"ჩვენი საუკუნე მდიდარია საშემსრულებლო ტალანტებით, მაგრამ ის, რისი მოწმეც აქ გავხდით, მართლაც გასაოცარია. უმაღლესი, მსოფლიო კლასის ხელოვნება გამოამჟღავნა სოპრანო ცისანა ტატიშვილმა", - წერდა 1970 წელს ბერლინის პრესა... ქალბატონ ცისანას არ დაჰკლებია ხალხის სიყვარული და პატივისცემა, ამავე დროს, არც ერთი ჯილდო, რომელსაც ჩვენი ქვეყანა ღვაწლმოსილ ადამიანებს გადასცემდა. 2010 წელს მისი ვარსკვლავიც გაიხსნა... დღეს ის კონსერვატორიის პროფესორი გახლავთ და სტუდენტებს საკუთარ გამოცდილებას უზიარებს. კმაყოფილია იმით, რომ ბევრი კარგი, პერსპექტიული ახალგაზრდა გვყავს, რომლებითაც შეიძლება, ვიამაყოთ... ქართული ოპერის ვარსკვლავს წინააღმდეგობებით სავსე ცხოვრება აქვს გავლილი...
- ვერაზე, მელიქიშვილის გამზირზე ვცხოვრობდი. კარგი სახლი გვქონდა, მაგრამ მოგვიანებით, მის ადგილას სასტუმრო "საქართველო" ააშენეს... მე და ჩემს ძმას მძიმე ბავშვობა გვქონდა. როცა დავიბადე, ანუ 1939 წელს მამა - ბეჟან ტატიშვილი დააპატიმრეს. როგორც დედა (ქეთევან ზანდუკელი) ამბობდა, მამა სამშობიაროში ჩემს სანახავად მოსულა, უკან გაბრუნებული კი აუყვანიათ. მას მერე უკვალოდ გაქრა, აღარავის უნახავს... მამა ულამაზესი, არაჩვეულებრივი გარეგნობის კაცი ყოფილა და თურმე, მთელი თბილისის ქალები ეტრფოდნენ... ზოგიერთი თავსაც იკლავდა მის გამო... პროფესიით სამხედრო იყო, ირკუტსკის სამხედრო სასწავლებელი ჰქონდა დამთავრებული და კავალერისტი გახლდათ... გენერალ თუხარელთან მეგობრობდა, მინისტრ ორახელაშვილთანაც ახლოს იყო, მაგრამ პოლიტიკასთან საერთო არაფერი ჰქონია... მაშინ ადამიანი ხალხის მტრად რომ გამოეცხადებინათ, ამისთვის სერიოზული მიზეზი არც იყო საჭირო... დედა მამაზე 20 წლით უმცროსი გახლდათ, მაგრამ როგორც ამბობდნენ, ეს გარეგნულად არ ეტყობოდათ...
- მძიმე ბავშვობა გვქონდაო, - აღნიშნეთ...
- (მაწყვეტინებს) უმამოდ ვიზრდებოდით, სახლშიც არაფერი გვქონდა. ხალხი, როგორც რეპრესირებულ ოჯახს, თავს გვარიდებდა; დედამ უნივერსიტეტში სწავლა მესამე კურსის დახურვის შემდეგ შეწყვიტა და მუშაობა დაიწყო. ჩემს მშობლებს პირველი შვილი მოუკვდათ. ჩვილი ორი კვირის ყოფილა, როცა გარდაიცვალა... მეც ხშირად ვხდებოდი ავად და თუ გადავრჩებოდი, არავის ეგონა. მერე ბებიის ძმამ, რომელიც ექიმი გახლდათ, სერიოზულად მომხედა და შეიძლება ითქვას, მან გადამარჩინა.
- როგორ სწავლობდით?
- ცუდად და ეს ჩემმა ავადმყოფობამ განაპირობა. ჯანმრთელობის მდგომარეობის გამო, სკოლაში 1 წელი გამიცდა და მესამე კლასში ჩავრჩი. მახსოვს, ავადმყოფობის შემდეგ სკოლაში მისულს დამცინეს: - ჩარჩენილოო, რაც ძალიან განვიცადე და დედას ვუთხარი, - მაგ სკოლაში აღარ წავალ-მეთქი! რუსულ სკოლაში გადამიყვანეს, სადაც 4 წელი ვსწავლობდი, შემდეგ კი 56-ე ქართულ სკოლაში ექსტერნად ჩავაბარე...
