სა­ქარ­თვე­ლო­ში ნავ­თო­ბის მო­პო­ვე­ბის დიდი ის­ტო­რია არ­სე­ბობს. ვინ იყ­ვნენ ნავ­თო­ბის ცნო­ბი­ლი ქარ­თვე­ლი მაგ­ნა­ტე­ბი, რა კავ­ში­რი ჰქონ­დათ მათ­თან ლე­გენ­და­რულ ძმებს ნო­ბე­ლებს, სი­მენ­სებს, როტ­შილ­დებს და რამ­დე­ნად არის შე­საძ­ლე­ბე­ლი, რომ სა­ქარ­თვე­ლო­ში წარ­სუ­ლის გა­მოც­დი­ლე­ბა იქ­ნას გა­მო­ყე­ნე­ბუ­ლი - ამის შე­სა­ხებ ის­ტო­რი­კო­სი, პო­ლი­ტო­ლო­გი, პრო­ფე­სო­რი ვაჟა შუ­ბი­თი­ძე გვე­სა­უბ­რე­ბა...

- დღეს ნავ­თო­ბის თემა კვლავ ძა­ლი­ან აქ­ტუ­ა­ლუ­რი გახ­და... რუ­სეთ-უკ­რა­ი­ნის ომმა თვალ­სა­ჩი­ნო გა­ხა­და ნავ­თო­ბი­სა და გა­ზის, სა­ერ­თოდ ენერ­გე­ტი­კუ­ლი რე­სურ­სე­ბის დიდი როლი მსოფ­ლი­ო­ში... სა­ქარ­თვე­ლო­ში ნავ­თო­ბის მო­პო­ვე­ბის თემა ახა­ლი არ არის. ვიდ­რე ბა­ქო­ში ნავ­თო­ბის მო­პო­ვე­ბა და­ი­წყე­ბო­და, მა­ნამ­დე მისი და­მუ­შა­ვე­ბა სა­ქარ­თვე­ლო­ში - მირ­ზა­ან­ში და ში­რა­ქის ველ­ზე ხდე­ბო­და. 1848 წელს ვო­რონ­ცოვ­მა ყვე­ლა სა­ბა­დო იჯა­რით გას­ცა. 1860-იან წლებ­ში ამ სა­ბა­დო­ე­ბის მე­პატ­რო­ნე­თა შო­რის იყ­ვნენ ძმე­ბი სი­მენ­სე­ბიც, რომ­ლებ­მა 1875 წელს კა­ხე­თის ნავ­თო­ბის სა­ბა­დო­ე­ბი­დან ამო­ი­ღეს 173 ათა­სი ვედ­რო ნავ­თი...

ნავ­თო­ბის მო­პო­ვე­ბა და­ი­წყო 1870-იანი წლე­ბი­დან ბა­ქო­ში - აფ­შე­რო­ნის ნა­ხე­ვარ­კუნ­ძულ­ზე. ნავ­თო­ბის მო­პო­ვე­ბით უცხო­ე­ლე­ბი და­ინ­ტე­რეს­დნენ. ბა­ქო­ში ისე­თი მდგო­მა­რე­ო­ბა შე­იქ­მნა, რომ ნავ­თო­ბის მო­პო­ვე­ბას რუ­სე­ბი და რუ­სებ­თან და­კავ­ში­რე­ბუ­ლი უცხო­ე­ლე­ბი აწარ­მო­ებ­დნენ, მათ შო­რის ქარ­თვე­ლე­ბიც იყ­ვნენ. ნავ­თო­ბის გა­ყიდ­ვის მო­ნო­პო­ლია მხო­ლოდ ნო­ბე­ლებს ჰქონ­დათ...

