"შენ ნახე, რო­გორ იწ­ვო­და ზეცა

გა­უ­გო­ნა­რი, მღვრიე დაწ­ვი­თა,

შენ გახ­სოვს, ტყვია მე რო­გორ ამ­ცდა

და ამ­ხა­ნა­გის გულ­ში გა­ცივ­და.

რო­გორ და­ე­ცა იგი დაჭ­რი­ლი,

რო­გორ კაწ­რავ­დნენ მი­წას თი­თე­ბი

და გა­ზა­ფხუ­ლის შორი აჩ­რდი­ლი

რო­გორ მოჰ­ქონ­და დღეს გა­ფით­რე­ბით.

მაგ­რამ მი­თხა­რი, განა გიშ­ვე­ლის,

რომ შედ­რკე ახლა სიკ­ვდი­ლის გამო!

რამ­დე­ნი ნახე შენ ფეხ­შიშ­ვე­ლი

ბავ­შვი უსახ­ლო და უდედ­მა­მო!

შენ მი­დი­ო­დი... გზა იყო სის­ხლის

და ბავ­შვის თვა­ლებს უც­ვლი­და იერს...

სიკ­ვდი­ლი­სა­გან შენ ვე­რრა გიხ­სნის,

თვი­თონ სიკ­ვდი­ლი თუ არა სძლიე", - ფა­შიზ­მთან ბრძო­ლას შე­წი­რუ­ლი ქარ­თვე­ლი პო­ე­ტის მირ­ზა გე­ლო­ვა­ნის ეს ლექ­სი თუ მისი მთე­ლი ომის­დრო­ინ­დე­ლი ლი­რი­კა რო­გორ ესა­და­გე­ბა ჩვენს დღე­ვან­დელ გან­წყო­ბებს, რო­დე­საც ევ­რო­პის შუ­ა­გულ­ში რუ­სე­თის მიერ გა­ჩა­ღე­ბუ­ლი ომი მძვინ­ვა­რებს.

გთა­ვა­ზობთ სტა­ტი­ას მა­რად 27 წლის ჭა­ბუ­კად დარ­ჩე­ნილ მირ­ზა გე­ლო­ვან­ზე, გა­ზეთ "კვი­რის პა­ლიტ­რის" არ­ქი­ვი­დან:

• მირ­ზა გე­ლო­ვა­ნის სიყ­ვა­რუ­ლის ამ­ბე­ბი ძა­ფის გორ­გა­ლი­ვით ტრი­ა­ლებ­და და ათას ჭორ­სა თუ ნამ­დვილს იხ­ვევ­და...

ერთ-ერთ მო­გო­ნე­ბა­ში გაკ­რთა: ბავ­შვო­ბა­ში მირ­ზა გე­ლო­ვა­ნი ჯან­სუს­ტი იყო, ამი­ტომ დედ-მამა, შინ რომ რო­გორ­მე და­ე­კა­ვე­ბი­ნათ, ხში­რად უამ­ბობ­დნენ ლექ­სებ­სა და ზღაპ­რებ­სო. იქ­ნებ სწო­რედ იმ დრო­ი­დან ის­წავ­ლა მოს­მე­ნა, თა­ნაც, რაც ეს­მო­და, წარ­მო­ი­სა­ხავ­და ხოლ­მე. აი, მო­დის მისი ბიძა - შაქ­რო გე­ლო­ვა­ნი, მო­ას­ხი­ვებს შუქ­სა და სი­კე­თეს. ია­რაღ-ას­ხმუ­ლია, დროა ასე­თი: სა­ი­დან გა­მო­ტყვრე­ბა ჩა­საფ­რე­ბუ­ლი ტყვია, არა­ვინ იცის. მო­დის შაქ­რო და თა­ვი­სი მა­მის, მღვდელ ოტია გე­ლო­ვა­ნის ლოც­ვა მოჰ­ყვე­ბა: და­ი­ფა­რე, სწო­რი და მარ­თა­ლი გზა მი­ე­ციო... ოტია ცა­გე­რის რა­ი­ო­ნი­დან გა­და­სუ­ლა თი­ა­ნეთ­ში სა­ცხოვ­რებ­ლად. რო­გორც მირ­ზა გე­ლო­ვა­ნის სახლ-მუ­ზე­უ­მის დი­რექ­ტო­რის, ციცო გა­ბი­და­უ­რის მო­გო­ნე­ბა­ში წე­რია, მას დიდ მო­ძღვრად მი­იჩ­ნევ­დნენ. ოტი­ას 7 შვი­ლი ჰყო­ლია. ცნო­ბა არც ერთი მათ­გა­ნის შე­სა­ხებ არ მოგ­ვე­პო­ვე­ბა, ცნო­ბი­ლია მხო­ლოდ მისი ერთი შვი­ლის, მირ­ზას ბი­ძის, შაქ­რო გე­ლო­ვა­ნის სა­ხე­ლი, რო­მელ­მაც მირ­ზას თო­ფის სრო­ლა ას­წავ­ლა და მო­ნა­დი­რედ გა­მო­ზარ­და. შაქ­რო ქა­ქუ­ცა ჩო­ლო­ყაშ­ვი­ლის მე­გო­ბა­რი ყო­ფი­ლა...