- თქვენი მუსიკალური ნიჭი როდის ან ვინ აღმოაჩინა?
- ყველა ამბობდა, რომ კარგი ხმა მქონდა. მახსოვს, 4-5 წლის ასაკში მე და ჩემი ძმა საწოლზე ვხტუნაობდით და თან, ვმღეროდი ხოლმე. იქვე, მეზობლად გიორგი ხახანაშვილი ცხოვრობდა, რომელიც კაპელის ხელმძღვანელი გახლდათ. მას ერთხელ რუსეთიდან პროფესორი, კათედრის გამგე ეწვია, რომელმაც ჩემი სიმღერა მოისმინა და დედას უთხრა: - მომავალი ვარსკვლავი გეზრდებათო... მერე სიმღერა უფრო მეტად მოვინდომე. საკმაოდ პატარა ვიყავი, როცა მილიცა კორიუსის მონაწილეობით ფილმი - "დიდი ვალსი" ვნახე და მას მერე გამოჩენილ სოპრანოს საოცრად ვბაძავდი. მორცხვი ბავშვი ვიყავი, მხოლოდ სახლში ვმღეროდი... 16 წლისა კონსერვატორიის პედაგოგთან მიმიყვანეს (გვარად ბოკუჩავა იყო), რომელმაც მითხრა: - წადი, სხვა საქმეს ეწიეო... იქიდან გულდაწყვეტილი წამოვედი, არადა, დედაჩემის მეგობრები, ნათესავები, ახლობლები არ მეშვებოდნენ, - ხელი არ ჩაიქნიოო. ჰო, ერთმა გამოჩენილმა პიანისტმაც თქვა ჩემზე, - საესტრადო ხმა აქვს, მაგრამ არა - საოპეროო...
- კარგია, რომ ამის შემდეგ იმედი საბოლოოდ არ გაგიცრუვდათ და ბრძოლა მაინც განაგრძეთ...
- მერე შესანიშნავ მომღერალთან და პიროვნებასთან, სახალხო არტისტთან, სანდრო ინაშვილთან მიმიყვანეს. რომ მომისმინა, თავის ასისტენტს - გულნარა ქართველიშვილს (თენგიზ მუშკუდიანის მეუღლე) დაუძახა და უთხრა, - ეს გოგო აიყვანე, მასთან იმუშავე და გასახელებსო. მაშინ ბატონი სანდრო კიბოთი იყო ავად, მისი მუშაობა არ შეიძლებოდა. მოკლედ, გულიკო ქართველიშვილთან დავიწყე სიარული, მაგრამ სიმორცხვე ვერ დავძლიე და ქალბატონი გულიკოს გარდა, ვერავისთან ვმღეროდი. მერე დედამ ჯანო ბაგრატიონის სიდედრს, რომელიც გვენათესავებოდა, უთხრა, - ცისანა ცოტათი რომ გათამამდეს, იქნებ ჯანოსთან სტუდიაში იაროსო. ჯანომ დამიბარა და რომ დამინახა, თქვა: ამას ცეკვა უნდა ვასწავლოო. მაღალი, გამხდარი გოგო ვიყავი, რომელიც ცეკვით არ გახლდათ დაინტერესებული. მიუხედავად ამისა, ჯანომ იმდენი მასწავლა, რომ ლეკური ომარ მხეიძესთანაც კი მაქვს ნაცეკვი...
- ცეკვაში სერიოზული წინსვლა გქონიათ...
