"ნაღალატევით მოკლულის, ლუკანთ ლევანის" ამბავი - ვაჟა-ფშაველას შვილის ტრაგიკული ბედი: ქაქუცას შეფიცულებთან კავშირი, დახვრეტა, მისი ოჯახის დევნა

"შეუძლებელს მე არაფერს ვთხოულობ. პირადად ჩემი თავი ჯანდაბას, ხოლო ჩემმა შვილმა რა დააშავა, რომ როგორც მისი მამაა გარიყული და მივიწყებული, ჩემს შვილსაც ასე გულგრილად ეპყრობა საზოგადოება. ნორჩ, ახალგაზრდა კაცს, რომელსაც სწავლა-განათლება ეჭირება, რომელიც შეიძლება ფრიად სასარგებლო კაცი დადგეს. ჩემმა შვილმა, როგორც სხვა ათასმა, მოწმობით დაამთავრა სათავადაზნაურო გიმნაზია და უსახსრობის გამო ორი წელიწადია შინა მყავს სოფელში და ლამის, რაც უსწავლია, ისიც დაივიწყოს. ეს ჩემთვის მეტისმეტად გულსაკლავი მოვლენაა და ვგონებ, ვისაც ცოტაოდენი ჩემი პატივისცემა აქვს, არ უნდა ესიამოვნოს ეს ამბავი. ამიტომ მოგმართავთ თხოვნით, როგორც პატიოსან ქართველ კაცს, უანგარო მუშაკს, და გთხოვთ, რომ როგორმე გამგემ სარაჯიშვილის სტიპენდიებისა, დაუნიშნოს ჩემს შვილს სტიპენდია, რომ გავაგზავნო სწავლის გასაგრძელებლად ყირიმში ან სხვაგან სადმე, რათა შეისწავლოს პრაქტიკულად ყველის ან ერბოს კეთება და მისთანები, რაც ფრიად საჭიროა და გამოსადეგია მთაში, რათა ეს ცოდნა გაავრცელოს თავის თანამოძმეთა შორის. იმედი მაქვს, ჩემს თხოვნას არ დაწიხლავთ და არც მე დამგმობთ ამგვარი თხოვნისათვის.

თქვენი მარადის პატივისცემელი ვაჟა-ფშაველა".

ეს წერილი, 1910 წლის 5 ნოემბერს მისწერა ვაჟამ ნიკო ცხვედაძეს, რომელსაც განსაკუთრებულად ადარდებდა თავისი შვილის, ძმები რაზიკაშვილების პირველი სიხარულის, ძმებში პირველი ვაჟის, საამაყო და ლამაზი ბიჭის ლევან რაზიკაშვილის ბედი და იღბალი. ლევანი ვაჟას და კეკეს მეორე შვილი იყო. მემკვიდრე განსაკუთრებულად ეამაყებოდა ვაჟას და დიდ მზრუნველობასაც იჩენდა მის მიმართ. ცდილობდა შვილებიდან როგორმე მისთვის მაინც მიეცა განათლება, სადმე სამსახურში ჩაეყენებინა, მაგრამ ვაჟას ამ თხოვნას, როგორც ჩანს, ყურადღება არ მიაქციეს, რადგან ლევანსაც ისევ გორისთვის მიუმართავს და სამსახურიც იქ მიუციათ, აქ მან სოცუზრუნველყოფის გამგეობა ჩაიბარა, ბინად კი ბიძა-თედოსთან ცხოვრობდა, სოფელ ხელთუბანში. ვაჟა, როცა საშუალება მიეცემოდა სულ ცდილობდა თავის შვილთან ერთად ყოფილიყო, სადაც წავიდოდა ლევანიც თან წაეყვანა. ერთხელ, მამა-შვილი სოფელ კაწალხევში ყოფილან წვეულებაზე მიპატიჟებულები. ლევანს თავისი კარგი ცეკვით ხალხი აღტაცებაში მოუყვანია, ვაჟას კი გაჰღიმებია: "მე ის მინდოდა, სწავლა თავში შესვლოდა, მაგას ფეხებში წასვლიაო, თუმცა ჩვენს დროში ფეხებს უფრო ფასი დაედო, ვიდრე თავსაო".

