ათწ­ლი­ა­ნი და­უ­ღა­ლა­ვი შრო­მის შემ­დეგ, ერ­თობ­ლი­ვი ქარ­თულ-აფხა­ზუ­რი ფო­ტო­ალ­ბო­მი - "აფხა­ზე­თი - XIX სა­უ­კუ­ნე" და ენ­ციკ­ლო­პე­დია გა­მო­ი­ცა, რა­შიც XIX სა­უ­კუ­ნის აფხა­ზე­თის კულ­ტუ­რუ­ლი მემ­კვიდ­რე­ო­ბაა შე­ტა­ნი­ლი (რო­მე­ლიც ენ­გურს გა­მოღ­მა სა­ქარ­თვე­ლო­ში მო­ი­პო­ვე­ბო­და), თუმ­ცა სრუ­ლად - არა. მა­სა­ლის სი­უხ­ვის გამო, ავ­ტო­რებ­მა ის ერთ წიგნ­ში ვერ ჩა­ა­ტი­ეს. საქ­მე გრძელ­დე­ბა, ისე­ვე, რო­გორც ქარ­თულ-აფხა­ზუ­რი ურ­თი­ერ­თო­ბა...

იდე­ი­სა და წიგ­ნის თა­ნა­ავ­ტო­რი, ივ. ჯა­ვა­ხიშ­ვი­ლის სა­ხე­ლო­ბის თბი­ლი­სის სა­ხელ­მწი­ფო უნი­ვერ­სი­ტე­ტის ქარ­თულ-აფხა­ზურ ურ­თი­ერ­თო­ბა­თა სა­მეც­ნი­ე­რო-კვლე­ვი­თი ცენ­ტრის დი­რექ­ტორი ზუ­რაბ შენ­გე­ლია მოგ­ვი­თხრობს, თუ რო­გორ მუ­შა­ობ­დნენ ამ წიგნ­ზე აფხაზ თა­ნა­ავ­ტო­რებ­თან ერ­თად...

- თხრო­ბას ცოტა შო­რი­დან და­ვი­წყებ. ჩვე­ნი ცენ­ტრი უკვე რამ­დე­ნი­მე წე­ლია, უნი­ვერ­სი­ტე­ტის სტრუქ­ტუ­რუ­ლი ერ­თე­უ­ლის ფორ­მით არ­სე­ბობს. პროგ­რა­მის ფარ­გლებ­ში, რო­გორც აქ მცხოვ­რე­ბი, ისე ენ­გურსგაღ­მე­ლი აფხა­ზე­ბიც თა­ნამ­შრომ­ლო­ბენ. ყვე­ლა პრო­ექ­ტი, რო­მე­ლიც აქამ­დე გაგ­ვი­კე­თე­ბია, მათ­თან ერ­თად არის მომ­ზა­დე­ბუ­ლი. ახ­ლაც ასე გრძელ­დე­ბა... ეს ცენ­ტრი არა­სამ­თავ­რო­ბო ორ­გა­ნი­ზა­ცია, ქარ­თულ-აფხა­ზურ ურ­თი­ერ­თო­ბა­თა ინ­სტი­ტუ­ტის ბა­ზა­ზე ფუნ­ქცი­ო­ნი­რებს და 15 წე­ლია არ­სე­ბობს. და­ახ­ლო­ე­ბით 10 წლის წინ, ერთ-ერთ შეხ­ვედ­რა­ზე, გუ­და­უ­თა­ში, აფხა­ზებ­მა სი­ნა­ნუ­ლით აღ­ნიშ­ნეს: 90-იანი წლე­ბის ომის დროს, აფხა­ზუ­რი კულ­ტუ­რუ­ლი მემ­კვიდ­რე­ო­ბა სრუ­ლი­ად გა­ნად­გურ­და, არ­ქი­ვე­ბი, მუ­ზე­უ­მე­ბი, ბიბ­ლი­ო­თე­კე­ბი თით­ქმის და­იწ­ვა და რაც დარ­ჩა, იქ­ნებ ის მა­ინც გა­და­ვარ­ჩი­ნო­თო... სო­ხუ­მი­დან დაბ­რუ­ნე­ბის შემ­დეგ და­ვი­წყეთ აფხა­ზე­თის თე­მა­ტი­კას­თან არ­სე­ბუ­ლი დო­კუ­მენ­ტუ­რი და ფო­ტო­მა­სა­ლე­ბის მო­ძი­ე­ბა. ვე­ძებ­დით რო­გორც სა­ხელ­მწი­ფო, ისე კერ­ძო ბიბ­ლი­ო­თე­კებ­ში, მუ­ზე­უ­მებ­სა და კერ­ძო არ­ქი­ვებ­ში. გა­ვა­კე­თეთ იმ პირ­თა ჩა­მო­ნათ­ვა­ლი, ვი­საც მსგავ­სი დო­კუ­მენ­ტუ­რი ან ფო­ტო­მა­სა­ლა შე­იძ­ლე­ბო­და ჰქო­ნო­და... ერთი სი­ტყვით, უამ­რა­ვი რამ მო­ვი­ძი­ეთ: მხო­ლოდ კულ­ტუ­რუ­ლი მემ­კვიდ­რე­ო­ბის ამ­სახ­ვე­ლი XIX სა­უ­კუ­ნის 600-ზე მეტი ერ­თე­უ­ლი მა­სა­ლა, ფო­ტო­ე­ბი და ხელ­ნა­წე­რე­ბი მო­ვაგ­რო­ვეთ და თით­ქმის ათ­წლი­ა­ნი მუ­შა­ო­ბის შემ­დეგ, 2011 წელს, რამ­დე­ნი­მე ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ი­სა და ლიტ­ვის სა­ელ­ჩოს დახ­მა­რე­ბით, გა­მო­ვი­და ფო­ტო­ალ­ბო­მი "აფხა­ზე­თი - XIX სა­უ­კუ­ნე", სა­დაც ჩვენ მიერ შეგ­რო­ვე­ბუ­ლი დო­კუ­მენ­ტუ­რი მა­სა­ლის მხო­ლოდ ნა­წი­ლის ჩა­ტე­ვა შევ­ძე­ლით.

