვე­ლებ­მა გა­ა­ნად­გუ­რეს თურ­ქე­თის სამ­ხედ­რო დე­სან­ტი მდი­ნა­რე კო­დორ­თან, რო­მელ­საც აფხა­ზე­თის ეროვ­ნუ­ლი კრე­ბის მტრუ­ლად გან­წყო­ბი­ლი ნა­წი­ლი უჭერ­და მხარს.უკვე 29 ივ­ნისს, ქარ­თვე­ლებ­მა 400 რუსი სამ­ხედ­რო გა­ა­ნად­გუ­რეს და და­ი­კა­ვეს ად­ლე­რი.

5 და 6 ივ­ლისს ბრძო­ლით შე­ვიდ­ნენ ხოს­ტა­სა და სოჭ­ში. მომ­დევ­ნო, 20 დღი­ა­ნი გა­აფრ­თე­ბუ­ლი ბრძო­ლე­ბის შემ­დეგ, გე­ნე­რალ­მა მაზ­ნი­აშ­ვილ­მა უმ­ძი­მე­სი და­ნა­კარ­გე­ბი მი­ა­ყე­ნა წი­თე­ლი რუ­სე­თის 4000 კა­ცი­ან სამ­ხედ­რო დაჯ­გუ­ფე­ბას, გე­ნე­რალ ან­ტო­ნო­ვის მე­თა­უ­რო­ბით და 26 ივ­ლისს აიღო ტუ­აფ­სე.

ქარ­თვე­ლებს ხელ­ში ჩა­უ­ვარ­დათ გე­მე­ბი, სამ­ხედ­რო მა­ტა­რებ­ლე­ბი, ქვე­მე­ხე­ბი, ტყვი­ამფრქვე­ვე­ბი და უამ­რა­ვი ტყვე. გერ­მა­ნი­ის მხარ­და­ჭე­რით, მენ­შე­ვი­კუ­რი თბი­ლი­სი მა­ი­კო­პის აღე­ბას ეშუ­რე­ბო­და. ქარ­თვე­ლებ­მა ბო­ლოს ტუ­ეფ­სა­დან 140 კი­ლო­მეტ­რით მო­შო­რე­ბუ­ლი ბე­ლო­რე­ჩენ­სკიც აი­ღეს, აქე­დან მა­ი­კო­პამ­დე სულ 25 კი­ლო­მეტ­რი იყო დარ­ჩე­ნი­ლი. მა­ი­კოპ­ში იმ დროს ხორ­ბლი­სა და ნავ­თო­ბის დიდი მა­რა­გი არ­სე­ბობ­და.

ნი­შან­დობ­ლი­ვია, რომ ქარ­თველ­თა სამ­ხედ­რო წარ­მა­ტე­ბამ ერ­თნა­ი­რად გა­ა­ღი­ზი­ა­ნა წი­თე­ლი და თეთ­რი რუ­სე­თი, რომ­ლე­ბიც მა­შინ ერ­თმა­ნეთს გა­აფ­თრე­ბით ებ­რძო­და. 1918 წლის 1 სექ­ტემ­ბერს, ტა­მა­ნის წი­თელ არ­მი­ას­თან შე­ტა­კე­ბის შემ­დეგ, ქარ­თვე­ლებ­მა ტუ­აფ­სე დათ­მეს, 1919 წლის თე­ბერ­ვალ­ში კი თეთ­რი რუ­სე­თის ლე­გენ­და­რულ ფი­გუ­რას­თან - ან­ტონ დე­ნი­კინ­თან და­პი­რის­პი­რე­ბის შემ­დეგ - სო­ჭის და გაგ­რის დათ­მო­ბაც მოგ­ვიხ­და.

ქარ­თველ­თა და­მარ­ცხე­ბა­ში მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნი როლი ითა­მა­შა გე­ო­პო­ლი­ტი­კურ­მა ცვლი­ლე­ბებ­მა. 1918 წლის ნო­ემ­ბერ­ში, თბი­ლი­სის მთა­ვა­რი მო­კავ­ში­რე - გერ­მა­ნია პირ­ველ მსოფ­ლიო ომში და­მარ­ცხდა და იძუ­ლე­ბუ­ლი გახ­და სა­ქარ­თვე­ლო­დან ჯა­რე­ბი გა­ეყ­ვა­ნა.

გერ­მა­ნია დიდ­მა ბრი­ტა­ნეთ­მა შეც­ვა­ლა, აქ სა­კუ­თა­რი ჯა­რე­ბი შე­მო­იყ­ვა­ნა, თუმ­ცა პა­ტა­რა სა­ქარ­თვე­ლოს ინ­ტე­რე­სე­ბი ბო­ლომ­დე ვერ და­იც­ვა. (გან­სა­კუთ­რე­ბით ლონ­დო­ნის მო­კავ­ში­რე დე­ნი­კინ­თან მო­ლა­პა­რა­კე­ბის დროს - ზ.წ)

კი­დევ ერთი მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნი ფაქ­ტო­რი იყო 1918 წლის დე­კემ­ბერ­ში, სომ­ხეთ-სა­ქარ­თვე­ლოს ომი, რის გა­მოც თბი­ლისს ჯა­რე­ბის გა­დაჯ­გუ­ფე­ბა მო­უხ­და. ასე­ვე თურ­ქე­თის შე­მოჭ­რა აწყუ­რი-ბორ­ჯო­მის მი­მარ­თუ­ლე­ბით. მენ­შე­ვი­კურ სა­ქარ­თვე­ლოს სო­ჭის ფრონტზე, დე­ნი­კინ­თან საბ­რძოლ­ვე­ლად სამ­ხედ­რო რე­სურ­სი უბ­რა­ლოდ აღარ ეყო.

