თბი­ლის­ში ია­სამ­ნის ყვა­ვი­ლო­ბის ხილ­ვა ყვე­ლა­ზე კარ­გად ბო­ტა­ნი­კურ ბაღ­შია შე­საძ­ლე­ბე­ლი. ამი­ტო­მაც იქ ამ ულა­მა­ზე­სი სა­ნა­ხა­ო­ბის და­სათ­ვა­ლი­ე­რებ­ლად მი­სუ­ლი ხალ­ხის ნა­კა­დი არ წყდე­ბა და მუდ­მი­ვი რი­გე­ბია. ბაღ­ში დღე­ის­თვის 98 ჯი­შის ია­სა­მა­ნი ხა­რობს. მათ რამ­დე­ნი­მე ათე­უ­ლი წე­ლია, ნონა ან­თი­ძე უვ­ლის და პატ­რო­ნობს. ქალ­ბა­ტო­ნი ნონა აგ­რო­ნო­მია, ბი­ო­ლო­გი­ის მეც­ნი­ე­რე­ბა­თა დოქ­ტო­რი, დი­სერ­ტა­ცია სწო­რედ ია­სა­მან­ზე აქვს და­ცუ­ლი... მეც­ნი­ერ ქალ­ბა­ტონს "ია­სამ­ნე­ბის კე­თილ დე­დო­ფალ­საც" უწო­დე­ბენ... ის ახლა ambebi.ge -ს სტუ­მა­რია და გვიყ­ვე­ბა რო­გორც თა­ვის, ისე ია­სამ­ნე­ბის სა­კო­ლექ­ციო ნაკ­ვე­თის ის­ტო­რი­ას...

- და­ვამ­თავ­რე სა­ქარ­თვე­ლოს სა­სოფ­ლო სა­მე­ურ­ნეო ინ­სტი­ტუ­ტის აგ­რო­ნო­მი­უ­ლი ფა­კულ­ტე­ტი. და­უს­წრე­ბელ­ზე ვსწავ­ლობ­დი და ამი­ტომ მუ­შა­ო­ბა მი­წევ­და. ვი­მუ­შა­ვე სა­ქარ­თვე­ლოს სა­ხელ­მწი­ფო ხე­ხი­ლის სა­ნერ­გე­ებ­ში... მე­ექ­ვსე კურ­სზე ვი­ყა­ვი, სა­ქარ­თვე­ლოს ეროვ­ნულ ბო­ტა­ნი­კურ ბაღ­ში რომ მო­ვე­დი და მას მერე აქ ვმუ­შა­ობ. პირ­ვე­ლად მცე­ნა­რე­თა ინ­ტრო­დუქ­ცი­ის გან­ყო­ფი­ლე­ბა­ში ვი­ყა­ვი. ჩემი უშუ­ა­ლო ხელ­მძღვა­ნე­ლი ქსე­ნია ძლი­ე­რიშ­ვი­ლი იყო. საქ­მე მქონ­და მერ­ქნი­ან მცე­ნა­რე­თა თეს­ლებ­თან. ვაგ­რო­ვებ­დით თეს­ლებს. სხვა­დას­ხვა სა­ხელ­მწი­ფო­დან თეს­ლებ­ზე მო­თხოვ­ნა მო­დი­ო­და. და­ინ­ტე­რე­სე­ბუ­ლე­ბი ჩვენ­გან იძენ­დნენ და ჩვენ - სხვე­ბის­გან.

- რო­მელ წელს და­ი­წყეთ ბო­ტა­ნი­კურ ბაღ­ში მუ­შა­ო­ბა?