- XIX სა­უ­კუ­ნემ­დე არ­სე­ბულ მა­სა­ლებს ვერ მი­აკ­ვლი­ეთ თუ ფი­ზი­კუ­რად არ იყო?

- ძა­ლი­ან ცოტა იყო, თით­ქმის უმ­ნიშ­ვნე­ლო...

- თქვენ მიერ მოგ­რო­ვე­ბუ­ლი კულ­ტუ­რუ­ლი მემ­კვიდ­რე­ო­ბა ქარ­თვე­ლე­ბისა და აფხა­ზე­ბის მიერ ერ­თად "ნა­შე­ნე­ბი" იყო?

- რა თქმა უნდა. აფხა­ზე­თი, როგ­ორც ცალ­კე სა­ხელ­მწი­ფო, არ არ­სე­ბობ­და. მე­ზო­ბელ სა­ხელ­მწი­ფო­ებს აქვთ გავ­ლე­ნა და ქარ­თულს არ ექ­ნე­ბო­და?!. სხვა სა­კი­თხია, პო­ლი­ტი­კუ­რად ვინ რო­გორ უყუ­რებ­და აფხა­ზეთს XIX სა­უკუ­ნემ­დე. რუ­სე­თი აფხა­ზეთ­სა და და­ნარ­ჩენ სა­ქარ­თვე­ლოს, ქუ­თა­ი­სის მაზ­რამ­დე, თა­ვის სა­კუთ­რე­ბად მი­იჩ­ნევ­და, მაგ­რამ ეს სულ სხვა სა­კი­თხია... ჩვენ ქარ­თუ­ლის გარ­და, რუ­სუ­ლი წყა­რო­ე­ბიც გა­მო­ვი­ყე­ნეთ. ინ­ფორ­მა­ცი­ის­თვის ძი­ე­ბის პრო­ცეს­ში, აქამ­დე უც­ნო­ბი 100-მდე ფო­ტო­დო­კუ­მენ­ტი აღ­მო­ვა­ჩი­ნეთ.

- იქ­ნებ გან­სა­კუთ­რე­ბით მნიშ­ვნე­ლო­ვან მა­სა­ლებ­ზე მოგ­ვი­თხროთ...

- ძი­ე­ბის დროს აღ­მო­ვა­ჩი­ნეთ ძა­ლი­ან ბევ­რი ცნო­ბი­ლი მხატ­ვრის მიერ აფხა­ზე­თის თე­მა­ტი­კა­ზე შექ­მნი­ლი ფოტო და დო­კუ­მენ­ტუ­რი ჩა­ნა­ხა­ტე­ბი, მათ შო­რის: ბო­გო­ლი­უ­ბო­ვის, აი­ვა­ზოვ­სკის, მი­ხაი ზი­ჩის, გა­გა­რი­ნის ნა­მუ­შევ­რე­ბი. ფო­ტო­ალ­ბომ­ში შე­ტა­ნი­ლია ბარ­კა­ნო­ვის მიერ გა­და­ღე­ბუ­ლი გი­ორ­გი შერ­ვა­ში­ძის ფოტო, რომ­ლის მი­ხედ­ვი­თაც, ზიჩ­მა ფე­რა­დი ტილო შექ­მნა. მან­ვე "ვე­ფხის­ტყა­ოს­ნის" პერ­სო­ნა­ჟე­ბის ტა­ნი­სა­მო­სი ჩა­აც­ვა რამ­დე­ნი­მე აფხაზს. აღ­მო­ვა­ჩი­ნეთ ფოტო, სა­დაც გი­ორ­გი შერ­ვა­ში­ძეს ვე­ფხვის ტყა­ვი აც­ვია. ასე­ვე აღ­მო­ვა­ჩი­ნეთ არა­ერ­თი, ძა­ლი­ან სა­ინ­ტე­რე­სო ფოტო, რო­მელ­ზეც აფხა­ზი და ქარ­თვე­ლი ოფიც­რე­ბი არი­ან გა­მო­სა­ხულ­ნი.

