სა­ქარ­თვე­ლოს ექ­სპრე­ზი­დენ­ტის ყო­ფი­ლი მრჩე­ვე­ლი ეკო­ნო­მი­კის სა­კი­თხებ­ში, რო­მან გო­ცი­რი­ძე რამ­დე­ნი­მე­წ­ლი­ან დუ­მილს "ვერ­სი­ას­თან" ექ­სკლუ­ზი­ურ ინ­ტერ­ვი­უ­ში არ­ღვევს, თუმ­ცა ამ ინ­ტერ­ვი­უს, მისი სა­მო­ქა­ლა­ქო სექ­ტორ­ში დაბ­რუ­ნე­ბა უძღვო­და წინ - 13 თე­ბერ­ვალს, გო­ცი­რი­ძემ, მე­დი­ას ეკო­ნო­მი­კუ­რი მი­მარ­თუ­ლე­ბის ორ­გა­ნი­ზა­ცია "ეკო­ნო­მი­კუ­რი გან­ვი­თა­რე­ბის ცენ­ტრის" და­ფუძ­ნე­ბის მი­ზა­ნი გა­აც­ნო. ორ­გა­ნი­ზა­ცია სა­ექ­სპერ­ტო-სა­კონ­სულ­ტა­ციო ცენ­ტრი იქ­ნე­ბა, სა­დაც ჩვენ რე­ა­ლო­ბა­ში არ­სე­ბუ­ლი მწვა­ვე და აქ­ტუ­ა­ლუ­რი ეკო­ნო­მი­კუ­რი სა­კი­თხე­ბი მო­იყ­რის თავს. ფაქ­ტობ­რი­ვად, რო­მან გო­ცი­რი­ძე ეკო­ნო­მი­კის ექ­სპერტთა სამ­ყა­რო­ში ბრუნ­დე­ბა. იქ, სა­ი­და­ნაც და­ახ­ლო­ე­ბით 20 წლის წინ, მოღ­ვა­წე­ო­ბა და­ი­წყო. შემ­დეგ, წლე­ბის გან­მავ­ლო­ბა­ში ბა­ტო­ნი რო­მა­ნი, პრე­მი­ერ-მი­ნის­ტრის მო­ად­გი­ლე, რამ­დე­ნი­მე მოწ­ვე­ვის დე­პუ­ტა­ტი (პარ­ლა­მენ­ტის სა­ფი­ნან­სო-სა­ბი­უ­ჯე­ტო კო­მი­ტე­ტი­სა და სა­ბი­უ­ჯე­ტო ოფი­სის ხელ­მძღვა­ნე­ლი, დარ­გობ­რი­ვი ეკო­ნო­მი­კის კო­მი­ტე­ტის თავ­მჯდო­მა­რე), ეროვ­ნუ­ლი ბან­კის პრე­ზი­დენ­ტი და ბო­ლოს მი­ხე­ილ სა­ა­კაშ­ვი­ლის მრჩე­ვე­ლი გახ­ლდათ. ახლა კი დიდი პო­ლი­ტი­კი­დან, ექ­სპერტთა წრე­ში დაბ­რუნ­და, არა­და, ბოლო დროს, რო­გორც წესი, ექ­სპერ­ტე­ბი პი­რი­ქით – დიდ პო­ლი­ტი­კა­ში მი­დი­ან.

- ბა­ტო­ნო რო­მან, ამ­ბო­ბენ, ერ­თსა და იმა­ვე მდი­ნა­რე­ში ორ­ჯერ არ შე­დი­ა­ნო და სა­ი­და­ნაც და­ი­წყეთ, იქ რა­ტომ დაბ­რუნ­დით?

- ხან­და­ხან ასეც ხდე­ბა ხოლ­მე და თუნ­დაც ამი­ტო­მა­ცაა სა­ინ­ტე­რე­სო ცხოვ­რე­ბა, რომ ამ სფე­რო­ში გა­ცი­ლე­ბით დიდი გა­მოც­დი­ლე­ბით ვბრუნ­დე­ბი. ოცი­ო­დე წლის წინ, რო­დე­საც ეკო­ნო­მი­კურ რე­ფორ­მებ­ზე ვი­წყებ­დით სა­უ­ბარს, რო­დე­საც სა­ბაზ­რო ეკო­ნო­მი­კის ხსე­ნე­ბაც კი მწა­რედ აღიქ­მე­ბო­და სა­ზო­გა­დო­ე­ბი­სა და მა­შინ­დე­ლი ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის თვალ­ში და რო­დე­საც გა­უკ­ვა­ლავ გზას ვა­დე­ქით, ასე­თი გა­მოც­დი­ლე­ბა არ მქო­ნია. როცა წარ­სულს ვიხ­სე­ნებ, ვაც­ნო­ბი­ე­რებ, რომ შეც­დო­მე­ბიც იყო და ენ­თუ­ზი­აზ­მიც, მაგ­რამ მი­მაჩ­ნია რომ მე, რო­გორც სპე­ცი­ა­ლის­ტი, უნი­ვერ­სი­ტე­ტი­დან და სა­ექ­სპერ­ტო წრი­დან ჩა­მოვ­ყა­ლიბ­დი. ამ­დე­ნად, თა­მა­მად შე­იძ­ლე­ბა ით­ქვას, რომ ახ­ლან­დე­ლი დაბ­რუ­ნე­ბა უფრო მძი­მე­წო­ნი­ა­ნი იქ­ნე­ბა.

