"ქართული ოცნება" მედიის "მოთვინიერებას" ცდილობს? - "მაუწყებლობის შესახებ კანონში“ დაგეგმილია ცვლილებები: "ეს იქნება პოლიტიკური იარაღი, რომელიც რაღაც მომენტში აუცილებლად გაისვრის..."
"ქართული ოცნების“ დეპუტატებმა პარლამენტში წარადგინეს კანონპროექტი, რომელიც "მაუწყებლობის შესახებ კანონს“ ცვლის. მომზადებული საკანონმდებლო ცვლილებების თანახმად, კომუნიკაციების მარეგულირებელი კომისიის ხელში გადავა ყველა სადავო საკითხი, რასაც აქამდე მედია თავად არეგულირებდა. როგორც აღმოჩნდა, ხელისუფლებამ ისე გადაწყვიტა კანონში ცვლილებების შეტანა, მედიაექსპერტების აზრი არ გაუთვალისწინებია.
"მაუწყებლობის შესახებ კანონში“ ცვლელება ასევე გულისხმობს სიძულვილის ენისა და ტერორიზმისკენ მოწოდების შემცველი პროგრამებისა და რეკლამის გავრცელების აკრძალვას. პროექტის მიხედვით, “მაუწყებლობის შესახებ“ კანონს სპეციალური მუხლი ემატება, რომლის მიხედვით იკრძალება ისეთი პროგრამის, ან რეკლამის გავრცელება, რომელიც შეიცავს პირის, ან ჯგუფის მიმართ შეზღუდული შესაძლებლობის, ეთნიკური, სოციალური წარმომავლობის, გენდერის, სქესის, გენდერული მიკუთვნების, ეროვნების, რასის, რელიგიის, ან რწმენის, სექსუალური ორიენტაციის, კანის ფერის, გენეტიკური მახასიათებლების, ენის, პოლიტიკური, ან სხვა შეხედულების, ეროვნული უმცირესობის წევრობის, ქონების, დაბადების, ან ასაკის ნიშნით ძალადობის, ან ზიზღის წაქეზებას, გარდა იმ შემთხვევისა, როდესაც ეს აუცილებელია პროგრამის შინაარსიდან გამომდინარე.
ამავე პროექტით, იკრძალება ისეთი პროგრამის ან რეკლამის გავრცელება, რომელიც ტერორიზმისკენ მოწოდებას შეიცავს.
პროექტის განმარტებით ბარათში აღნიშნულია, რომ ევროკავშირის წევრ სახელმწიფოებში, როგორც წესი, სიძულვილის ენისა და ტერორიზმისკენ მოწოდების შემცველი პროგრამებისა და რეკლამების გავრცელების, ისევე, როგორც პასუხის უფლებასთან დაკავშირებული საკითხები, შესაბამისი მარეგულირებელი ორგანოების მიერ რეგულირდება.
რაც შეეხება სხვა ცვლილებებს, "მაუწყებლობის შესახებ” კანონს "პასუხის უფლების“ შესახებ ჩანაწერი ემატება - "პასუხის უფლება“ ენიჭება პირს, რომელიც მიიჩნევს, რომ მაუწყებლის პროგრამაში მასთან დაკავშირებით არასწორი ფაქტები გადასცეს.
როგორც პოლიტიკოსები, ისე მედიაქსპერტები განმარტვავენ, რომ ეს არის ახალი შტურმი კრიტიკული მედიის წინააღმდეგ, რომელსაც "ქართული ოცნება“ აწყობს. ამ ცვლილების თანახმად, დაინტერესებული პირის უფლებები იმდენად იზრდება, რომ შესაძლოა ამ ყველაფერმა ამა თუ იმ ტელევიზიის სარედაქციო პოლიტიკაზე და გამოხატვის თავისუფლებაზეც მოახდინოს გავლენა. მედიაექსპერტები ამბობენ, რომ აღნიშნულ კანონში მედიის წინააღმდეგ ნაღმია ჩადებული, რადგან ცვლილება ინტერპრეტაციის საშუალებას იძლევა. მათივე აზრით, ეს არის მედიის მაქსიმალური გაკონტროლებისა და დაშინების მცდელობა და ეს ცვლილებები არ შეუწყობს ხელს ქვეყანაში მედიაპლურალიზმს.
