მეფუტკრეობა - მივიწყებული, მაგრამ ძალიან სასარგებლო საქმე

"ფუტკარი როგორც აფთიაქარი, ყვავილებისგან გვიმზადებს ნექტარს", - ღიღინებს ასაკოვანი მეფუტკრე ოთარ რამიშვილის ტკბილ სიმღერას და სარდაფის კიბეზე უხმაუროდ ჩადის... "ახლა ზამთარია და სძინავთ ჩემს ფუტკრებს, მაგრამ მაინც არ უყვართ ხმაური. ერთი ბეწოები არიან და იმდენი რამ შეუძლიათ, რამდენიმე ადამიანი ერთად რომ ვერ შეძლებდა", - ამბობს ჩემი რესპონდენტი და სარდაფის კარს ფრთხილად მიღებს. შიგნით თბილა. ფანჯრები ამოქოლილია და სინათლე მხოლოდ საიდანღაც აღწევს... აქ მხოლოდ ათიოდე სკა ჰყავს, გულის გადასაყოლებლად, თუმცა ზაფხულობით სოფელში ჩადის, სადაც მას და მის ძმას საკმაოდ ბევრი სკა აქვთ და მთელი ზაფხული თავდაუზოგავად შრომობს... მეფუტკრე იროდი მარხულია გურულია. ამ სარფიან, მაგრამ შრომატევად საქმეს ხელი როდის მოჰკიდა, ზუსტად არ ახსოვს, მაგრამ ამბობს, რომ დღემდე ყურებში უდგას მამაკაცივით ბოხხმიანი ბებიის დარიგება, თუ რა სარგებლობა მოაქვს ფუტკარს ადამიანისთვის. ამიტომაც, ბებიის გავლენით, წლების შემდეგ მისი შვილიშვილი ამ სასარგებლო მწერზე ისე საუბრობს, როგორც ადამიანზე...

"ჩემს თაფლს ბევრი იცნობს და წელიწადის ყველა დროს, განსაკუთრებით ზამთარში, წინასაახალწლოდ მიაქვთ დიდი რაოდენობით თაფლი, გოზინაყისთვის, ნამცხვრისთვის. ზოგი თაფლიან ჩაის სვამს, რათა კარგი იმუნიტეტი ჰქონდეს. აქ მხოლოდ ახლობლებს ვაძლევ, რადგან ცოტას ვიღებ, სოფელში თაფლიც მეტია და კლიენტიც", - კმაყოფილი ღიმილით ამბობს მოხუცი, ბუხარში ცეცხლს უკეთებს და საუბრისთვის ემზადება. თან პატარა თასში თაფლს მისხამს და დიდი რუდუნებით მაწვდის, უნდა გამისინჯოო...

- ბებიაჩემი კაცი რომ ყოფილიყო, კომუნისტების დროს ფირალად გავარდნას ვერავინ დაასწრებდა. ქალი იყო და აგუგუნებდა მთელ ქვეყანას. ყველას ერიდებოდა მისი, კოლმეურნეობის თავმჯდომარესაც კი, რომელიც ჭიანჭველასაც ამადლიდა არსებობას. ბებია ქამარში ნაჯახგარჭობილი დადიოდა და თვალებს ისე აკვესებდა, მეზობლები ზურგს უკან "ფოცხვერას" ეძახდნენ. ქმარი ადრე დაეღუპა, ხე დასცემია და მას შემდეგ კაცისკენ არ გაუხედავს, ჩემი კაცი ერთგულებას იმსახურებდაო, ამბობდა. მამაკაცივით მუშაობდა, ხნავდა, თესავდა, ტყეში შეშას ჩეხავდა და ხარებით ეზიდებოდა. ყველა პატივს სცემდა, ზოგი გულწრფელად, ზოგიც იმიტომ, რომ მისი ეშინოდათ. ყველაფერს ასწრებდა, ძროხები ჰყავდა, შინაურ ფრინველს უვლიდა, ბაზარში ყველსა და კვერცხს აბარებდა, შინ დაბრუნებული კი ფუტკარს უვლიდა. კოლმეურნეობა რომ შემოვიდა, მე ყმაწვილი კაცი ვიყავი და 100 სკა ფუტკარი წაართვეს. ბებია იმ ადგილას მივიდა, სადაც სკები იდგა და ნაჯახით აჩეხა იქაურობა. საყვედურიც კი ვერავინ შეჰბედა...

- ფუტკრის მოვლა მან გასწავლათ?

