"ჩემი თავი ღამ­ბა­რე­უ­ლი­დან მახ­სოვს. აუ­ა­რე­ბე­ლი ჭა­ო­ბე­ბის გამო იგი ციებ-ცხე­ლე­ბის ბუ­დედ იყო გა­დაქ­ცე­უ­ლი. ამი­ტომ თავ­ზე ხე­ლა­ღე­ბუ­ლი უნდა ყო­ფი­ლი­ყო ადა­მი­ა­ნი, იქ რომ ეცხოვ­რა.

ღამ­ბა­რე­უ­ლი ჩემი მშობ­ლე­ბის სამ­შობ­ლო არ ყო­ფი­ლა. ისი­ნი სვე­ნე­თე­ლე­ბი იყ­ვნენ. მა­მა­ჩე­მი ხე­ლო­ბით მე­ჭურ­ჭლე იყო. დე­დაც და მა­მაც ამი­ლახ­ვრე­ბის ყმე­ბად ით­ვლე­ბოდ­ნენ, მაგ­რამ მა­მა­ჩემ­მა ბა­ტო­ნის უჯი­ა­თო­ბას რომ ვერ გა­უძ­ლო, სვე­ნე­თი­დან გა­იქ­ცა და ცოლ-შვი­ლით ღამ­ბა­რე­ულს შე­ა­ფა­რა თავი.

მე მყავ­და ორი ძმა - გიო და სან­და­ლა. მამა ციებ-ცხე­ლე­ბამ შე­ი­პყრო და სა­ში­ნელ ტან­ჯვა­ში და­ა­ლე­ვი­ნა სული. ჩვენს ბედ­ზე ბა­ტონყმო­ბა გა­და­ვარ­და და დე­და­ჩე­მის რჩე­ვით გორ­ში გა­დავ­სახ­ლდით. დრო­ე­ბით ნა­თე­სა­ვებ­თან ვცხოვ­რობ­დით. თუ ღამ­ბა­რე­ულ­ში მუ­დამ თავი მიმ­ძიმ­და და გაბ­რუ­ე­ბუ­ლი ვი­ყა­ვი, აქ გა­მოვ­ცო­ცხლდი, მოვ­მაგრდი, ჩემს ტო­ლებ­ში სა­ხარ­ბი­ე­ლო და თავ­მომ­წო­ნე ქალი შე­ვი­ქე­ნი.

ძმებს შუ­ა­მავ­ლე­ბიც მო­უ­ვი­და. ბესო ჯუ­ღაშ­ვილს ჩემი თხოვ­ნა უნ­დო­და. იგი ქარ­გლად მუ­შა­ობ­და ფეხ­საც­მე­ლე­ბის სა­ხე­ლოს­ნო­ში. ნიშ­ნო­ბა­მაც არ და­ა­ყოვ­ნა. ქორ­წი­ლიც დიდი გა­ვა­ჩა­ღეთ. ორი მეჯ­ვა­რე გვყავ­და. უფ­როს­მა მეჯ­ვა­რემ, ია­კოფ ეგ­ნა­ტაშ­ვილ­მა დიდი ამა­გი დაგ­ვდო ოჯა­ხის შექ­მნა­შიც და მე­რეც. ბედ­ნი­ერ ქა­ლად მი­მაჩ­ნდა თავი, ჩემი ბესო კარ­გი მე­ო­ჯა­ხე კაცი გა­მოდ­გა.

ბე­სოს წი­ნაპ­რე­ბი მე­ჯო­გე­ე­ბი გახ­ლდნენ, ამი­ტო­მაც ჯო­გა­ნე­ებს ეძახ­დნენ თურ­მე. ისე, სულ სხვა გვა­რის, გე­რე­ლე­ბი ყო­ფი­ლან. გე­რე­ლე­ბი დი­დად შე­უ­წუ­ხე­ბი­ათ მთი­დან წა­მო­სულ ოსებს. ბე­სოს წი­ნაპ­რე­ბი მა­ჩაბ­ლებს შე­უ­წყნა­რე­ბი­ათ და ლი­ლო­ში და­უ­სახ­ლე­ბი­ათ.

ბე­სომ თა­ვის საქ­მე გა­ა­უმ­ჯო­ბე­სა და სა­კუ­თა­რი სა­ხე­ლოს­ნო გახ­სნა. ერთი წლის შემ­დეგ კი ჩვე­ნი ბედ­ნი­ე­რე­ბა იმით დაგ­ვირ­გვინ­და, რომ ბიჭი შეგ­ვე­ძი­ნა. ბესო კი­ნა­ღამ გა­და­ი­რია სი­ხა­რუ­ლით და დიდი ნათ­ლო­ბაც გა­ა­ჩა­ღა. თუმ­ცა სი­ხა­რუ­ლი მწუ­ხა­რე­ბით შეგ­ვეც­ვა­ლა, რად­გა­ნაც ბავ­შვი ორი თვი­სა გარ­დაგ­ვეც­ვა­ლა.