- 1961 წელს... და­ვამ­თავ­რე თუ არა ინ­სტი­ტუ­ტი, აქ ორან­ჟე­რე­ა­ში გად­მო­მიყ­ვა­ნეს, სა­დაც სა­ო­ჯა­ხო მცე­ნა­რე­ე­ბი იყო. ბო­ტა­ნი­კურ ბაღ­ში არის გარ­კვე­უ­ლი გე­ოგ­რა­ფი­უ­ლი ნაკ­ვე­თე­ბი, მათ შო­რი­საა, არ­ბო­რე­ტუ­მი, სა­დაც სხვა­დას­ხვა მცე­ნა­რეა წარ­მოდ­გე­ნი­ლი. ეს დამ­თვა­ლი­ე­რებ­ლებ­ში გან­სა­კუთ­რე­ბულ ინ­ტე­რესს იწ­ვევს და იქაც გარ­კვე­უ­ლი პე­რი­ო­დი ვი­მუ­შა­ვე. პა­რა­ლე­ლუ­რად ბო­ტა­ნი­კუ­რი ბა­ღის ფიჭვნა­რიც მე­ბა­რა, სა­დაც აღ­მო­სავ­ლეთ სა­ქარ­თვე­ლოს ტყე იყო წარ­მოდ­გე­ნი­ლი, რო­მე­ლიც ხალ­ხს ასე­ვე ძა­ლი­ან აინ­ტე­რე­სებ­და. იმ ნაკ­ვე­თებ­ში ჩემი უშუ­ა­ლო გან­ყო­ფი­ლე­ბის გამ­გე ბა­ტო­ნი გი­ორ­გი მა­ნა­გა­ძე იყო, რო­მე­ლიც ბო­ტა­ნი­კუ­რი ბა­ღის დი­რექ­ტო­რის მო­ად­გი­ლეც გახ­ლდათ - პარკ-მშე­ნებ­ლო­ბის გან­ყო­ფი­ლე­ბას ხელ­მძღვა­ნე­ლობ­და. მისი ინი­ცი­ა­ტი­ვით, სურ­ვი­ლით და მონ­დო­მე­ბით ბო­ტა­ნი­კურ ბაღ­ში შე­იქ­მნა ია­სამ­ნე­ბის სა­კო­ლექ­ციო ნაკ­ვე­თი, სა­დაც საქ­მი­ა­ნო­ბა მე შე­მომ­თა­ვა­ზა. მახ­სოვს მკი­თხა, - ხომ არ გე­წყი­ნე­ბა, ამ სა­კო­ლექ­ციო ნაკ­ვეთ­ზე რომ იმუ­შა­ოო? მა­ნამ­დე ია­სამ­ნებ­თან საქ­მე არას­დროს მქო­ნია. ვი­ნა­ი­დან ჩემი მხრი­და­ნაც იყო და­ინ­ტე­რე­სე­ბაც, შე­მო­თა­ვა­ზე­ბას დავ­თან­ხმდი. იმ დრო­ის­თვის ბაღ­ში რამ­დე­ნი­მე ია­სამ­ნის სა­ხე­ო­ბა არ­სე­ბობ­და, ჯი­შე­ბი არ იყო. შემ­დეგ სა­კავ­ში­რო მას­შტა­ბით მივ­ლი­ნე­ბა­ში დავ­დი­ო­დი და სხვა­დას­ხვა რეს­პუბ­ლი­კი­დან სხვა­დას­ხვა ჯიში ჩა­მომ­ქონ­და. თა­ნამ­შრომ­ლე­ბიც დიდი ინ­ტე­რესს იჩენ­დნენ, მივ­ლი­ნე­ბი­დან თა­ვი­სი სურ­ვი­ლით მა­თაც ჩა­მოჰ­ქონ­დათ სი­რინ­გა­რი­უ­მის­თვის ნერ­გე­ბი. ნელ-ნელა ივ­სე­ბო­და ჩვე­ნი კო­ლექ­ცია...

- და ეს ნაკ­ვე­თი რო­მელ წელს შე­იქ­მნა?

- 1970 წელს. 1988 წელს უკვე და­ტე­რა­სე­ბუ­ლი იყო და ჯი­შე­ბი საკ­მაო რა­ო­დე­ნო­ბით გვქონ­და. ჩვენს პი­რო­ბებ­შიც კალ­მით ბევ­რი გა­ვამ­რავ­ლეთ და ჯი­შე­ბი რა­ო­დე­ნო­ბა­ში მოგ­ვე­მა­ტა. დღეს 98 ჯიში გვაქვს უკვე. ძა­ლი­ან სა­ინ­ტე­რე­სო ჯი­შე­ბი პო­ლო­ნე­თი­დან ჩა­მო­ი­ტა­ნეს. ცხა­დია, სა­ხელ­წო­დე­ბა თი­თო­ე­ულს აქვს და ყვე­ლა ეტი­კე­ტი­რე­ბუ­ლია. ხალ­ხის მხრი­და­ნაც დიდი და­ინ­ტე­რე­სე­ბაა ხოლ­მე, და­სა­ხე­ლე­ბე­ბი აინ­ტე­რე­სებთ.