- ფო­ტო­ალ­ბო­მი მხო­ლოდ ქარ­თულ-აფხა­ზურ ენა­ზეა?

- დიახ, ჩვენ მხო­ლოდ ამ ორ ენა­ზე ვმუ­შა­ობთ, მე­სა­მე ენის გა­მო­ყე­ნე­ბა არ ჩავ­თვა­ლეთ სა­ჭი­როდ, რად­გან ორი­ვე მხა­რე შევ­ჯერ­დით პო­ზი­ცი­ა­ზე, რომ გა­ვი­და ის დრო, რო­დე­საც ჩვენ არ ვკად­რუ­ლობ­დით აფხა­ზუ­რის სწავ­ლას, ხოლო ისი­ნი - ქარ­თუ­ლი­სას და ერ­თმა­ნეთს რუ­სუ­ლად ვე­სა­უბ­რე­ბო­დით. ვუ­თხა­რი, - თქვენ თუ არ გინ­დათ ქარ­თუ­ლის სწავ­ლა, მე ვის­წავ­ლი აფხა­ზურს-მეთ­ქი...

- რა გი­პა­სუ­ხეს? ვის ესა­უბ­რეთ ამ ეთ­ნოპ­რობ­ლე­მებ­ზე?

- ჩვენ მათ­გან პა­სუხს არ დავ­ლო­დე­ბი­ვართ, საქ­მეს შე­ვუ­დე­ქით... რაც შე­ე­ხე­ბა აფხა­ზებს: კონ­კრე­ტულ პი­რებს ვერ და­ვა­სა­ხე­ლებ, რად­გან მათ ეს საქ­მეს გა­უ­ფუ­ჭებს, მაგ­რამ ამ პრო­ექ­ტში ის ადა­მი­ა­ნე­ბი არი­ან ჩარ­თულ­ნი, ვინც ად­გი­ლობ­რივ­თა პა­ტი­ვის­ცე­მით სარ­გებ­ლო­ბენ. მათ სტკი­ვათ აფხა­ზეთ­ში არ­სე­ბუ­ლი პრობ­ლე­მე­ბი. რო­დე­საც ფო­ტო­ალ­ბო­მი გა­მო­ვე­ცით და სო­ხუმ­ში ჩა­ვი­ტა­ნეთ, ამან დიდი აჟი­ო­ტა­ჟი გა­მო­იწ­ვია აფხაზ სა­ზო­გა­დო­ე­ბა­ში. ყვე­ლა კულ­ტუ­რუ­ლი ოჯა­ხის­თვის სა­მა­გი­დო წიგ­ნად იქცა. თით­ქმის ორი წელი ჩავ­დი­ო­დი სო­ხუმ­ში, გაგ­რა­ში, გუ­და­უ­თა­ში და ქუ­ჩა­შიც კი ვა­რი­გებ­დი ამ წიგ­ნებს... მკი­თხვე­ლი ნა­ხავს, რომ ფო­ტო­მა­სა­ლის გარ­და, არის ისე­თი ფრა­ზე­ბიც, რომ­ლის მი­მართ გულ­გრი­ლი ვერ დარ­ჩე­ბი, რად­გან პირ­და­პირ ასა­ხავს ქარ­თულ-აფხა­ზურ ურ­თი­ერ­თო­ბის დღეს არ­სე­ბულ რე­ა­ლო­ბას. მა­გა­ლი­თად, აფხა­ზუ­რი გა­მო­ნათ­ქვა­მია: "ძმე­ბის შე­რი­გე­ბა უფრო ძნე­ლია, ვიდ­რე მე­ზობ­ლე­ბის, რად­გან ძნე­ლია, ძმას აპა­ტიო ის, რა­საც მე­ზო­ბელს შე­უნ­დობ"... გარ­კვე­უ­ლი დრო­ის შემ­დეგ, აფხა­ზე­თის ეთ­ნო­კულ­ტუ­რუ­ლი სივ­რცის აღ­წე­რა და­ვი­წყეთ, რად­გან ახლა აფხა­ზეთ­ში ძალ­ზე მძი­მე მდგო­მა­რე­ო­ბაა.

- რას გუ­ლის­ხმობთ?

