ჩვენს ქა­ლაქ­ში ბევ­რი სა­ინ­ტე­რე­სო აქ­რი­ტექ­ტუ­რის მქო­ნე ის­ტო­რი­უ­ლი შე­ნო­ბაა და თი­თო­ე­უ­ლი მათ­გა­ნი თბი­ლი­სის მშვე­ნე­ბაა. გვინ­და რამ­დე­ნი­მე მათ­გან­ზე მო­გი­თხროთ. ისი­ნი XXI სა­უ­კუ­ნე­შიც არ კარ­გა­ვენ თა­ვი­ანთ პეწს.

მწე­რალ­თა სახ­ლი

მწე­რალ­თა სახ­ლი ერთ-ერთი სა­ინ­ტე­რე­სო ხუ­როთ­მო­ძღვრე­ბის ძეგლია თბი­ლის­ში, რო­მე­ლიც 1905 წელს და­ვით სა­რა­ჯიშ­ვილ­მა აა­შე­ნა. მის ასა­შე­ნებ­ლად ბერ­ლი­ნე­ლი არ­ქი­ტექ­ტო­რი კარლ ცა­ა­რი მო­იწ­ვია. მშე­ნებ­ლო­ბა სო­ლო­ლაკ­ში, მა­შინ­დელ სერ­გი­ე­ვის ქუ­ჩა­ზე, სა­რა­ჯიშ­ვი­ლის მა­მი­სე­უ­ლი სახ­ლის ად­გილ­ზე 1903-1905 წლებ­ში მიმ­დი­ნა­რე­ობ­და. ცა­ა­რის პრო­ექ­ტის მი­ხედ­ვით, სამ­შე­ნებ­ლო სა­მუ­შა­ო­ებს ალექ­სან­დრე ოზე­რო­ვი და კორ­ნე­ლი ტა­ტი­შე­ვი ას­რუ­ლებ­დნენ. მისი დას­რუ­ლე­ბა 1905 წლის მა­ის­ში და­ვი­თი­სა და ეკა­ტე­რი­ნე ფო­რა­ქიშ­ვი­ლის ვერ­ცხლის ქორ­წილს და­ამ­თხვი­ეს. ცა­არ­მა მო­დერ­ნი­სა და ბა­რო­კოს სტი­ლი ერთ სახ­ლში გა­ა­ერ­თი­ა­ნა. ინ­ტე­რი­ე­რი ხით მო­ა­წყო თბი­ლი­სელ­მა ოს­ტატ­მა ილია მა­მა­ცაშ­ვილ­მა. ეზო­ში გა­მა­ვა­ლი ტე­რა­სის­თვის ილე­რო­იო ბო­ხის ფი­ლე­ბია გა­მო­ყე­ნე­ბუ­ლი. სა­სახ­ლე­ში იმარ­თე­ბო­და წვე­უ­ლე­ბე­ბი, არის­ტოკ­რატ­თა და ხე­ლო­ვან­თა შეკ­რე­ბე­ბი და სა­უბ­რე­ბი, გა­მო­ფე­ნე­ბი და კონ­ცერ­ტე­ბი. 1911 წელს, სა­რა­ჯიშ­ვი­ლის გარ­დაც­ვა­ლე­ბის შემ­დეგ გა­ზეთ "ივე­რი­ა­ში" გა­მოქ­ვეყ­ნდა ცნო­ბა: "გან­სვე­ნე­ბულს გა­ნუ­ცხა­დე­ბია სურ­ვი­ლი, რომ მისი სახ­ლი სერ­გი­ე­ვის ქუ­ჩა­ზე, სა­დაც ის მუ­დამ ცხოვ­რობ­და, გა­და­ე­ცეს ქა­ლა­ქის თვით­მმარ­თვე­ლო­ბას თა­ვი­სი მშვე­ნი­ე­რი მო­წყო­ბი­ლო­ბით იმ პი­რო­ბით, რომ ამ სახ­ლში ქა­ლაქ­მა მო­ა­წყოს ან სამ­ხატ­ვრო გა­ლე­რეა ან ში­ნამ­რეწ­ვე­ლო­ბი­სა და ხე­ლოვ­ნე­ბის მუ­ზე­უ­მი, ანდა, ორი­ვე და­წე­სე­ბუ­ლე­ბა ერ­თად. ეს შე­წი­რუ­ლო­ბა უდ­რის ნა­ხე­ვარ­მი­ლი­ო­ნამ­დე, ად­გი­ლი და სახ­ლი ღირს 300.000 მა­ნე­თად, მო­წყო­ბი­ლო­ბა კი 100.000 მა­ნე­თამ­დე მე­ტად."