- ეკო­ნო­მი­კის ექ­სპერ­ტე­ბის დიდი ნა­წი­ლი ხე­ლი­სუფ­ლე­ბა­შია, გარ­კვე­ულ­წი­ლად, ესეც ხომ არ არის მი­ზე­ზი, რომ ამ სფე­როს და­უბ­რუნ­დით?

- რო­გორც წესი, სა­ექ­სპერ­ტო და არა­სამ­თავ­რო­ბო სექ­ტო­რის გა­მორ­ჩე­უ­ლი ადა­მი­ა­ნე­ბი ხე­ლი­სუფ­ლე­ბა­ში, პო­ლი­ტი­კა­ში მი­დი­ან. საკ­მა­ოდ დიდი სივ­რცე უჭი­რავთ, რო­გორც პარ­ლა­მენ­ტში, ასე­ვე აღ­მას­რუ­ლე­ბელ ხე­ლი­სუფ­ლე­ბა­ში. ამას ერთი დიდი მი­ნუ­სი აქვს - მათი შე­ფა­სე­ბე­ბი ტენ­დენ­ცი­უ­რია. ყო­ფი­ლი ექ­სპერ­ტე­ბი, სხვა­დას­ხვა პო­ლი­ტი­კურ ბა­ნაკ­ში მკვიდ­რდე­ბი­ან და ჭეშ­მა­რი­ტე­ბის ნაც­ვლად, სა­კუ­თა­რი გუნ­დის ინ­ტე­რე­სებს ემ­სა­ხუ­რე­ბი­ან. სა­ექ­სპერ­ტო სივ­რცე­ში დარ­ჩე­ნი­ლე­ბიც გა­დაჯ­გუფ­დე­ბი­ან ხოლ­მე სა­ხე­ლი­სუფ­ლე­ბო და ოპო­ზი­ცი­ურ ბა­ნა­კებ­ში და რო­ლე­ბიც იც­ვლე­ბა. ჩემ შემ­თხვე­ვა­ში კი უც­ნა­უ­რი ისაა, რომ პი­რი­ქით – ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის მრა­ვალშტო­გავ­ლი­ლი სეგ­მენ­ტი­დან, სა­ექ­სპერ­ტო წრე­ში დავ­ბრუნ­დი, თა­ნაც ყო­ველ­გვა­რი პარ­ტი­უ­ლი და სხვა სა­ხის მი­კერ­ძო­ე­ბის გა­რე­შე.

- ბოლო 6 წლის გან­მავ­ლო­ბა­ში, რო­დე­საც მი­ხე­ილ სა­ა­კაშ­ვი­ლის მრჩე­ვე­ლი იყა­ვით, რა­ტომ დუმ­დით?

- იმი­ტომ, რომ შე­უძ­ლე­ბე­ლია, ხე­ლი­სუფ­ლე­ბა­ში იყო და, იმავდრო­უ­ლად, ობი­ექ­ტუ­რო­ბაც შე­ი­ნარ­ჩუ­ნო. ნა­ხე­ვა­რი სი­მარ­თლის თქმას, მერ­ჩივ­ნა, არა­ფე­რი მეთ­ქვა. ასე დავ­მუნჯდი!

- ეროვ­ნუ­ლი ბან­კის პრე­ზი­დენ­ტო­ბი­დან გა­დად­გო­მი­სას გა­ნა­ცხა­დეთ: "რა თქმა უნდა, პო­ლი­ტი­კა ძა­ლი­ან რთუ­ლია და სა­კუ­თა­რი ნე­ბით, აქე­დან სხვა თა­ნამ­დე­ბო­ბა­ზე გა­დას­ვლა, გა­რე­მო­ე­ბე­ბი­სად­მი ან­გა­რი­შის გა­წე­ვას ნიშ­ნავს. ცნო­ბი­ლი ნათ­ქვა­მია, რო­დე­საც სათ­ქმე­ლი ძა­ლი­ან ბევ­რი გაქვს, სჯობს, არა­ფე­რი თქვა". "არაფ­რის თქმა" ძა­ლი­ან ხომ არ გა­გიგ­რძელ­დათ?