- დიახ, თაფლის ამოღებისას რაღაც შელოცვასაც კი ამბობდა, ასე უფრო უწყინრად ამოვა სკაო... ეს ისეთი ჭკვიანი მწერია, მართლაც დიდი მონდომება უნდა, რომ საქმე კარგად გამოგივიდეს, რადგან ყველაფერთან ერთად ის პატრონის ხელსა და გულსაც გრძნობს. ფუტკრის ოჯახში მატრიარქატია, ყველაფერს დედა ფუტკარი განაგებს. ოჯახის წევრთა ფუნქციები იერარქიის მიხედვით განისაზღვრება, - დედა ფუტკარი სკაში ერთადერთია. მას განსაკუთრებული როლი აქვს და "პატივსაც სცემენ". შემდეგ მოდის მამა ფუტკარი, მუშა ფუტკრები. ამ პატარა მწერს თავისი ცხოვრებისეული კანონი აქვს, ერთ ოჯახში ორი დედა ფუტკარი ვერ თავსდება. დედა ფუტკარს, სხვა ფუტკრებისაგან განსხვავებით, სკაში ცალკე შესასვლელი აქვს, რომლითაც ვერც ერთი სხვა ფუტკარი ვერ ისარგებლებს. ანუ ჩვენებურად, ღოფირას ჭურჭუმალები აქვს. მისი ფიჭა უფრო დიდიც არის. ცალკეა გამოყოფილი და ფორმის მოყვანილობითაც განსხვავებულია სხვა უჯრედებისაგან, მას ,,ფუტკრის ძუძუს" ეძახიან. მამა ფუტკარი ზარმაცია, თაფლის შეგროვება არ შეუძლია. თაფლს მუშა ფუტკრები აგროვებენ. მუშა ფუტკარი ფიჭაში არ ძვრება, გარედან არის შემოსეული და აგროვებს თაფლს. ეს მწერი უსქესოა და მხოლოდ მუშაობა ევალება. ფუტკრის ოჯახი ერთი დედის, რამდენიმე ათასი მუშა ფუტკრისაგან და მამალი ფუტკრებისგან შედგება. სკაში ყველას თავისი ფუნქცია აქვს. ოჯახში არსებობს "ყარაული ფუტკრები", რომლებიც ოჯახს გარეშე მტრებისგან იცავენ. ფუტკრების ნაწილი თაფლის მოსაგროვებლად დაფრინავს და იმდენად ჭკვიანები არიან, ისიც კი იციან, ამა თუ იმ მცენარის ნექტარი რა დოზით მიიტანონ სკაში. ზარმაცებს ვერ იტანენ, ამიტომაც ხშირად ხოცავენ მამრ ფუტკრებს და პატარა საცეცებით გარეთ ყრიან.

- მათი გამრავლების დრო გაზაფხულია, არა?

- დიახ, გაზაფხულია და მათ გამრავლებას ყრა ეწოდება. კვერცხებიდან პატარა ფუტკრები იჩეკებიან და კვერცხიდან მათ გამოსვლას ბარტყობას ვეძახით. გამრავლებისას სკაში რჩება ერთი დედა ფუტკარი, დანარჩენი კი მამრი და მუშაა. მეორე დედა ტოვებს სკას, მასთან ერთად მიდიან მომრავლებული მუშა და მამრი ფუტკრებიც. ამ დროს მეფუტკრემ მეტი ყურადღება უნდა გამოიჩინოს, რათა ახალი ოჯახი არ დაკარგოს. გამრავლებულ ფუტკარს ახალი ბინა უნდა შეაგებო, თორემ ერთ გუნდად შეკრული სადმე გაფრინდება და დაიკარგება. თუ სადმე ცარიელი ადგილი ნახა ფუტკარმა, "ამოლესავს" და ბინად გაიხდის.

- თქვენ თუ გიპოვიათ გაველურებული ფუტკარი?