ჰოდა, იჯდა პა­ტა­რა ბიჭი თი­ა­ნე­თის სი­ცი­ვით შე­ჭირხლულ ფან­ჯა­რას­თან და ოც­ნე­ბა­ში თა­ვა­დაც ჩოხა-ახა­ლუ­ხი­ა­ნი, ია­რა­ღას­ხმუ­ლი მის­დევ­და შაქ­რო ბი­ძი­ას ბი­ლიკ-ბი­ლიკ. იქ­ნებ დედა ეხ­ვე­წე­ბო­და კი­დეც იმ წარ­მო­სახ­ვა­ში: არ წახ­ვი­დე, რეზო, სა­ში­ში­აო... დიახ, რეზო, რად­გან მირ­ზა გე­ლო­ვანს რეზო ერ­ქვა, მირ­ზა მისი ლი­ტე­რა­ტუ­რუ­ლი ფსევ­დო­ნი­მი იყო. რეზო კი მი­დი­ო­და. უკან ღი­მი­ლით იხე­დე­ბო­და და ძლი­ერ მარ­ჯვე­ნას მაღ­ლა სწევ­და, ხელ­ში მოხ­დე­ნი­ლად ეჭი­რა ია­რა­ღი. ვერც კი წარ­მო­იდ­გენ­და, რომ გა­ვი­დო­და დრო და მარ­თლა წა­ვი­დო­და, ნამ­დვილ ომს გა­მოც­დი­და... ჯერ თა­მაშ-თა­მაშ უნდა ევაჟ­კა­ცა, სიზ­მარ-სიზ­მარ ეომა, ჯერ უნდა გაზ­რდი­ლი­ყო.

და კი­დევ იყო ერთი ამ­ბა­ვი, რო­მე­ლიც ასე­ვე მის­წვდე­ნო­და მის ყურს, ამ­ბა­ვი ძვე­ლი იყო და თით­ქოს არაფ­რის მთქმე­ლი. ეს მისი დე­ი­დაშ­ვი­ლე­ბის ოჯახ­ში მომ­ხდა­რა. მარო გონ­ჯი­ლაშ­ვი­ლი მი­ამ­ბობს: - ქა­ქუ­ცა­სა და ბოლ­შე­ვი­კე­ბის შე­ტა­კე­ბა­ში ჩვე­ნი კა­მე­ჩი მოკ­ვდაო. იმ დღეს სა­ძო­ვარ­ზე კა­მეჩს ზაქი მო­უ­გია. კა­მე­ჩი სო­ფელ­ში იმ დროს შე­მო­სუ­ლა ზა­ქი­ა­ნად, ქა­ქუ­ცა­სა და მის რაზ­მე­ლებს ტყვი­ას რომ აწ­ვი­მებ­დნენ. მოჰ­ყვა სრო­ლა­ში... მერე ჩვე­ნებს ენა­ხათ: მკვდარ კა­მეჩს ძუ­ძუ­ზე ეჭი­დე­ბო­და ზაქი.

მარო გონ­ჯი­ლაშ­ვი­ლის დედა ანა და მირ­ზას დედა - ევა მა­ჩუ­რიშ­ვი­ლი ბი­ძაშ­ვი­ლე­ბი იყ­ვნენ. ერთი სახ­ლის გა­ნა­ყოფ­ში ცხოვ­რობ­დნენ. ჰოდა, კა­მე­ჩის ამ­ბა­ვიც არა­ერ­თხელ თქმუ­ლა მათ სახ­ლში. სი­ცო­ცხლის ბო­ლომ­დე გაჰ­ყვე­ბო­და ეს სუ­რა­თი მზის სხი­ვებ­თან მო­თა­მა­შე მირ­ზა გე­ლო­ვანს - ზა­ქი­სა თუ ზვა­რა­კი­სა...