მე­ო­რე წლის თავ­ზე მე­ო­რე ბიჭი შეგ­ვე­ძი­ნა, მაგ­რამ არც ამ ბავ­შვს ეწე­რა დღეგ­რძე­ლო­ბა, ისიც ნა­ად­რე­ვად გარ­და­მეც­ვა­ლა.

მე­სა­მეც ბიჭი მე­ყო­ლა. ნათ­ლო­ბა და­ვაჩ­ქა­რეთ, მო­უ­ნათ­ლა­ვი რომ არ გარ­დაგ­ვცვლო­და. დე­და­ჩემ­მა წმინ­და გი­ორ­გის შანა დაჰ­კი­და ბავ­შვს ყელ­ზე და ბე­სოს უთხრა: გორ­ში წა­ვი­დეთ საღ­მრთოს შე­სა­წი­რა­დო.

აი, ეს ამ­ბე­ბი გა­დაგ­ვხვდა ჩემი სო­სოს შე­ძე­ნამ­დე.

- თუმ­ცა ბავ­შვი ცო­ცხა­ლი შეგ­ვრჩა, მაგ­რამ ძა­ლი­ან სუს­ტი აგე­ბუ­ლე­ბის გა­მოდ­გა. მე­ტად ნაზი იყო, კა­კა­რო­ტი, ხორ­ცი ვერ მო­ვა­კი­დე­ბი­ნეთ. სად­მე ავად­მყო­ფო­ბა რომ გა­ჩე­ნი­ლი­ყო, პირ­ვე­ლი მას და­ე­ტა­კე­ბო­და ხოლ­მე. საჭ­მელ­ში ეჯავ­რე­ბო­და ხორ­ცე­უ­ლი, სა­მა­გი­ე­როდ, ლო­ბი­ოს ჭამ­და მა­დი­ა­ნად.

ერთხელ ორ­ქარ­ზე ჯდო­მის გამო ენა ჩა­უ­ვარ­და. ყვე­ლას ეგო­ნა, სო­სოს ავი სული და­ე­ცა და კვდე­ბაო, მაგ­რამ ბავ­შვი გა­დაგ­ვირ­ჩა. ეს ავად­მყო­ფო­ბა კი იმის სა­ბა­ბი გახ­და, რომ სოსო გორ­ში სა­ლო­ცა­ვად წაგ­ვეყ­ვა­ნა. ცხვა­რი შევ­წი­რეთ, პა­რაკ­ლი­სიც გა­და­ვი­ხა­დეთ, მაგ­რამ ბავ­შვმა მხო­ლოდ მა­შინ ამო­ი­ღო ხმა, როცა გა­სა­თხო­ვა­რი ქალი, "ავი სუ­ლით შე­პყრო­ბი­ლი", უფსკრულ­ში გა­დაჰ­კი­დეს "მო­სარ­ჩე­ნად", სო­სომ იკივ­ლა და გულ­ში ჩა­მეკ­რა.

სო­სომ ნა­ად­რე­ვად აიდ­გა ენა. უყ­ვარ­და ყვა­ვი­ლე­ბი, გან­სა­კუთ­რე­ბით ღი­ღი­ლო და გვი­რი­ლა. გვი­რი­ლა მის­თვის "ზიზი" იყო. ამ ზი­ზის წყა­ლო­ბით ავად­გმე­ვი­ნეთ ფეხი მე და დე­და­ჩემ­მა.

რამ­დე­ნა­დაც ბედ­ნი­ე­რი ვი­ყა­ვი შვი­ლის დღეგ­რძე­ლო­ბით, იმ­დე­ნად უბე­დუ­რი ვი­ყა­ვი იმ მხრივ, რომ ჩემ­მა ბე­სომ სმას უმა­ტა. წახ­და მე­ო­ჯა­ხე კაცი. თავს ვე­ღარ დას­ძლია. ყვე­ლა­ფე­რი კარ­ში გაჰ­ქონ­და, ოჯა­ხი სა­ერ­თოდ აღარ აგონ­დე­ბო­და.

ჩემი სოსო მე­ტად მგრძნო­ბი­ა­რე ბავ­შვი იყო. მა­მის სიმ­ღე­რას რომ გა­ი­გო­ნებ­და, მა­შინ­ვე მო­მეკ­ვრე­ბო­და და მთხოვ­და: მე­ზობ­ლებ­თან შე­ვა­ფა­როთ თავი, სა­ნამ მამა და­ი­ძი­ნებს, თო­რემ ისევ გა­გა­ჯავ­რებ­სო.