- კი, ასე მეგონა, ამ საქმის ბევრი გამეგებოდა, მაგრამ ერთხელ კინაღამ მომიღეს ბოლო. ტყეში შეშის საჭრელად გავყევი მეზობელს. მაშინ ჯერ კიდევ სოფელში ვცხოვრობდი და იქაურ ნახევრად ველურ პირობებს როგორღაც ვიტანდი. საკუთარ მიწა-წყალთან ამდენი ხნით შელევა მიჭირდა და დავფაჩუნობდი ჩემს ნახევრად ცარიელ სოფელში... ერთი სიტყვით, კუნძებზე ფეხმორთხმით დავჯექი დასასვენებლად და შევნიშნე, ჯირკში ფუტკარი იყო შესახლებული. საღამოს დაველოდე, რათა ყველანი შიგნით შესულიყვნენ, მერე ამოვლესე აყალო მიწით, შემოვიდე მხარზე და გამოვუყევი სახლისკენ გზას. ტყეში ნაპოვნი ფუტკარი განსაკუთრებით ჯანსაღია, რადგან ადამიანის ხელისგან მოცილებული, დამოუკიდებლად არსებობს და მრავლდება. თუმცა ჩემი მეზობელი არ მომეშვა, უჭმელს რაფერ გაგიშობ სახლშიო და დილამდე ვიყურყუმელავეთ ღვინოში. გათენებულზე ძლივს მივაღწიე სახლამდე, ზურგზე ფუტკრებიანი ჯირკი მქონდა შემოდებული. ეტყობა, გზაში ბევრი ვანჯღრიე, სახლში როგორც კი მივედი, რამდენიმე საათი კი დავდე, რათა დაესვენათ, მაგრამ ეტყობა, გულიანად გაბრაზება მოასწრეს და როგორც კი მიწა "შემოვხსენი", შავი კვამლივით იხუვლეს და შემომეხვივნენ. სანამ ტანსაცმლიანად გუბეში არ ჩავხტი, არ მეშველა. იქიდან ამოსული რამდენიმე წუთში 100 კილო გავხდი, გურულების კვიმატი ენის ამბავი კი იცით, საღამომდე კბენის ტკივილს რომ არ მოვეკალი, ჩემით მოვიკლავდი თავს, ისეთ დღეში ჩამაგდეს. ვისაც არ დაეზარა, ყველამ წამკბინა. პირველი ახლო მეზობელი ბერიკაცი გადმოვიდა იერიშზე, ამ მშიერ ქვეყანაში ამისთანა ფუმფულა კაი ხანია აფერი მინახავს და არ დეიჩუტო, თუ ძმა ხარ, გიყურებ პაწა ხანსო... მალე სხვებიც მოვიდნენ, რავა გასუქებულხარ, მასე იცის ბევრი თაფლის ჭამამო. და რა ვიცი, რომელი ერთი გავიხსენო. სამი დღე და ღამე მაწამა ცალკე ფუტკრების ნაკბენების ტკივილმა და ცალკე გურულების მოწამლულმა ენამ. დასამალი ადგილი ვერ ვიპოვე, დამიძახებდნენ ჭიშკრიდან, გამეიხედე იროდი, ოღონდ ფეხზე გამეიბი რამე, არ გაფრინდე, თუ კაცი ხარო...

- მაინც მოიშინაურეთ ის ფუტკარი?

- კი, აბა რას ვიზამდი, მოვიშინაურე და გავამრავლე კიდეც. ფუტკარს ცუდი ამინდი არ უყვარს. ასეთ დროს სკიდან არ გამოდის. გამოვა თუ არა მზე, ისევ იწყებს ყვავილებში ფრენას. ასეთ დღეს წყალთან გათამაშებაც უყვარს, თითქოსდა ბანაობს კიდეც, წყალს დაწაფებული დიდხანს ეთამაშება წვეთებს. ამ ყველაფერს დაკვირვება უნდა. ჩვეულებრივი და საქმეში ჩაუხედავი ადამიანის თვალი ვერ შეამჩნევს.

- ყველაზე საინტერესო და "მსუყე" პროცესსაც მივადგეთ - თაფლის ამოღება როგორ ხდება?

- ეს მართლაც ძალიან საინტერესო საქმეა - სკიდან თაფლის ამოღებას დახილვას უწოდებენ და ეს პროცესი, ძირითადად, შემოდგომაზე იწყება. ფუტკარს იმდენი თაფლი უნდა დაუტოვო, რომ მთელი ზამთარი ეყოს. პირდაპირ სარაჯიდან გამოწურულ თაფლს ნატური ეწოდება და ძალიან სასარგებლოა. თაფლის ამოღება სპეციალური აპარატით, ციბრუტით ხდება. ზოგს უკვე ავტომატიკაზე გადაწყობილი, თანამედროვე ციბრუტი აქვს. მე დღემდე ხელით სატრიალებელს ვიყენებ. ამ დროს სახეზე პირბადე უნდა გაიკეთო და საბერველით კვამლი შეუბერო, რათა ფუტკრები უწყინარნი გახდნენ და არ დაგკბინონ... ადრე მრგვალი ციბრუტები იყო, შიგნით ბორბალივით რკინა-ფირფიტები იყო ჩადგმული და მასში დებდნენ "რამკიან" ფიჭას, რომელიც ციბრუტის დატრიალების შემდეგ ფიჭას წურავდა. იმ "რამკას" ისევ სკაში ჩაუდებ და ცოტა ხანში პატარა მწერები თაფლით გაგივსებენ. ზოგი თაფლს წამოადუღებს და ისე ინახავს, რასაც ნაცეცხლური თაფლი ეწოდება. რამდენიმე ხნის შემდეგ წურავდნენ და ისე ინახავდნენ.

