ინვენტარიზაცია - საშუალება თუ იარაღი?

”ინვენტარიზაცია - საშუალება თუ იარაღი?” - ასეთი სათაურით აქვეყნებს სტატიას ეკონომიკის ექსპერტი ლევან კალანდაძე ჟურნალ ”ლიბერალის” 20 ივნისის ნომერში. სტატია ”მედიაპალიტრის” ექვს სხვადასხვა შპს-ში საგადასახადო შემოწმების ერთდროულად დაწყებას ეძღვნება. გთავაზობთ სტატიას სრულად.

კანონის ბუნდოვანება და მისი ინტერპრეტირების საშუალება, ასევე საგადასახადო სექტორში გადაწყვეტილებების სუბიექტურად მიღების პრაქტიკა - ქვეყნის საგადასახადო პოლიტიკა "სახელმწიფოებრივი ინტერესების" დასაცავად დღეს ამ სამ ხარვეზს ეფუძნება.

გასულ კვირას, მედია-ჰოლდინგ "პალიტრაში" საგადასახადო ორგანოების შესვლის შემდეგ გაჩენილი ეჭვებიდან გამომდინარე, საზოგადოებას ორი მთავარი კითხვა გაუჩნდა:

- რამდენად მართებულად და კანონთან შესაბამისად ახორციელებს შემოსავლების სამსახური საგადასახადო კონტროლის პროცედურებს?

- ტექნიკურად რამდენად შესაძლებელია საგადასახადო სამსახურების გამოყენება პოლიტიკური თუ სხვა სახის ანგარიშსწორების იარაღად, თანაც ისე, რომ კანონი არ დაირღვეს?

საგადასახადო შემოსავლების სამსახური მედია-ჰოლდინგში შემავალ ექვს სხვადასხვა კომპანიაში ერთდროულად შევიდა. ჰოლდინგის ხელმძღვანელების განმარტებით, საგადასახადო კონტროლის პროცედურები წინასწარ დაუგეგმავი იყო. დაიწყო ჰოლდინგის საგადასახადო ინვენტარიზაცია. პარალელურად, მცირე დროით კომპანიების სასაწყობო მეურნეობები და საწარმოო ფართები დაილუქა. ამ ღონისძიებას საზოგადოების მკვეთრი რეაქცია მოჰყვა, რის შემდეგაც დალუქვასთან მიმართებაში საგადასახადომ პოლიტიკა მალევე შეცვალა.

თავიდანვე უნდა აღინიშნოს ამ საქმეში ერთი და, ალბათ, ყველაზე მნიშვნელოვანი დეტალის შესახებ. კანონი (საგადასახადო კოდექსის მუხლი 255, პუნქტი 3) ცალსახად განსაზღვრავს, რომ "საგადასახადო კონტროლის პროცედურებმა გონივრულ ფარგლებში არ უნდა დაარღვიოს პირის საქმიანობის ჩვეული რიტმი და არ უნდა გააჩეროს მისი საქმიანობა".

კანონმდებლობის ეს პირდაპირი დირექტივა მედია-ჰოლდინგთან და მის ბიზნეს-პარტნიორებთან მიმართებაში, ცალსახად დაირღვა. ასევე, საგულისხმოა ისიც, რომ კანონმდებლობის თანახმად, ინვენტარიზაცია მიმდინარე საგადასახადო კონტროლის პროცედურებს განეკუთვნება (საგადასახადო კოდექსი, მუხლი 261) და ამავე კანონის მიხედვით, ინვენტარიზაციის პროცესი დალუქვის პრაქტიკას საერთოდ არ ითვალისწინებს.

დალუქვას მხოლოდ საგადასახადო შემოწმების პროცედურა ითვალისწინებს, რაც თავისი შინაარსით სრულიად განსხვავდება მიმდინარე საგადასახადო კონტროლის პროცედურებისაგან. კერძოდ კი, დალუქვა გადაუდებელ გასვლით საგადასახადო შემოწმებას მოჰყვება (საგადასახადო კოდექსი, მუხლი 265-ე). გადაუდებელი გასვლითი საგადასახადო შემოწმება მხოლოდ სასამართლოს ნებართვის საფუძველზე შეიძლება დაიწყოს (საგადასახადო კოდექსი, მუხლი 265-ე, პუნქტი მე-3) და ისიც, მხოლოდ კანონმდებლობით განსაზღვრულ (საგადასახადო კოდექსი, მუხლი 265-ე, პუნქტი 1) განსაკუთრებულ შემთხვევებში. მაგალითად, თუ:

- არსებობს სანდო ინფორმაცია, მატერიალური საშუალებების საეჭვო წარმოშობის შესახებ;

- არსებობს სანდო ინფორმაცია მატერიალური აქტივების დოკუმენტურად დაუსაბუთებელი ზრდის შესახებ;

- არ ხდება დეკლარაციების წარდგენა ან წარდგენილი დეკლარაციები არასრულფასოვანია;

- არსებობს სანდო ინფორმაცია, რომ იგეგმება, გადასახადების გადახდისგან თავის არიდება საქართველოდან პირის გასვლით, დოკუმენტების განადგურებით, დამალვით და ა.შ.

