როდესაც საქართველოში ადამიანს რაიმე საქმე აქვს გასაკეთებელი, პირველ რიგში, იმაზე იწყებს ფიქრს, ჰყავს თუ არა ამ კონკრეტულ სფეროში ახლობელი, მეგობარი თუ ნათესავი. ისიც უნდა ვაღიაროთ, რომ ჩვენს ქვეყანაში ნაცნობ-მეგობრობით გასაკეთებელი საქმის გაიოლებას ალბათ, ვერასოდეს გადავეჩვევით. მაგალითად, ამ მეთოდით სამსახურის შოვნას.
თუმცა კერძო სექტორში ცოტა სხვაგვარი სიტუაციაა. ბიზნესმენს, რა თქმა უნდა, ვერავინ აუკრძალავს, რომ თავისივე კომპანიაში ნათესავი ან მეგობარი დაასაქმოს. თუმცა ბიზნესმენი იმას მოითხოვს, რომ ეს ადამიანი საქმეს კარგად უძღვებოდეს -ხათრისა და ძმაკაცობისთვის ანგარიშის გაწევის გამო თავის კომპანიას არავის დააქცევინებს. მაშინ ის არ ყოფილა კარგი ბიზნესმენი. ამიტომ ბიზნესკომპანიებში ყოველთვის უფრო იოლია სამსახურის დაწყებაც და სამსახურებრივი წინსვლაც. თუმცა ზოგჯერ ხდება ისეც, რომ კონკრეტული კომპანიის დამფუძნებელი კომპანიაში მიმდინარე პროცესებს უშუალოდ არ ადევნებს თვალს (მათ შორის საკადრო საკითხსაც) და ამას მენეჯერს ანდობს, თუ ბიზნესმენმა მენეჯერის შერჩევაში შეცდომა დაუშვა და ამ უკანასკნელმა საკადრო საკითხების გადაწყვეტა ნათესაურ-ხათრიჯამობის პრინციპით დაიწყო, როგორც წესი, ასეთი კომპანიის საქმეები უკან-უკან მიდის ხოლმე.
სხვაგვარი სიტუაციაა საჯარო სამსახურებში. პირველ რიგში ის უნდა აღვნიშნოთ (და ამაზე ექსპერტებსაც არაერთხელ უსაუბრიათ), რომ საჯარო სექტორში ქვედა და საშუალო რგოლებში უფრო მეტი ხელფასია, ვიდრე იმავე პოზიციაზე კერძო სექტორში. ელემენტარულ მაგალითს მოგიყვანთ -კერძოდ, სსიპ "საქართველოს საკანონმდებლო მაცნე" აცხადებს დამლაგებლის ვაკანსიას, ანაზღაურება 400 ლარი, კერძო სექტორში ამ ტიპის სამსახურში საშუალო ანაზღაურება უფრო დაბალია. აღარაფერს ვიტყვით იმაზე, რომ მაგალითად, ერთ-ერთი სამინისტროს საზოგადოებასთან ურთიერთობის სამსახურის ხელმძღვანელის ჯერჯერობით ვაკანტურ თანამდებობაზე სახელფასო სარგო 2.350 ლარია; ერთ-ერთი უწყების ეკონომიკური დეპარტამენტის უფროსის ხელფასი კი -2.930 ლარს შეადგენს. უფრო შთამბეჭდავ მაგალითს მოგიყვანთ -9 დეკემბერს ამოიწურა განცხადებების შეტანის ვადა საქართველოს მუნიციპალური განვითარების ფონდის სტრატეგიული განვითარების სამსახურის უფროსის ვაკანტურ თანამდებობაზე. ის, ვინც ამ თანამდებობაზე დაინიშნება, ხელფასის სახით 4.000-5.000 ლარს მიიღებს.
საინტერესოა, რომ 2014 წლის ბიუჯეტის პროექტის მიხედვით, საბიუჯეტო სექტორში დასაქმებულთა შრომითი ანაზღაურება კიდევ უფრო იზრდება. მართალია, იზრდება დასაქმებულთა რაოდენობაც, თუმცა სულ რაღაც 1,8%-ით, ხოლო შრომითი ანაზღაურებისთვის გამოყოფილი თანხა 2012 წელთან შედარებით თითქმის 25%-ით მეტია, რაც, ექსპერტების თქმით, შთამბეჭდავი ზრდაა, მით უფრო იმის გათვალისწინებით, რომ საჯარო სამსახურში ანაზღაურება ისედაც მაღალია.