პარლამენტის თავმჯდომარე შალვა პაპუაშვილის განმარტებით, "მაუწყებლობის შესახებ კანონში“ დაგეგმილი ცვლილებები ევროკავშირის დირექტივაა და მათი იმპლემენტაციის შესახებ რამდენიმე კვირის წინ წერილი ევროკომისიისგანაც მიიღეს.
"თუკი ამ ნაბიჯების გადადგმა ოქტომბრამდე არ მოხდება, წინააღმდეგ შემთხვევაში საქართველოს შეეზღუდება წვდომა შემოქმედებითი ევროპის ფონდებზე. იქიდან გამომდინარე, რომ აქამდე არ გვქონდა [მიღებული კანონი], ისედაც შეზღუდული გვქონდა წვდომა და თუ ახლა საბოლოოდ არ მივიღებთ ამ დირექტივას, საერთოდ გავირიცხებით შემოქმედებითი ევროპის გაერთიანებიდან...“ - აცხადებს პაპუაშვილი.
ამასთანავე, პაპუაშვლის მტკიცებით, "ოცნების“ მიერ ინიცირებული ცვლილებები სრულად შეესაბამება ევროკავშირის საუკეთესო პრაქტიკას.
მედიაექსპერტი ლაშა ტუღუში მიიჩნევს, რომ "მაუწყებლობის შესახებ“ კანონში ცვლილებების პროექტი თუ იმ ფორმით დარჩება, რა ფორმითაცაა შემუშავებული, "ეს იქნება პოლიტიკური იარაღი, რომელიც რაღაც მომენტში აუცილებლად გაისვრის მედიის წინააღმდეგ“.
"ძალიან დიდი სიფრთხილით უნდა მოვეკიდოთ ასეთ გადაწყვეტილებებს და კარგად უნდა გავიაზროთ ორი რამ - ერთი, რომ ეს კანონები უნდა შეესაბამებოდეს ევროპულ სტანდარტებს და მეორე - უნდა გავითვალისწინოთ ადგილობრივი სპეციფიკა, მდგომარეობა და ამ კანონებს, დირექტივებს ისეთი ინტერპრეტაცია არ უნდა მივცეთ, რაც მედიის წინააღმდეგ იქნება გამოყენებული პოლიტიკური მიზნების მისაღწევად. ეს რისკები არის და ამას სერიოზული დაფიქრება სჭირდება. შესაბამისად, ისეთი გადაწყვეტილება უნდა მივიღოთ, რაც ევროპულ გადაწყვეტილებას შეესაბამება, მაგრამ, არ უნდა მივცეთ ისეთი ინტერპრეტაცია, რაც ვიწროპარტიული ინტერესებიდან გამომდინარეობს და ევროპული ინტეგრაციის სახელით საფრთხე არ უნდა შევქმნათ მედიებისთვის. ვფიქრობ, ეს დირექტივები ითხოვს სხვანაირ ინტერპრეტაციას და არა ისეთს, რომელიც პროექტის სახით ვნახეთ. რაც შეეხება ცვლილებებს, რომლის მიხედვითაც სიძულვილის ენისა და ტერორიზმისკენ მოწოდების შემცველი პროგრამებისა და რეკლამის გავრცელება აიკრძალება, ამ ფუნქციების უფლებამოსილების მარეგულირებლისთვის მინიჭება, მედიისთვის ძალიან სერიოზულ საფრთხეს შეიცავს. ეს ადრე იყო თვითრეგულირების, ახლა კი რეგულირების საკითხი ხდება. მარეგულირებლისთვის გადაცემა, ჩემი აზრით, შეიძლება გახდეს იარაღი, მათ შორის პოლიტიკური იარაღი კრიტიკული და ოპოზიციური მედიის წინააღმდეგ. დიდ რისკებს ვხედავ პროექტის ასეთი სახით მიღებაში", - აცხადებს ლაშა ტუღუში.
რაც შეეხება ცვლილებას, რომლის მიხედვითაც "მაუწყებლობის შესახებ“ კანონს "პასუხის უფლების“ შესახებ ჩანაწერი ემატება, ლაშა ტუღუში ამბობს, რომ ეს მუხლიც სახიფათოა და მედიისთვის სერიოზულ რისკებს შეიცავს.