ის­ტო­რი­კო­სი სი­მონ კი­ლა­ძე მსჯე­ლობს 1918 წელს, სო­ჭი­სა და ტუ­აფ­სეს და­კა­ვე­ბით, მენ­შე­ვი­კურ­მა თბი­ლის­მა რამ­დე­ნად მო­ა­ხერ­ხა სა­კუ­თა­რი სტრა­ტე­გი­უ­ლი მიზ­ნე­ბის გა­დაჭ­რა

"ეს იყო მა­ინც ლო­კა­ლუ­რი გა­მარ­ჯვე­ბა. სტრა­ტე­გი­უ­ლი თვალ­საზ­რი­სით, თა­ვად გე­ნე­რა­ლი მაზ­ნი­აშ­ვი­ლიც მი­იჩ­ნევ­და, რომ ძა­ლი­ან ღრმად არ უნდა წაგ­ვე­წია წინ და ჩრდი­ლო­ეთ კავ­კა­სი­ა­ში არ უნდა გა­დავ­სუ­ლი­ყა­ვით. ტუ­აფ­სე არ უნდა დაგ­ვე­კა­ვე­ბი­ნა და გავ­ჩე­რე­ბუ­ლი­ყა­ვით უნდა სოჭთან. მისი შე­ნარ­ჩუ­ნე­ბა უფრო ად­ვი­ლი იქ­ნე­ბო­დაო.

შე­სა­ბა­მი­სად, შე­იძ­ლე­ბა ვთქვათ, რომ სამ­ხედ­რო პო­ლი­ტი­კუ­რი თე­ატ­რის ცვლი­ლე­ბებ­მა ჩვენ იძუ­ლე­ბუ­ლი გაგ­ვხა­და უკან დაგ­ვე­ხია და რაც გვქონ­და ისიც დავ­კარ­გეთ."

7 თვის გან­მავ­ლო­ბა­ში, როცა სო­ჭის ოლქი სა­ქარ­თვე­ლოს იუ­რის­დიქ­ცი­ა­ში იყო მოქ­ცე­უ­ლი (1918 წლის ივ­ლი­სი - 1919 წლის თე­ბერ­ვა­ლი) თბი­ლის­მა რამ­დე­ნი­მე მი­ლი­ო­ნი მა­ნე­თი გა­და­რი­ცხა სო­ჭის ბან­კში; სა­ქარ­თვე­ლოს გა­ნათ­ლე­ბის სა­მი­ნის­ტრომ 100 ათა­სი მა­ნე­თი გა­მო­ყო სო­ჭის სკო­ლე­ბის და­სა­ფი­ნან­სებ­ლად. და­ი­წყო მომ­ზა­დე­ბა აგ­რა­რუ­ლი რე­ფორ­მის გან­სა­ხორ­ცი­ე­ლებ­ლად.

სო­ჭის ქარ­თუ­ლი ად­მი­ნის­ტრა­ცია და სამ­ხედ­რო შტა­ბი სა­ნა­ტო­რი­უმ "კავ­კა­სი­ის რი­ვი­ე­რა­ში" მუ­შა­ობ­და (ეს სა­ნა­ტო­რი­უ­მი 2013 წელს და­ან­გრი­ეს - ზ.წ), სა­ქარ­თვე­ლოს მთავ­რო­ბის პირ­ვე­ლი რწმუ­ნე­ბუ­ლი სო­ჭის ოლ­ქში გიზო ან­ჯა­ფა­რი­ძე იყო, უკა­ნას­კნე­ლი კი მუხ­რან ხო­ჭო­ლა­ვა.

პა­რი­ზის სამ­შვი­დო­ბო კონ­ფე­რენ­ცი­ა­ზე, რო­მე­ლიც 1919 წლის 18 იან­ვარს და­ი­წყო, სა­ქარ­თვე­ლოს მენ­შე­ვი­კუ­რი მთავ­რო­ბა ძვე­ლი რუ­ქე­ბის წარ­დგე­ნით ამ­ტკი­ცებ­და, რომ სო­ჭის ოლქი სა­ქარ­თვე­ლოს ის­ტო­რი­უ­ლი ტე­რი­ტო­რია იყო და სა­ქარ­თვე­ლო-რუ­სე­თის სა­ზღვა­რი, ტუ­აფ­სე­დან 14 კი­ლო­მეტრში, მდი­ნა­რე მა­კოფ­სე­ზე უნდა გავ­ლე­ბუ­ლი­ყო, თუმ­ცა ამა­ოდ.

სო­ჭის ოლ­ქის და­კარ­გვის შემ­დეგ, ქარ­თულ­მა ჯარ­მა კონ­ტრი­ე­რი­შით, მხო­ლოდ გაგ­რი­სა და გან­თი­ა­დის (ყო­ფი­ლი პი­ლენ­კო­ვო, ახ­ლან­დე­ლი ცან­დრიფ­ში - ზ.წ) და­კა­ვე­ბა შეძ­ლო და მდი­ნა­რე ფსო­უ­სა და მდი­ნა­რე ბზიფს შო­რის არ­სე­ბუ­ლი ტე­რი­ტო­რია და­იბ­რუ­ნა, რო­მე­ლიც 1904 წლი­დან, რუ­სე­თის შავი ზღვის გუ­ბერ­ნი­ის სა­ზღვრებ­ში იყო მოქ­ცე­უ­ლი.

ზაზა წუ­ლა­ძე, "ამე­რი­კის ხმა"