- გე­თან­ხმე­ბით! ყო­ველ­თვის ვცდი­ლობ­დი, ობი­ექ­ტუ­რი ვყო­ფი­ლი­ყა­ვი, მაგ­რამ პო­ლი­ტი­კუ­რი ტვირ­თი მა­ინც დაღს ას­ვამს ამა თუ იმ პო­ზი­ცი­ას. პო­ლი­ტი­კუ­რი კო­ნი­უნ­ქტუ­რა და გარ­კვე­უ­ლი თვით­ცენ­ზუ­რა ყო­ველ­თვის მუ­შა­ობს, რო­დე­საც აბ­სო­ლუ­ტუ­რად თა­ვი­სუ­ფა­ლი არ ხარ. შე­უძ­ლე­ბე­ლია, სა­კუ­თა­რი აზ­რე­ბის გა­მო­ხატ­ვა­ში, ჩი­ნოვ­ნი­კი თა­ვი­სუ­ფა­ლი იყოს. თა­ნაც აქ­ტი­უ­რი პო­ზი­ცი­ით, ძა­ლა­უ­ნე­ბუ­რად, მო­მე­წე­რე­ბო­და ბევ­რი ისე­თი რამ, რა­საც არ ვი­ზი­ა­რებ­დი, მაგ­რამ არც ზე­მოქ­მე­დე­ბა შე­მეძ­ლო. ჩემი დუ­მი­ლის გამო, ახლა მო­რა­ლუ­რად კმა­ყო­ფი­ლი ვარ, დღეს სრუ­ლი­ად თა­ვი­სუ­ფა­ლი გახ­ლა­ვართ და ამ ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ის თავ­მჯდო­მა­რის სტა­ტუ­სით, შე­მიძ­ლია, ვურ­ჩიო ან გა­ვაკ­რი­ტი­კო ხე­ლი­სუფ­ლე­ბა, ოპო­ზი­ცია, მე­დია... ეკო­ნო­მი­კურ სივ­რცე­ში კი ახა­ლი, ობი­ექ­ტუ­რო­ბა­ზე პრე­ტენ­ზი­ის მქო­ნე ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ის სა­ხე­ლით ვბრუნ­დე­ბი.

- ზო­გა­დად, ხე­ლი­სუფ­ლე­ბა­ში ნა­ცი­ო­ნა­ლუ­რი მოძ­რა­ო­ბის ყოფ­ნის დროს, მთა­ვარ ეკო­ნო­მი­კურ დამ­სა­ხუ­რე­ბად და შეც­დო­მად რა მი­გაჩ­ნი­ათ?

- "ვარ­დე­ბის რე­ვო­ლუ­ცი­ის" მთა­ვა­რი დამ­სა­ხუ­რე­ბა ქვეყ­ნის იმ ჭა­ო­ბი­დან ამოყ­ვა­ნა იყო, რო­მელ­საც გან­ვი­თა­რე­ბის არა­ვი­თა­რი შან­სი არ ჰქონ­და. წმინ­და ეკო­ნო­მი­კურ ენა­ზე რომ გი­თხრათ, ქვე­ყა­ნას ფასი და­ე­დო, რაც ნიშ­ნავს, რომ ქვეყ­ნი­სა და მისი სიმ­დიდ­რის კა­პი­ტა­ლი­ზა­ცია მოხ­და. პი­რო­ბი­თად, ის, რაც 1 ლარი ღირ­და, 1 000 000 ლა­რის ღი­რე­ბუ­ლე­ბის გახ­და. სხვაგ­ვა­რად, წარ­მო­უდ­გე­ნე­ლია, იმ მას­შტა­ბის ინ­ვეს­ტი­ცია დაძ­რუ­ლი­ყო. რაც შე­ე­ხე­ბა შეც­დო­მას, ბევ­რი იყო, რო­გორც მაკ­რო, ასე­ვე ქვე­და დო­ნე­ზე. მა­გა­ლი­თად, არც მე მომ­წონს, რომ ქუ­თა­ი­სის პარ­ლა­მენ­ტის შე­ნო­ბა­ში ამ რა­ო­დე­ნო­ბის ფული გა­და­ი­ყა­რა და სა­პარ­ლა­მენ­ტო მუ­შა­ო­ბა დე­ზორ­გა­ნი­ზე­ბუ­ლია. თუმ­ცა მე­ო­რე სა­კი­თხია, სა­ი­დან გაჩ­ნდა უზარ­მა­ზა­რი ფული, რომ იმ პე­რი­ოდ­ში, თუნ­დაც ასე­თი გი­გან­ტე­ბი აშენ­და. ზო­გი­ერ­თი, ჩვე­ნი მსგავ­სი ქვე­ყა­ნა, ისეთ კა­პი­ტალ­და­ბან­დე­ბას, რო­გო­რიც ბა­თუმ­ში გა­კეთ­და, 20 წლის გან­მავ­ლო­ბა­შიც ვერ გა­ნა­ხორ­ცი­ე­ლებ­და. გაჩ­ნდა ფული, მნიშ­ვნე­ლო­ბა არ აქვს, არა­ბუ­ლი იყო, რუ­სუ­ლი, თურ­ქუ­ლი თუ ამე­რი­კუ­ლი, მოხ­და სიმ­დიდ­რის კა­პი­ტა­ლი­ზა­ცია. თუ ადრე ინ­ვეს­ტო­რებს ვეხ­ვე­წე­ბო­დით, გარ­კვე­უ­ლი ობი­ექ­ტე­ბი რამ­დე­ნი­მე ათა­სად მა­ინც ეყი­დათ, ისი­ნი ათე­ულ და ასე­ულ მი­ლი­ო­ნე­ბად გა­ი­ყი­და. წლე­ბის წინ, არა­ვის უნ­დო­და "ზეს­ტა­ფო­ნის ფე­როს", "ჭი­ა­თურ­მან­გა­ნუ­მის," რუს­თა­ვის "აზო­ტის", ჰე­სე­ბის, ნავ­სად­გუ­რე­ბის შე­ძე­ნა; ჯარ­თად იყი­დე­ბო­და მე­ტა­ლურ­გი­უ­ლი ქარ­ხა­ნა, რად­გან ჩვენ მიერ, თუნ­დაც ნა­ჩუ­ქარ სიმ­დიდ­რეს ინ­ვეს­ტი­ცი­ე­ბის გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბა სჭირ­დე­ბო­და, რომ­ლის უკან დაბ­რუ­ნე­ბის შან­სი ნუ­ლის ტოლი იყო. გი­მე­ო­რებთ, ქვეყ­ნის ქო­ნე­ბას ფასი და­ე­დო, ეს კი ურ­თუ­ლე­სი პრო­ცე­სია. რაც შე­ე­ხე­ბა მთა­ვარ ეკო­ნო­მი­კურ შეც­დო­მას - კო­მუ­ნის­ტე­ბის­დრო­ინ­დელ სი­ტყვებს გა­მო­ვი­ყე­ნებ, ეს იყო სუ­ბი­ექ­ტი­ვიზ­მი და ვო­ლუნ­ტა­რიზ­მი. ეკო­ნო­მი­კურ პრო­ცე­სებ­ში ზედ­მეტ ად­მი­ნის­ტრა­ცი­ულ ჩა­რე­ვას ვგუ­ლის­ხმობ, სა­დაც გა­და­წყვე­ტი­ლე­ბე­ბის მიმ­ღებ ცენ­ტრში იგეგ­მე­ბო­და, რა არის კარ­გი და რა ცუდი. რო­დე­საც გმირ­თა მო­ე­დან­ზე დგამ შად­რე­ვანს, მერე აღარ მოგ­წონს და სხვა­გან გა­და­გაქვს, ან პე­რო­ვის ქუ­ჩა­ზე აგებ ფი­ლებს და ვერ ხვდე­ბი, რომ სარ­და­ფე­ბი და­იტ­ბო­რე­ბა, ან აა­შე­ნებ ხიდს და რამ­დე­ნი­მე თვე­ში ან­გრევ, ეს წვრილ­მა­ნი მა­გა­ლი­თე­ბი და მცი­რე თან­ხის უმიზ­ნოდ ფლან­გვაც კი, სის­ტე­მის არსს კარ­გად ავ­ლენს.