1912 წელს სახ­ლი აკა­კი ხოშ­ტა­რი­ამ შე­ის­ყი­და, რათა და­ვით სა­რა­ჯიშ­ვი­ლის ცო­ლის ძმას აუქ­ცი­ონ­ზე არ გა­ე­ყი­და და არ დარ­ღვე­უ­ლი­ყო მე­ცე­ნა­ტის ან­დერ­ძი. 1918-1921 წლებ­ში შე­ნო­ბა აკა­კი ხოშ­ტა­რი­ას სა­ცხოვ­რე­ბე­ლი იყო. 1921 წელს სა­ქარ­თვე­ლოს გა­საბ­ჭო­ე­ბის გამო, ხოშ­ტა­რი­ამ ქვე­ყა­ნა და­ტო­ვა, შე­ნო­ბა კი სა­ქარ­თვე­ლოს რე­ვო­ლუ­ცი­ურ­მა კო­მი­ტეტ­მა მწერ­ლებ­სა და ხე­ლო­ვა­ნებს გა­დას­ცა.

პი­ო­ნერ­თა სა­სახ­ლე

პი­ო­ნერ­თა სა­სახ­ლე (ახალ­გაზ­რდო­ბის სა­სახ­ლე და ყო­ფი­ლი მე­ფის­ნაც­ვლის სა­სახ­ლე) - XIX სა­უ­კუ­ნის თბი­ლი­სის ოფი­ცი­ა­ლუ­რი და­ნიშ­ნუ­ლე­ბის შე­ნო­ბა­თა შო­რის გა­მორ­ჩე­უ­ლია, რო­მე­ლიც რუს­თა­ვე­ლის გამ­ზირ­ზე, 6-ში მდე­ბა­რე­ობს. სა­სახ­ლე მთა­ვა­რი ფა­სა­დით რუს­თა­ვე­ლის გამ­ზირ­ზე გა­მო­დის, და­სავ­ლე­თი­დან და სამ­ხრე­თი­დან კი ვრცე­ლი ბაღი აკ­რავს.

სა­სახ­ლის მშე­ნებ­ლო­ბის უმ­თავ­რე­სი ეტა­პე­ბი თბი­ლის­ში მოღ­ვა­წე შვედ ხუ­როთ­მო­ძღვარს, ოტო ია­კობ სი­მონ­სონს უკავ­შირ­დე­ბა. მისი მო­ნა­წი­ლე­ო­ბით 1858-1859 წლებ­ში შე­ნო­ბის არას­რუ­ლი გა­და­კე­თე­ბა მოხ­და, 1865-1869 წლებ­ში კი სა­ფუძ­ვლი­ა­ნი რე­კონ­სტრუქ­ცია. სი­მონ­სონ­მა საგ­რძნობ­ლად გა­ზარ­და მთა­ვარ­მარ­თებ­ლის ძვე­ლი, 1845-1847 წლებ­ში სე­მი­ო­ნო­ვის მიერ აშე­ნე­ბუ­ლი სა­სახ­ლე და მას სრუ­ლი­ად ახ­ლე­ბუ­რი იერი მი­ა­ნი­ჭა: კლა­სი­ცის­ტუ­რი ფა­სა­დი რე­ნე­სან­სუ­ლი ელე­მენ­ტე­ბით ჰარ­მო­ნი­ულ­მა ერ­თობ­ლი­ო­ბამ შეც­ვა­ლა.