ძალიან მალე ლევანმა ულამაზესი, 17 წლის ქერა, ცისფერთვალება გოგო გაიცნო - თამარ მთვარელიძე, რომელიც მაშინვე მოეწონა. ლევანიც არანაკლებ წარმოსადეგი კაცი იყო. გორში, დღემდე ამბობენ: "ცოლი ხომ ლამაზი ჰყავდა, მაგრამ ლევანს მაინც ვერ შეედრებოდა. ეგეთი დახვეწილი, ინტელიგენტი კაცი იშვიათიაო".

რთვლობის დროს, ქეიფის შემდეგ, თედო რაზიკაშვილს ახალგაზრდები და თავისი ქალებიც ერთ ოთახში, იატაკზე დაგებულ, ერთ დიდ ფარდაგზე დაუწვენია. დაუწყიათ ხუმრობა თამარისა და ლევანის წაწლობაზე (ფშაურად ერთმანეთთან დაწვენაზე) და ამ ხუმრობა-ხუმრობაში კი, ერთმანეთი შეჰყვარებიათ. თამარის ძმა, იოსები მეგობრობდა ლევანთან. ლევანმაც ამ საბაბით მოუხშირა მათთან სტუმრობას, მაგრამ თამარი სულ გარე-გარე უვლივდა.

"ეს ის დრო იყო - იგონებდა ღრმა სიბერის ჟამს თამარი - ქალებს, რომ გვაშინებდნენ, ახალგაზრდა კაცის ჩოხის კალთა არ შეგეხოთ, თორემ დაფეხმძიმდებითო. ერთხელაც, ლევანი ჩვენთან მოვიდა, ჩოხაზე ღილი აწყვეტოდა. დედამ მითხრა: აიღე ნემს-ძაფი, დაუკერეო. მივედი, ხელის კანკალით ვუკერებდი შორიდან, თან გული ამოვარდნაზე მქონდა, ვშიშობდი ჩოხის კალთა არ შემხებოდა და ასე დავუკერე ღილიო". ნიშნობაც მალე შედგა, მაგრამ ვაჟას არ შეატყობინეს, რადგან დედინაცვალის ენის გამო ლევანი იმ დროს განაწყენებული ყოფილა, ნაჩქარევად გადახდილი ქორწილი ერთ კვირას გაგრძელდა, რადგან ვაჟა გვიან ჩამოვიდა გორში. ეკლესიაში ჯვრისწერის დროს, რაკი ახალგაზრდებს ვაჟაც მიჰყვებოდა, ფეხქვეშ ხალიჩა-ფარდაგებს უფენდნენ. ჯვრისწერის შემდეგ ვაჟამ რძალს ოქროსძეწკვიანი საათი ჩამოჰკიდა. ხალხი თურმე გაიძახოდა: "ვაჟა-ფშაველასგან დალოცვილებს ჯვრისწერა რადღა უნდაო". ქორწილის შემდეგ სამახსოვრო სურათიც გადაიღეს. ვაჟა შუაში ჩასვეს შვილ-რძალმა. მან მოიბოდიშა და ოდნავ გვერდშექცევით დაჯდა, ჩამოფხავებული თვალის გამოჩენა ერიდებოდა.

ეს იყო, 1915 წლის 14 მაისს. ქორწილიდან ვაჟა თბილისში დაბრუნდა საცხოვრებლად, რადგან თავს შეუძლოდ გრძნობდა შერყეული ჯანმრთელობის გამო. გორში ლევანს ამბავი მიუტანეს: მამაშენი კვრინჩხის შეჭამანდს ნატრობსო (კვრინჩხი, გვიანი შემოდგომის ხილია). მათაც უშოვიათ და თბილისში ჩასულან ვაჟას სანახავად. ვაჟა ფეხმძიმე რძალს მუცელზე მოჰფერებია და უთქვამს: "ამბობენ, მალე ლუკა გაჩნდებაო!".