- იმას, რომ აფხა­ზუ­რი მო­ნა­ცე­მე­ბით, აფხაზ ეთ­ნოს­ში სიკ­ვდი­ლი­ა­ნო­ბა 3 300-ია, ხოლო შო­ბა­დო­ბა მხო­ლოდ 800. მა­მა­კა­ცე­ბის სი­ცო­ცხლის სა­შუ­ა­ლო ასა­კი 50 წე­ლია, ქა­ლე­ბი­სა კი - 70. მო­სახ­ლე­ო­ბის 6% აივ-ინ­ფი­ცი­რე­ბუ­ლია; იგი­ვე მაჩ­ვე­ნე­ბე­ლია ჩ ჰე­პა­ტი­ტის და­ა­ვა­დე­ბის მხრივ... ერთი სი­ტყვით, ძა­ლი­ან მძი­მე ვი­თა­რე­ბაა. მკვეთ­რად და­ბა­ლია სა­მე­დი­ცი­ნო მომ­სა­ხუ­რე­ბის დონე, რაც უმ­ძი­მეს პრობ­ლე­მებს ქმნის. ასეთ ფონ­ზე კი მათ არ აქვთ ეთ­ნო­კულ­ტუ­რა­ზე ზრუნ­ვის სა­შუ­ა­ლე­ბა. ამი­ტომ შევ­თა­ვა­ზეთ, ერ­თობ­ლი­ვად შეგ­ვექ­მნა "აფხა­ზუ­რი ენ­ციკ­ლო­პე­დია". ეს არის ათწ­ლი­ა­ნი და­უ­ღა­ლა­ვი შრო­მის შე­დე­გი, ჩვენს თა­ნამ­შრომ­ლებ­თან ერ­თად, და სი­ა­მოვ­ნე­ბით უნდა აღ­ვნიშ­ნო, რომ აფხა­ზე­ბიც ძა­ლი­ან კმა­ყო­ფი­ლი დარ­ჩნენ. ცნო­­ბი­სათ­ვის: ჩვენ ვართ ერ­თა­დერ­თი ქვე­ყა­ნა, რო­მელ­საც სა­ხელ­მწი­ფო ვალ­დე­ბუ­ლე­ბა აქვს აფხა­ზუ­რი ენი­სა და კულ­ტუ­რის წი­ნა­შე. სა­ქარ­თვე­ლოს კონ­სტი­ტუ­ცი­ის მი­ხედ­ვით, აფხა­ზურ ენას, ქარ­თულ­თან ერ­თად, სა­ხელ­მწი­ფო ენის სტა­ტუ­სი აქვს და სი­ა­მა­ყით მინ­და აღ­ვნიშ­ნო, რომ იმ უმ­ძი­მეს 90-იან წლებ­ში მე გა­მო­ვე­დი ამ ინი­ცი­ა­ტი­ვით. ასე რომ, სხვა ქვე­ყა­ნას მხო­ლოდ ინ­ტე­რე­სი შე­იძ­ლე­ბა ჰქონ­დეს და არა აფხა­ზუ­რი ეთ­ნო­კულ­ტუ­რის სივ­რცის შე­ნარ­ჩუ­ნე­ბის ვალ­დე­ბუ­ლე­ბა. თუ აფხა­ზე­ბი გა­და­შენ­დნენ, ისე, რო­გორც ეს უბი­ხებ­სა და სხვა ხალ­ხებს და­ე­მარ­თათ, მსოფ­ლიო ცი­ვი­ლი­ზა­ცი­ის წი­ნა­შე მხო­ლოდ ჩვენ ვიქ­ნე­ბით პა­სუ­ხის­მგე­ბე­ლი და მი­ზეზს მნიშ­ვნე­ლო­ბა არ აქვს...

- ეთ­ნო­კულ­ტუ­რის სივ­რცის აღ­წე­რა­ზე სა­უბ­რობ­დით. ამ მი­მარ­თუ­ლე­ბით რა მდგო­მა­რე­ო­ბაა?