...რომ წა­მო­ი­ზარ­და, შე­უყ­ვარ­და და აი, აქ და­ი­წყო საგ­მი­რო თავ­გა­და­სავ­ლე­ბი. მირ­ზას პირ­ვე­ლი შეყ­ვა­რე­ბუ­ლი, ულა­მა­ზე­სი მა­რი­ამ ცა­ლუ­ღე­ლაშ­ვი­ლი ტექ­ნი­კუმ­ში სწავ­ლის დროს გა­უც­ნია. თურ­მე ეხ­ვე­წე­ბო­და, ცო­ლად გა­მომ­ყე­ვიო... მა­რი­ა­მის ქა­ლიშ­ვი­ლი, თა­მარ და­ვი­თა­ია, პო­ე­ტის ფსევ­დო­ნიმს - "მირ­ზა", სწო­რედ თა­ვი­სი დე­დის სა­ხელს უკავ­ში­რებს. რე­ზოს კლა­სელ­საც გა­უხ­სე­ნე­ბია: "მირ-მარ", "მარო-რეზო", "მირ­ზა"... წერ­და ხოლ­მე რე­ზოო. დარ­დობ­და, - მარო უარს მე­უბ­ნე­ბაო. ზოგი ამ­ბობს, იმ დრო­ი­დან გა­და­წყვი­ტა ლი­ტე­რა­ტუ­რუ­ლი ფსევ­დო­ნი­მის აღე­ბაო, მაგ­რამ იმ დრო­ი­დან არა­ფე­რი გა­და­უ­წყვე­ტია, რად­გან პირ­ვე­ლი ლექ­სი თბი­ლის­ში რე­ზოს სა­ხე­ლით ჩა­მო­ი­ტა­ნა.

ეს ლექ­სი რაჟ­დენ გვე­ტა­ძის მო­თხრო­ბა­ში, "ლა­შა­უ­რის სა­ღა­მო­ე­ბი", გა­მოჩ­ნდა:

"თეთ­რი მიწა

დე­და­მი­წა შე­ი­მო­სა თეთ­რი სა­მო­სე­ლით, /თეთრ კა­რა­ვებს და­ემგვა­ნენ ატე­ხი­ლი მთე­ბი./ მახ­სოვს შენი გუნ­და­ო­ბა უხელ­თათმნო ხე­ლით,/ ახ­ლაც მინ­და შენი ნახ­ვა, ახ­ლაც მე­ნატ­რე­ბი./ ჩემი გრძნო­ბა ძლი­ე­რია, რო­გორც ქა­რიშ­ხა­ლი,/ სის­პე­ტა­კით შე­მო­სი­ლი, ვით ეს თოვ­ლი წმინ­და./ მო­მა­გონ­და შენს სა­ხე­ზე პა­წა­წი­ნა ხალი,/ და თუ შენი ღი­მი­ლი მსურს,/ შენი გუ­ლიც მინ­და".

მარო გონ­ჯი­ლაშ­ვი­ლი მიყ­ვე­ბა: ჩემი კლა­სე­ლის, სა­ხალ­ხო მომ­ღერ­ლის, ნეს­ტორ ხა­ი­ა­უ­რი­სა და პოეტ ალა­ზა ხა­ი­ა­უ­რის და, სარა, უყ­ვარ­და რე­ზოს და ეს ლექ­სიც მას მი­უ­ძღვნა.

სხვებ­მა ეს ხა­ლი­ა­ნი სახე ფი­ლო­ლოგ ნელი ჭყო­ნი­ას და­უ­კავ­ში­რეს...

კი­დევ რო­გორ ამ­ბებს აღარ ჰყვე­ბოდ­ნენ: მირ­ზამ ქე­თე­ვან ბურ­ჯა­ნა­ძე (შემ­დგომ უნი­ვერ­სი­ტე­ტის პრო­ფე­სო­რი) მისი ლექ­სე­ბით გა­იც­ნოო. ქე­თე­ვანს ლექ­სე­ბის ორი რვე­უ­ლი და­უ­კარ­გავს. მოგ­ვი­ა­ნე­ბით, როცა მე­გობ­რებ­მა უკან მი­უ­ტა­ნეს, ბოლო ფურ­ცელ­ზე მირ­ზას ხე­ლით მი­ნა­წე­რი წა­ი­კი­თხა: "უც­ნობ პოეტ ქალს, ვისი ლექ­სე­ბიც მე წა­ვი­კი­თხე, მისი ნე­ბარ­თვის გა­რე­შე":

"ხომ შე­იძ­ლე­ბა ჰან­გე­ბი მწვე­ლი/გა­ი­მე­ო­რონ შენს ლექ­სე­ბი­დან/და და­იღ­ვა­როს ნელი სურ­ნე­ლი/ამ და­უ­ბეჭ­დავ ხელთნა­წე­რი­დან./დარ­დებს თუმც გული გა­უკ­ვე­თია,/მი­დი­ხარ, და გზებს არ უჩანს ბოლო,/ეს სუ­ლერ­თია, ჰო, სუ­ლერ­თია,/თუნ­და და­იწ­ვა, თუნ­და იცხოვ­რო".