ნო­ბე­ლე­ბი მა­ნამ­დე სა­ქარ­თვე­ლო­ში სულ სხვა ტი­პის ბიზ­ნესს აწარ­მო­ებ­დნენ, მაგ­რამ ბა­ქო­ში რომ ჩა­ვიდ­ნენ, მიხ­ვდნენ, რომ იქ იყო ზუს­ტად ოქ­როს სა­ბა­დო, მათ ყვე­ლა­ფე­რი გა­ყი­დეს და მთე­ლი ფული ნავ­თო­ბის წარ­მო­ე­ბა­ში ჩა­დეს... ნო­ბე­ლებ­მა სა­იმ­პე­რა­ტო­რო კარი, მი­ნის­ტრთა კა­ბი­ნე­ტი მო­ის­ყი­დეს და ნავ­თო­ბის გა­ყიდ­ვა­ზე მო­ნო­პო­ლია მი­ი­ღეს. ნავ­თობს სხვე­ბიც მო­ი­პო­ვებ­დნენ, მაგ­რამ მხო­ლოდ ნო­ბე­ლე­ბი ყიდ­დნენ... მათ­მა მო­ნო­პო­ლი­ამ ცოტა არ იყოს სა­ში­ში სახე მი­ი­ღო, სხვა მე­წარ­მე­ებს ჩაგ­რავ­დნენ, რა­მაც - ნიკო ნი­კო­ლა­ძე აღაშ­ფო­თა და 1882 წელს თა­ვის ცნო­ბი­ლი მოხ­სე­ნე­ბა და­ა­წე­რი­ნა...

მოხ­სე­ნე­ბის და­სა­წყის­ში ნიკო ნი­კო­ლა­ძე მი­უ­თი­თებს, რომ ბა­ქოს ნავ­თო­ბის გა­ტა­ნა დღი­თი­დღე იზ­რდე­ბა, მაგ­რამ ასე­თი სიმ­დიდ­რით გი­გან­ტუ­რი სარ­გებ­ლო­ბა სრუ­ლი­ად არ იგ­რძნო­ბო­და ად­გი­ლობ­რი­ვი მო­სახ­ლე­ო­ბის, მშრო­მე­ლი ხალ­ხი­სა და თვით მე­წარ­მე­თა ცხოვ­რე­ბა­ზე. იმის კი­თხვა, სად მი­დის ამ ნა­ქე­ბი წარ­მო­ე­ბის სიმ­დიდ­რის რე­ზულ­ტა­ტი, მო­გე­ბა? ნი­კო­ლა­ძეს აქვე მო­აქვს ბა­ქოს ნავ­თო­ბის წარ­მო­ე­ბის შე­და­რე­ბა ამე­რი­კის ნავ­თო­ბის საქ­მეს­თან: „შე­ხე­დეთ, რამ­დე­ნი მსხვი­ლი და კო­ლო­სა­ლუ­რი კონ­კუ­რენ­ცია წარ­მო­იშ­ვა იქ (აშშ-ში -ვ.შ.), ნავ­თო­ბის რამ­დე­ნი ლორ­დი გაჩ­ნდა, რო­მელ­თაც ნამ­დვი­ლი სიმ­დიდ­რე და­აგ­რო­ვეს?ნი­კო­ლა­ძე სვამს კი­თხვას: სად არი­ან ბა­ქოს ნავ­თო­ბის ლორ­დე­ბი? სად იმა­ლე­ბა მათი კე­თილ­დღე­ო­ბა? და იქვე პა­სუ­ხობს, რომ ამ "ლორ­დებ­მა“ ჯერ მხო­ლოდ ვა­ლე­ბი მო­აგ­რო­ვეს და ოფლში გა­ქა­ფულ­ნი, ძლივს ახერ­ხე­ბენ ამ ვა­ლე­ბის პრო­ცენ­ტთა გა­დახ­დას.