- დიახ, გა­დავ­წყვი­ტეთ, დარ­გობ­რივ ენ­ციკ­ლო­პე­დი­ა­სა და აფხა­ზუ­რი მუ­სი­კა­ლუ­რი ფოლკ­ლო­რის გა­დარ­ჩე­ნა­ზეც გვე­ფიქ­რა, ჩა­ნა­წე­რე­ბიც გაგ­ვე­კე­თე­ბი­ნა და ამა­ზე მუ­შა­ო­ბას ისევ და ისევ აფხა­ზებ­თან ერ­თად ვაგ­რძე­ლებთ; შემ­დეგ ამ ყვე­ლაფ­რის­თვის ერ­თად მოგ­ვე­ყა­რა თავი. აფხა­ზუ­რი მხა­რე დაგ­ვთან­ხმდა. თუ მათ ინ­ფორ­მა­ცი­ის მო­სა­პო­ვებ­ლად სხვა წყა­რო­ე­ბიც ექ­ნე­ბო­დათ, ამა­საც გა­ვით­ვა­ლის­წი­ნებ­დით და მი­ვუ­თი­თებ­დით. ამ პრო­ექ­ტის თა­ნა­ავ­ტო­რია სა­ქარ­თვე­ლოს მეც­ნი­ე­რე­ბა­თა ეროვ­ნუ­ლი აკა­დე­მი­ის აფხა­ზუ­რი ენი­სა და კულ­ტუ­რის კო­მი­სია, რომ­ლის ხელ­მძღვა­ნე­ლიც არის აკა­დე­მი­კო­სი გუჩა კვა­რა­ცხე­ლია. აფხა­ზურ მხა­რეს­თან უფრო აქ­ტი­უ­რი ურ­თი­ერ­თო­ბა რომ გვქო­ნო­და, ორ­გა­ნი­ზა­ცია "ქარ­თულ-აფხა­ზურ ურ­თი­ერ­თო­ბა­თა ინ­სტი­ტუ­ტიც" შე­მოგ­ვი­ერ­თდა, რო­მელ­საც მათ­თან მუ­შა­ო­ბის დიდი გა­მოც­დი­ლე­ბა აქვს. მან შექ­მნა სა­ი­ნი­ცი­ა­ტი­ვო ჯგუ­ფი და აფხა­ზურ მხა­რეს­თან ერ­თად შე­ვი­მუ­შა­ვეთ კონ­ცეფ­ცია, შე­ვად­გი­ნეთ სა­მუ­შაო ჯგუ­ფე­ბი, მაგ­რამ ბოლო დროს გან­ვი­თა­რე­ბულ­მა მოვ­ლე­ნებ­მა შეგ­ვი­შა­ლა ხელი, გან­სა­კუთ­რე­ბით - სო­ჭის ოლიმ­პი­ა­დამ... იმე­დია, დრო­ის რა­ღაც პე­რი­ო­დის შემ­დეგ, თან­და­თან ყვე­ლა­ფე­რი მოგ­ვარ­დე­ბა.

- ამ ყვე­ლა­ფერს და­ფი­ნან­სე­ბა სჭირ­დე­ბა...

- დიახ. ამ მხრივ ძა­ლი­ან გვეხ­მა­რე­ბა "ერ ემ ჯი ჯგუ­ფის" სა­მეთ­ვალ­ყუ­რეო საბ­ჭოს თავ­მჯდო­მა­რე ზუ­რაბ ქუ­თე­ლია.

- ბა­ტო­ნო ზუ­რაბ, ამ ენ­ციკ­ლო­პე­დი­ა­ზე მუ­შა­ო­ბის და­წყე­ბამ­დე ალ­ბათ სა­ჭი­რო იყო აფხა­ზე­ბის ნდო­ბის მო­პო­ვე­ბა...

- დიახ. თბი­ლის­ში და­ბა­დე­ბულ-გაზ­რდი­ლი კაცი ვარ. არა­ნა­ი­რი შე­ხე­ბა არ მქო­ნია აფხა­ზებ­თან, არც ნა­თე­სა­ვე­ბი მყავს იქა­უ­რი. ქარ­თულ-აფხა­ზუ­რი ომის დროს სა­ქარ­თვე­ლოს პარ­ლა­მენ­ტის წევ­რი ვი­ყა­ვი, აფხა­ზეთ­შიც ჩავ­დი­ო­დი და საკ­მა­ოდ ინ­ფორ­მი­რე­ბუ­ლი ვი­ყა­ვი იმა­ზე, რაც მა­შინ ხდე­ბო­და. ერ­თა­დერ­თი, რაც მა­შინ შევ­ძე­ლი, სა­ქარ­თვე­ლოს კონ­სტი­ტუ­ცი­ა­ში ჩა­ვა­მა­ტე­ბი­ნე მუხ­ლი აფხა­ზე­თის ტე­რი­ტო­რი­ა­ზე აფხა­ზუ­რი ენის სა­ხელ­მწი­ფო ენის სტა­ტუ­სის შე­სა­ხებ, რაც მა­შინ ძა­ლი­ან ძნე­ლი იყო, რად­გან ომი წა­გე­ბუ­ლი გვქონ­და, მაგ­რამ ეს ცვლი­ლე­ბა მა­ინც შე­ვი­და... ამის შემ­დეგ სულ მა­ინ­ტე­რე­სებ­და, შეძ­ლებ­და თუ არა აფხა­ზი სა­ზო­გა­დო­ე­ბა ამ სტა­ტუ­სის დაც­ვას, - სა­ხელ­მწი­ფო ენას ვგუ­ლის­ხმობ. ამი­ტომ და­ვი­წყეთ რა­დი­ო­მა­უ­წყებ­ლო­ბა აფხა­ზურ ენა­ზე, - და­ვა­ფუძ­ნეთ რა­დიო "ჰარა", რო­მელ­მაც შვი­დი წელი იარ­სე­ბა... შემ­დეგ რამ­დე­ნი­მე პრო­ექ­ტი გან­ვა­ხორ­ცი­ე­ლე და მუდ­მი­ვი ურ­თი­ერ­თო­ბა მქონ­და აფხა­ზებ­თან. პროგ­რა­მის ფარ­გლებ­ში არა­ერ­თი საქ­მე გა­ვა­კე­თეთ: ჩა­მოგ­ვყავ­და სტუ­დენ­ტე­ბი სას­წავ­ლებ­ლად, ავად­მყო­ფე­ბი - სამ­კურ­ნა­ლოდ ბა­კუ­რი­ან­ში წა­ვიყ­ვა­ნეთ, აქე­დან კი - დევ­ნი­ლი ბავ­შვე­ბი, რო­მელ­თაც იქ ნა­თე­სა­ვე­ბი და ახ­ლობ­ლე­ბი ჰყავ­დათ, 24 დღე სო­ხუმ­ში და­ვას­ვე­ნეთ. მაგ­რამ ბოლო დროს ყვე­ლა­ფე­რი გარ­თულ­და...