ვუვ­ლით კო­ლექ­ცი­ას. რაც მთა­ვა­რია, მუდ­მი­ვად ვცდი­ლობთ, რომ გა­ვამ­დიდ­როთ... სა­ერ­თოდ, მსოფ­ლი­ო­ში ია­სა­მა­ნის 1500-ზე მეტი ჯი­შია. სხვა­დას­ხვა ქვე­ყა­ნას სხვა­დას­ხვა რა­ო­დე­ნო­ბა აქვს. ისე­თი უპ­რე­ტენ­ზიო მცე­ნა­რეა, რომ თით­ქმის ყველ­გან ხა­რობს...

- ამ ცოტა ხნის წინ გა­ვი­გე, რომ ერთ-ერთი ლე­გენ­დის მი­ხედ­ვით, თურ­მე მას სა­აღ­დგო­მო მცე­ნა­რე­საც უწო­დე­ბენ, რად­გან ყო­ველ­თვის სა­აღ­დგო­მოდ ყვა­ვი­ლობს. ამას­თა­ნა­ვე ლე­გენ­და ქრის­ტეს აღ­დგო­მას და ღვთის­მშო­ბელს უკავ­შირ­დე­ბა... იმ დღეს, როცა ქრის­ტე აწა­მეს, დამ­წუხ­რე­ბულ­მა ღვთის­მშო­ბელ­მა თურ­მე მარ­ტო გავ­ლა გა­და­წყვი­ტა. ერთ-ერთი მცე­ნა­რის ძირ­ში ჩა­მოჯ­და და ჩა­ე­ძი­ნა. ეს ხე-მცე­ნა­რე არა­სო­დეს იკე­თებ­და ყვა­ვილს, მხო­ლოდ ფოთ­ლე­ბით იმო­სე­ბო­და. ხეს შე­ებ­რა­ლა და გა­და­წყვი­ტა, ღა­მის სიგ­რი­ლის­გან თა­ვი­სი ფოთ­ლე­ბით და­ე­ფა­რა. უფ­ლის დე­დამ როცა გა­იღ­ვი­ძა, ნახა, რომ ფოთ­ლებ­ში იყო გახ­ვე­უ­ლი. გა­ო­ცე­ბულ­მა მი­მო­ი­ხე­და და გა­შიშ­ვლე­ბუ­ლი მცე­ნა­რე და­ი­ნა­ხა. მი­უ­ახ­ლოვ­და და და­ლო­ცა - "ამი­ე­რი­დან მა­რად იყ­ვა­ვი­ლე და ადა­მი­ა­ნე­ბი სა­სი­ა­მოვ­ნო სურ­ნე­ლით და­ატ­კბე. შენი სა­ხე­ლი იქ­ნე­ბა პას­ხა­ლია (პას­ხა აღ­დგო­მას ნიშ­ნავს ბერ­ძნუ­ლად). ია­სა­მა­ნი, ანუ პას­ხა­ლია ამი­ტომ არის აღ­დგო­მის სიმ­ბო­ლო... ლა­თი­ნუ­რად კი მას "სი­რინ­გა“ ჰქვია...

- ღვთის­მშო­ბელ­თან და­კავ­ში­რე­ბით ეს ლე­გენ­და არ მსმე­ნია, თუმ­ცა არის ასე­თი გად­მო­ცე­მა - ნიმ­ფა სი­რინ­გა მა­ხინჯ, რქე­ბი­ან პრინცს შე­უყ­ვარ­და. სი­რინ­გა პრინ­ცის­გან გა­იქ­ცა. ის გარ­ბო­და და პრინ­ცი უკან მის­დევ­და. სა­დაც სი­რინ­გა გა­ივ­ლი­და, იმ ად­გი­ლას ია­სამ­ნის ბუჩ­ქე­ბი ამო­დი­ო­და. არის ასე­თი ლე­გენ­დაც, რომ მზი­სა და ცი­სარ­ტყე­ლას სხი­ვე­ბი გა­ერ­თი­ან­დნენ, სამ­ხრე­თი­დან ჩრდი­ლო­ე­თის­კენ და­იძ­რნენ, სა­დაც გა­ივ­ლიდ­ნენ და სხი­ვე­ბი სა­დაც ეცე­მო­და, იქ ია­სა­მა­ნი ამო­დი­ო­და...