1915 წლის, 27 ივლისს, გამთენიისას ვაჟა-ფშაველა გარდაიცვალა, ლევანმა თავის პირველ შვილს ლუკა დაარქვა, ის პაპის სიკვდილის შემდეგ დაიბადა. ლუკას მოჰყვნენ ქეთევანი და პეპელა. 1920 წელს ლევანი თავის ცოლ-შვილთან ერთად ჩარგალში დაბრუნდა საცხოვრებლად და იქ განაგრძო მოღვაწეობა, უკვე როგორც სახალხო კომისარმა. ვაჟკაცობითა და სამართლიანობით გამორჩეული დიდი პოეტის ვაჟი ხალხმა უზომოდ შეიყვარა და მის სახლში, ყველა - იქაური თუ შორიდან მოსული, როგორც ტაძარში, ისე შედიოდა.

ლევან გოდერძიშვილი (ლევან რაზიკაშვილის შვილიშვილი):

- 1921 წელს, როდესაც სრულიად საქართველოში აჯანყება დაიწყო, იმჟამინდელი რეჟიმის წინააღმდეგ ფშავ-ხევსურეთში, კერძოდ, მაღაროსკარსა და ჩარგლის მიდამოებში, ქაქუცა ჩოლოყაშვილი თავის შეფიცულთა რაზმით წითელ არმიას და ჩეკისტებს დაუპირისპირდა. ვაჟას გერი ვახტანგი კი, სხვა კომკავშირელებთან ერთად ერთგულად ემსახურებოდა წითელარმიელებს. ამავე დროს, ვაჟა-ფშაველას ერთადერთი ვაჟი, ლევანი, მაღაროსკარში მსახურობდა "მილიციაში". მის დაქვემდებარებაში 25 მილიციელი იმყოფებოდა, რომლებიც არალეგალურად ეხმარებოდნენ აჯანყებულებს.

როცა გამყიდველი კომკავშირლებიდან რომელიმე მათგანი გაიგებდა ქაქუცას ადგილსამყოფელს, მაშინვე ასმენდა ჩეკისტებს. ლევანი ამ ყველაფრის საქმის კურსში იყო და სანდო კაცით აგებინებდა ქაქუცას, რათა ადგილი შეეცვალა. აჯანყების ჩახშობის შემდეგ, ქაქუცა მცირე რაზმით იმყოფებოდა ტყეში. მან შემოუთვალა ლევანს, რომ დახმარებოდა, ლევანი შეხვდა ქაქუცას და რამდენიმე მებრძოლთან ერთად აფხუშოს ტყის გავლით საიდუმლო ბილიკებით გააპარა პანკისის ხეობამდე". ცნობილია, რომ ქაქუცა და ლევანი ჯერ თელავში, შემდეგ კი თბილისის სათავადაზნაურო გიმნაზიაში ერთად სწავლობდნენ და მეგობრობდნენ. ფშავში შესვლისას მეგობრები სიხარულით, მაგრამ მაინც საიდუმლოდ შეხვედრიან ერთმანეთს. ქაქუცა ღამე, ჩუმად ასულა ლევანთან სახლში და კარგადაც უქეიფიათ.

ლუკა რაზიკაშვილის (ვაჟას შვილიშვილის) მოგონება:

"მე თეთრი ჩოხა მეცვა. ერთ-ერთმა რაზმელმა, რომლის სახელიც არ მახსოვს, მხრებზე შემისვა. მე თვალს ვერ ვაშორებდი მის თოფს. მან შემამჩნია, გამიცინა და მისივე დახმარებით, თოფი ჩემი ხელით მასროლინა."

ლევან გოდერძიშვილი:

- განშორებისას ქაქუცამ ლევანის, თეთრი ნაბადი აჩუქა. ნაბდის ბოლოში, შიგნითა მხრიდან, შავი ძაფით იყო ამოქარგული ორი ასო: "ქ" და "ჩ". გავიდა ერთი თვე და ჩეკისტებმა ლევანს ბინაზე მიაკითხეს. მანამდე ლევანმა, თავის ცოლს უთხრა, - თუ მიკითხონ, უთხროდე, რომ არ ვიცი სად არის, ერთი თვეა არ გამოჩენილაო. იმ დროს პაპა სათიბში იყო ასული მთებში. ლევანის მეუღლემ თამარმა უთხრა, - არ ვიცი, ერთი თვეა უკვე არ გამოჩენილა სახლშიო. ვაჟას მეორე ცოლმა, თამარ დიდებაშვილმა ეს საუბარი რომ გაიგო, გამოვიდა და ჩეკისტებს მიასწავლა ლევანის ადგილსამყოფელი, თანაც თავისი შვილი - ვახტანგი გააყოლა მეგზურად. ვახტანგმა ესეც არ იკმარა და იმ ხანად გორში დამკვიდრებული, ვაჟა-ფშაველას დის შვილი, მიხა რაზიკაშვილი დააჭერინა, რომელიც აღარ დაბრუნებულა თავის ოჯახში. ეს ყველაფერი სინამდვილეა და გადმოცემით ვიცი ლევანის მეუღლისგან, თამარ მთვარელიძისგან, რომელიც იმ დროს მცირეწლოვან ბავშვებთან ერთად ჩარგალში იმყოფებოდა. იმდენად შეშინებული იყო ბებიაჩემი, რომ ჩარგლიდან წამოსვლის წინ, იმ არაკაცისაგან თავდაცვის მიზნით თან ვაჟას ნაქონი თოფი გამოიყოლა.

"1922 წელს ხელებშეკრული ლევანი, სათიანეთოს, ახუნის მთაზე გადმოუყვანიათ და შარახევზე, სოფელ ლახტოში, ცნობილი მელექსის, ყრუვ-გიორგის შვილთან, ივანე მგელიაშვილთან შეუვლიათ. ივანეს, ვაჟას შვილი ხელებშეკრული რომ დაუნახავს, პოლიციელებისათვის მიუმართავს: "ვაჟას შვილს, ხელშეკრულს ნუ მაყურებინებთ, ეს ისეთი კაცის შვილია, გაქცევას არ იკადრებსო! ის ღამე ქაიფში გაუტარებიათ. გამთენიისას, ლევანს შაშხანა მოუთხოვა და თითქმის დაუმიზნებლად ხუთი ტყვია უსროლია ბოლოში მდგარ ახალგაზრდა მსხლის ხისათვის. თოფი ისევ ივანესათვის დაუბრუნებია და უთქვამს: "ეგ, ნატყვიარები ჩემს სამახსოვროდ დარჩეს.... მე აქეთ, ვეღარ ამოვივლიო".

ლევანის ქალიშვილის ეკატერინე რაზიკაშვილის მოგონება:

"როგორც კი, ლევანი დაუჭერიათ, შეშინებულ დედას მთელი ნაწერები, რაც კი რამე ყოფილა, ბუხარში შეუყრია. ვაჟასიც ბევრი ყოფილა, ლევანისაც, მაგრამ იქვე ყოფილა ქაქუცა ჩოლოყაშვილისა და სხვა მეგობრების წერილები. იმათი გარჩევის დრო აღარ იყოო.

ლევანი კარგა ხანს თიანეთში ჰყოლიათ, მერე თბილისში, მეტეხში ჩამოუყვანიათ და დახვრეტა მიუსჯიათ. შეშფოთებულა ქართული ინტელიგენცია, ლევანის ხსნა უცდიათ: შალვა დადიანს, პავლე ინგოროყვას, ალექსანდრე აბაშელს, ნატო ვაჩნაძეს და სხვებს. იმ დროისთვის ყველზე სახელოვანი ქალები სერგო ორჯონიკიძესთან შესულან და უთხოვიათ, - ვაჟას შვილია და ნუ დახვრეტთო, "რკინის კომისარს" კი უპასუხია, - ვაჟას შვილი კი არა, ცოცხალი რომ იყოს, ვაჟასაც დავხვრიტავდიო!"

ეკატერინე რაზიკაშვილის კიდევ ერთი მოგონება:

"მეტეხის ციხეში რომ ჰყოლიათ მამა, დედა ჩამოსულა ჩარგლიდან მის სანახავად. მაშინ უთქვამს მამას, მე შეიძლება გავიქცე და აბა, შენ იცი, ბავშვებს როგორ მიხედავო. დედა შეშფოთებულა, - რა გჭირს გასაქცევი ვაჟას შვილს, ეგ არ გააკეთო, არ შეცდე, გაქცევის დროს მოგკლავენ და იცოდე, შვილებსაც დავხოცავ და თავსაც მოვიკლავო. მეტეხის ციხიდან ვინმე ზანდუკელს უნდოდა თურმე გაეპარებინა ლევანი, მაგრამ მამამ არ ისურვა თუ ვეღარ მოახერხეს, არ ვიცით. დედას გაქცეული ეგონა თურმე, რადგან სამი წელი ჩარგალში ეძებდნენ".