სოსო მა­მის საქ­ცი­ელ­ზე ძა­ლი­ან ნაღ­ვლობ­და, გულ­ჩა­თხრო­ბი­ლი შე­იქ­ნა, ტო­ლებ­ში არც კი გა­დი­ო­და. მე­ზობ­ლის­გან არ­სე­ნას ლექ­სი გა­ე­გო და მთხოვ­და: ჩქა­რა მას­წავ­ლე წიგ­ნი, "არ­სე­ნა" წა­ვი­კი­თხოო. მეც მინ­დო­და მისი სკო­ლა­ში მი­ბა­რე­ბა, მაგ­რამ ბესო სხვა­ნა­ი­რად ფიქ­რობ­და: ბიჭს ჩემი ხე­ლო­ბა უნდა ვას­წავ­ლოო. ას­წავ­ლა კი­დეც, მაგ­რამ ბავ­შვი ავად გა­მიხ­და, ყვა­ვილ­მა კი­ნა­ღამ თან გა­და­ი­ტა­ნა.

გა­და­მირ­ჩა შვი­ლი სიკ­ვდილს. მე­ზობ­ლე­ბი ხელს მი­წყობ­დნენ, სოსო რომ მო­მაგ­რე­ბუ­ლი­ყო და ჩემი ცოდ­ვით იწ­ვოდ­ნენ. ბე­სოს მისი სა­ხე­ლოს­ნო­ში წაყ­ვა­ნა აღარ უხ­სე­ნე­ბია. მიბ­რძა­ნა: კარ­გად ასვი, აჭა­მე და მო­აძ­ლი­ე­რეო. იმას კი არ კი­თხუ­ლობ­და, რითი და რო­გორ?..

რამ­დე­ნი ღამე გა­მი­ტა­რე­ბია ტი­რილ­ში. დღი­სით ვერ ვბე­დავ­დი, ან კი რო­გორ გავ­ბე­დავ­დი, როცა ბავ­შვზე ძა­ლი­ან მოქ­მე­დებ­და ჩემი ცრემ­ლი. მე­ტყო­და ხოლ­მე: დედი, არ იტი­რო, თო­რემ მეც ვი­ტი­რე­ბო.

სოსო მომ­ჯო­ბინ­და თუ არა, წიგ­ნი მო­ი­კი­თხა. მეც მინ­დო­და მისი სას­წავ­ლე­ბელ­ში მიყ­ვა­ნა, მაგ­რამ ბესო თავს იკ­ლავ­და: ნას­წავ­ლი შვი­ლი და­ღუპ­ვად მი­მაჩ­ნი­აო. მთა­ვა­რია ბავ­შვი კარ­გად გყავ­დეს, ხე­ლო­ბა რომ შე­ვას­წავ­ლო, ხომ ხე­დავ, მე აღარ ვვარ­გი­ვა­რო. ბო­ლოს შე­ვეხ­ვე­წე: პუ­რის მცხობ­ლად დავ­დგე­ბი ან მრე­ცხა­ვად, ოღონდ ბავ­შვი უს­წავ­ლე­ლი არ დამ­რჩეს-მეთ­ქი, მაგ­რამ ისევ სას­ტი­კი წი­ნა­აღ­მდე­გი იყო.

ჩემი ოც­ნე­ბის გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბა­ში ჩარ­კვი­ა­ნის ოჯახ­მა შე­მი­წყო ხელი. მათი უფ­რო­სი შვი­ლი, კოტე სა­სუ­ლი­ე­რო სას­წავ­ლე­ბელ­ში სწავ­ლობ­და და თა­ვის დასა და ძმა­საც ამე­ცა­დი­ნებ­და. კო­ტემ სო­სოს სწავ­ლე­ბაც არ და­ი­ზა­რა და ერთ კვი­რა­ში დე­და­ე­ნა სულ გა­და­ა­ბულ­ბუ­ლე­ბი­ნა.

ენ­კე­ნის თვე­ში ქრის­ტე­ფო­რე მღვდლის დახ­მა­რე­ბით, სა­სუ­ლი­ე­რო სე­მი­ნა­რი­ა­ში შე­ვი­ტა­ნეთ გან­ცხა­დე­ბა. ბავ­შვი გა­მოც­დებ­ზე და­უშ­ვეს და სოსო იმ­დე­ნად მომ­ზა­დე­ბუ­ლად ცნეს, რომ "სრედ­ში" (სა­შუ­ა­ლო) მი­ი­ღეს. ბე­სომ სულ ცე­ცხლი მო­ი­კი­და: ბავ­შვს რა­ტომ მი­ღუ­პავ­თო.