მოხ­სე­ნე­ბა­ში იგი ასა­ბუ­თებ­და, რომ მო­ნო­პო­ლია სა­ერ­თოდ და­ღუ­პავ­და ნავ­თო­ბის ბიზ­ნესს. მისი აზ­რით აუ­ცი­ლე­ბე­ლი იყო და­ბა­ლან­სე­ბა და სწო­რედ მისი აზ­რის თა­ნახ­მად ჩა­მო­იყ­ვა­ნეს როშ­ტილ­დე­ბი. როშ­ტილ­დე­ბი მე-18-ე სა­უ­კუ­ნე­ში გამ­დიდ­რდნენ. როტ­შილდმა ბან­კი და­არ­სა და მისი ხუ­თი­ვე ვაჟი მთელ ევ­რო­პა­ში გა­ბა­ტონ­და... ნიკო ნი­კო­ლა­ძემ როშტლდე­ბის ფრან­გულ შტოს­თან კონ­ტაქ­ტი და­ამ­ყა­რა. როტ­შილ­დებს რო­გორც უცხო­ე­ლებს და ებ­რა­ე­ლებს აკ­რძა­ლუ­ლი ჰქონ­დათ რუ­სეთ­ში წარ­მო­ე­ბის გახ­სნა და ამი­ტომ სა­აქ­ციო სა­ზო­გა­დო­ე­ბა შექ­მნეს. ნიკო ნი­კო­ლა­ძემ ორი კან­დი­და­ტუ­რა წა­რად­გი­ნა, რომ­ლე­ბიც როტ­შილ­დებ­მა წარ­მო­მად­გენ­ლე­ბად და­ნიშ­ნეს. წარ­მო­იდ­გი­ნეთ რამ­დე­ნად დიდი ნდო­ბა და გავ­ლე­ნა ჰქონ­და ნიკო ნი­კო­ლა­ძეს.

• როტ­შილ­დე­ბის პა­რი­ზის სახ­ლმა 1886 წელს შე­ი­ძი­ნა ბა­თუ­მის ნავ­თო­ბი­სა და ვაჭ­რო­ბის სა­ზო­გა­დო­ე­ბა - ექ­ვსმი­ლი­ო­ნი­ა­ნი კა­პი­ტა­ლი, ათი მი­ლი­ო­ნი დო­ლა­რით, რაც მა­შინ კო­ლო­სა­ლუ­რი თან­ხა იყო.

მათ ასე­ვე ფი­ნან­სე­ბი ბა­თუ­მის ნავ­თობ­გა­და­სა­მუ­შა­ვე­ბე­ლი ქარ­ხნის ასა­შე­ნებ­ლად გა­მოყ­ვეს. და­არ­სეს კას­პი­ი­სა და შავი ზღვის ნავ­თო­ბის კომ­პა­ნია და 1889 წელს პირ­ვე­ლებ­მა და­ი­წყეს ნავ­თო­ბის ტან­კე­რე­ბით გა­ტა­ნა. მა­ნამ­დე ნავ­თო­ბი თუ­ნუ­ქე­ბით და ხის კას­რე­ბით გაჰ­ქონ­დათ. ბა­თუმ­ში როტ­შილ­დე­ბის ქარ­ხნის დი­რექ­ტო­რი იყო ფრან­გი გი­ო­ნი, რო­მე­ლიც სა­მუ­შა­ო­ზე მხო­ლოდ ქარ­თვე­ლებს იღებ­და. მისი აზ­რით, ქარ­თვე­ლე­ბი ყვე­ლა­ზე კე­თილ­სინ­დი­სი­ე­რი მუ­შე­ბი იყ­ვნენ და ყო­ველ­თვის დრო­უ­ლად ას­რუ­ლებ­დნენ მინ­დო­ბილ საქ­მეს. სულ ქარ­ხა­ნა­ში 2650 მუშა იყო და­საქ­მე­ბუ­ლი.