აგერ, ათამ­დე ევ­რო­პულ­მა სა­ხელ­მწი­ფომ უარი თქვა "ევ­რო­ვი­ზი­ა­ში" მო­ნა­წი­ლე­ო­ბა­ზე, რად­გან ბი­უ­ჯეტ­ში ვერ გა­მო­ძებ­ნეს თან­ხა, სულ რა­ღაც 300 000 ევრო. ეს სა­მი­ო­დე ისე­თი მან­ქა­ნის ფა­სია, ჩვენ­მა თა­ნამ­დე­ბო­ბის პი­რებ­მა ახ­ლა­ხან რომ შე­ი­ძი­ნეს. სა­ბი­უ­ჯე­ტო პრო­ცეს­ში ვლინ­დე­ბა ქვეყ­ნის მმარ­თვე­ლო­ბის დე­მოკ­რა­ტი­უ­ლო­ბა. უდი­დე­სი შეც­დო­მა იქ­ნე­ბო­და ქა­ლაქ ლა­ზი­კას აშე­ნე­ბის და­წყე­ბა, რაც სა­ბო­ლო­ოდ, სა­ქარ­თვე­ლოს ეკო­ნო­მი­კას შე­ი­წი­რავ­და. იგი შე­საძ­ლოა, გარ­კვე­უ­ლი სა­ტყუ­ა­რაც იყო ადა­მი­ა­ნე­ბის გუ­ლე­ბის მო­სა­გე­ბად. ნავ­სად­გუ­რის აშე­ნე­ბის მთა­ვა­რი იდეა გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბა­დია, თუმ­ცა გა­აჩ­ნია, რო­დის და რა­ტომ! უც­ბად გა­ჩე­ნი­ლი ფუ­ლის ყად­რის და­უ­ფა­სებ­ლო­ბა იყო ერთ-ერთი მთა­ვა­რი შეც­დო­მა. ლი­ბე­რა­ლუ­რი კურ­სის მქა­და­გე­ბე­ლი მთავ­რო­ბა, ხან­და­ხან ისეთ სა­ო­ცარ რა­მეს ჩა­ი­დენ­და, ვერც კი წარ­მო­იდ­გენ­დით. მა­გა­ლი­თად გა­მოდ­გე­ბა წი­ნა­სა­არ­ჩევ­ნო პე­რი­ოდ­ში არ­სე­ბუ­ლი და­საქ­მე­ბის პროგ­რა­მე­ბი, რო­დე­საც 200 000 000 ლარი აჩუ­ქეს სა­წარ­მო­ებს, სა­დაც მო­ქა­ლა­ქე­ე­ბი ფორ­მა­ლუ­რად გა­ა­ფორ­მეს, რათა ეს ფული მი­ე­ღოთ. ფაქ­ტობ­რი­ვად, ეს იყო არ­ჩევ­ნე­ბის წინ ფუ­ლის და­რი­გე­ბის მა­ხინ­ჯი მე­თო­დი. ყვე­ლა­ზე მძი­მე შეც­დო­მა კი ადა­მი­ა­ნის უფ­ლე­ბე­ბის სფე­რო­ში არ­სე­ბუ­ლი პრობ­ლე­მე­ბი იყო, რო­მე­ლიც ჩვე­ნი სა­უბ­რის თემა არ არის.