დრო გა­დი­ო­და... სოსო პირ­ვე­ლი მოს­წავ­ლე იყო და გა­და­დი­ო­და კლა­სი­დან კლას­ში. ეს არ ახა­რებ­და ბე­სოს და სა­ერ­თოდ აიღო ხელი მუ­შა­ო­ბა­ზეც. ოჯა­ხი ია­კოფ ეგ­ნა­ტაშ­ვი­ლის წყა­ლო­ბით არ დაგ­ვე­ღუ­პა. ბესო სმას არ ანე­ბებ­და თავს და ოჯა­ხის გა­სა­წყლე­ბის მი­ზე­ზად მე მა­სა­ხე­ლებ­და. სულ მე­ჩხუ­ბე­ბო­და და მაბ­რა­ლებ­და, შვი­ლი წა­მარ­თვიო. ერთხე­ლაც ძა­ლი­ან მთვრა­ლი მო­ვი­და, ჩემ­ზე გა­მო­ი­წია სა­ცემ­რად და სოსო ძა­ლით წა­იყ­ვა­ნა სა­ხე­ლოს­ნო­ში. ჩემი ძმე­ბიც მო­ვიშ­ვე­ლიე, ნათ­ლია ია­კო­ფიც და მას­წავ­ლებ­ლე­ბიც. ბესო გა­ჯი­უტ­და, ვე­რა­ვის და­ვა­ნე­ბებ ჩემს შვილს, ახ­ლაც ისე­თი წა­ღე­ბი შეკ­რა, რო­გორც მი­რო­ნიო, - ამ­ბობ­და. ბო­ლოს სას­წავ­ლებ­ლის უფ­რო­სიც ჩა­ე­რია. ყვე­ლა­ნი არ­ცხვენ­დნენ, ასე­თი ნი­ჭი­ე­რი შვი­ლი გყავს, თავი უნდა მო­გ­ქონ­დეს, შენ კი ხელს უშლი სწავ­ლა­შიო. გაჭ­რა ქვეყ­ნის ხმამ... მაგ­რამ ბე­სომ ეს შერ­ცხვე­ნად მი­ი­ღო, ითა­კი­ლა და სა­მუ­და­მოდ მო­შორ­და ოჯახს.

ბე­სოს წას­ვლის შემ­დეგ ძა­ლი­ან გა­მი­ჭირ­და ცხოვ­რე­ბა. გარ­შე­მო მყო­ფე­ბი კი მეხ­მა­რე­ბოდ­ნენ, მაგ­რამ რო­დემ­დე უნდა ვყო­ფი­ლი­ყა­ვი სხვის კმა­ყო­ფა­ზე. სა­კუ­თა­რი მარ­ჯვე­ნა ავა­მუ­შა­ვე და არა­ვი­თარ შავ სა­მუ­შა­ოს არ ვე­რი­დე­ბო­დი. სა­რე­ცხსაც კი არ ვთა­კი­ლობ­დი. შემ­დეგ უკვე კერ­ვა და­ვი­წყე. ნიჭი აღ­მო­მაჩ­ნდა და გორ­ში სა­ხე­ლი გა­მი­ვარ­და, რო­გორც საბ­ნე­ბის სა­უ­კე­თე­სო დამ­ლი­ან­და­გე­ბელს. საბ­ნე­ბი­დან საც­ვლე­ბის კერ­ვა­ზე გა­და­ვე­დი, შემ­დეგ კა­ბე­ბის. ერთი სი­ტყვით, ნემ­სის წვე­რი შე­იქ­ნა ჩემი და ჩემი ბი­ჭის მა­ცხოვ­რე­ბე­ლი. სხვა სახ­სა­რი მე არ გა­მაჩ­ნდა.

სწო­რედ ამ ხა­ნებ­ში გორ­ში ორმა დამ ტან­საც­მლის სამ­კერ­ვა­ლო გახ­სნა და თა­ვის­თან მი­მიწ­ვი­ეს. სრუ­ლი ჩვიდ­მე­ტი წელი დავ­რჩი იქ და თავ­ჩა­ღუ­ნუ­ლი ვმუ­შა­ობ­დი. ნემ­სის წვე­რი არ და­მიგ­დია, რაც და­მი­ფა­სეს. ასე ვი­ნა­ხავ­დი ჩემს პა­ტა­რა სო­სოს, როცა ბე­სომ თავი დაგ­ვა­ნე­ბა.