ეს ყვე­ლა­ფე­რი სამ­წუ­ხა­როდ ის­ტო­რი­ას ჩა­ბარ­და... დღეს მსოფ­ლი­ო­ში ისევ აქ­ტუ­ა­ლუ­რი რომ გახ­და ნავ­თო­ბის და ენერ­გე­ტი­კუ­ლი რე­სურ­სე­ბის სიმ­დიდ­რის სა­კი­თხი, სა­ქარ­თვე­ლო­შიც გა­აქ­ტი­ურ­და ამ სა­კი­თხზე მუ­შა­ო­ბა. ვი­ცით, რომ ახ­ლა­ხან ამე­რი­კულ­მა კომ­პა­ნი­ამ თბი­ლის­თან ახ­ლოს გა­ზის 8 მი­ლი­არ­დი კუ­ბუ­რი მეტ­რის სა­ბა­დო აღ­მო­ა­ჩი­ნა, რო­მე­ლიც მთელ სა­ქარ­თვე­ლოს სულ მცი­რე ორი წელი ეყო­ფა.

• იმავდრო­უ­ლად გავ­რცელ­და ინ­ფორ­მა­ცია, რომ სა­ქარ­თვე­ლოს შავი ზღვის­პი­რა აკ­ვა­ტო­რი­ა­ში, რო­მე­ლიც ახლა დრო­ე­ბით ფაქ­ტი­უ­რად რუ­სეთს აქვს და­კა­ვე­ბუ­ლი, დიდი რა­ო­დე­ნო­ბით გაზი და ნავ­თო­ბი აღ­მოჩ­ნდა.

ეს შე­და­რე­ბით ახა­ლი ინ­ფორ­მა­ცი­აა და ძა­ლი­ან ბუნ­დოვ­ნად გაჟ­ღერ­და, რად­გან რუ­სე­ბი ცდი­ლობ­დნენ აფი­ში­რე­ბუ­ლი არ ყო­ფი­ლი­ყო. თა­ვად სურ­დათ გა­მო­ყე­ნე­ბა, მაგ­რამ რაც უკ­რა­ი­ნა­ში ომი და­ი­წყეს, ამ ყვე­ლა­ფერს ხელი შე­ე­შა­ლა. რუ­სე­თი რომ და­მარ­ცხდე­ბა, ჩვენ აფხა­ზებ­თან ერ­თად შეგ­ვიძ­ლია ეს დიდი სიმ­დიდ­რე გა­მო­ვი­ყე­ნოთ და სა­ქარ­თვე­ლოს სამ­სა­ხურ­ში ჩა­ვა­ყე­ნოთ. გა­ზის და ნავ­თო­ბის იმ­დე­ნად დიდი მა­რა­გი ყო­ფი­ლა, ვა­რა­უ­დო­ბენ სა­ქარ­თვე­ლოს ათე­უ­ლი წლო­ბით ეყო­ფაო... რუ­სე­თი რომ და­მარ­ცხდე­ბა, კი­დევ ბევრ რა­მეს ფარ­და აეხ­დე­ბა. სა­ქარ­თვე­ლოც ბო­ლოს­და­ბო­ლოს ამო­ი­სუნ­თქავს, როცა თა­ვის ენერ­გე­ტი­კუ­ლი რე­სურ­სი ექ­ნე­ბა.

- ნავ­თო­ბის მო­პო­ვე­ბის სა­უ­კუ­ნე­ე­ბის გა­მოც­დი­ლე­ბა რამ­დე­ნად და­ეხ­მა­რე­ბა ქვე­ყა­ნას?

- მა­შინ­დე­ლი გა­მოც­დი­ლე­ბი­დან კო­მუ­ნის­ტებ­მა ყვე­ლა­ფე­რი და­მარ­ხეს... დღეს ცოდ­ნის ათ­ვი­სე­ბა თა­ვი­დან მოგ­ვი­წევს. სამ­წუ­ხა­როდ ჩვე­ნი სა­ზო­გა­დო­ე­ბის მიდ­რე­კი­ლე­ბა ისე­თია, რომ ახალ­გაზ­რდე­ბი მხო­ლოდ გარ­კვე­ულ ფა­კულ­ტე­ტებ­ზე აბა­რე­ბენ -სა­ერ­თა­შო­რი­სო ურ­თი­ერ­თო­ბე­ბი, ბიზ­ნე­სი და ასე შემ­დეგ... ნავ­თო­ბის მო­პო­ვე­ბის ცოდ­ნას არა­ვინ ეუფ­ლე­ბა. ვი­სურ­ვებ­დი, ქარ­თვე­ლებს ტექ­ნი­კუ­რი ცოდ­ნის შე­ძე­ნის­კენ მი­ე­მარ­თათ თა­ვის პო­ტენ­ცი­ა­ლი... დღეს ეს უფრო მე­ტად წაგ­ვად­გე­ბა.