მირ­ზას მე­გო­ბარ­მა, თინა მაქ­სი­მე­ლაშ­ვილ­მა, ფრონ­ტი­დან მის­თვის გა­მოგ­ზავ­ნილ ლექსს - "ნუ მწერ", პა­სუ­ხად კონ­ვერ­ტით იის კონა გა­უგ­ზავ­ნა, არა­და, მირ­ზა ამ დროს სა­ცო­ლედ აღი­ა­რე­ბულ ნინო ახვლე­დი­ანს სწერ­და ლექ­სებ­სო...

მოკ­ლედ, მირ­ზა-რეზო გე­ლო­ვა­ნის ამ­ბე­ბი სიყ­ვა­რუ­ლის ძა­ფის გორ­გა­ლი­ვით ტრი­ა­ლებ­და და ათას ჭორ­სა თუ ნამ­დვილს იხ­ვევ­და. მარო გონ­ჯი­ლაშ­ვილ­მა მი­ამ­ბო: რეზო ათი წლით იყო ჩემ­ზე უფ­რო­სი. ახ­მე­ტა­ში დე­ი­დას­თან ვი­ყა­ვი სტუმ­რად. ერთ სა­ღა­მოს რეზო მო­ვი­და, დე­ი­და­ჩე­მის ქმარს ეუბ­ნე­ბო­და: - გა­მო­პა­რუ­ლი ვარ, მე და ჩემ­მა "ხა­ზე­ინ­მა" ერ­თმა­ნე­თი ვთო­ფე­თო. ეს "ხა­ზე­ი­ნი" იყო შემ­დეგ­ში გა­ზეთ "კო­მუ­ნის­ტის" რე­დაქ­ტო­რი ვა­ლე­რი­ან ხა­ტი­აშ­ვი­ლი, იმ­ხა­ნად სო­ხუ­მის გა­ზე­თის - "საბ­ჭო­თა აფხა­ზე­თის" რე­დაქ­ტო­რი. მირ­ზაც იქ მუ­შა­ობ­და. ხა­ტი­აშ­ვილს ცო­ლად ჰყავ­და სო­მე­ხი ვაჭ­რის ულა­მა­ზე­სი ქა­ლიშ­ვი­ლი, გვა­რად მირ­ზა­ბე­კო­ვა. ერ­თმა­ნე­თი ვთო­ფე­თო, რომ თქვა, მა­შინ რას ვი­ფიქ­რებ­დი, მერე კი გა­მიჩ­ნდა ეჭვი, რომ შე­იძ­ლე­ბა კი­დეც მოს­წონ­და მირ­ზა­ბე­კო­ვა და უსი­ა­მოვ­ნე­ბაც იმი­ტომ მოხ­და... მახ­სოვს, ახ­მე­ტა­ში, დი­ლით რომ ავ­დე­ქით, გა­მაფრ­თხი­ლა, - არ თქვა, რომ მნა­ხეო! მეც არ მით­ქვამს. 1939 წელს, ჯარ­ში რომ მი­დი­ო­და, მო­ვი­და გა­მო­სამ­შვი­დო­ბებ­ლად. მა­შინ დე­და­ჩემს უთხრა, - მა­რომ გი­თხრა, ახ­მე­ტა­ში რომ მნა­ხაო?.. დე­დამ - არა­ფე­რი ვი­ციო.

- არ გით­ქვამს, რომ მნა­ხეო? - ახლა მე მომ­ხე­და ღი­მი­ლით.

- ხომ მი­თხა­რი, არა თქვაო, - მი­ვა­გე­ბე.

- აბა, ჩემ­გან ერთი კარ­გი კაბა გე­კუთ­ვნი­სო.

იმან ხომ ვერ მი­ყი­და კაბა - ომი­დან ვერ დაბ­რუნ­და, სა­მა­გი­ე­როდ დე­და­მის­მა მი­ყი­და ლა­მა­ზი კაბა.