ჩემი გარ­ჯი­ლო­ბით ბავ­შვის გული არ და­მი­ჩაგ­რია და ყვე­ლა­ფერს თა­ვის დრო­ზე ვაძ­ლევ­დი, უმა­მო­ბა რომ არ ედარ­დნა. სოსო რამ­დენ­ჯერ­მე გა­და­მირ­ჩა სიკ­ვდილს. იყო ასე­თი უბე­დუ­რი შემ­თხვე­ვა, როცა ბავ­შვი ხე­ლი­დან კი­ნა­ღამ გა­მო­მე­ცა­ლა. მა­შინ ის უკვე სკო­ლა­ში და­დი­ო­და. საღ-სა­ლა­მა­თი გა­ვის­ტუმ­რე სას­წავ­ლე­ბელ­ში და ხელ­ზე გა­დას­ვე­ნე­ბუ­ლი მო­მიყ­ვა­ნეს ჩემი შვი­ლი. თურ­მე გაკ­ვე­თი­ლე­ბი­დან შინ რომ წა­მო­სუ­ლა, დუქ­ნის მახ­ლობ­ლად, კო­პი­ნოვს მე­ო­რე ტრო­ტუ­ა­რი­დან და­უ­ძახ­ნია: გად­მო­დი, რა­ღაც უნდა გი­თხრაო. სო­სოც ქუ­ჩის რუზე გა­დამხტა­რა და კო­პი­ნო­ვის­კენ წა­სუ­ლა. ამ დროს გა­მო­ქა­ნე­ბუ­ლა ფა­ე­ტო­ნი, დას­ჯა­ხე­ბო­და და კი­ნა­ღამ ცხე­ნებს გა­და­ე­თე­ლა. ბავ­შვი გრძნო­ბა­და­კარ­გუ­ლი მო­იყ­ვა­ნეს. მთე­ლი ორი კვი­რის გან­მავ­ლო­ბა­ში ენა­ჩა­ვარ­დნი­ლი მყავ­და. დიდი ამა­გი დამ­დო ფერ­შალ­მა, რო­მელ­მაც ექი­მი ლუ­ბო­მუდ­რო­ვი მო­იყ­ვა­ნა. ორი­ვე­ნი ყო­ველ­დღე და­დი­ოდ­ნენ, მა­ნუ­გე­შებ­დნენ. შემ­დეგ თა­ვი­სით მო­ვი­და ექი­მი სა­ა­კო­ვი, ისიც კე­თი­ლი კაცი იყო. გა­ე­გო თუ არა, ასე­თი და ასე­თი ბავ­შვი უკ­ვდე­ბა­თო, მა­შინ­ვე ჩვენ­თან გაჩ­ნდა. არც ერთ ექიმს არ აუ­ღია გა­სამ­რჯე­ლო. ყვე­ლა­ნი გულ­წმინ­დად მეხ­მა­რე­ბოდ­ნენ და ბავ­შვის სი­ცო­ცხლე მა­ჩუ­ქეს. სოსო მე­სა­მე კვი­რა­ში უკვე სკო­ლა­ში გა­ვის­ტუმ­რეთ. სა­ა­კოვ­მა ჯი­ბის ფუ­ლად მა­ნე­თი­ა­ნი აჩუ­ქა ჩემს ბიჭს.

რო­გორც ვთქვი, ჩემი და ბე­სოს ცხოვ­რე­ბა ერ­თად შე­უძ­ლე­ბე­ლი იყო, ბესო თვი­თონ­ვე მიხ­ვდა და აკი ამი­ტო­მაც გა­და­სახ­ლდა თბი­ლის­ში. თუმ­ცა იქ ბავ­შვის სიყ­ვა­რულს შე­უ­წუ­ხე­ბია და რამ­დენ­ჯერ­მე ჩემი გუ­ლის მო­სალ­ბო­ბად, გრო­შე­ბიც კი გა­მო­მიგ­ზავ­ნა ბავ­შვის სა­ხელ­ზე. ბო­ლოს შე­რი­გე­ბა­საც მეხ­ვე­წე­ბო­და. ფიცს დებ­და, ბიჭს თავ­ზე და­ვად­გე­ბი და არც სას­წავ­ლებ­ლი­დან გა­მო­ვიყ­ვა­ნო. ეს რომ ჩემ­მა ძმებ­მა გა­ი­გეს, დატ­რი­ალ­დნენ და ცდი­ლობ­დნენ შე­ვე­რი­გე­ბი­ნეთ. ყვე­ლა­ფერ­ში მე მა­და­ნა­შა­უ­ლებ­დნენ: რად­გან ბე­სოს არ უნდა, ნუ ას­წავ­ლი ბავ­შვს, ვინ ვის გა­მოს­დგო­მია, რომ ეგ თა­ვი­სი სწავ­ლით შენ გა­მო­გად­გე­სო.