- ნავ­თო­ბის ბიზ­ნეს­ში კი­დევ ვინ იყო ჩარ­თუ­ლი სა­ქარ­თვე­ლო­დან?

- სა­ქარ­თვე­ლო­დან უამ­რა­ვი ვინ­მე იყო ნავ­თო­ბის ბიზ­ნეს­ში... 1902 წელს სა­ქარ­თვე­ლო­ში ნავ­თო­ბის მო­პო­ვე­ბა შე­ჩერ­და, რად­გან ნავ­თო­ბი ბა­ქო­ში უკვე ძა­ლი­ან სე­რი­ო­ზუ­ლად მო­ი­პო­ვე­ბო­და. იქ ნავ­თო­ბის მო­პო­ვე­ბის უზარ­მა­ზარ ინ­დუსტრი­ას ჩა­ე­ყა­რა სა­ფუძ­ვე­ლი. სა­ქარ­თვე­ლო­დან ნავ­თო­ბის მო­პო­ვე­ბა­ზე სე­რი­ო­ზუ­ლი ფი­ნან­სე­ბი მო­ი­პო­ვა თბი­ლის­ში და­ბა­დე­ბულ­მა და გაზ­რდილ­მა ალექ­სან­დრე მან­თა­შევ­მა, მისი კა­პი­ტა­ლი 22 მი­ლი­ონ მა­ნეთს შე­ად­გენ­და.

ნავ­თო­ბის ბიზ­ნეს­ში იყო კონ­სტან­ტი­ნე ზუ­ბა­ლაშ­ვი­ლი, რო­მელ­მაც ნავ­თო­ბის მო­პო­ვე­ბა 1873 წელს და­ი­წყო... იგი ბა­ქო­ში ბიზ­ნე­სის შე­სა­ძე­ნად რომ ჩა­ვი­და, ბა­ქოს ჰა­ერ­მა მას­ზე ცუ­დად იმოქ­მე­და და სამ­კურ­ნა­ლოდ საფ­რან­გე­თის ცნო­ბი­ლი - ლურ­დის ბალ­ნე­ო­ლო­გი­უ­რი კუ­რო­ტი გა­მო­უ­წე­რეს... იქ მარ­თლაც სას­წა­უ­ლი წყა­ლია, რო­მელ­მაც კონ­სტან­ტი­ნე­ზე ძა­ლი­ან კარ­გად იმოქ­მე­და და წყა­ლი რამ­დე­ნი­მე ბი­დო­ნით წა­მო­ი­ღო კი­დეც. ეს წყა­ლი ნავ­თო­ბის სა­ბა­დო­ებ­ში ჩა­ას­ხეს და ნავ­თობ­მა ამო­ხეთ­ქა, რო­მე­ლიც მა­ნამ­დე არ ამო­დი­ო­და. მერე იმ­დე­ნი ამო­ვი­და, კონ­სტან­ტი­ნემ უზარ­მა­ზა­რი ფული იშო­ვა...

ბა­ქო­ში ნავ­თო­ბის ბიზ­ნეს­ში 1973 წელს იყ­ვნენ ძმე­ბი ჯა­ყე­ლე­ბი, რომ­ლებ­მაც კას­რე­ბის ქარ­ხა­ნა ტრან­სპორ­ტი­რე­ბის­თვის პირ­ვე­ლებ­მა და­ა­ფუძ­ნეს. ისი­ნი ნავთსაც იღებ­დნენ და ყიდ­დნენ კი­დე­ვაც.