- კი, მაგრამ ჯანოსთან მხოლოდ რამდენიმე თვე ვიყავი და ისიც იმისთვის, რომ სცენაზე სიმღერის დროს გავხსნილიყავი. ჯანოც ძალიან მმფარველობდა. ბოლოს, როცა ვუთხარი, - კონსერვატორიაში მინდა სწავლა და შენგან უნდა წავიდე-მეთქი, მიპასუხა: სად უნდა წახვიდე, შენც ნადეჟდა ხარაძე არ გამოხვიდეო. - აი, ნახე, გავა დრო და ლოჟაში მყოფი, ტაშს დამიკრავ-მეთქი...
მოკლედ, კონსერვატორიაში მიმიღეს. მესამე კურსზე ვიყავი, როცა კომპოზიტორმა გრიგოლ კილაძემ, რომელიც ვოკალის კათედრის გამგე იყო, მითხრა, - მინდა, "აბესალომ და ეთერიში" ეთერის პარტია იმღეროო. არადა, ამ პარტიის შესრულება 30 მომღერალს მაინც სურდა. მოკლედ, ყველას ვაჯობე, რეპეტიციებიც გავიარეთ, მაგრამ მერე გრიგოლი გარდაიცვალა. შემდგომ ჩემი თავი ახალბედა დირიჟორს, ჯანსუღ კახიძეს ჩააბარეს, რომელიც "აბესალომ და ეთერიზე" მუშაობდა. ამ ოპერაში ვიმღერე და სწორედ ამის შემდეგ გავთამამდი, თავდაჯერებული გავხდი. მეოთხეკურსელმა მაროს ("დაისი") პარტიაც ვიმღერე... კონსერვატორია რომ დავამთავრე, მუშაობა ოპერის თეატრში დავიწყე: კონკურსი გავიარე, მაგრამ ვინაიდან სოლისტის ადგილი არ ჰქონდათ, მეხანძრედ გამაფორმეს...
- წინააღმდეგობებით სავსე ცხოვრება გაქვთ გავლილი...
- საკმაოდ... ოპერაში ახალი მისული ვიყავი, როცა ძალიან პატარა პარტია ვიმღერე და არ მოეწონათ. საჩემოც არ იყო, მას "მაღალი ხმები" მღეროდნენ. მერე დირიჟორებმა დამიბარეს და მითხრეს, - თეატრიდან უნდა წახვიდეთ. პედაგოგთან ერთი წელი კიდევ იმუშავეთ და მერე მოდითო. თავი დავღუნე და წამოვედი, მაგრამ იმ პერიოდში თეატრში ახალი ხელმძღვანელი - კომპოზიტორი არჩილ ჩიმაკაძე მივიდა. ჩემი ამბავი ბრწყინვალე ხმის პატრონმა, თენგიზ მუშკუდიანმა რომ გაიგო, რომელიც გარდა იმისა, რომ ოპერის მომღერალი გახლდათ, თამაშობდა კინოში ("აბეზარა"), იყო დეპუტატი და თეატრის პარტბიუროს მდივანიც, ლამის გაგიჟდა; ის ჩიმაკაძესთან შევიდა და უთხრა, - ცისანას გათავისუფლების ბრძანებას ხელი არ მოაწერო მანამ, ვიდრე არ მოუსმენო და როგორც პარტბიუროს მდივანმა, ერთ-ერთ დეპოში საშეფო კონცერტი გამართა, რომელშიც უამრავი კარგი მომღერალი მონაწილეობდა. ამ კონცერტზე მეც მიმიწვიეს. როცა ვმღეროდი, ჩიმაკაძე ფეხზე წამოდგა და შუბლზე ხელი იტკიცა. შევატყვე, აღელდა. როცა სიმღერა დავასრულე, დამიძახა და მითხრა: - ეს რა უვიცები ყოფილან, ოპერიდან როგორ გიშვებდნენო? მერე თავისი ნაწარმოებები, ორატორიები მამღერა. აღარ იცოდა, რა ექნა... ამის შემდგომ ჩამსვეს "აბესალომ და ეთერიში" და მას მერე არაერთ ოპერაში ვიმღერე...
- მაშინ რამდენი წლის იყავით?