შე­ნო­ბის ფა­სა­დე­ბი მკაც­რი და ოფი­ცი­ა­ლუ­რია. გან­სხვა­ვე­ბუ­ლი და სა­ზე­ი­მო იერი აქვს მხო­ლოდ სამ­ხრეთ ფა­სადს, რო­მე­ლიც რკი­ნის სვე­ტე­ბის მქო­ნე ღია კიბე-აივ­ნით არის ბა­ღის­კენ მი­მარ­თუ­ლი. ინ­ტე­რი­ე­რი, XIX სა­უ­კუ­ნის თბი­ლი­სუ­რი სა­სახ­ლე­ე­ბის ტრა­დი­ცი­ი­სა­მებრ, კლა­სი­ცის­ტურ ორ­დერ­თან ერ­თად (დიდ ფო­ი­ე­ში, მე­ფის­ნაც­ვლის მი­სა­ღებ­სა და კა­ბი­ნე­ტებ­ში) გვი­ა­ნი­რა­ნუ­ლი არ­ქი­ტექ­ტუ­რის­თვის და­მა­ხა­სი­ა­თე­ბელ მორ­თუ­ლო­ბა­საც შე­ი­ცავს.

1917-1921 წლებ­ში სა­სახ­ლე­ში სა­ქარ­თვე­ლოს დე­მოკ­რა­ტი­უ­ლი რეს­პუბ­ლი­კის დამ­ფუძ­ნე­ბელ­მა კრე­ბამ და მთავ­რო­ბამ და­ი­დო ბინა. საბ­ჭო­თა ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის დამ­ყა­რე­ბის შემ­დეგ, 1921 წლი­დან, იქ სა­ქარ­თვე­ლოს მთავ­რო­ბა გან­თავ­სდა. 1937 წელს სა­ქარ­თვე­ლოს კო­მუ­ნის­ტუ­რი პარ­ტი­ის ცენ­ტრა­ლუ­რი კო­მი­ტე­ტის გა­და­წყვე­ტი­ლე­ბით, სა­სახ­ლე­ში უნდა მო­წყო­ბი­ლი­ყო თბი­ლი­სის პი­ო­ნერ­თა სა­სახ­ლე (რე­კონ­სტრუქ­ცია ჩა­ტარ­და არ­ქი­ტექ­ტორ არ­ჩილ ქურ­დი­ა­ნის ხელ­მძღვა­ნე­ლო­ბით). 1941 წლის 2 მა­ისს შე­ნო­ბა ხე­ლახ­ლა გა­იხ­სნა, რო­გორც პი­ო­ნერ­თა და მოს­წავ­ლე­თა რეს­პუბ­ლი­კუ­რი სა­სახ­ლე. ამ­ჟა­მად, შე­ნო­ბა­ში გან­თავ­სე­ბუ­ლია სა­ქარ­თვე­ლოს მოს­წავ­ლე-ახალ­გაზ­რდო­ბის ეროვ­ნუ­ლი სა­სახ­ლე.

სა­ქარ­თვე­ლოს პარ­ლა­მენ­ტის ეროვ­ნუ­ლი ბიბ­ლი­ო­თე­კა

სა­ქარ­თვე­ლოს პარ­ლა­მენ­ტის ეროვ­ნუ­ლი ბიბ­ლი­ო­თე­კა, იგი­ვე თბი­ლი­სის სა­ჯა­რო ბიბ­ლი­ო­თე­კა 1846 წელს თბი­ლის­ში მთა­ვარ­მარ­თებ­ლის კან­ცე­ლა­რი­ის ბიბ­ლი­ო­თე­კის ბა­ზა­ზე რო­გორც "ტფი­ლი­სის სა­ჯა­რო ბიბ­ლი­ო­თე­კა", ისე ჩა­მო­ყა­ლიბ­და. ეს პირ­ვე­ლი ბიბ­ლი­ო­თე­კა იყო სა­ქარ­თვე­ლო­ში, რო­მე­ლიც ხელ­მი­საწ­ვდო­მი გახ­და მო­სახ­ლე­ო­ბის ყვე­ლა ფე­ნის­თვის.