შემ­დეგ ბა­ქოს ნავ­თო­ბის ათ­ვი­სე­ბა­ში სე­რი­ო­ზუ­ლი თან­ხე­ბი იშო­ვა ცნო­ბილ­მა მე­წარ­მემ - ია­კობ მან­სვე­ტაშ­ვილ­მა. ბა­ქოს ნავ­თო­ბის ათ­ვი­სე­ბა­ში სე­რი­ო­ზუ­ლი წვლი­ლი შე­ი­ტა­ნა - აკა­კი ხოშ­ტა­რი­ამ.

დღეს ჩვენ რომ ნავ­თო­ბის და გა­ზის მო­პო­ვე­ბის ინ­დუსტრია გან­ვი­თა­რე­ბუ­ლი გვქო­ნო­და, სულ სხვა ვი­თა­რე­ბა გვექ­ნე­ბო­და... კას­პი­ის ზღვა, სპარ­სე­თის ყურე, შავი ზღვა ფაქ­ტი­უ­რად ერთი სის­ტე­მაა... ნავ­თო­ბი თუ კას­პი­ის ზღვა­ში მო­ი­პო­ვე­ბა, შავ ზღვა­შიც უნდა იყოს, ვი­ნა­ი­დან ერთი სის­ტე­მე­ბი იყო და რო­გორც ჩანს არის კი­დეც, უბ­რა­ლოდ სე­რი­ო­ზუ­ლად მი­ხედ­ვა ჭირ­დე­ბა. რაც ჩვენ შეგ­ვიძ­ლია გა­მო­ვი­ყე­ნოთ, სხვე­ბის, თუნ­დაც რუ­სე­ბის ხელ­ში არ უნდა ჩა­ვაგ­დოთ. რუ­სე­ბი ჩვენს სიმ­დიდ­რეს ყო­ველ­თვის ისა­კუთ­რე­ბენ და ახ­ლაც ასე არ უნდა მოხ­დეს!

რუ­სე­თის მო­ნო­პო­ლი­უ­რი ნავ­თობ­მო­პო­ვე­ბა ნელ­ნე­ლა სრულ­დე­ბა... ევ­რო­კავ­ში­რი რუ­სე­თის გა­ზის 60 პრო­ცენტს მო­იხ­მარ­და და აგ­ვის­ტოს ბო­ლოს 9 პრო­ცენ­ტამ­დე და­ვი­და გერ­მა­ნი­ა­ში... რუ­სე­ბი გაზს ვე­ღარ ყი­დი­ან, გა­ჩე­რე­ბა არ შე­იძ­ლე­ბა და ყო­ველ­დღი­უ­რად ტყუ­ი­ლად წვა­ვენ ფი­ნე­თის სა­ზღვარ­ზე 4 მი­ლი­ონ კუ­ბურ გაზს... ეს ნიშ­ნავს, რომ კა­ტას­ტრო­ფა ახ­ლოვ­დე­ბა. რუ­სე­თის დიდი ზა­რა­ლია და ბუ­ნე­ბა­საც დიდ ზი­ანს აყე­ნე­ბენ. რუ­სეთს შე­გუ­ე­ბა მო­უ­წევს, რომ ნავ­თო­ბის მო­ნო­პო­ლია აღარ ექ­ნე­ბათ!

სა­ქარ­თვე­ლოს კი შე­უძ­ლია ენერ­გე­ტი­კუ­ლად და­მო­უ­კი­დე­ბე­ლი ქვე­ყა­ნა გახ­დეს, თუ ჩვენ გა­ზის და ნავ­თო­ბის რე­სურ­სებს ავით­ვი­სებთ... მთა­ვა­რია რუ­სე­თი უკ­რა­ი­ნა­ში და­მარ­ცხდეს და მერე ყვე­ლა­ფე­რი რე­ა­ლუ­რი იქ­ნე­ბა!