"იასამნების კეთილი დედოფალი" - ისტორია ქალისა, რომელიც 62 წელიწადია თბილისის ბოტანიკურ ბაღში მუშაობს: "მცენარე ადამიანს ცუდი აზრებისა და მძიმე აურისგან გათავისუფლებაში ეხმარება"

თბილისში იასამნის ყვავილობის ხილვა ყველაზე კარგად ბოტანიკურ ბაღშია შესაძლებელი. ამიტომაც იქ ამ ულამაზესი სანახაობის დასათვალიერებლად მისული ხალხის ნაკადი არ წყდება და მუდმივი რიგებია. ბაღში დღეისთვის 98 ჯიშის იასამანი ხარობს. მათ რამდენიმე ათეული წელია, ნონა ანთიძე უვლის და პატრონობს. ქალბატონი ნონა აგრონომია, ბიოლოგიის მეცნიერებათა დოქტორი, დისერტაცია სწორედ იასამანზე აქვს დაცული... მეცნიერ ქალბატონს "იასამნების კეთილ დედოფალსაც" უწოდებენ... ის ახლა ambebi.ge -ს სტუმარია და გვიყვება როგორც თავის, ისე იასამნების საკოლექციო ნაკვეთის ისტორიას...

- დავამთავრე საქართველოს სასოფლო სამეურნეო ინსტიტუტის აგრონომიული ფაკულტეტი. დაუსწრებელზე ვსწავლობდი და ამიტომ მუშაობა მიწევდა. ვიმუშავე საქართველოს სახელმწიფო ხეხილის სანერგეებში... მეექვსე კურსზე ვიყავი, საქართველოს ეროვნულ ბოტანიკურ ბაღში რომ მოვედი და მას მერე აქ ვმუშაობ. პირველად მცენარეთა ინტროდუქციის განყოფილებაში ვიყავი. ჩემი უშუალო ხელმძღვანელი ქსენია ძლიერიშვილი იყო. საქმე მქონდა მერქნიან მცენარეთა თესლებთან. ვაგროვებდით თესლებს. სხვადასხვა სახელმწიფოდან თესლებზე მოთხოვნა მოდიოდა. დაინტერესებულები ჩვენგან იძენდნენ და ჩვენ - სხვებისგან.

- რომელ წელს დაიწყეთ ბოტანიკურ ბაღში მუშაობა?

- 1961 წელს... დავამთავრე თუ არა ინსტიტუტი, აქ ორანჟერეაში გადმომიყვანეს, სადაც საოჯახო მცენარეები იყო. ბოტანიკურ ბაღში არის გარკვეული გეოგრაფიული ნაკვეთები, მათ შორისაა, არბორეტუმი, სადაც სხვადასხვა მცენარეა წარმოდგენილი. ეს დამთვალიერებლებში განსაკუთრებულ ინტერესს იწვევს და იქაც გარკვეული პერიოდი ვიმუშავე. პარალელურად ბოტანიკური ბაღის ფიჭვნარიც მებარა, სადაც აღმოსავლეთ საქართველოს ტყე იყო წარმოდგენილი, რომელიც ხალხს ასევე ძალიან აინტერესებდა. იმ ნაკვეთებში ჩემი უშუალო განყოფილების გამგე ბატონი გიორგი მანაგაძე იყო, რომელიც ბოტანიკური ბაღის დირექტორის მოადგილეც გახლდათ - პარკ-მშენებლობის განყოფილებას ხელმძღვანელობდა. მისი ინიციატივით, სურვილით და მონდომებით ბოტანიკურ ბაღში შეიქმნა იასამნების საკოლექციო ნაკვეთი, სადაც საქმიანობა მე შემომთავაზა. მახსოვს მკითხა, - ხომ არ გეწყინება, ამ საკოლექციო ნაკვეთზე რომ იმუშაოო? მანამდე იასამნებთან საქმე არასდროს მქონია. ვინაიდან ჩემი მხრიდანაც იყო დაინტერესებაც, შემოთავაზებას დავთანხმდი. იმ დროისთვის ბაღში რამდენიმე იასამნის სახეობა არსებობდა, ჯიშები არ იყო. შემდეგ საკავშირო მასშტაბით მივლინებაში დავდიოდი და სხვადასხვა რესპუბლიკიდან სხვადასხვა ჯიში ჩამომქონდა. თანამშრომლებიც დიდი ინტერესს იჩენდნენ, მივლინებიდან თავისი სურვილით მათაც ჩამოჰქონდათ სირინგარიუმისთვის ნერგები. ნელ-ნელა ივსებოდა ჩვენი კოლექცია...

- და ეს ნაკვეთი რომელ წელს შეიქმნა?

- 1970 წელს. 1988 წელს უკვე დატერასებული იყო და ჯიშები საკმაო რაოდენობით გვქონდა. ჩვენს პირობებშიც კალმით ბევრი გავამრავლეთ და ჯიშები რაოდენობაში მოგვემატა. დღეს 98 ჯიში გვაქვს უკვე. ძალიან საინტერესო ჯიშები პოლონეთიდან ჩამოიტანეს. ცხადია, სახელწოდება თითოეულს აქვს და ყველა ეტიკეტირებულია. ხალხის მხრიდანაც დიდი დაინტერესებაა ხოლმე, დასახელებები აინტერესებთ.