- 2013 წლის დე­კემ­ბერ­ში, ეროვ­ნუ­ლი ვა­ლუ­ტის გა­უ­ფა­სუ­რე­ბა და­ი­წყო. ამ პრო­ცესს, რო­გორც ეროვ­ნუ­ლი ბან­კის ყო­ფი­ლი პრე­ზი­დენ­ტი, რო­გორ აფა­სებთ, მით უმე­ტეს, იმ ფონ­ზე, რომ ლა­რის გამ­ყა­რე­ბის ტენ­დენ­ცია უკვე სა­ხე­ზეა?

- ალ­ბათ, სა­ზო­გა­დო­ე­ბა დაბ­ნე­უ­ლია და დღემ­დე ამო­უხ­სნე­ლი გვგო­ნია, არც ისე რთუ­ლად ასახ­სნე­ლი პრობ­ლე­მა. ეროვ­ნუ­ლი ვა­ლუ­ტის კურ­სის და­ცე­მას ორი მი­ზე­ზი აქვს, ან ლა­რის მასა გა­ი­ზარ­და, ან დო­ლა­რის მასა შემ­ცირ­და. ბოლო ერთ წელ­ში, დო­ლა­რის მი­წო­დე­ბა არ შემ­ცი­რე­ბუ­ლა, ანუ დო­ლარს ნუ­რა­ფეს და­ვაბ­რა­ლებთ, რად­გან ხში­რად ამ­ბო­ბენ, ლა­რის გა­უ­ფა­სუ­რე­ბა ინ­ვეს­ტი­ცი­ე­ბის ნაკ­ლე­ბო­ბის ბრა­ლი­აო. ზოგი ამას სე­ზო­ნუ­რო­ბას აბ­რა­ლებს, ზოგი - ქვეყ­ნი­დან უცხო­უ­რი ვა­ლუ­ტის გა­დი­ნე­ბას, რაც არას­წო­რი შე­ფა­სე­ბაა. მი­უ­ხე­და­ვად იმი­სა, რომ ქვე­ყა­ნა­ში ინ­ვეს­ტი­ცი­ე­ბის რა­ო­დე­ნო­ბა შემ­ცირ­და, უცხო­უ­რი ვა­ლუ­ტის შე­მო­დი­ნე­ბა არ შემ­ცი­რე­ბუ­ლა, ვი­ნა­ი­დან ინ­ვეს­ტი­ცი­ე­ბის კლე­ბის კომ­პენ­სი­რე­ბა სხვა წყა­რო­ე­ბი­დან მოხ­და. ეს ძი­რი­თა­დი წყა­რო­ე­ბია მო­სახ­ლე­ო­ბის მიერ თან­ხე­ბის გად­მო­რი­ცხვა, რო­მე­ლიც ბევ­რად არ ჩა­მო­უ­ვარ­დე­ბა ექ­სპორ­ტის მაჩ­ვე­ნე­ბელს და ამ ტრანსფე­რებ­მა მი­ლი­არდს გა­და­ა­ჭარ­ბა. ერთ-ერთი წყა­როა ექ­სპორ­ტის ზრდა, რაც ნიშ­ნავს, რომ უცხო­უ­რი ვა­ლუ­ტა შე­მო­ვი­და. იმ­პორ­ტიც შემ­ცირ­და. გარ­და ამი­სა, ვა­ლუ­ტა შე­მო­დის ტუ­რის­ტე­ბი­დან, მათი ნაკ­ლე­ბო­ბა კი, არ ყო­ფი­ლა. ასე­ვე - სხვა სა­ხის მომ­სა­ხუ­რე­ბი­დან (ნავ­თობ­სა­დე­ნი, კავ­შირ­გაბ­მუ­ლო­ბა, ტრან­სპორ­ტი). ანუ, სა­გა­დამ­ხდე­ლო ბა­ლან­სი გა­უმ­ჯო­ბეს­და, რო­გორც სა­ვაჭ­რო ბა­ლან­სის დე­ფი­ცი­ტის შემ­ცი­რე­ბის, ასე­ვე - მიმ­დი­ნა­რე ან­გა­რი­შე­ბის ბა­ლან­სის გა­ჯან­სა­ღე­ბის შე­დე­გად. ამა­ში როლი უცხო­ურ­მა ინ­ვეს­ტი­ცი­ებ­მაც შე­ას­რუ­ლა. შე­იძ­ლე­ბა ით­ქვას, მო­ნე­ტა­რუ­ლი თვალ­საზ­რი­სით, ინ­ვეს­ტი­ცი­ე­ბის პო­ზი­ცი­ას გან­სა­კუთ­რე­ბუ­ლი ნე­გა­ტი­უ­რი გავ­ლე­ნა არ მო­უხ­დე­ნია.