"ეს მუხლიც ასევე ძალიან სახიფათო სიახლეა ჩვენს კანონმდებლობაში. ვფიქრობ, რომ ესეც ძალიან სერიოზულ რისკებს შეიცავს მედიისთვის და შეიძლება გახდეს პოლიტიკური იარაღი კრიტიკული და ოპოზიციური მედიის წინააღმდეგ ხელისუფლების ხელში“,- ამბობს ის.
პოლიტოლოგ ვახტანგ ძაბირაძის აზრით, ეს ისეთი სენსიტიური საკითხია, ხელისუფლება მედიასაშუალებებთან და მედიაექსპერტებთან კონსულტაციების გარეშე მას არ უნდა შეეხოს. მისივე თქმით, მარეგულირებელი კომისიისთვის ზედმეტი ბერკეტების ხელში ჩაგდება და უფლებების გაზრდა ყოველთვის საფრთხის შემცველია, კომისიაზე ხელისუფლების გავლენებზე რომ არაფერი ვთქვათ.
"30 წელია ამ ქვეყანაში ყველა ხელისუფლება ცდილობს მედია რაღაცნაირად მოაქციოს კონტროლქვეშ - ზოგი პირდაპირი და უხეში ჩარევით, ზოგი - ტელევიზიებში შევარდნით, ზოგი აკრძალვით და ა.შ. მაშინ, როდესაც ქვეყანაში დემოკრატიული ინსტიტუტები არ მუშაობს, კითხვის ნიშნის ქვეშ დგას თვით სასამართლოც კი, ეს ისეთი სენსიტიური საკითხია, ამ თემას ხელისუფლება არ უნდა შეეხოს, მით უმეტეს, იმავე მედიასაშუალებებთან და მედიაექსპერტებთან კონსულტაციების გარეშე. ეს ფართო საზოგადოებრივი განხილვის თემა უნდა გახდეს და არა მხოლოდ პარლამენტის ან უმრავლესობის. ბადებს ეჭვს ის გარემოება, რომ ცვლილებების თანახმად, ფუნქციები ეზრდება მარეგულირებელ კომისიას - ვიცით, როგორ ხდება მარეგულირებლის დაკომპლექტება, სადაც, ძირითადად, ხელისუფლების გავლენაა უპირველეს ყოვლისა. იყო პრეცედენტი, როცა მარეგულირებელმა ტელევიზიით გასული სოციალური რეკლამა პოლიტიკურ რეკლამად ჩათვალა და ერთ-ერთ ტელევიზიას სანქციები დაუწესა.
როდესაც ლაპარაკია სიძულვილის ენაზე, აქაც ჩნდება კითხვის ნიშნები. ასეთ შემთხვევაში ძალიან კონკრეტულად უნდა იყოს გაწერილი ეს სიძულვილის ენა, მისი განსაზღვრება და არ უნდა იყოს ეს დამოკიდებული მხოლოდ მარეგულირებელი კომისიის წევრების მოსაზრებებზე. ხომ შეიძლება კომისიამ კრიტიკაც სიძულვილის ენად ჩათვალოს? შესაძლოა, დღეს და ხვალ ეს არ მოხდეს, მაგრამ როცა დასჭირდებათ, მაშინ გამოიყენებენ. ისეთი ნიუანსებია, რომლებიც ბადებს ეჭვს და არის ორმაგი დანიშნულების - დღეს და ხვალ შეიძლება არა, მაგრამ ერთი წლის შემდეგ, საჭიროების შემთხვევაში შეუძლია გამოიყენოს მარეგულირებელმა ეს მექანიზმები. კანონი დღეს იქნება მიღებული და ერთი წლის შემდეგ დაელაპარაკება ყველას. მეორეც, არ მესმის, რას ემსახურება ეს ყოველივე. თუ ვინმეს მიმართ არის ცილისმწამებლური, ან არასწორი განცხადება, მას არსებული კანონმდებლობითაც შეუძლია წავიდეს სასამართლოში, ეს შუალედური რგოლი რატომ არის საჭირო? გასაჩივრების შემთხვევაში, სასამართლომ ჯერ შუალედური რგოლის მიერ მიღებული გადაწყვეტილება უნდა გააბათილოს, რაც, ფაქტობრივად, საქართველოში არსებულ ვითარებაში ნებისმიერი მოსამართლის მიმართ აღქმული იქნება, როგორც ხელისუფლების მოსაზრების წინააღმდეგ მიღებული გადაწყვეტილება. ეს საფრთხეები არსებობს და როდესაც ლაპარაკია ისეთ სენსიტიურ თემაზე, როგორიცაა მედიის დამოუკიდებლობა და, ზოგადად, ადამიანის უფლებები, აქ ხელისუფლება უნდა იყოს ძალიან ფრთხილი. სამწუხაროდ, არც ერთი ხელისუფალი ამ მიმართულებით დიდ სიფრთხილეს არ იჩენდა. როგორც ჩანს, "ქართულ ოცნებასაც“ ამოუვიდა ყელში მედიის მხრიდან კრიტიკა და ამიტომ იწყებს ნელ-ნელა მისი კონტროლის მექანიზმების შექმნას. როცა კანონპროექტი არის, მაშინ დეტალური განსაზღვრება უნდა იყოს ყველაფრის, მათ შორის იმისა, რას იგულისხმება სიძულვილის ენაში.