მე ტი­რი­ლი წამსკდა, გა­დაჭ­რით ვუ­თხა­რი უარი: ისევ კა­რის მა­ვალ გლა­ხად ვივ­ლი და შვილს სკო­ლი­დან არ გა­მო­ვიყ­ვან-მეთ­ქი. ვუმ­ტკი­ცებ­დი: თუნ­დაც ბე­სოს შე­ვუ­რიგ­დე, სმა­ზე ხელს არ აი­ღებს-მეთ­ქი. მე­რე­და რა ჩი­ნე­ბუ­ლად სწავ­ლობს ბავ­შვი, მთე­ლი სას­წავ­ლე­ბე­ლი სულ მა­გის ქე­ბა­შია. დე­დას გვერ­დით ასე­თი შვი­ლი ჰყავ­დეს და სას­წავ­ლებ­ლი­დან გა­მო­იყ­ვა­ნოს? რა სი­სუ­ლე­ლეა. მა­გან უნდა ის­წავ­ლოს, ვიდ­რე ცო­ცხა­ლი ვარ, ვერ ვუ­ღა­ლა­ტებ-მეთ­ქი.

ან რო­გორ ვუ­ღა­ლა­ტებ­დი, მას­წავ­ლებ­ლე­ბი სულ ჩემი შვი­ლის ქე­ბა­ში იყ­ვნენ. სვი­მონ გოგ­ლი­ჩი­ძემ იცო­და თქმა: შენი შვი­ლი ისე­თი ხმის პატ­რო­ნია, რომ ქვე­ყა­ნას გა­აკ­ვირ­ვებ­სო. რა­კი­ღა სო­სო­ში ნი­ჭი­ერ ბავ­შვს ვხე­დავ­დი და ყვე­ლა­ნი მის ქე­ბა­ში იყ­ვნენ, ჩემი თა­ვის­თვის ბევ­რი რამ და­მიკ­ლია, მაგ­რამ მის­თვის არას­დროს მი­ღა­ლატ­ნია.

რამ­დენ­ჯერ ჩემი შვი­ლის თავ­თან მი­თე­ნე­ბია ღამე. სულ იმას ვნატ­რობ­დი, შვი­ლი მოს­წრე­ბუ­ლი გა­მე­ხად­ნა, და­მე­ვაჟ­კა­ცე­ბი­ნა, ვიდ­რე ძალ­ღო­ნე მიმ­ტყუ­ნებ­და და სი­ბე­რე გამ­ტეხ­და წელ­ში. ამის­რულ­და ნატ­ვრა, შვი­ლი და­მი­ვაჟ­კაც­და, ამ­ხა­ნა­გე­ბის თვა­ლი შე­იქ­მნა. სა­სუ­ლი­ე­რო სას­წავ­ლებ­ლის დამ­თავ­რე­ბის შემ­დეგ ყვე­ლა­ნი მი­ლო­ცავ­დნენ, პირ­ველ მოს­წავ­ლედ ით­ვლე­ბო­და ყო­ველ­თვის. ახლა ის მა­ფიქ­რებ­და, სე­მი­ნა­რი­ა­ში რო­გორ შე­მეყ­ვა­ნა ჩემი შვი­ლი. წვა­დაგ­ვა­ში გა­მოზ­რდი­ლი ბი­ჭი­კო ვაჟ­კა­ცი­ვით წა­მო­მად­გა თავ­ზე და უკვე ქა­ლა­ქის­კენ უნდა გა­მეს­ტუმ­რე­ბი­ნა. ჩემი სოსო ისე მო­ი­ჩი­ტა და და­მი­ვაჟ­კაც­და, ერთხე­ლაც არ მომ­შო­რე­ბია. ის უჩე­მოდ ვერ ძლებ­და, მე კი უი­მი­სოდ, მაგ­რამ მას უყ­ვარ­და სწავ­ლა და მის­და­მი წყურ­ვილ­მა ბო­ლოს ჩემი თა­ვიც და­ათ­მო­ბი­ნა.

სო­სოს­თვის ეს პირ­ვე­ლი ამ­ბა­ვი იყო, რომ გო­რი­დან გა­რეთ გა­ვი­და. ძა­ლი­ან მო­ე­წო­ნა მა­ტა­რე­ბე­ლი. ეჩ­ქა­რე­ბო­და ქა­ლაქ­ში მის­ვლა. ავ­ჭა­ლას რომ მი­ვუ­ახ­ლოვ­დით, უეც­რად მო­ი­წყი­ნა და ატირ­და. გული გა­მის­კდა, ავად ხომ არ გა­მიხ­და-მეთ­ქი. თურ­მე მას სხვა დარ­დი აწუ­ხებ­და:

- დე­დი­ლო, ქა­ლაქ­ში რომ მი­ვალთ, მამა მომ­ნა­ხავს, მო­მი­ტა­ცებს და მე­ჩექ­მე­ო­ბას მო­მინ­დო­მებს, მე კი სწავ­ლა მწყუ­რია. თუ ასე მო­მექ­ცე­ვა, თავს მო­ვიკ­ლავ და მე­ჩექ­მე­ო­ბას არ ვინ­დო­მებ.

და­ვამ­შვი­დე, რომ ხელს ვე­რა­ვინ შე­უშ­ლი­და.