უცხო­უ­რი ვა­ლუ­ტის შე­მო­დი­ნე­ბის მო­ცუ­ლო­ბა 11 თვის გან­მავ­ლო­ბა­ში, იმ­დე­ნად ჭარ­ბი იყო, რომ ეროვ­ნუ­ლი ბან­კი დო­ლარს იძენ­და რე­ზერ­ვე­ბის შე­სავ­სე­ბად და ლა­რის კურ­სის და­სა­სუს­ტებ­ლად! ამ ხნის მან­ძილ­ზე, ეროვ­ნულ­მა ბან­კმა 400 000 000 აშშ დო­ლა­რით მეტი იყი­და, ვიდ­რე გა­ყი­და, რათა ლარი არ გამ­ყა­რე­ბუ­ლი­ყო! 11 თვე, ეროვ­ნუ­ლი ბან­კი შეგ­ნე­ბუ­ლად ასუს­ტებ­და ლარს, უფრო ზუს­ტად, ხელს უშ­ლი­და ლა­რის გარ­კვე­ულ ნიშ­ნულ­ზე ზე­მოთ გამ­ყა­რე­ბას!

- ამას რა მი­ზე­ზით აკე­თებ­და ეროვ­ნუ­ლი ბან­კი?

- ორი მი­ზე­ზის გამო: ეროვ­ნულ ბანკს მი­აჩ­ნდა, რომ ლა­რის ზედ­მე­ტი გამ­ყა­რე­ბა სა­ჭი­რო არ იყო, რად­გან ეს პრო­ცე­სი ექ­სპორ­ტს შე­უშ­ლი­და ხელს. სხვა სა­კი­თხია, ეს ასე უნდა ყო­ფი­ლი­ყო თუ არა, მაგ­რამ რომ არა ეროვ­ნუ­ლი ბან­კის მიერ უცხო­უ­რი ვა­ლუ­ტის შეს­ყიდ­ვა, ლა­რის კურ­სი 1.63 კი არა, 1.5-ის ფარ­გლებ­ში იქ­ნე­ბო­და. მე­ო­რე მი­ზე­ზი ის არის, რომ ეროვ­ნულ ბანკს უცხო­უ­რი ვა­ლუ­ტის რე­ზერ­ვე­ბის ზრდა და იმ დო­ნემ­დე შე­ნარ­ჩუ­ნე­ბა სჭირ­დე­ბა, რომ ქვეყ­ნის ეკო­ნო­მი­კას სა­გა­რეო ეკო­ნო­მი­კუ­რი საფრ­თხე არ და­ე­მუქ­როს. გარ­და ამი­სა, ეროვ­ნულ ბანკსა და სა­ქარ­თვე­ლოს მთავ­რო­ბას გა­სას­ტუმ­რე­ბე­ლი აქვს მსოფ­ლიო ბან­კის, სა­ერ­თა­შო­რი­სო სა­ვა­ლუ­ტო ფონ­დი­სა და სხვა დო­ნო­რე­ბის კრე­დი­ტე­ბი და უცხო­უ­რი ვა­ლუ­ტის რე­ზერ­ვე­ბი, სწო­რედ ამის­თვის სჭირ­დე­ბა. მთავ­რო­ბას სა­გა­რეო ხარ­ჯიც აქვს, რის­თვი­საც ასე­ვე უცხო­ურ ვა­ლუ­ტას იყე­ნებს, მა­გა­ლი­თად, სა­ელ­ჩო­ე­ბის და­სა­ფი­ნან­სებ­ლად, სამ­ხედ­რო თუ სხვა სა­ხის შეს­ყიდ­ვე­ბის­თვის.

მოკ­ლედ, ეროვ­ნუ­ლი ბან­კი ორ კურ­დღელს იჭერ­და – ვა­ლუ­ტის რე­ზერ­ვებ­საც ქმნი­და და ლა­რის კურ­სიც ეჭი­რა. თუმ­ცა ამას მე­ო­რე, დიდი მი­ნუ­სიც აქვს, რო­დე­საც 400 000 000 აშშ დო­ლარს ყი­დუ­ლობ, მისი ეკ­ვი­ვა­ლენ­ტი ლარ­ში, ანუ და­ახ­ლო­ე­ბით, 700 000 000 ლარი გა­მო­გაქვს მი­მოქ­ცე­ვა­ში, ზრდი ფუ­ლის მა­სას და ინფლა­ცი­ურ საფრ­თხეს ქმნი. იმის გამო, რომ ქვე­ყა­ნა­ში ინფლა­ცი­უ­რი ფონი და­ბა­ლი იყო, ეროვ­ნულ­მა ბან­კმა თავს უფ­ლე­ბა მის­ცა, ასე მოქ­ცე­უ­ლი­ყო, მაგ­რამ რა მოხ­და დე­კემ­ბერ­ში? ლა­რის მყი­სი­ე­რი დე­ვალ­ვა­ცი­ის მი­ზე­ზი, სა­ხელ­მწი­ფო ბი­უ­ჯე­ტის 600 000 000 ლა­რით გარ­ღვე­ვა იყო. ფაქ­ტობ­რი­ვად, დე­კემ­ბერ­ში ბი­უ­ჯეტ­მა ერ­თბა­შად, თით­ქმის 1 მი­ლი­არ­დი ლა­რის ხარ­ჯი გას­წია და ლა­რის რყე­ვა უკვე ფის­კა­ლურ­მა, ანუ სა­ბი­უ­ჯე­ტო ფაქ­ტორ­მა გა­მო­იწ­ვია.