ნაწყვეტი ლევან რაზიკაშვილის დაკითხვის ოქმიდან (1922 წლის 23 ნოემბერი):

" - ხევსურეთიდან გააცილეთ თუ არა ჩოლოყაშვილის ბანდა ჩარგლის გავლით 6 ვერსში სოფლიონ-არტანის თემში და იქიდან პანკისის ხეობაში?

- …მივედი რა სოფელ ხომში, შევხვდი ქაქუცა ჩოლოყაევს სამ მეგობართან ერთად, რომელმაც მომმართა: სად არის თქვენი დაპირება, რატომ არ ჩამოხვედით ხევსურეთში, ამჯერად ვეღარ გაგიშვებო და მას უნდა გავყოლოდი. მე შევუერთდი რა მას, მივედი ჩარგლამდე და სოფლიონსა და პანკისის ხეობაში არ ვყოფილვარ.

- როგორ დასცილდით ჩარგალში ჩოლოყაევს და საითკენ გაემართა ის?

- მან მე გამიშვა და მომცა დავალება: მომემზადებინა მასა (ხალხი) და კონკრეტულად ფშავლები, და როდესაც ჯარების წინააღმდეგობა შესუსტდებოდა, ხევსურები ამეჯანყებინა ზურგში და დაწყებულიყო შეიარაღებული აჯანყება, თავად კი ამბობდა, რომ მიეშურებოდა კახეთში.

- ჩოლოყაევთან და მის მიერ მოცემულ დავალებასთან დაკავშირებით თქვენ აცნობეთ თუ არა შესაბამის დაწესებულებას?

- არა.

- აღიარებთ, რომ იყავით ჩოლოყაევის [რაზმის] აქტიური წევრი და საიდუმლოდ ინახავდით მის ყველა მოქმედებას და ამით ხელს უწყობდით მას?

- ვაღიარებ, რომ ჩემი უმოქმედობით ვიყავი ჩოლოყაევის [რაზმის] წევრი.

- ფშავ-ხევსურეთის მიმართ ჩატარებული ოპერაციის დროს თქვენ თვითნებურად წახვედით სამსახურიდან?

- დიახ, წამოვედი სამსახურიდან და ვიყავი უმოქმედოდ”.

ლელა რაზიკაშვილი (ბაჩანას შთამომავალი):

- 1923 წლის 16 თებერვალს ლევანი დახვიტეს! თუმცა, მანამდე, ცოტა ხანს შეჩერებული იყო საქმე. პაპაჩემი, გიორგი რაზიკაშვილი ყვებოდა: სანდრო, ვაჟას უმცროსი ძმა, რომელიც თბილისში, მლეთის ქუჩაზე ცხოვრობდა, თითქმის ყოველდღე დადიოდა მეტეხის ციხეში და პატიმრისთვის ხან რა მიჰქონდა და ხან - რა. არსებობდა ძალიან ბევრი ვერსია გაქცევის შესახებ. ჩემს ოჯახში, მამაჩემისაგან გამიგონია, რომ რაღაც პატარა იმედის ნაპერწკალი ჰქონდათ, იმისი, რომ გაიქცა... მაგრამ დახვრეტის განაჩენი უვე გამოტანილი იყო! ერთ-ერთი ვიზიტის დროს მეტეხის ციხეში, სანდრო რაზიკაშვილი ამანათით ხელში დაბრუნდა უკან, ამანათი არ მიიღეს... ის შემოსულა სახლში ჩუმად, მძიმე ნაბიჯებით მისულა შუაში მდგომ მრგვალ მაგიდასთან, გავარდნია ამანათი ხელიდან და დაუწყია ტირილი.