მის და­არ­სე­ბას ქარ­თუ­ლი სა­ზო­გა­დო­ე­ბის დიდი მხარ­და­ჭე­რა ჰქონ­და, რო­მელ­მაც ახ­ლად­და­არ­სე­ბულ სა­ჯა­რო ბიბ­ლი­ო­თე­კას 1842 წელს დი­მიტ­რი ყი­ფი­ა­ნის ინი­ცი­ა­ტი­ვით თბი­ლის­ში გახ­სნი­ლი "კერ­ძო სა­ამ­ხა­ნა­გო ბიბ­ლი­ო­თე­კის" ფონ­დი გა­დას­ცა. სა­ჯა­რო ბიბ­ლი­ო­თე­კის და­კომ­პლექ­ტე­ბის საქ­მე მე­ფის­ნაც­ვლის კან­ცე­ლა­რი­ის მო­ხე­ლეს, გავ­რილ ტო­კა­რევს და­ე­ვა­ლა და გა­და­წყდა, რომ ბიბ­ლი­ო­თე­კა კავ­კა­სი­ო­ლო­გი­უ­რი ლი­ტე­რა­ტუ­რით და­კომ­პლექ­ტე­ბუ­ლი­ყო. ამ საქ­მე­ში მას დიდი დახ­მა­რე­ბა გა­უ­წია სა­ქარ­თვე­ლო­ში მყოფ­მა ფრან­გმა მოგ­ზა­ურ­მა - დი­უ­ბუა დე მონ­პე­რემ. სა­ჯა­რო ბიბ­ლი­ო­თე­კის I კორ­პუ­სი - ყო­ფი­ლი სა­თა­ვა­დაზ­ნა­უ­რო ბან­კი ანუ ქარ­თუ­ლი ბან­კი (გუ­დი­აშ­ვი­ლის ქ. 3) 1913-1916 წლებ­ში აშენ­და არ­ქი­ტექ­ტორ ანა­ტო­ლი კალ­გი­ნი­სა და მხატ­ვარ ჰენ­რიხ ჰრი­ნევ­სკის პრო­ექ­ტით, ფა­სა­დის დე­კო­რი ნე­ო­ფი­ტე, ვლა­დი­მერ და ლავ­რენ­ტი აგ­ლა­ძე­ე­ბის მიერ არის შეს­რუ­ლე­ბუ­ლი. ნა­გე­ბო­ბა ძვე­ლი ქარ­თუ­ლი ხუ­როთ­მოძ­ვრუ­ლი მო­ტი­ვე­ბის გა­მო­ყე­ნე­ბის ერთ-ერთი სრულ­ყო­ფი­ლი ნი­მუ­შია, რო­მელ­მაც დიდი როლი შე­ას­რუ­ლა მომ­დევ­ნო პე­რი­ო­დის ქარ­თუ­ლი არ­ქი­ტექ­ტუ­რის გან­ვი­თა­რე­ბა­ში.

მსხვილ ბურ­ჯებ­ზე დაყ­რდნო­ბი­ლი ღრმა გა­ლე­რეა-ლო­ჯია, გუ­დი­აშ­ვი­ლის ქუ­ჩის მხა­რეს, ისე­ვე, რო­გორც გვერ­დი­თი გა­ლე­რეა და კუ­თხე­ში აღ­მარ­თუ­ლი კოშ­კი, მო­ჩუ­ქურ­თმე­ბუ­ლი სარ­კმლე­ბი და ორ­ნა­მენ­ტუ­ლი რომ­ბე­ბი ნა­გე­ბო­ბის სა­ზე­ი­მო ხა­სი­ათს გა­ნა­პი­რო­ბებს. აღ­სა­ნიშ­ნა­ვია ინ­ტე­რი­ე­რიც: ვეს­ტი­ბი­უ­ლი­სა და ყო­ფი­ლი სა­ო­პე­რა­ციო დარ­ბა­ზის (სამ­კი­თხვე­ლო დარ­ბა­ზი) კა­მა­რა­თა მო­ხა­ტუ­ლო­ბა, ქვის მო­ა­ჯი­რის მო­დერ­ნის სტი­ლი­სათ­ვის და­მა­ხა­სი­ა­თე­ბე­ლი დე­ნა­დი ფორ­მე­ბი.

ბიბ­ლი­ო­თე­კის II კორ­პუ­სი, ყო­ფი­ლი ვოლ­გა-კა­მის ბან­კის გან­ყო­ფი­ლე­ბა (გუ­დი­აშ­ვი­ლის ქ.N5), 1915 წელს ააგო არ­ქი­ტექ­ტორ­მა კო­სი­ა­კოვ­მა.