- რო­დის გარ­თულ­და? 2008 წლის ომის შემ­დეგ?

- არა. 2008 წლის ზა­ფხუ­ლი­დან 2012 წლის 1-ელ ოქ­ტომ­ბრამ­დე სა­უ­კე­თე­სო პე­რი­ო­დი იყო. საქ­მე ამის შემ­დეგ გარ­თულ­და, რად­გან ხე­ლი­სუფ­ლე­ბამ და სა­ზო­გა­დო­ე­ბა­მაც ჩვენს ხე­ლი­სუფ­ლე­ბა­ში მომ­ხდა­რი ცვლი­ლე­ბა ცუ­დად მი­ი­ღო ანუ ეში­ნი­ათ - რუ­სეთ­მა სა­ქარ­თვე­ლო­ზე არ გაგ­ვცვა­ლო­სო, ხოლო სა­ზო­გა­დო­ე­ბა ამ­ბობს, ჩვენ უკვე რუ­სეთ­ში ვართ და რო­გორ და­ვიძ­ვრი­ნოთ თავი, არ ვი­ცით, და თქვენ ახლა აპი­რებთ იქ შეს­ვლა­სო?..

- ით­ქვა, რომ რუ­სე­თის მი­მართ უარ­ყო­ფი­თი გან­წყო­ბი­ლე­ბა ძლი­ერ­დე­ბა...

- დიახ, ასეა, რად­გან რუ­სეთ­მა იქ კონ­ტრო­ლის მე­ქა­ნიზ­მი გა­ამ­კაც­რა, ბიზ­ნე­სი წა­არ­თვა, თა­ვად აკონ­ტრო­ლე­ბენ ყვე­ლა­ფერს. გან­სა­კუთ­რე­ბით, სო­ჭის ოლიმ­პი­ა­დამ გა­ამ­წვა­ვა სი­ტუ­ა­ცია. ზოგ­ჯერ შე­ი­ა­რა­ღე­ბუ­ლი და­პი­რის­პი­რე­ბაც კი ხდე­ბა... თა­ვად ხელ­მძღვა­ნე­ლო­ბა­საც პრობ­ლე­მე­ბი ექ­მნე­ბა რუ­სებ­თან. ასე­ვე მა­ტუ­ლობს და­პი­რის­პი­რე­ბა აფხაზ სა­ზო­გა­დო­ე­ბა­სა და ხელ­მძღვა­ნე­ლო­ბას შო­რის, ად­გი­ლობ­რივ მო­სახ­ლე­ო­ბა­სა და რუ­სე­თის ხე­ლი­სუფ­ლე­ბას შო­რის. ის კი არა, თა­ვად აფხაზ სა­ზო­გა­დო­ე­ბა­შიც გარ­კვე­უ­ლი და­პი­რის­პი­რე­ბაა - სო­ხუ­მე­ლებ­სა და სო­ხუმ­ში ომის შემ­დეგ ჩა­მო­სუ­ლებს შო­რის, რად­გან მათი მენ­ტა­ლი­ტე­ტი და ცხოვ­რე­ბის წესი გან­სხვა­ვე­ბუ­ლია. ამ ყვე­ლა­ფერს იქ არ­სე­ბუ­ლი მძი­მე სო­ცი­ა­ლუ­რი ფონი ამ­წვა­ვებს.

- თუმ­ცა მუდ­მი­ვად აცხა­დე­ბენ, რომ დამ­სვე­ნებ­ლე­ბი­სა და ტუ­რის­ტე­ბის რა­ო­დე­ნო­ბა ყო­ველ­წლი­უ­რად იზ­რდე­ბა, რაც ად­გი­ლობ­რივ ეკო­ნო­მი­კა­ზე და­დე­ბი­თად აი­სა­ხა...