- თაფლის ამოღება მხოლოდ წელიწადის ერთ დროს ხდება?

- არა, ზოგჯერ ზამთარშიც იღებენ. დიდი ყინვების დროს ფუტკარი ვერ მოძრაობს და არ იკბინება, მაგრამ ფუტკარი ძალიან ცუდად იტანს სიცივეს და გადაყვანისას ბევრი იღუპება, ამიტომ ძალიან სარისკოა.

- სანთლის დამზადებაზეც გვით­ხარით რამე...

- სანთელს სარაჯისაგან აკეთებენ. სარაჯას იმ უჯრედებს უწოდებენ, რომელშიც ფუტკარი თაფლს აგროვებს, ოღონდ სანთლისთვის მხოლოდ მას შემდეგ გამოიყენება, რაც თაფლს გამოაცლი. ადრე, უშუქობაში, შევარდნაძის დროს კი არა, უფრო ადრე, მხოლოდ ის ოჯახები იყო განათებული, სადაც სკა ჰყავდათ. შევარდნაძის დროსაც ასე იყო... სარაჯას რაიმე ქვაბში წამოვადუღებდი, ორჯერ ან სამჯერ გადავწურავდი და სანთელი ჩამოსაქნელად მზად იყო... ახლა მას სოფელში ვუტოვებ ქალებს. ჩემს თანატოლებს გული არ უთმენთ და რაღაცის გაკეთება უნდათ. ზოგი ტაძარს სწირავს სუფთა თაფლის სანთელს, ზოგიც ყიდის და ერთ-ორ კაპიკს შოულობს. ფუტკარი ისეთი რამეა, ყველა მხრიდან შემოსავალს აძლევს ადამიანს, თუ კარგად მოუარე.

- ფუტკრის ტრანსპორტირება ცუდად დაგმახსოვრებიათ. შემდგო­მში ალბათ ამაშიც მიიღეთ გამოცდილება...

- დიახ, რა თქმა უნდა, სირთულეები ყველა საქმეს ახლავს, მაგრამ ამან არ უნდა შეგვაშინოს. ფუტკრის ტრანსპორტირება მაშინ უნდა მოხდეს, როდესაც გამოიდარებს, ამინდი გამოვა და ფუტკარი გარეთ იწყებს ფრენას. ტრანსპორტირებისთვის დღე-ღამის გრილი პერიოდი ჯობია. შორ მანძილზე ღამით ჯობს ტრანსპორტირება, რადგან შედარებით გრილა. მგზავრობისას სკაში ტემპერატურა იწევს და ეს მწერს დისკომფორტს უქმნის, ამას ემატება რყევა, ხმაური... საჭირო მისამართზე მისვლის შემდგომ სკები წინასწარ შერჩეულ ადგილას უნდა დალაგდეს. მათი საცხოვრისი აუცილებლად ბიჯებზე ან ქვებზე უნდა იყოს დალაგებული, რადგან ფუტკარი მიწაზე თითქმის არასდროს ჯდება, მიწის ტემპერატურა მისი სხეულის ტემპერატურას ვერ ესადაგება და შეიძლება გაცივდეს. მისი მკურნალობა კი პატრონს ძალიან ძვირი დაუჯდება. მას ისე უვლიან, როგორც თოთო ბავშვს, სკებზე თბილად შემოაფარებენ, რათა ტემპერატურა შეინარჩუნოს და გამოკეთდეს... როდესაც ფუტკარს საჭირო ადგილას მივიყვანთ, რამდენიმე საათს უნდა ვაცალოთ დაწყნარება, თუ მაშინვე გამოვუღეთ საფრენი, შეიძლება გაღიზიანდეს და იმ მდგომარეობაში ჩავარდეს, როგორშიც მე, როდესაც ტალახიან გუბეში მომიწია ბანაობამ.

ლალი პაპასკირი

ჟურნალი "რეიტინგი"

(გამოდის ორშაბათობით)