ბიბ­ლი­ო­თე­კის III კორ­პუ­სი, ყო­ფი­ლი სა­ხელ­მწი­ფო ბან­კის კან­ტო­რა (გუ­დი­აშ­ვი­ლის ქ.N7), მი­ხე­ილ ოჰან­ჯა­ნო­ვი­სა და გო­ლე­ნიშ­ჩე­ვის პრო­ექ­ტით 1910 წელს აშენ­და. იგი ერთ-ერთი სა­უ­კე­თე­სოა თბი­ლი­სის მო­დერ­ნის სტი­ლით ნა­გებ სა­ზო­გა­დო­ებ­რივ შე­ნო­ბა­თა შო­რის.

1913 წლის 3 დე­კემ­ბერს ტფი­ლი­სის სა­ჯა­რო ბიბ­ლი­ო­თე­კა კავ­კა­სი­ის მუ­ზე­უ­მის სა­მეც­ნი­ე­რო ბიბ­ლი­ო­თე­კად გარ­და­იქ­მნა და მთლი­ა­ნად შე­ერ­წყა კავ­კა­სი­ის მუ­ზე­უმს. 1914 წელს კავ­კა­სი­ის მუ­ზე­უ­მის ახა­ლი შე­ნო­ბის მშე­ნებ­ლო­ბის გამო ბიბ­ლი­ო­თე­კა და­ი­ხუ­რა, ფონ­დე­ბი კი ყუ­თებ­ში ჩა­ა­ლა­გეს და 10 წელი სარ­და­ფებ­ში ინა­ხე­ბო­და.

შოთა რუს­თა­ვე­ლის სა­ხე­ლო­ბის აკა­დე­მი­უ­რი თე­ატ­რი

შოთა რუს­თა­ვე­ლის სა­ხე­ლო­ბის აკა­დე­მი­უ­რი თე­ატ­რი სა­ქარ­თვე­ლოს ერთ-ერთი დიდი და უძ­ვე­ლე­სი თე­ატ­რია. მდე­ბა­რე­ობს თბი­ლის­ში, შოთა რუს­თა­ვე­ლის გამ­ზირ­ზე, 17-ში. და­არ­სდა 1887 წელს, რო­გორც "სა­არ­ტის­ტო სა­ზო­გა­დო­ე­ბა". შე­ნო­ბა, რო­მელ­შიც რუს­თა­ვე­ლის თე­ატ­რია გან­ლა­გე­ბუ­ლი, 1898-1901 წლებ­ში აშენ­და. პრო­ექ­ტის ავ­ტო­რე­ბი არი­ან თბი­ლის­ში მოღ­ვა­წე არ­ქი­ტექ­ტო­რე­ბი - კორ­ნე­ლი ტა­ტიშ­ჩე­ვი და ალექ­სან­დრ შიმ­კე­ვი­ჩი.

ფა­სა­დი­სა და ინ­ტე­რი­ე­რის გა­ფორ­მე­ბა­ში რო­კო­კოს სტი­ლის მრა­ვა­ლი ელე­მენ­ტია გა­მო­ყე­ნე­ბუ­ლი. შე­ნო­ბის სარ­დაფ­ში მო­წყო­ბი­ლი რეს­ტო­რა­ნი "ქი­მე­რი­ო­ნი" პო­ეტ­თა, მწე­რალ­თა და მხატ­ვარ­თა თავ­შეყ­რის ად­გი­ლი იყო და მნიშ­ვნე­ლო­ვან როლს ას­რუ­ლებ­და XX სა­უ­კუ­ნის და­სა­წყი­სის თბი­ლი­სის მხატ­ვრულ ცხოვ­რე­ბა­ში. იგი 1919 წელს მო­ხა­ტეს მხატ­ვრებ­მა: გუ­დი­აშ­ვილ­მა, კა­კა­ბა­ძემ, ზდა­ნე­ვიჩ­მა და სუ­დე­ი­კინ­მა.