ვუვლით კოლექციას. რაც მთავარია, მუდმივად ვცდილობთ, რომ გავამდიდროთ... საერთოდ, მსოფლიოში იასამანის 1500-ზე მეტი ჯიშია. სხვადასხვა ქვეყანას სხვადასხვა რაოდენობა აქვს. ისეთი უპრეტენზიო მცენარეა, რომ თითქმის ყველგან ხარობს...

- ამ ცოტა ხნის წინ გავიგე, რომ ერთ-ერთი ლეგენდის მიხედვით, თურმე მას სააღდგომო მცენარესაც უწოდებენ, რადგან ყოველთვის სააღდგომოდ ყვავილობს. ამასთანავე ლეგენდა ქრისტეს აღდგომას და ღვთისმშობელს უკავშირდება... იმ დღეს, როცა ქრისტე აწამეს, დამწუხრებულმა ღვთისმშობელმა თურმე მარტო გავლა გადაწყვიტა. ერთ-ერთი მცენარის ძირში ჩამოჯდა და ჩაეძინა. ეს ხე-მცენარე არასოდეს იკეთებდა ყვავილს, მხოლოდ ფოთლებით იმოსებოდა. ხეს შეებრალა და გადაწყვიტა, ღამის სიგრილისგან თავისი ფოთლებით დაეფარა. უფლის დედამ როცა გაიღვიძა, ნახა, რომ ფოთლებში იყო გახვეული. გაოცებულმა მიმოიხედა და გაშიშვლებული მცენარე დაინახა. მიუახლოვდა და დალოცა - "ამიერიდან მარად იყვავილე და ადამიანები სასიამოვნო სურნელით დაატკბე. შენი სახელი იქნება პასხალია (პასხა აღდგომას ნიშნავს ბერძნულად). იასამანი, ანუ პასხალია ამიტომ არის აღდგომის სიმბოლო... ლათინურად კი მას "სირინგა“ ჰქვია...

- ღვთისმშობელთან დაკავშირებით ეს ლეგენდა არ მსმენია, თუმცა არის ასეთი გადმოცემა - ნიმფა სირინგა მახინჯ, რქებიან პრინცს შეუყვარდა. სირინგა პრინცისგან გაიქცა. ის გარბოდა და პრინცი უკან მისდევდა. სადაც სირინგა გაივლიდა, იმ ადგილას იასამნის ბუჩქები ამოდიოდა. არის ასეთი ლეგენდაც, რომ მზისა და ცისარტყელას სხივები გაერთიანდნენ, სამხრეთიდან ჩრდილოეთისკენ დაიძრნენ, სადაც გაივლიდნენ და სხივები სადაც ეცემოდა, იქ იასამანი ამოდიოდა...

- საინტერესოა... ბავშვობაში 5-ფურცლიან იასამანს ვეძებდით. თუ გაგვიმართლებდა და ვიპოვიდით, უნდა გადაგვეყლაპა. რასაც თითქოს რაღაც სიხარული უნდა მოეტანა. სხვათა შორის, დღემდე ვეძებ ხოლმე 5-ფურცლიან იასამანს...

- იასამნის მტევნებში სამი ჯგუფი გამოიყოფა - ძლიერი ბუთხუზა, ნახევრად ბუთხუზა და მარტივ ყვავილებიანი. ზოგს ექვსი და მეტი ფურცელიც აქვს, არის 2-რიგიანი გვირგვინის ფურცლები, სამ-რიგიანიც, არის ჩახუჭუჭებული, კიდეებაწეული, უკან გადაგრეხილი, შიგნით ჩახვეული, - ყველა თავისებურ სილამაზეს ქმნის. თითოეულს თავისებურებები ახასიათებს.

თუ მზე დააცხუნებს, იასამანი ერთბაშად ჭკნება. მაღალი ტემპერატურა ერევა. თუ ტემპერატურა მატებას შეაჩერებს, მაშინ ყვავილობას ახანგრძლივებს. ყვავილობის მაქსიმალური ვადა მაინც 25 დღეა. ისე გაზაფხულს გააჩნია, წელს მარტის ბოლოს საკმაო სითბო იყო მცენარეებისთვის და ადრე გაიღვიძეს. კვირტებმა გაშლა ადრე დაიწყო - 20 დღე კარგად იყვავილეს. ახლა თითოეული უკვე დაყვავილების ფაზაშია... იასამანი გამორჩეულად აქ შემიყვარდა. სოფელი არ მქონია, თბილისში გავიზარდე, ჰოდა, ამდენი ერთად რომ ვნახე, გაკვირვებული ვიყავი... ადრე გაზაფხულზე მაინც არაჩვეულებრივი სურნელი აქვს, - არაჩვეულებრივი მცენარეა.

- ჯიშებს ერთმანეთთან თანაცხოვრება არ უჭირთ?