სხვათა შორის, თავის დროზე "ნაციონალური მოძრაობა" საჯარო მოსამსახურეთა ხელფასების ზრდას კორუფციული გარიგებების რისკის შემცირებით ხსნიდა და ეს სერიოზული არგუმენტი იყო, თუმცა, მეორე მხრივ მაღალი ანაზღაურება და, ზოგჯერ არცთუ რთული სამუშაო, მნიშვნელოვნად ზრდის ნეპოტიზმის საფრთხეს. კერძოდ, შესაძლოა, ამოქმედდეს პრინციპი -"სჯობს, ეს ხელფასი ჩემიანმა აიღოს, ვიდრე სხვამ". არის საბიუჯეტო ფული, ნაკლები კონტროლი, თავის მართლების მეტი საშუალება. თუმცა ასეთი მიდგომით, ერთი მხრივ, საქმე ფუჭდება, მეორე მხრივ კი, იმ ადამიანებს, რომელთაც კონკრეტულ სამინისტროში, დეპარტამენტში თუ სხვა სახელმწიფო უწყებაში მეგობრები არ ჰყავთ, გზა ეკეტებათ წინსვლისკენ. "ნაციონალური მოძრაობა" რომ საკადრო საკითხს კლანურ-პარტიული ნიშნით წყვეტდა, ძველი ამბავია. საქართველოში ხელისუფლება შეიცვალა და ალბათ, დროა, საბოლოოდ მოგვარდეს ნეპოტიზმის პრობლემაც სახელმწიფო უწყებებში.
არადა, ეს კვლავ პრობლემად რჩება. ამას კვლევებიც ადასტურებს. კერძოდ, 2013 წლის ზაფხულში საერთაშორისო ორგანიზაცია "საერთაშორისო გამჭვირვალობა -საქართველომ" გამოაქვეყნა 2013 წლის გლობალური კორუფციის ბარომეტრი. კვლევამ აჩვენა, რომ საქართველოში რესპონდენტებისთვის პრობლემას წარმოადგენს ნეპოტიზმი საჯარო სექტორში. კითხვაზე: რამდენად საჭიროა პირადი კონტაქტები სახელმწიფო სტრუქტურებთან ურთიერთობისას? გამოკითხულთა 38%-მა უპასუხა, რომ ასეთი კონტაქტები მნიშვნელოვანია, ხოლო 15%-ს მიაჩნია, რომ ასეთი კონტაქტები ძალიან მნიშვნელოვანია. საკმაოდ შთამბეჭდავი რიცხვია. ამავე ორგანიზაციის ქართულმა წარმომადგენლობამ კიდევ ერთი კვლევა ა.წ. ზაფხულის მიწურულს გამოაქვეყნა, რომლის მიხედვითაც, საპარლამენტო არჩევნების შემდეგ საქართველოში მოქმედი საჯარო დაწესებულებიდან, მთლიანობაში, სულ ცოტა, 5 638 თანამშრომელი დაითხოვეს და 7 800 ახალი თანამშრომელი მიიღეს, რომელთაგან მხოლოდ 4%, ანუ 257 დაინიშნა კონკურსის მიხედვით. დანარჩენ შემთხვევაში კონკურსი არ გამოცხადებულა.
ლევან ნატროშვილი, არასამთავრობო ორგანიზაცია "საერთაშორისო გამჭვირვალობა -საქართველოს" პროექტების ხელმძღვანელი:
-თუ რომელ სახელმწიფო უწყებებში დაასაქმეს უკონკურსოდ ადამიანები -გამოყოფა გამიჭირდება, რადგან თითქმის ყველგან ერთი და იგივე ხდებოდა. სამწუხაროდ, კანონი იძლეოდა იმის საშუალებას, რომ ამა თუ იმ თანამდებობაზე არ გამოეცხადებინათ კონკურსი და მოვალეობის შემსრულებელი დაენიშნათ. საჯარო სამსახურის შესახებ კანონის თანახმად, 2013 წლის ივლისიდან უკვე უნდა გამოცხადებულიყო კონკურსები, მაგრამ კანონში ცვლილება შეიტანეს და ეს ვადა გადასწიეს საშუალო და ქვედა დონეზე 2014 წლის 1-ელ იანვრამდე და ზედა დონეზე, როგორც მახსოვს, ზაფხულამდე. ეს ახსნეს იმით, რომ თითქოს ამ კონკურსების მომზადებას ვერ ასწრებდნენ. ეჭვი მაქვს, რომ ვადა შეიძლება კიდევ გადასწიონ. ამის გარდა, სერიოზული პრობლემები იყო იქაც, სადაც კონკურსი ჩატარდა, რამდენიმე დაწესებულებაში მოგვიწია ამ პროცესზე დაკვირვებამ. მაგალითად, რიგ შემთხვევაში საკონკურსო კომისიები არ იყო შესაბამისად დაკომპლექტებული,ბევრი კითხვა ჩნდებოდა კომისიის წევრების კვალიფიკაციაზე. მაგალითად, ხაშურში, საჯარო სამსახურის ერთ-ერთ კონკურსზე, კომისიის წევრი სკოლის მასწავლებლები სვამდნენ კითხვებს, რომლებიც საქმესთან სულ არ იყო კავშირში. გარდა ამისა, კონკურსებზე, უმეტეს შემთხვევაში, წერითი კომპონენტი არ იყო გამოყენებული, ძირითადად ზეპირი გასაუბრებები ტარდებოდა. წერითი კომპონენტისას უფრო ადვილია შედეგების ნახვა და გასაჩივრებაც. საბოლოოდ ამგვარი მიდგომები არა მხოლოდ ნეპოტიზმის საფრთხეს, არამედ პოლიტიკური ნიშნით შერჩევის და ათასი სხვა დისკრიმინაციის საშუალებას იძლევა.