- 25 წლის გახლდით... დავდიოდი გასტროლებზე და შეიძლება ითქვას, რომ მსოფლიო მოვიარე, მაგრამ ჩემი ნატვრა "ლა სკალასა" და "მეტროპოლიტენის" ოპერები იყო და მხოლოდ ამ თეატრებში არ მიმღერია... ხომ იცით, ადრე ყველაფერი "გოსკონცერტზე" იყო დამოკიდებული. არ დამავიწყდება, მათი წყალობით გერმანიაში მყოფმა, "ტოსკაში" მშიერმა რომ ვიმღერე...
- როგორ თუ მშიერმა იმღერეთ?
- როცა საზღვარგარეთ მივდიოდით, იქ საარსებოდ წინასწარ, 300 ფრანკს გვიხდიდნენ, ხოლო სპექტაკლის გამართვის შემდეგ ჰონორარსაც გვაძლევდნენ... ერთხელ მაინის ფრანკფურტში რომ ჩავედი, წინასწარ ის საარსებო მინიმუმიც არ მოუციათ (ჩემამდე იქ საბჭოთა კავშირის საოპერო მომღერლებიდან არავინ ჩასულა), ამიტომ, მშიერს მომიხდა სცენაზე გასვლა. "ტოსკაში" რომ ემღერათ, სხვები საგანგებოდ ემზადებოდნენ. ძალა რომ ჰქონოდათ, ხორცს ჭამდნენ, მე კი წარმოდგენის წინ მხოლოდ "პეჩენია" მივირთვი, რომელიც მეგობარმა თბილისიდან გამატანა (იღიმის). იმ სპექტაკლში კარგი პარტნიორები მყავდა და მაყურებლებმაც კარგად მიმიღეს. სპექტაკლის შემდეგ საგრიმიოროში 5 ადამიანი დამხვდა, მათ შორის: დირექტორი, მენეჯერი, იმპრესარიო და სხვები. მითხრეს, - ასეთი ხმა ჯერ არ მოგვისმენიაო (დრამატული სოპრანო გახლდით) და შემომთავაზეს: ჩვენთან წამოდი და მსოფლიო მომღერალს გაგხდითო. გოსკონცერტს მათი ამ წინადადების შესახებ რომ ვაცნობე, მიპასუხეს: - ახლავე ჩამოდით, თორემ ქვეყანას ვერასდროს დატოვებთ და ვერანაირ გასტროლს ვეღარ ეღირსებითო. როგორც ჩანს, იღბალი არ მქონდა: როცა ყველაზე კარგი გასტროლები იყო დაგეგმილი - ლონდონის "კოვენტ გარდენში", "ტოსკაში" უნდა მემღერა და შემდეგ პარიზშიც უნდა წავსულიყავი, თბილისში ომი დაიწყო...
- როგორც ვიცი, ნამღერი გაქვთ ოპერაში "სალომეა" და მსოფლიოს სამეულში ხართ შესული, როგორც საუკეთესო შემსრულებელი...
- ასეა! სხვათა შორის, ეს ოპერა საბჭოთა კავშირში არ დადგმულა, რადგან ამ ოპერის შემსრულებლები აქ არ ჰყავდათ. უფრო მეტიც - ერთი ნილსონი გახლდათ, ვინც ამას მღეროდა, მეორე - მონსერატ კაბალიე და მესამე - მე.
- ოპერის თეატრში კოლეგებთან, პარტნიორებთან როგორი ურთიერთობა გქონდათ?
- ჩემი პარტნიორები იყვნენ საუკეთესო საოპერო შემსრულებლები: ნოდარ ანდღულაძე, ზურაბ ანჯაფარიძე, თემურ გუგუშვილი, ალეკო ხომერიკი, ზურაბ სოტკილავა... ამ მხრივ უბედნიერესი ადამიანი ვარ. ყველასთან კარგი ურთიერთობა მქონდა, მაგრამ სამეგობრო წრე ყოველთვის თეატრის მიღმა მყავდა...
- დაბოლოს, საკუთარ ოჯახზე რას გვეტყვით?
- ჩემი მეუღლე მხატვარი გოგი თოთიბაძე, არაჩვეულებრივი პიროვნება გახლდათ. ის აკადემიის რექტორი იყო.
ლალი ფაცია
(გამოდის ხუთშაბათობით)