ქა­ლაქ­ში ჩას­ვლის­თა­ნა­ვე ბი­ნის შოვ­ნას შე­ვუ­დე­ქი. მარ­თა­ლია, ნა­თე­სა­ვე­ბი ბლო­მად მე­გუ­ლე­ბოდ­ნენ, მაგ­რამ არა­ვის შე­წუ­ხე­ბა არ მინ­დო­და. სახ­ლი არც ისე ად­ვი­ლად ვი­შო­ვე, რო­გორც მე­გო­ნა. დღე თავ­ზე მა­თენ­დე­ბო­და, როცა ერ­თმა სომ­ხის ქალ­მა და­მით­მო ბინა.

ახლა სე­მი­ნა­რია უნდა მო­მე­ნა­ხა. ნა­თე­სა­ვე­ბი და­მეხ­მარ­ნენ და სოსო გა­მოც­დებ­ზე და­უშ­ვეს. და­ი­წყო გა­მოც­დე­ბი, ძა­ლი­ან ვღე­ლავ­დი. გორ­ში წა­ვე­დი, ნემ­სის წვე­რი და­ვატ­რი­ა­ლე. ვცდი­ლობ­დი, საჩ­ქა­როდ მო­მეგ­რო­ვე­ბი­ნა ერთი ასი­ო­დე მა­ნე­თი და გა­და­მეგ­ზავ­ნა სე­მი­ნა­რი­ა­ში შე­სა­ტა­ნად, მაგ­რამ ორი დღეც არ იყო გა­სუ­ლი, დე­პე­შით მაც­ნო­ბეს: თქვენ­მა შვილ­მა ისე გა­სა­ხე­ლათ, სა­ხელ­მწი­ფო ხარ­ჯზე მი­ი­ღე­სო. ერთი თვის შემ­დეგ, სოსო სე­მი­ნა­რი­ის ფორ­მა­ში გა­მო­წყო­ბი­ლი ვნა­ხე და სი­ხა­რუ­ლით ბევ­რი ვი­ტი­რე.

პირ­ველ ხა­ნებ­ში დი­დად ვდარ­დობ­დი უმი­სო­ბას. მთელ ღა­მე­ებს ვა­თევ­დი ფიქ­რებ­სა და ცრემლში. ჩემი სოსო ჰგრძნობ­და, რა ძნე­ლი იქ­ნე­ბო­და ჩემ­თვის მარ­ტო­ო­ბა, ამი­ტო­მაც კვი­რა­ში ორ-ორ­ჯერ მწერ­და წე­რი­ლებს, მამ­ხნე­ვებ­და, მა­ნუ­გე­შებ­და: მალე ამო­გიყ­ვან გა­ჭირ­ვე­ბი­და­ნო. თი­თო­ე­უ­ლი წე­რი­ლი ასი წლის სი­ცო­ცხლეს მმა­ტებ­და. ჩა­ვიკ­რავ­დი გულ­ში და ღა­მი­თაც ერ­თად ვი­ძი­ნებ­დით. ყო­ველ­დღე უნდა გა­და­მე­კი­თხა ხოლ­მე.

სოსო სე­მი­ნა­რი­ა­შიც კარ­გად სწავ­ლობ­და. ნემ­სის წვე­რით გა­მოზ­რდი­ლი ვაჟ­კა­ცის და­ნახ­ვა­ზე, თავს როდი ვუ­ჯე­რებ­დი, ჩემი შვი­ლი რომ იყო. მახ­სოვს, პირ­ვე­ლად რომ მეწ­ვია სა­შო­ბა­ოდ, თა­ვის ულუ­ფი­დან გა­დარ­ჩე­ნი­ლი შა­ქა­რიც კი მო­მი­ტა­ნა ხელ­სა­ხოც­ში გახ­ვე­უ­ლი. სულ მუ­ჭა­ნა­ხე­ვა­რი იქ­ნე­ბო­და. მაგ­რამ ისე გა­მა­ხა­რა ამ პა­ტა­რა ძღვენ­მა, მთე­ლი წე­ლი­წა­დი გა­მო­ვი­ზო­გე. პა­ტარ-პა­ტა­რა კვნი­ტით პირს ვიმ­ტკბა­რებ­დი, რომ ჩემი შვი­ლის სურ­ნე­ლი მეგ­რძნო.