ლევანის შვილთაშვილი თამრიკო რაზიკაშვილი:

- საზოგადოებამ ხომ იცოდა რატომაც დატოვეს ჩარგალი? როგორც "ერის მტრის შვილები", ისე წამოვიდნენ. ბებია სულ მაგას ეუბნებოდა შვილებს, მამას და მამიდებს, - არსად თქვათ, რომ რაზიკაშვილები ხართ, თქვით, რომ ხართ მთვარელიძეებიო. მას არ უნდა ჩარგალის დატოვება-ლევანის კერიის გაციება... ხშირად თურმე ტყეშიც კი გადიოდა ღამის გასათევად ხელაშვილის დასთან - სალომესთან ერთად. ორივეს შიში ჰქონდათ დაჭერის, ერთს, როგორც "მავნებლის" მეუღლეს, მეორეს კიდევ, როგორც "ყაჩაღის" დას. გორიდან, იოსებ მთვარელიძე, ბებიას ძმა ასულა ჩარგალში, რადგან აუტანელი გახდა მათთვის იქ ყოფნა და აქეთ წამოუყვანია.

ვაჟას შვილიშვილის ლუკა რაზიკაშვილის მოგონება:

"ცხადად მახსოვს ის დღე, როცა მე, დედაჩემი და ჩემი დები ჩარგალს ვტოვებდით. გორიდან ბიძები ჩამოვიდნენ. დედა ცხენზე იჯდა, ცხენზე ვიჯექი მეც. ხურჯინში კი, აქეთ-იქით, ჩემი დები, ქეთევანი და პეპელა ისხდნენ. შიმშილისაგან სულს ძლივს ვღაფავდით. იმ დღიდან, დიდი ხნის განმავლობაში, ხალხის მტრის შვილებად ვითვლებოდით... ამის გამო, ჩუმად ბევრჯერ მიტირია..."

ეკატერინე რაზიკაშვილის მოგონება:

"1928 წლამდე, სანამ დედიძმა გარდაიცვლებოდა, არაფერი გვიჭირდა. თავის შვილებზე მეტად ჩვენ გვპატრონობდა. მერე კი დაიწყო ჩვენი უბედურება! ყველამ ზურგი შეგვაქცია, თუმცა დედაც იმას ცდილობდა, რომ შეუმჩნეველი ვყოფილიყავით. არ ვიცით, მითითება ჰქონდათ თუ თავისით აკეთებდნენ, აქედანაც აყრა და გაყრა უნდოდათ ჩვენი. მამას ნაყიდ ნაკვეთზეც არ გვაყენებდნენ, რომელიც ვაჟასგან მიცემულ 50 მანეთად იყო ნაყიდი. იოსების გარდაცვალების შემდეგ მისი შვილ-რძალი მტრად გადაგვეკიდნენ, გვყრიდნენ სახლიდან, მაგრამ სად უნდა წავსულიყავით? იმ ოთახს, რომელშიაც ჩვენა ვცხოვრობდით, სახურავი გადახადეს, თოვლი და წვიმა ზედ დაგვდიოდა. დედა საწოლის თავზე გადაჭიმავდა საწვიმარს და იქ ვიყავით შეყუჟულები. ღმერთმა ნათელში ამყოფოს თადეოზ გოზალიშვილი და იმისი შვილი თამარი. იმას ეთქვა მამამისისათვის, - პეპელას ღამე რომ სძინავს, წვიმა ასველებს ხოლმეო. მეორე დღეს მოვიდა თადეოზი და თავის სახლში წაგვიყვანა, შემდეგ ხალხს ხმამაღლა გამოუცხადა, - ლევან რაზიკაშვილის ქვრივ-ობლებს სახლი უნდა ავუშენოთო. ნახევარზე მეტი ფული თვითონ დადო და ისე აგვიშენეს სახლი, დედა არაფერზე შეუწუხებიათ.