მედია-ჰოლდინგის შემთხვევაში, ჩამოთვლილთაგან არცერთი შემთხვევა არ დაფიქსირებულა. ამიტომაც, მოგვიანებით შემოსავლების სამსახურმა გაავრცელა განცხადება, რომ "პალიტრაში" გეგმური შემოწმება ჩატარდა და არა გადაუდებელი. კანონმდებლობის თანახმად, საგადასახადო ორგა ნოებმა გადასახადების გადამხდელი გეგმური საგადასახადო შემოწმების დაწყებამდე 10 დღით ადრე უნდა გააფრთხილონ. გეგმურ შემოწმებაზე გადაწყვეტილების მიღება "დაბრალდა" კომპიუტერს, რომელიც შემთხვევითი შერჩევის წესით არჩევს შესამოწმებელ ობიექტებს.

ხელისუფლების ვერსიით გამოდის, რომ ჯადოსნურმა კომპიუტერმა ათასობით კომპანიას შორის შემთხვევითი შერჩევის წესით მედია-ჰოლდინგ "პალიტრაში" შემავალი ექვსი სხვადასხვა ბიზნეს-სტრუქტურა ერთდროულად შეარჩია. ეს დაუჯერებელი დამთხვევა სამოქალაქო სექტორის გაღიზიანების უმთავრესი საფუძველი გახდა.

კომუნიკაციის ნაკლებობა და პროცესების გაუმჭვირვალობა დღემდე ყველაზე მთავარ პრობლემებად რჩება საგადასახადო ორგანოებისათვის. ამასთან, არ არსებობს ეფექტური საზოგადოებრივი მონიტორინგიც. ამ პრობლემებზე საუბარს თავად ხელისუფლებაც არ ერიდება. მაგალითად, 3 თვის წინ ახალი "გეზის" პრეზენტაციაზე საგადასახადო ადმინისტრირებაში არსებულ ხარვეზებს პრეზიდენტმა მიხეილ სააკაშვილმა "ხისტი" უწოდა.

1 ივნისს, რადიო "კომერსანტის" ეთერში საუბრისას მთავრობის საპარლამენტო მდივანმა გია ხუროშვილმა დალუქვები ერთ-ერთ ყველაზე პრობლემურ და ბიზნესისთვის მტკივნეულ თემად დაასახელა. მისი განცხადებით, საგადასახადო შემოწმებისას ბიზნესის დალუქვა არ უნდა მოხდეს და მეწარმეებს აღარ უნდა ჰქონდეს იმის შიში, რომ საგადასახადო შემოწმებისას წარმოება გაჩერდება.

სამწუხაროდ, 7 ივნისს საზოგადოებამ საპირისპირო იხილა. რამდენად შესაძლებელია საგადასახადო ორგანოები "არასასურველ" ბიზნეს-სტრუქტურებზე ზემოქმედების იარაღად იქცეს? ეს კითხვა რამდენიმე წელია აქტუალობას არ კარგავს, თუმცა 7 ივნისის შემდეგ დისკუსიები ამ თემაზე ისევ განახლდა.

ბოლო წლების პრაქტიკიდან გამომდიბარე, ამ კითხვაზე პასუხი ცალსახაა - საგადასახადო ორგანოები პოლიტიკური ზემოქმედების ძალზე ეფექტურ იარაღად იქცა. ამის მიზეზი რამდენიმეა:

ორმაგი ინტერპრეტაცია. მიუხედავად განახლებული რედაქციისა, ახალი საგადასახადო კოდექსი ადმინისტრირების ნაწილში კვლავაც კრიტიკას ვერ უძლებს. ზემოთხსენებული "სიხისტის" გარდა, იგი ძველი საგადასახადო კოდექსის მსგავსად ცნებებისა და განმარტებების სხვადასხვაგვარად ინტერპრეტირების საშუალებას იძლევა.

ინტერპრეტირება კი, როგორც წესი, ინტერპრეტატორის (სახელმწიფო) სასარგებლოდ ხდება.

ბუნდოვანება. "ბუნდოვანი კანონი ყველაზე ეფექტური კანონია" - ნაპოლეონის ეს სიბრძნე თანამედროვე ეპოქაშიც აქტუალურია და მრავალი სახელმწიფოს მიერ საგადასახადო ადმინისტრირების პროცესში წარმატებით გამოიყენება. ჩვენი კანონმდებლობაც არ არის გამონაკლისი. სუბიექტურობა. საგადასახადო კოდექსის უმთავრესი სისუსტეა სუბიექტურ, ადამიანურ ფაქტორზე დაფუძნებული გადაწყვეტილებების მიღების მექანიზმი. ანუ, საგადასახადო ადმინისტრირების პროცედურულ და ტექნოლოგიურ საკითხებთან დაკავშირებით მნიშვნელოვანი გადაწყვეტილებები ხშირ შემთხვევებში სახელმწიფო მოხელეების პირადი შეხედულებების, საფუძვლიანი ეჭვისა თუ ე.წ. სანდო ინფორმაციის საფუძველზე მიიღება და არა კანონმდებლობაში გაწერილი შემთხვევების და პროცედურების შესაბამისად. მაგალითად, საგადასახადო მოხელის "საფუძვლიანი" ეჭვის ან მის ხელთ არსებული "სანდო" ინფორმაციის საფუძველზე სრულიად კანონიერად შესაძლებელია ბიზნესის დალუქვა და ქონებაზე საგადასახადო გირავნობის გავრცელება.

სწორედ ეს სამი გადამწყვეტი ფაქტორია, რომელიც ყოველთვის მნიშვნელოვნად გვაშორებდა და დღესაც გვაშორებს ევროპულ საკანონმდებლო სტანდარტებს და იმ რეალურად ლიბერალურ ღირებულებებს, რასაც ეფუძნება მეწარმეობის განვითარება და პროგრესი ევროპაში.

ლევან კალანდაძე

ჟურნალი "ლიბერალი"