- არ არის ასე, არ გაზ­რდი­ლა. მხო­ლოდ გაგ­რა­ში, ბიჭ­ვინ­თა­სა და ათონ­ში ად­ლე­რი­დან და სო­ჭი­დან ერ­თდღი­ა­ნი ექ­სკურ­სი­ე­ბით ჩა­დი­ან. აფხა­ზეთ­ში ასე­ვე ის­ვე­ნე­ბენ იქ დის­ლო­ცი­რე­ბუ­ლი სამ­ხედ­რო­ე­ბის ოჯა­ხე­ბი და ისი­ნიც, ვინც სხვა­გან მსა­ხუ­რო­ბენ. იქ არის სა­ზკ­ვე­ბის ობი­ექ­ტე­ბის მსგავ­სი და­წე­სე­ბუ­ლე­ბე­ბი, სა­დაც სა­ში­ნე­ლი სიძ­ვი­რეა. სა­ერ­თოდ, სამ­ხედ­რო­ე­ბი აფხა­ზეთ­ში ყვე­ლა­ზე ლა­ღად გრძნო­ბენ თავს. იქ არ­სე­ბუ­ლი ინფრას­ტრუქ­ტუ­რა დამ­სვე­ნებ­ლე­ბის მო­თხოვ­ნებს ვერ აკ­მა­ყო­ფი­ლებს...

- აფხა­ზე­ბის თქმით, სო­ჭის ოლიმ­პი­ა­დის­თვის რუ­სეთ­მა მო­სა­ზღვრე რა­ი­ო­ნე­ბი­დან მშე­ნებ­ლო­ბის­თვის სა­ჭი­რო მა­სა­ლა გა­ზი­და...

- დიახ, მაგ­რამ ეს არ არის მათი და­პი­რის­პი­რე­ბის მთა­ვა­რი მი­ზე­ზი. ისი­ნი ვერ ეგუ­ე­ბი­ან იმას, რომ ბიზ­ნე­სი ფაქ­ტობ­რი­ვად წა­არ­თვეს, სა­ზღვარ­ზე მათი მე­სა­ზღვრე­ე­ე­ბი აღარ დგა­ნან... ამი­ტომ, სა­ქარ­თვე­ლოს­თან ურ­თი­ერ­თო­ბა მათ­თვის გა­დამ­რჩე­ნი იყო: მა­შინ, რო­დე­საც ენ­გუ­რის ხიდ­ზე მი­მოს­ვლა შე­და­რე­ბით თა­ვი­სუ­ფა­ლი იყო, აქე­დან წა­ღე­ბუ­ლი სა­ქონ­ლით შე­და­რე­ბით იო­ლად გა­დი­ოდ­ნენ ფონს. ლა­მის მთე­ლი ლი­ლოს ბაზ­რო­ბა გაგ­რა­სა და გუ­და­უ­თა­ში იყო გა­ტა­ნი­ლი. სო­ხუმ­ში არის "გო­როდსკოი რი­ნოკ" და "გალ­სკი რი­ნოკ"; გა­ლის ბა­ზარ­ზე ენ­გურს გა­მოღ­მა სა­ქარ­თვე­ლო­დან გად­მო­ტა­ნი­ლი სა­ქო­ნე­ლი იყი­დე­ბა. ასე­ვე გაგ­რა­ში მი­ნა­ხავს "გალ­სკა­ია ვულ­კა­ნი­ზა­ცია", რაც ნიშ­ნავს, რომ ჩვენ­თან, გა­ლე­ლებ­თან მომ­სა­ხუ­რე­ბა უფრო ია­ფია... ასე­თი რა­მე­ე­ბი ბოლო დროს აიკ­რძა­ლა, რა­მაც ისე­დაც მძი­მე სო­ცი­ა­ლუ­რი ფონი უფრო და­ამ­ძი­მა. უკ­მა­ყო­ფი­ლე­ბის ჩა­სახ­შო­ბად ქარ­თვე­ლე­ბით აში­ნებ­დნენ; რუ­სე­თის ხელ­მძღვა­ნე­ლო­ბა კი პრო­პა­გან­დას ეწ­ეოდა, - ჩვენ ქარ­თვე­ლე­ბის­გან გი­ცავ­თო... მა­სე­ბი ამას იჯე­რებ­დნენ, მაგ­რამ მო­აზ­როვ­ნე ნა­წი­ლი ქარ­თვე­ლე­ბის მი­მართ სიმ­პა­თი­ით გა­ნე­წყო, ოღონდ ამას აშ­კა­რად ვერ გა­მო­ხა­ტავ­დნენ. ერ­თმა აფხაზ­მა ასე­თი ფრა­ზა მი­თხრა: რო­გორც იშ­ვი­ა­თი ჯი­შის მცე­ნა­რის გა­და­სარ­ჩე­ნად, მო­ნა­თე­სა­ვე მცე­ნა­რე­ზე მისი დამ­ყნო­ბაა გა­მო­სა­ვა­ლი, ისე სჭირ­დე­ბა აფხა­ზურ კულ­ტუ­რას თა­ვის გა­და­სარ­ჩე­ნად - ქარ­თუ­ლი და - პი­რი­ქი­თო...