ეროვ­ნულ ბან­კმაც, ცო­ტა­თი ხელი წა­აშ­ვე­ლა კო­მერ­ცი­ულ ბან­კებ­ზე იაფი, მოკ­ლე­ვა­დი­ა­ნი რე­ფი­ნან­სი­რე­ბის სეს­ხე­ბის გა­ცე­მით. სწო­რედ აქ არის ძაღ­ლის თავი და­მარ­ხუ­ლი, რად­გან 600 000 000 ლა­რით გარ­ღვე­უ­ლი სა­ბი­უ­ჯე­ტო შე­მო­სავ­ლის დიდი ნა­წი­ლის, ანუ 400 000 000 ლა­რის კომ­პენ­სი­რე­ბა იმ ნაშ­თე­ბი­დან გა­ნა­ხორ­ცი­ე­ლეს, რო­მე­ლიც ფი­ნანსთა სა­მი­ნის­ტროს ეროვ­ნუ­ლი ბან­კის ან­გა­რიშ­ზე აქვს. ეროვ­ნულ ბან­კში, და­ახ­ლო­ე­ბით, 1 მი­ლი­არ­დი ლა­რის ნაშ­თი იყო, რო­მე­ლიც არ უნდა და­ხარ­ჯუ­ლი­ყო, რად­გან ეს უკვე სა­ბი­უ­ჯე­ტო რე­ზერ­ვია რო­მელ­საც სა­გა­რეო ვა­ლის მომ­სა­ხუ­რე­ბის­თვის იყე­ნე­ბენ. მო­მენ­ტა­ლუ­რად, ფუ­ლის მასა მი­აწ­ვა ბა­ზარს და ეროვ­ნუ­ლი ბან­კი იძუ­ლე­ბუ­ლი გახ­და, ერ­თა­დერ­თი ქმე­დე­ბით ინ­სტრუ­მენ­ტი გა­მო­ე­ყე­ნე­ბი­ნა, ანუ მთავ­რო­ბის მიერ გა­მოშ­ვე­ბუ­ლი ფული, ღრუ­ბე­ლი­ვით შე­ეს­რუ­ტა. ამას სტე­რი­ლი­ზა­ცი­ას უწო­დე­ბენ. თუ 11 თვის გან­მავ­ლო­ბა­ში, ეროვ­ნულ­მა ბან­კმა, და­ახ­ლო­ე­ბით, 200 000 000 დო­ლა­რი გა­ყი­და, მხო­ლოდ დე­კემ­ბერ-იან­ვარ­ში, თით­ქმის 350 000 000 დო­ლა­რის რე­ა­ლი­ზე­ბა მო­უ­წია. ეს იმი­ტომ გახ­და აუ­ცი­ლე­ბე­ლი, რომ არ მომ­ხდა­რი­ყო ლა­რის მას­შტა­ბუ­რი დე­ვალ­ვა­ცია. სტე­რი­ლი­ზა­ცი­ის ოპე­რა­ცი­ე­ბის შე­დე­გად, გაზ­რდი­ლი ფუ­ლის მასა, მაქ­სი­მა­ლუ­რად სწარ­ფად შე­ი­კუმ­შა და ეკო­ნო­მი­კა უფუ­ლოდ დარ­ჩა. ერთ თვე­ში, უზარ­მა­ზა­რი ფული, რო­მე­ლიც ბა­ზარ­ზე ბი­უ­ჯე­ტი­დან გაჩ­ნდა, ეროვ­ნულ­მა ბან­კმა სწრა­ფად­ვე უკან ამო­ი­ღო, მაგ­რამ ლარი თავ­ქვე წა­ვი­და და და­ი­წყო გამ­ყა­რე­ბის უკუპ­რო­ცე­სი. ახლა ეროვ­ნულ­მა ბან­კმა და­ი­წყო ბრძო­ლა ლა­რის გამ­ყა­რე­ბის შე­სა­ჩე­რებ­ლად და ამ დღე­ებ­ში, უკვე 60 000 000 დო­ლა­რი შე­ი­ძი­ნა, ანუ ლა­რის გამ­ყა­რე­ბას აჩე­რებს. რა თქმა უნდა, ორი თვის მან­ძილ­ზე, ლა­რის ასე­თი მკვეთ­რი რყე­ვა სე­რი­ო­ზუ­ლი შეც­დო­მა იყო არა მხო­ლოდ ფის­კა­ლუ­რი, არა­მედ - მო­ნე­ტა­რუ­ლი თვალ­საზ­რი­სი­თაც. მი­ზე­ზი არას­წო­რი მე­სი­ჯე­ბი იყო, თით­ქოს ქვე­ყა­ნა­ში დეფ­ლა­ცი­ის საფრ­თხე გაჩ­ნდა, არა­და, სა­ქარ­თვე­ლო ია­პო­ნია არ არის, რო­მე­ლიც 20 წე­ლია, დეფ­ლა­ცი­ას ებ­რძვის. სა­ქარ­თვე­ლოს ეკო­ნო­მი­კუ­რი სტრუქ­ტუ­რა ისე­თია, 20 წელი, მუ­დამ თა­ვის მტვრე­ვა­ში უნდა ვი­ყოთ, რომ ინფლა­ცია მოხ­დეს. ეროვ­ნულ­მა ბან­კმა და ფი­ნანსთა სა­მი­ნის­ტრომ "კენ­სი­ა­ნუ­რი" იდეა აი­ტა­ცა, რაც სა­მუ­შაო ად­გი­ლე­ბის შექ­მნი­სა და ეკო­ნო­მი­კუ­რი სტი­მუ­ლი­რე­ბის გამო, ბი­უ­ჯე­ტი­დან ფუ­ლის გაშ­ვე­ბას ნიშ­ნავს. აი, ასე­თი "კენ­სი­ა­ნუ­რი" გა­მოხ­ტო­მე­ბი იწ­ვევს საფრ­თხეს, რად­გან მი­მაჩ­ნია, რომ ჩვენ ქვე­ყა­ნა­ში, ფა­სე­ბის ოდ­ნა­ვი ზრდის მა­ნი­პუ­ლი­რე­ბაც კი სა­ვა­ლა­ლოდ დამ­თავ­რდე­ბა.