რაც შეეხება შალვა პაპუაშვილის განმარტებას, დარწმუნებული ვარ, დირექტივის მიღება შეიძლება უკავშირდებოდეს არალიცენზირებული და კონტრაბანდული პროდუქციის გავრცელებას მედიასაშუალებებით, ტელევიზიებით და არა მოდავესა და მარეგულირებლის უფლებების გაზრდას. ლიცენზიებთან დაკავშირებით ეს იქნება შეტანილი და ამას ითხოვენს ევროკავშირი, რაც ბუნებრივია იმიტომ, რომ საქართველოში კონტრაბანდული და პირატული გზებით ხდება უამრავი დასავლური მედიასაშუალებების მიერ შესყიდული პროდუქციის გავრცელება ტელევიზიებით. ეს არ ნიშნავს იმას, რომ მარეგულირებელს გაუზარდო ფუნქციები მესამე პირთან და რეგულაციებთან დაკავშირებით. ეს ორი სხვადასხვა თემაა. ჩვენ მარეგულირებლის ფუნქციების გაზრდაზე გვაქვს სადავო და არა იქ, სადაც ლიცენზიებზე და პროდუქციის აუცილებელ შესყიდვაზეა საუბარი. ქარის წისქვილებთან ბრძოლას ჰგავს მედიაზე კონტროლის დაწესება. დღეს ინფორმაციის მიღების და გავრცელების იმდენი საშუალებაა, სოცქსელები ავიღოთ, მას ხომ ვერაფერს უზამენ? მეორეს მხრივ, შეიძლება ითქვას, რომ ტელესივრცეში ძალიან ბევრი ცილისწამებაცაა, სიძულვილის ენაც, მაგრამ ამაზე აქცენტი მარეგულირებელს კი არა, საზოგადოებას უნდა ჰქონდეს. მარეგულირებელი კომისიისთვის ზედმეტი ბერკეტების ხელში ჩაგდება და უფლებების გაზრდა ყოველთვის საფრთხის შემცველია", - ამბობს ძაბირაძე.
პოლიტოლოგის განმარტებით, ხელისუფლება მიდის იქითკენ, რომ კონტროლი დაამყაროს როგორც მედიაზე, ასევე, არასამთავრობო სექტორზეც, გახადოს ისინი მართვადი, არა - თავისუფალი, რაც არაპირდაპირი გზით დიქტატურის დამყარების მცდელობას ჰგავს.
"ხელისუფლება ცდილობს კონტროლი დაამყაროს როგორც მედიაზე, ასევე არასამთავრობო სექტორზეც, მათ სახელი გაუტეხოს საზოგადოებაში. ეს ისეთი პროცესია, ვერ გაჩერდება, ხელისუფლებას რამდენის საშუალებაც ექნება, იმდენს წაიწევს წინ. საქართველოში დიქტატურის დამყარება რეალური ძალის გარეშე წარმოუდგენელია. დღეს დიქტატურის დამყარების ბაზა არ არსებობს, ამას ადამიანური რესურსი სჭირდება. 5- მილიონიან კამბოჯაში 3 მილიონი გაწყვიტეს და მაინც გადატრიალება მოხდა. ასეთი მცირე ზომის ქვეყნებში პირდაპირი გზით დიქტატურის დამყარება გამორიცხულია. ასე რომ, შეიძლება ვიღაცას ამისი სურვილი აქვს, მაგრამ მათ უფრო ლაგამის ამოდება უნდათ მედიისთვის, მართვადი უნდათ გახადონ და არა - თავისუფალი..."