დრო გა­დი­ო­და... ვა­ტყობ­დი, სოსო რაც ვაჟ­კაც­დე­ბო­და, იმ­დე­ნად გულ­ჩა­თხრო­ბი­ლი ხდე­ბო­და. ნელ-ნელა აქეთ-იქით ჩურ­ჩუ­ლი ატე­ხეს და ბო­ლოს აშ­კა­რად გა­მა­გო­ნეს: სოსო ბუნ­ტი კაცი გახ­დაო. გავ­ქან­დი ქა­ლაქ­ში, ვი­ნა­ხუ­ლე შვი­ლი. გამ­წყრა­ლი დამ­ხვდა: რა მო­გარ­ბე­ნი­ნებ­და, ან რა შენი საქ­მეა, რას ვიზ­რა­ხავ და რას არაო. მე­წყი­ნა ასე­თი მკვა­ხე პა­სუ­ხი. ეს პირ­ვე­ლი შემ­თხვე­ვა იყო, შვილ­მა გული რომ მატ­კი­ნა. ბო­ლოს სო­სომ თავს დას­ძლია, შუბ­ლზე მა­კო­ცა და და­მამ­შვი­და: არც ვბუნ­ტობ და არც არა­ფე­რიო. ეს კი მისი პირ­ვე­ლი ტყუ­ი­ლი იყო.

მაგ­რამ გა­მარ­თლდა მე­ზობ­ლე­ბის ჩურ­ჩუ­ლი. სო­სომ სხვა გზა აირ­ჩია, რის­თვი­საც სე­მი­ნა­რი­ას ფეხი ჰკრა და ქვა მი­ა­ყა­რა. შემ­დეგ მუ­შებ­ში სი­ა­რუ­ლით გა­ერ­თო და სა­ერ­თოდ აღარ მნა­ხუ­ლობ­და. ბო­ლოს ისიც გა­ვი­გე: ბუნ­ტის­თვის ცი­ხე­ში მი­აბ­რძა­ნე­სო. ისევ ქა­ლაქ­ში გა­ვი­ქე­ცი.

ქა­ლაქ­ში შე­ზარ­ხო­შე­ბულ ბე­სოს გა­და­ვე­ყა­რე. გა­ა­ვე­ბუ­ლი მე­ჩხუ­ბე­ბო­და: რად წა­მარ­თვი ჩემი შვი­ლი, შენ რომ სას­წავ­ლე­ბელ­ში არ მი­გეყ­ვა­ნა, ახლა "გა­ჩეს­ტი­ლი" უს­ტა­ბა­ში მე­ყო­ლე­ბო­და, ახლა კი ცი­ხე­შია გა­მომ­წყვდე­უ­ლი, რად მინ­და ასე­თი შვი­ლი, მე თვი­თონ მოვ­კლა­ვო.

ძლივს და­ვაღ­წიე მის­გან თავი. ცი­ხე­ში არ შე­მიშ­ვეს, მაგ­რამ ერთი კა­ცის პი­რით სო­სომ შე­მა­ტყო­ბი­ნა: არ შე­შინ­დე, კარ­გად ვარ და სულ მალე გი­ნა­ხუ­ლე­ბო. როცა კი უბე­დუ­რე­ბა დამ­ტე­ხია, ან და­უ­ჭე­რი­ათ, ან გა­უ­ციმ­ბი­რე­ბი­ათ, ყო­ველ­თვის ახერ­ხებ­და და თა­ვის ამ­ბავს მა­ტყო­ბი­ნებ­და იგი. მოვ­რჩეთ უბე­დუ­რე­ბებს...

რა ბედ­ნი­ე­რე­ბაა, გუ­ლის წა­დი­ლი რომ აის­რუ­ლა ჩემ­მა სო­სომ ყვე­ლა ჩაგ­რუ­ლის მეთ­ვალ­ყუ­რე და მფარ­ვე­ლი შე­იქ­ნა. ნე­ტა­ვი, ბე­სოც მოს­წრე­ბო­და ამ ჩვე­ნი სი­ა­მა­ყის ნახ­ვას. ენაც­ვა­ლოს დედა, სოსო დი­დად დატ­ვირ­თუ­ლია, მაგ­რამ არც ახლა მი­ვი­წყებს და პა­ტა­რა დროს იპო­ვის თუ არა, გა­მამ­ხნე­ვებს ხოლ­მე. აი, ახ­ლაც, ნა­თე­ლას სუ­რა­თი მი­ვი­ღე... მე კი კაკ­ლის მუ­რა­ბა გა­ვუგ­ზავ­ნე. ახლა ეს პა­ტა­რა სუ­რა­თი სულ გულ­თან მაქვს მი­ხა­ტუ­ლი. ესაა ჩემი ტკბი­ლი სიზ­მრე­ბის მომ­გვრე­ლი, რომ ჩემი დამ­ტი­რე­ბე­ლი ნა­თე­ლა იქ­ნე­ბა...

1935 წელი".

P.S. იბეჭ­დე­ბა შს სა­მი­ნის­ტროს ჟურ­ნალ "სა­არ­ქი­ვო მო­ამ­ბის" მა­სა­ლე­ბის მი­ხედ­ვით.

ემა ტუ­ხი­აშ­ვი­ლი

ჟურ­ნა­ლი "გზა"