- სა­ინ­ტე­რე­სოა... ბავ­შვო­ბა­ში 5-ფურ­ცლი­ან ია­სა­მანს ვე­ძებ­დით. თუ გაგ­ვი­მარ­თლებ­და და ვი­პო­ვი­დით, უნდა გა­დაგ­ვეყ­ლა­პა. რა­საც თით­ქოს რა­ღაც სი­ხა­რუ­ლი უნდა მო­ე­ტა­ნა. სხვა­თა შო­რის, დღემ­დე ვე­ძებ ხოლ­მე 5-ფურ­ცლი­ან ია­სა­მანს...

- ია­სამ­ნის მტევ­ნებ­ში სამი ჯგუ­ფი გა­მო­ი­ყო­ფა - ძლი­ე­რი ბუ­თხუ­ზა, ნა­ხევ­რად ბუ­თხუ­ზა და მარ­ტივ ყვა­ვი­ლე­ბი­ა­ნი. ზოგს ექ­ვსი და მეტი ფურ­ცე­ლიც აქვს, არის 2-რი­გი­ა­ნი გვირ­გვი­ნის ფურ­ცლე­ბი, სამ-რი­გი­ა­ნიც, არის ჩა­ხუ­ჭუ­ჭე­ბუ­ლი, კი­დე­ე­ბა­წე­უ­ლი, უკან გა­დაგ­რე­ხი­ლი, შიგ­ნით ჩახ­ვე­უ­ლი, - ყვე­ლა თა­ვი­სე­ბურ სი­ლა­მა­ზეს ქმნის. თი­თო­ე­ულს თა­ვი­სე­ბუ­რე­ბე­ბი ახა­სი­ა­თებს.

თუ მზე და­ა­ცხუ­ნებს, ია­სა­მა­ნი ერ­თბა­შად ჭკნე­ბა. მა­ღა­ლი ტემ­პე­რა­ტუ­რა ერე­ვა. თუ ტემ­პე­რა­ტუ­რა მა­ტე­ბას შე­ა­ჩე­რებს, მა­შინ ყვა­ვი­ლო­ბას ახან­გრძლი­ვებს. ყვა­ვი­ლო­ბის მაქ­სი­მა­ლუ­რი ვადა მა­ინც 25 დღეა. ისე გა­ზა­ფხულს გა­აჩ­ნია, წელს მარ­ტის ბო­ლოს საკ­მაო სით­ბო იყო მცე­ნა­რე­ე­ბის­თვის და ადრე გა­იღ­ვი­ძეს. კვირ­ტებ­მა გაშ­ლა ადრე და­ი­წყო - 20 დღე კარ­გად იყ­ვა­ვი­ლეს. ახლა თი­თო­ე­უ­ლი უკვე დაყ­ვა­ვი­ლე­ბის ფა­ზა­შია... ია­სა­მა­ნი გა­მორ­ჩე­უ­ლად აქ შე­მიყ­ვარ­და. სო­ფე­ლი არ მქო­ნია, თბი­ლის­ში გა­ვი­ზარ­დე, ჰოდა, ამ­დე­ნი ერ­თად რომ ვნა­ხე, გაკ­ვირ­ვე­ბუ­ლი ვი­ყა­ვი... ადრე გა­ზა­ფხულ­ზე მა­ინც არაჩ­ვე­უ­ლებ­რი­ვი სურ­ნე­ლი აქვს, - არაჩ­ვე­უ­ლებ­რი­ვი მცე­ნა­რეა.

- ჯი­შებს ერ­თმა­ნეთ­თან თა­ნა­ცხოვ­რე­ბა არ უჭირთ?