30-იან წლებში, დედა თავს იკლავდა შრომით. ხშირად ღამის ცვლაშიც კი მუშაობდა. ერთხელ, ფიზიკა-მათემატიკის მასწავლებელმა ჭიჭინაძემ, სულ არაფერზე მიღრიალა, - თქვენი დრო წავიდა, რაზიკაშვილებო, ჩოხა-ახალუხით რომ დაიჯგიმებოდით სულო! დედაც იმასა ცდილობდა, რომ არავის გავხსენებოდით, შეუმჩნეველები ვყოფილიყავით და ამას ცდილობდა, ვაჟას გერი - ვახტანგ რაზიკაშვილიც! ყველას უმტკიცებდა და არწმუნებდა, - მამაჩემ ვაჟას ერთადერთი მემკვიდრე მხოლოდ მე დავრჩიო. მისი ჰონორარია თუ სხვა რამ, მე მეკუთვნისო. ამიტომ იყო, რომ არც გულქანისა და არც თამარისა იცოდა რამე საზოგადოებამ..."

ლამარა რაზიკაშვილი, ბაჩანას შვილიშვილი:

- 1961 წელს, ვაჟა-ფშაველას იუბილეს რომ ამზადებდნენ, მოსაწვევებისათვის თბილსში ჩავიდა ლევანის ქალიშვილი, ქეთევან (პეპელა) რაზიკაშვილი. მწერალთა კავშირში, სერგი ჭილაიასთან მივიდა და თავისი ვინაობა გაუმხილა. ბატონი სერგი ფეხზე წამოვარდნილა გაოცებული, - რას მეუბნებით, ლევანის ქალიშვილი ბრძანდებითო?! ვახტანგისაგან ჩვენ ვიცოდით, რომ ლევანს არავინ დარჩენია, როგორ, მან არაფერი იცოდა თქვენს შესახებო? - ყვიროდა თურმე. ამის შემდეგ, ბატონ სერგის, ერთჯერადი დახმარების სახით, ლევანის ქვრისათვის, თამარისათვის, საკმაოდ დიდი თანხა გამოუწერია. როგორღაც ეს ამბავი ვახტანგს გაუგია, მისულა მწერალა კავშირში და ბუღალტრისთვის უთქვამს, - დედაჩემია თამარ რაზიკაშვილი და ეგ თანხა მისთვის არის გამოწერილიო. ასე გულდაგულ ცდილობდა ვახტანგი ლევანის კვალის წაშლას და იცით, რატომ? პირველ რიგში შურით, რადგან ლევანი გამორჩეულად ნიჭიერი და ყოველგვარი სიკეთით იყო შემკული. დახვრეტის შემდეგაც კი, მას ცნობდნენ როგორც ვაჟა-ფშაველას ღირსეულ შვილს, ვახტანგის კი, პატივს არავინ სცემდა. როგორც უვარგისსა და "მამის" შემარცხვენელს. პავლე პაპას ვაჟები კარგად აღზრდილები და საოცრად ნიჭიერები იყვნენ, ასეთივენი იყვნენ მისი შთამომავლები - კეთილშობილები, პატრიოტები და ერთმანეთის მოსიყვარულენი. აი, ვახტანგი კი საერთოდ არ ჰგავდა მათ, რაც დაამტკიცა კიდეც თავისი ქმედებით. ბოლოსდაბოლოს, ხალხმა ხომ უნდა იცოდეს სიმართლე.

მრავალი წლის შემდეგ, ლევანის შვილიშვილს, ნინო რაზიკაშვილს პაპის რეაბილიტაციისათვის უზრუნია.

საქართველოს უშიშროების არქივისათვის მიუმართავს და იქიდან ასეთი ცნობა მიუღია:

"1997 წლის, 16 დეკემბერს, 1, 3, 6, 7 მუხლებით, საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 243.244 მუხლებით ვამტკიცებ: დაკმაყოფილდეს ნინო ლუკას ასული რაზიკაშვილის მოთხოვნა. პაპამისი, ლევან ლუკას ძე რაზიკაშვილი, დაბადებული 1887 წელს, თიანეთის რაიონის სოფელ ჩარგალში, აღიარებულ იქნეს პოლიტიკური რეპრესიის მსხვრეპლად.

გორის რაიონის სასამართლოს თავჯდომარე: ბ. ვათიაშვილი".

ჩარგლელთა მეხსიერებას დღემდე შემოუნახავს ერთი ლექსი:

"საით, რა მოხვალ ძმობილო,

ამბავს ნუ მეტყვი ძმისაო,

ნაღალატევით მოკლულის,

ლუკანთ ლევანისაო".

ავტორი: რუსუდან შაიშმელაშვილი