- ახალ­გაზ­რდებ­თან ურ­თი­ერ­თო­ბა თუ გი­წევთ?

- დიახ. მათ სა­ქარ­თვე­ლო­ზე თითქ­მის არა­ფე­რი სმე­ნი­ათ და ძა­ლი­ან აინ­ტე­რე­სებ­დათ, გან­სა­კუთ­რე­ბით - 1-ელ ოქ­ტომ­ბრამ­დე. მუდ­მი­ვად მე­კი­თხე­ბოდ­ნენ ყვე­ლა ასა­კი­სა და მენ­ტა­ლი­ტე­ტის აფხა­ზე­ბი, - მარ­თა­ლია, რომ სა­ქარ­თვე­ლო­ში ავ­ტო­ინ­სპექ­ტო­რი ფულს არ იღებ­სო? - არა, თუ წესს არ და­არ­ღვევ, არ გა­ჩე­რე­ბენ და თუ და­არ­ღვევ, ქვი­თარს გი­წე­რენ და ჯა­რი­მა ბან­კში უნდა გა­და­ი­ხა­დო-მეთ­ქი. იმას­ვე მე­კი­თხე­ბოდ­ნენ ექი­მებ­ზეც... დიდი ინ­ტე­რე­სით აკ­ვირ­დე­ბოდ­ნენ ანაკ­ლი­ა­სა და გან­მუ­ხურს, - მარ­თა­ლია, რომ იქ მა­ღა­ლი დო­ნის სას­ტუმ­რო­ე­ბი აშენ­დაო?.. ბა­თუ­მის კად­რებს რომ ნა­ხუ­ლობ­დნენ, აღ­ტა­ცე­ბას ვერ ფა­რავ­დნენ, - მარ­თლა ასე­თი ლა­მა­ზი­აო?.. ანუ ის პი­ა­რი ჩვენს სა­სარ­გებ­ლოდ მუ­შა­ობ­და... ხში­რად მე­უბ­ნე­ბოდ­ნენ, - რა კარ­გი პრე­ზი­დენ­ტია სა­ა­კაშ­ვი­ლი ქარ­თვე­ლე­ბის­თვის, რამ­დე­ნი რამე გა­ა­კე­თა თა­ვის ქვე­ყა­ნა­ში და რა ცუ­დად იქ­ცე­ვა სა­გა­რეო პო­ლი­ტი­კა­ში, რუ­სეთ­თან ურ­თი­ერ­თო­ბა­ში რამ­დენ შეც­დო­მას უშ­ვებ­სო...

სო­ხუმ­ში ზამ­თარ­ში სულ ერთი-ორ­ჯერ მო­მი­წია ჩას­ვლამ. ქა­ლა­ქი თით­ქმის ცა­რი­ე­ლი იყო. სულ ორი ღო­ნის­ძი­ე­ბა გა­ი­მარ­თა: მხატ­ვრის გა­მო­ფე­ნა და ჩა­მო­სუ­ლი კა­ზა­კე­ბის ან­სამ­ბლის კონ­ცერ­ტი. არ მოს­წონთ ასე­თი ცხოვ­რე­ბა, მაგ­რამ რა ქნან?! იქ სა­მო­ქა­ლა­ქო სა­ზო­გა­დო­ე­ბა იმ­დე­ნად სუს­ტია, რომ არც კი შე­იმ­ჩნე­ვა. ასე რომ, ფრთხი­ლად, მაგ­რამ მა­ინც გა­ი­გო­ნებთ აფხა­ზე­ბის სუსტ ხმას, ქარ­თვე­ლებ­თან ურ­თი­ერ­თო­ბის ნოს­ტალ­გია იგ­რძნო­ბა. ასე­ვე ისიც, რომ სა­ქარ­თვე­ლო მათი ერ­თა­დერ­თი იმე­დია. მაგ­რამ ამას ჩუ­მად ამ­ბო­ბენ, რად­გან იქ ქარ­თველ­ზე კარ­გის თქმა აფხა­ზე­თი­სა და რუ­სე­თის ხელ­მძღვა­ნე­ლო­ბის­გან ღა­ლა­ტად მი­იჩ­ნე­ვა.

ლალი პა­პას­კი­რი

ჟურ­ნა­ლი "გზა"

(გა­მო­დის ხუთ­შა­ბა­თო­ბით)