- არა, ერთმანეთს ხელს არ უშლიან. თუკი რაიმე დაზიანდება ან რაიმე პრობლემა ჩნდება, ყველა ზომას ვიღებთ, რომ გადავარჩინოთ.

- 62 წელი ბოტანიკურ ბაღში საქმიანობა არ არის ცოტა. ეს ემოციურად რას ნიშნავს თქვენთვის?

- დიდ პასუხისმგებლობას. ბოლო დროს ჩვენი იასამნების ბაღი ძალიან პოპულარული გახდა, ბევრი მნახველი და დამთვალიერებელი ჰყავს. უცხოელებიც მოდიან, წასვლისას მადლობას მიხდიან. მეც მსიამოვნებს მათი სტუმრობა. იმიტომ არის ეს ბაღი, რომ ადამიანებმა სიამოვნება მიიღონ. ამიტომ ჩვენც მადლობელი ვრჩებით მათი ვიზიტებით. ეს საკოლექციო ნაკვეთი კიდევ დიდხანს იარსებებს, უფრო გაფართოვდება, გალამაზდება და მნახველებიც არ მოაკლდება. აქ მებაღეც მუშაობს, ლერი კერესელიძე უვლის, რომელსაც იასამნები ძალიან უყვარს. ყველაფერს აკეთებს იმისთვის, რომ ჩვენმა ბუჩქებმა კარგად გაიხაროს. მუდამ კარგი თანამშრომლები და შესანიშნავი უფროსები მყავდა და მყავს. ჩვენ დირექტორს ჯიმშერ კერესელიძეს დიდი ღვაწლი მიუძღვის ამ კოლექციის მოვლა-პატრონობაში. საერთოდ, ყველა ხელს მიწყობდა, იასამნების მიმართ უყურადღებობა არავის გამოუჩენია. თითოეული თანამშრომელიც გულისხმიერებას ავლენდა.

- იმისთვის, რომ იასამანმა გაიხაროს, თავი კომფორტულად იგრძნოს და მნახველი თავისი სილამაზით გაახაროს, რა არის საჭირო?

- იასამანს ზაფხულში მორწყვა სჭირდება. თუ მშრალი დღეებია, ფოთლები ჭკნება და დეკორატიულ პეწს კარგავს. როცა მაღალი ტემპერატურაა, კვირაში სამი დღე უნდა მოირწყას. სჭირდება ორგანული და მინერალური სასუქები, რაც ერთი-ორჯერ შეიძლება სეზონის განმავლობაში ნიადაგში შევიტანოთ. სხვა ისეთი განსაკუთრებული მოთხოვნა არ აქვს, მშვენივრად გრძნობს თავს.

- გასხვლა არ უნდა?

- გადაბერებულ ბუჩქს ძალიან ასაკოვანს ეძახიან. ის სიმაღლეში მიდის. საჭიროა, მისი გადაჭრა, გაახალგაზრდავება ასე 50-40 სმ-მდე. ეს პროცედურა ადრე გაზაფხულზე უნდა მოხდეს. ხოლო რომ დაიყვავილებს, თითოეული დაყვავილებული მტევანი ყუნწში უნდა მოიჭრას. შემოდგომით გადაჭრა რეკომენდებული არ არის - შეიძლება, ყინვები იყოს და მოყინოს.

- მცენარეები თქვენს ოჯახის წევრებსაც უყვართ?

- არ ვარ დაოჯახებული, ჩემთან საკუთარი ოჯახით ძმისშვილი ცხოვრობს. მისი შვილები უკვე სტუდენტები არიან. ძალიან უყვართ აქაურობა. ბოტანიკურ ბაღს ხშირად სტუმრობენ. ჩემი ძმაც აქ მუშაობდა. საერთოდ "ბოტანიკურში“ მან მომიყვანა. ადგილი გათავისუფლდა და იკითხა - შეიძლება, ჩემს დას მოვიყვან, სტუდენტია, ჩვენს სპეციალობას ეუფლებაო. ისიც აგრონომი იყო, 2 წელიწადია აღარ არის.

- თქვენი გამოცდილებიდან, პრაქტიკიდან გამომდინარე, რას ეტყოდით დამწყებ მემცენარეებს?

- მცენარეების მიმართ მეტი სიყვარული გამოიჩინონ. ყველა მცენარეს პატრონობა სჭირდება, მით უმეტეს, ასეთ ყვავილოვან დეკორატიულ მცენარეებს. თუ საშუალება აქვთ და აქვთ ეზო, ადგილი, რომელი მცენარეც მოეწონებათ, დარგონ. გარემო გაილამაზონ. ეს ყველაფერი ადამიანს სიამოვნებას ანიჭებს. სევდიანი ადამიანი ყვავილოვან მცენარესთან რომ დაჯდება, ფიქრებით სხვაგან გადადის. მცენარე ადამიანს ცუდი აზრებისა და მძიმე აურისგან გათავისუფლებაში ეხმარება. ჩემი რჩევა იქნება, მეტი დრო დავუთმოთ ყვავილებს...