- ერთ-ერთი ვერ­სი­ით, ლა­რის გა­უ­ფა­სუ­რე­ბის მი­ზე­ზი ეროვ­ნუ­ლი ბან­კის ხელ­მძღვა­ნე­ლე­ბის შეთ­ქმუ­ლე­ბა იყო პრე­მი­ერ-მი­ნის­ტრის წი­ნა­აღ­მდეგ...

- სუ­ლე­ლუ­რი ვერ­სი­აა! იმა­საც ამ­ბო­ბენ, ფი­ნანსთა სა­მი­ნის­ტრო ლარს იმი­ტომ ასუს­ტებს, ბი­უ­ჯეტს ვერ ავ­სებს და ინფლა­ცი­ით მეტი ფული შე­მო­ვაო. თე­ო­რი­უ­ლად, ამ გზით ბი­უ­ჯე­ტის შევ­სე­ბა შე­იძ­ლე­ბა, მაგ­რამ ვერ წარ­მო­მიდ­გე­ნია, ასე­თი მა­ნი­პუ­ლა­ცი­ე­ბის გამო, ფი­ნანსთა სა­მი­ნის­ტრომ გა­რის­კოს და ზედ­მე­ტი ფუ­ლის მასა მი­მოქ­ცე­ვა­ში გა­მო­უშ­ვას. ეს ტექ­ნი­კუ­რად იმ­დე­ნად რთუ­ლად შე­სას­რუ­ლე­ბე­ლია, ამის გა­კე­თე­ბა მსოფ­ლი­ო­ში მხო­ლოდ რამ­დე­ნი­მე ქვე­ყა­ნას შე­უძ­ლია, მა­გა­ლი­თად, აშშ-სა და ია­პო­ნი­ას. ევ­რო­კავ­ში­რის ქვეყ­ნე­ბიც კი ვერ გა­რის­კა­ვენ ასე, რად­გან სა­კუ­თა­რი, და­მო­უ­კი­დე­ბე­ლი ეროვ­ნუ­ლი ბან­კე­ბი არ აქვთ. ლა­რის დე­ვალ­ვა­ცი­ის მი­ზე­ზი, ფუ­ლის მა­სის მყი­სი­ე­რი ზრდა იყო დე­კემ­ბერ­ში, ახლა კი ლა­რის გამ­ყა­რე­ბის მი­ზე­ზი, ეროვ­ნუ­ლი ბან­კის ინ­ტერ­ვენ­ცი­ე­ბის შე­დე­გად, ფუ­ლის მა­სის მყი­სი­ე­რი შემ­ცი­რე­ბაა. მთლი­ა­ნო­ბა­ში, ქვეყ­ნის ეკო­ნო­მი­კის იმი­ჯი და­ზა­რალ­და, რო­მელ­საც სე­რი­ო­ზუ­ლად გა­უ­ლა­წუ­ნეს. ეს არც ნოკ­და­უ­ნია და არც ნო­კა­უ­ტი, მაგ­რამ ეს იყო მტკივ­ნე­უ­ლი დარ­ტყმა, რა­მაც არას­ტა­ბი­ლუ­რო­ბის გან­ცდა შექ­მნა. ეს შე­იძ­ლე­ბა უფრო მძი­მე ფორ­მით გან­მე­ორ­დეს, თუ არ გამ­კაცრ­დე­ბა მო­ნე­ტა­რუ­ლი და ფის­კა­ლუ­რი პო­ლი­ტი­კა, არ შემ­ცირ­დე­ბა ბი­უ­ჯე­ტის დე­ფი­ცი­ტი და არ გა­მო­ი­ძებ­ნე­ბა შე­მო­სავ­ლე­ბის ფორ­მი­რე­ბის უფრო სტა­ბი­ლუ­რი და ჯან­სა­ღი გზა.

მაია მი­შე­ლა­ძე

გა­ზე­თი "ვერ­სია"