მა­როს არ ალო­დი­ნეს და­ნა­პი­რე­ბი... თა­ვად ევა კი უსას­რუ­ლოდ, სიკ­ვდი­ლამ­დე ელო­და შვი­ლის დაბ­რუ­ნე­ბას. ელო­და...

ახლა გე­ლო­ვა­ნის სა­სიყ­ვა­რუ­ლო ამ­ბებ­სა და თო­ფის სრო­ლა­ში ძნე­ლად გა­ერ­კვე­ვი კაცი, მაგ­რამ... ეგე­ბა და მარ­თლა უყ­ვარ­და მირ­ზა­ბე­კო­ვა, უყ­ვარ­და ისე ძლი­ე­რად, რომ ფსევ­დო­ნი­მად მირ­ზა აირ­ჩია... თო­რემ ზოგი რომ ამ­ბობს, აღ­მო­სავ­ლუ­რი პო­ე­ზი­ის სიყ­ვა­რუ­ლი­თო, ამი­სი სა­ბუ­თი ნაკ­ლე­ბად არის მის შე­მოქ­მე­დე­ბა­ში.

ძა­ლი­ან ლა­მა­ზი იყო მირ­ზა. ოქ­როს­ფე­რი თმა ჰქონ­და, ტან­მა­ღა­ლი, თა­ვის­წვე­რა, მა­მა­ცი მო­ნა­დი­რე, მე­ბა­დუ­რი. რა გა­საკ­ვი­რია, რომ ყვე­ლას ად­ვი­ლად ხიბ­ლავ­და! და­ბა­დე­ბუ­ლა მარ­ტში, როცა თი­ა­ნეთ­ში გა­ზა­ფხუ­ლის მო­ლო­დი­ნით დაღ­ლი­ლი თი­ა­ნე­თე­ლე­ბი ბუ­ხარ­თან მო­იფ­შვნე­ტენ დამ­ზრალ ხე­ლებს, და ყვე­ლა­ზე ძლი­ე­რად მი­ე­ცე­მოდ­ნენ კარ­გის მო­ლო­დინს... და­ბა­დე­ბუ­ლა 1917 წლის 2 მარტს... მისი დედ­მა­მიშ­ვი­ლე­ბი­დან ზრდას­რუ­ლო­ბამ­დე ყვე­ლამ ვერ მი­აღ­წია, გა­დარ­ჩა მხო­ლოდ სამი: რო­ე­ნა, რუ­სუ­და­ნი და თე­ი­მუ­რა­ზი.

ოჯახ­ში ხში­რად მღე­როდ­ნენ. მირ­ზა ფან­დურ­ზე უკ­რავ­და, დე­და­მი­სი - გი­ტა­რა­ზე. მათ მოს­მე­ნას არა­ფე­რი სჯობ­და... იკ­რი­ბე­ბოდ­ნენ ნა­თე­სა­ვე­ბი, იშ­ლე­ბო­და სუფ­რა და რეზო-მირ­ზას მზის შუქი ადგა ოქ­როს­ფერ თმა­ზე. მოხ­დე­ნი­ლად გა­და­ა­ბი­ჯებ­და ხოლ­მე კა­რის ზღურ­ბლს. რომ მი­დი­ო­და, თავი ჩოხა-ახა­ლუ­ხი­ა­ნი წარ­მო­ედ­გი­ნა, გინ­დაც უბ­რა­ლო პე­რან­გი სცმო­და... და სულ­ში ნაღ­ვერ­და­ლი­ვით უფეთ­ქავ­და ამ­ბა­ვი ზა­ქი­სა და კა­მე­ჩი­სა...

და მერე, როცა მირ­ზა გე­ლო­ვა­ნი ომი­დან ვერ დაბ­რუნ­და, როცა მისი ლექ­სე­ბის კრე­ბუ­ლი გა­მო­ვი­და, მის­მა დამ - რუ­სუ­დან­მა, მარო გონ­ჯი­ლაშ­ვილს აჩუ­ქა ერთი წიგ­ნი მი­ნა­წე­რით: "ძვირ­ფა­სო მარო, წა­ი­კი­თხავ, გული დაგ­წყდე­ბა და ორი­ვე­ნი შე­გე­ცო­დე­ბით".

უფრო არ გაგ­ვე­მე­ტე­ბით... იქ­ნებ ყვე­ლა­ზე მე­ტად უხ­დე­ბო­დეს კი­დეც მირ­ზა გე­ლო­ვა­ნის­ნა­ირ ვაჟ­კა­ცებს არ­გა­მე­ტე­ბის გრძნო­ბა...

ავ­ტო­რი: ლელა ჯი­ყაშ­ვი­ლი