სხვათა შორის, ექსპერტები აცხადებენ, რომ ხშირად საჯარო სექტორში კონკურსის გამოცხადებაც მხოლოდ შირმაა, როგორც წესი, ჩინოსანს წინასწარ ჰყავს შერჩეული კონკრეტულ ვაკანსიაზე კონკრეტული ადამიანი, რომელიც გამოცხადებულ კონკურსში მხოლოდ ფიქტიურად მონაწილეობს, შედეგად კი, შესაძლოა, მასზე ბევრად კვალიფიციური კადრი სამსახურს მიღმა რჩება.
აქვე შეგახსენებთ, რომ ვნებათაღელვა მოჰყვა რესურსცენტრების ხელმძღვანელ პირთა კონკურსის შედეგებს. "კონკურსის მიმდინარეობისას მხარეები საუბრობდნენ კანდიდატების მიმართ ამა თუ იმ პოლიტიკოსის, თანამდებობის პირისა თუ მაჟორიტარი დეპუტატის ღია მხარდაჭერაზე. საუბარი იყო, ასევე, ხელმძღვანელ პირთა შერჩევაზე ნათესაური და მეგობრული ნიშნით, რაც სამწუხაროდ, ორგანიზაციების დაკვირვებით, საფუძველს მოკლებული არ არის. შემაშფოთებელია, რომ შერჩეულ კანდიდატთა შორის, ცალკეულ შემთხვევებში, მართლაც იკვეთება ნეპოტიზმის ნიშნები". -ეს არის ამონარიდი იმ წერილიდან, რომლითაც არასამთავრობო ორგანიზაციებმა: "სამართლიანი არჩევნებისა და დემოკრატიის საერთაშორისო საზოგადოებამ", "საერთაშორისო გამჭვირვალობა -საქართველომ" და "საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციამ" საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს მოუწოდეს, რომ საგანმანათლებლო რესურსცენტრების კონკურსები სამართლიან, თანასწორ და გამჭვირვალე გარემოში გამართოს.
ამგვარი პრობლემები რეგიონებშიც იჩენს თავს. მაგალითად, როდესაც პარლამენტის ვიცე-სპიკერ მურმან დუმბაძეს ტელეკომპანია "25-ე არხის" ეთერში ნეპოტიზმის თაობაზე ჰკითხეს, მან განაცხადა, რომ მისი ახლობლები აჭარაში მნიშვნელოვან თანამდებობებზე ნამდვილად ინიშნებიან. "უცნობს არავითარ შემთხვევაში არ მივცემ რეკომენდაციას, მე რეკომენდაციას ვაძლევ მხოლოდ ახლობლებს", -ბრძანა მურმან დუმბაძემ.
გამოსავალი ალბათ, მეტი გამჭვირვალობა და საჯარო სამსახურების საშუალო და ქვედა რგოლების ვაკანტურ თანამდებობებზე ობიექტური კონკურსების ჩატარებაა. წინააღმდეგ შემთხვევაში, მუდმივად ვიტრიალებთ ნეპოტიზმის მოჯადოებულ წრეზე. აღარაფერს ვამბობთ იმაზე, რომ თუ მივიღეთ არაკვალიფიციური საჯარო მოსამსახურეების არმია, ამან ქვეყანას შესაძლოა, იმაზე მეტი უბედურება მოუტანოს, ვიდრე რომელიმე მძლავრმა სტიქიამ.
ანა გიორგაძე
ყოველკვირეული გაზეთი "ყველა სიახლე"
(გამოდის ოთხშაბათობით)