- არა, ერ­თმა­ნეთს ხელს არ უშ­ლი­ან. თუკი რა­ი­მე და­ზი­ან­დე­ბა ან რა­ი­მე პრობ­ლე­მა ჩნდე­ბა, ყვე­ლა ზო­მას ვი­ღებთ, რომ გა­და­ვარ­ჩი­ნოთ.

- 62 წელი ბო­ტა­ნი­კურ ბაღ­ში საქ­მი­ა­ნო­ბა არ არის ცოტა. ეს ემო­ცი­უ­რად რას ნიშ­ნავს თქვენ­თვის?

- დიდ პა­სუ­ხის­მგებ­ლო­ბას. ბოლო დროს ჩვე­ნი ია­სამ­ნე­ბის ბაღი ძა­ლი­ან პო­პუ­ლა­რუ­ლი გახ­და, ბევ­რი მნახ­ვე­ლი და დამ­თვა­ლი­ე­რე­ბე­ლი ჰყავს. უცხო­ე­ლე­ბიც მო­დი­ან, წას­ვლი­სას მად­ლო­ბას მიხ­დი­ან. მეც მსი­ა­მოვ­ნებს მათი სტუმ­რო­ბა. იმი­ტომ არის ეს ბაღი, რომ ადა­მი­ა­ნებ­მა სი­ა­მოვ­ნე­ბა მი­ი­ღონ. ამი­ტომ ჩვენც მად­ლო­ბე­ლი ვრჩე­ბით მათი ვი­ზი­ტე­ბით. ეს სა­კო­ლექ­ციო ნაკ­ვე­თი კი­დევ დიდ­ხანს იარ­სე­ბებს, უფრო გა­ფარ­თოვ­დე­ბა, გა­ლა­მაზ­დე­ბა და მნახ­ვე­ლე­ბიც არ მო­აკ­ლდე­ბა. აქ მე­ბა­ღეც მუ­შა­ობს, ლერი კე­რე­სე­ლი­ძე უვ­ლის, რო­მელ­საც ია­სამ­ნე­ბი ძა­ლი­ან უყ­ვარს. ყვე­ლა­ფერს აკე­თებს იმის­თვის, რომ ჩვენ­მა ბუჩ­ქებ­მა კარ­გად გა­ი­ხა­როს. მუ­დამ კარ­გი თა­ნამ­შრომ­ლე­ბი და შე­სა­ნიშ­ნა­ვი უფ­რო­სე­ბი მყავ­და და მყავს. ჩვენ დი­რექ­ტორს ჯიმ­შერ კე­რე­სე­ლი­ძეს დიდი ღვაწ­ლი მი­უ­ძღვის ამ კო­ლექ­ცი­ის მოვ­ლა-პატ­რო­ნო­ბა­ში. სა­ერ­თოდ, ყვე­ლა ხელს მი­წყობ­და, ია­სამ­ნე­ბის მი­მართ უყუ­რა­დღე­ბო­ბა არა­ვის გა­მო­უ­ჩე­ნია. თი­თო­ე­უ­ლი თა­ნამ­შრო­მე­ლიც გუ­ლის­ხმი­ე­რე­ბას ავ­ლენ­და.

- იმის­თვის, რომ ია­სა­მან­მა გა­ი­ხა­როს, თავი კომ­ფორ­ტუ­ლად იგ­რძნოს და მნახ­ვე­ლი თა­ვი­სი სი­ლა­მა­ზით გა­ა­ხა­როს, რა არის სა­ჭი­რო?

- ია­სა­მანს ზა­ფხულ­ში მორ­წყვა სჭირ­დე­ბა. თუ მშრა­ლი დღე­ე­ბია, ფოთ­ლე­ბი ჭკნე­ბა და დე­კო­რა­ტი­ულ პეწს კარ­გავს. როცა მა­ღა­ლი ტემ­პე­რა­ტუ­რაა, კვი­რა­ში სამი დღე უნდა მო­ირ­წყას. სჭირ­დე­ბა ორ­გა­ნუ­ლი და მი­ნე­რა­ლუ­რი სა­სუ­ქე­ბი, რაც ერთი-ორ­ჯერ შე­იძ­ლე­ბა სე­ზო­ნის გან­მავ­ლო­ბა­ში ნი­ა­დაგ­ში შე­ვი­ტა­ნოთ. სხვა ისე­თი გან­სა­კუთ­რე­ბუ­ლი მო­თხოვ­ნა არ აქვს, მშვე­ნივ­რად გრძნობს თავს.