1949 წლის 9 ივ­ნისს ხან­ძარ­მა თე­ატ­რის შე­ნო­ბა გა­ა­ნად­გუ­რა, გა­დარ­ჩა მხო­ლოდ რუს­თა­ვე­ლის პროს­პექ­ტზე გა­მო­მა­ვა­ლი მთა­ვა­რი ფა­სა­დი. ფო­ტო­ე­ბის მი­ხედ­ვით შე­ნო­ბა ერთ წე­ლი­წად­ში აღად­გი­ნეს. დრო­თა გან­მავ­ლო­ბა­ში გა­და­უ­დე­ბე­ლი გახ­და შე­ნო­ბის კომ­პლექ­სუ­რი რე­კონ­სტრუქ­ცია (1982-87 წლე­ბი). თე­ატ­რის ფა­სად­მა პირ­ვან­დე­ლი სახე და­იბ­რუ­ნა მხატ­ვარ-რეს­ტავ­რა­ტორ ამი­რან გოგ­ლი­ძის ხელ­მძღვა­ნე­ლო­ბით. აღ­დგა "ქი­მე­რი­ო­ნის" ფრეს­კე­ბი. ამ­ჟა­მად თე­ატრს აქვს სამი თა­ნა­მედ­რო­ვე აპა­რა­ტუ­რით აღ­ჭურ­ვი­ლი დარ­ბა­ზი: დიდი, მცი­რე და ექ­სპე­რი­მენ­ტუ­ლი, ასე­ვე კონ­ფე­რენ­ცი­ე­ბი­სა და სხვა სა­ხის ღო­ნის­ძი­ე­ბე­ბი­სათ­ვის გან­კუთ­ვნი­ლი დიდი "სა­მე­ჯლი­სო დარ­ბა­ზი", "მცი­რე ფოიე" და "პა­ტა­რა სას­ტუმ­რო ოთა­ხი".

რუს­თა­ვე­ლის თე­ატ­რის უნი­კა­ლუ­რი შე­ნო­ბის გა­დარ­ჩე­ნა­ში (2002-2005 წლე­ბი) დიდი წვლი­ლი მი­უ­ძღვის ბი­ძი­ნა ივა­ნიშ­ვილს. იქ ჩა­ტა­რე­ბულ­მა სა­მუ­შა­ო­ებ­მა სა­ბო­ლო­ოდ და­ას­რუ­ლა თე­ატ­რის აღ­დგე­ნა და რე­კონ­სტრუქ­ცია.

ახ­ლან­დე­ლი "თი-ბი-სი" ბან­კის შე­ნო­ბა

ახ­ლან­დე­ლი "თი-ბი-სი" ბან­კის შე­ნო­ბა ყო­ფი­ლი ცენ­ტრა­ლუ­რი უნი­ვერ­მა­ღი გახ­ლდათ... ის 1910-იან წლებ­ში აგე­ბუ­ლი არტ-ნუვო სტი­ლის (მო­დერ­ნი) ერთ-ერთი შე­ნო­ბაა მარ­ჯა­ნიშ­ვი­ლის 7-ში. აქვს გა­მორ­ჩე­უ­ლი დე­კო­რა­ტი­უ­ლი ფა­სა­დი და ინ­ტე­რი­ე­რი. რო­გორც აღ­ვნიშ­ნეთ, ამ­ჟა­მად იქ "თი-ბი-სი" ბან­კის სა­თა­ვო ოფი­სია გან­ლა­გე­ბუ­ლი.

იგი თა­ვის დრო­ზე კავ­კა­სი­ის ოფი­ცერ­თა ეკო­ნო­მი­კუ­რი სა­ზო­გა­დო­ე­ბის დაკ­ვე­თით აშენ­და. პრო­ექ­ტი ეკუთ­ვნის ლუ­ჩა­ნო დე ბლა­სა და ან­ჯე­ლო ან­დრე­ო­ლე­ტის. შე­ნო­ბას თავ­და­პირ­ვე­ლი იე­რის შე­ნარ­ჩუ­ნე­ბით, 2005 წელს სრულ­ყო­ფი­ლი რე­კონ­სტრუქ­ცია ჩა­უ­ტარ­და.

მო­მა­ზა­და ლალი ფა­ცი­ამ

იხი­ლეთ ფო­ტო­გა­ლე­რეა