- გას­ხვლა არ უნდა?

- გა­და­ბე­რე­ბულ ბუჩ­ქს ძა­ლი­ან ასა­კო­ვანს ეძა­ხი­ან. ის სი­მაღ­ლე­ში მი­დის. სა­ჭი­როა, მისი გა­დაჭ­რა, გა­ა­ხალ­გაზ­რდა­ვე­ბა ასე 50-40 სმ-მდე. ეს პრო­ცე­დუ­რა ადრე გა­ზა­ფხულ­ზე უნდა მოხ­დეს. ხოლო რომ და­იყ­ვა­ვი­ლებს, თი­თო­ე­უ­ლი დაყ­ვა­ვი­ლე­ბუ­ლი მტე­ვა­ნი ყუნ­წში უნდა მო­იჭ­რას. შე­მოდ­გო­მით გა­დაჭ­რა რე­კო­მენ­დე­ბუ­ლი არ არის - შე­იძ­ლე­ბა, ყინ­ვე­ბი იყოს და მოყი­ნოს.

- მცე­ნა­რე­ე­ბი თქვენს ოჯა­ხის წევ­რებ­საც უყ­ვართ?

- არ ვარ და­ო­ჯა­ხე­ბუ­ლი, ჩემ­თან სა­კუ­თა­რი ოჯა­ხით ძმის­შვი­ლი ცხოვ­რობს. მისი შვი­ლე­ბი უკვე სტუ­დენ­ტე­ბი არი­ან. ძა­ლი­ან უყ­ვართ აქა­უ­რო­ბა. ბო­ტა­ნი­კურ ბაღს ხში­რად სტუმ­რო­ბენ. ჩემი ძმაც აქ მუ­შა­ობ­და. სა­ერ­თოდ "ბო­ტა­ნი­კურ­ში“ მან მო­მიყ­ვა­ნა. ად­გი­ლი გა­თა­ვი­სუფ­ლდა და იკი­თხა - შე­იძ­ლე­ბა, ჩემს დას მო­ვიყ­ვან, სტუ­დენ­ტია, ჩვენს სპე­ცი­ა­ლო­ბას ეუფ­ლე­ბაო. ისიც აგ­რო­ნო­მი იყო, 2 წე­ლი­წა­დია აღარ არის.

- თქვე­ნი გა­მოც­დი­ლე­ბი­დან, პრაქ­ტი­კი­დან გა­მომ­დი­ნა­რე, რას ეტყო­დით დამ­წყებ მემ­ცე­ნა­რე­ებს?

- მცე­ნა­რე­ე­ბის მი­მართ მეტი სიყ­ვა­რუ­ლი გა­მო­ი­ჩი­ნონ. ყვე­ლა მცე­ნა­რეს პატ­რო­ნო­ბა სჭირ­დე­ბა, მით უმე­ტეს, ასეთ ყვა­ვი­ლო­ვან დე­კო­რა­ტი­ულ მცე­ნა­რე­ებს. თუ სა­შუ­ა­ლე­ბა აქვთ და აქვთ ეზო, ად­გი­ლი, რო­მე­ლი მცე­ნა­რეც მო­ე­წო­ნე­ბათ, დარ­გონ. გა­რე­მო გა­ი­ლა­მა­ზონ. ეს ყვე­ლა­ფე­რი ადა­მი­ანს სი­ა­მოვ­ნე­ბას ანი­ჭებს. სევ­დი­ა­ნი ადა­მი­ა­ნი ყვა­ვი­ლო­ვან მცე­ნა­რეს­თან რომ დაჯ­დე­ბა, ფიქ­რე­ბით სხვა­გან გა­და­დის. მცე­ნა­რე ადა­მი­ანს ცუდი აზ­რე­ბი­სა და მძი­მე აუ­რის­გან გა­თა­ვი­სუფ­ლე­ბა­ში ეხ­მა­რე­ბა. ჩემი რჩე­ვა იქ­ნე­ბა, მეტი დრო და­ვუთ­მოთ ყვა­ვი­ლებს...