კავკასიონზე მყინვარების უპრეცედენტო კლება დაფიქსირდა, დნობის მაჩვენებელი მომატებულია - რას უნდა ველოდოთ, თუ პროცესი გაგრძელდა?

"თითქმის ორწლიანი მუშაობის შემდეგ, როგორც იქნა გამოქვეყნდა კავკასიონის მყინვარების ნაშალი მასალის პირველი რეგიონალური ინვენტარიზაცია. კვლევა ჩავატარეთ DebCovG-carto toolbox-ის და Sentinel სატელიტური სურათების გამოყენებით. კავკასიონის ზონაში მყინვარული ნაშალი მასალის შესწავლა აუცილებელია მომავალში მყინვარების სწორად მოდელირებისთვის. ნაშალი მასალა ასევე დიდ გავლენას ახდენს მყინვარული ტბების ფორმირებაში, რომლებიც პირდაპირ კავშირშია მყინვარულ სტიქიებთან. კვლევა გამოქვეყნდა ჟურნალ Geosciences-ში. 1960-2020 წლებში კავკასიონის მყინვარების საერთო ფართობი 1675 კვადრატული კილომეტრიდან 1061 კვადრატულ კილომეტრამდე შემცირდა.

მონაცემების ანალიზმა აჩვენა, რომ 2000-2020 წლებში მყინვარების შემცირება 4-ჯერ მეტია, ვიდრე ეს იყო 1911-1960 წლებში, 3-ჯერ მეტი, ვიდრე იყო 1960-1986 წლებში, და 2-ჯერ მეტი, ვიდრე 1986-2000 წლებში. უპრეცედენტო კლება დაფიქსირდა 2014-2020 წლებში" - ამბობს ილიას უნივერსიტეტის ასოცირებული პროფესორი და ავსტრალიის მონაშის უნივერსიტეტის მკვლევარი ლევან ტიელიძე.

მისივე თქმით, მყინვარების სისქეში შემცირება ნიშნავს იმას, რომ ისინი ნაკლებად სიცოცხლისუნარიანები ხდებიან, ყინული თხელდება და სიმტკიცეს კარგავს, შესაბამისად, ირღვევა მათი სტაბილურობა და სტიქიური პროცესების მიმართ საშიში ხდებიან. ეს ყველაფერი კი კლიმატის ცვლილებას უკავშირდება - დნობის მაღალი ტემპი გამოწვეულია ტემპერატურის მატებით.

"კავკასიონის შემთხვევაში განსაკუთრებით აღსანიშნავია აღმოსავლეთ რეგიონი, სადაც ახლო მომავალში ბევრი მცირე ზომის მყინვარი, დიდი ალბათობით, საერთოდ გაქრება. მყინვარების გაქრობა, რა თქმა უნდა, პირდაპირ აისახება მდინარეებში მყინვარული ჩამონადენის წილის კლებაზე“, - გვეუბნება გლაციოლოგი.

- თანამედროვე გლობალური დათბობის ფონზე, როგორია კავკასიონის მყინვარების მდგომარეობა და რა რისკები ახლავს დნობის პროცესს?

- ისევე, როგორც სხვა მთიან რეგიონებში, კავკასიონზეც მყინვარების შემცირების ტენდენცია მკვეთრად მომატებულია. პირველი ინვენტარიზაციის მიხედვით, მე-19 საუკუნის ბოლოსა და მე-20-ს დასაწყისში, კავკასიონის მყინვარების საერთო ფართობი 1967 კვადრატული კილომეტრი იყო. 2020 წლის სატელიტური სურათების მიხედვით კი ეს მაჩვენებელი მხოლოდ 1061 კვადრატულ კილომეტრს აღწევს. შესაბამისად, დაახლოებით 120 წლის განმავლობაში კავკასიონის მყინვარების ფართობი 906 კვადრატული კილომეტრით შემცირდა, რაც საერთო ფართობის 46%- ია.

კლების ეს მაჩვენებელი გეოლოგიურად ასეთ მოკლე დროში ალბათ უპრეცედენტოა. მყინვარების შემცირება კარგად ჩანს ძველი და თანამედროვე რუკების ფოტოების შედარებით. სამწუხაროდ, დნობის მაჩვენებლები კიდევ უფრო მომატებულია ბოლო ოთხი წლის განმავლობაში. სხვადასხვა მოდელების მიხედვით, უახლოეს ათწლეულებში დნობის პროცესის დაჩქარება კიდევ უფრო მეტადაა მოსალოდნელი. კავკასიონის შემთხვევაში განსაკუთრებით აღსანიშნავია აღმოსავლეთ რეგიონი, სადაც ახლო მომავალში ბევრი მცირე ზომის მყინვარი დიდი ალბათობით საერთოდ გაქრება.

მყინვარების გაქრობა, რა თქმა უნდა, პირდაპირ აისახება მდინარეებში მყინვარული ჩამონადენის წილის კლებაზე. ასევე, აღსანიშნავია, რომ დნობის პარალელურად, ირღვევა მყინვარების მიმდებარე ფერდობების სტაბილურობა, რაც პოტენციური საფრთხეების შემცველია. ცალკე საყურადღებოა მყინვარული ტბები, რომლების ხშირ შემთხვევაში მომატებული დნობის და მყინვარული ნაშალი მასალის ურთიერთქმედების შედეგად წარმოიქმნება და ასევე, მყინვარული სტიქიების გამომწვევი ერთ-ერთი მიზეზია. ამ შემთხვევაში მყინვარებზე მონიტორინგი სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია. მთიანი რეგიონების გარდა, მყინვარული საფარის დნობის მაღალი მაჩვენებლები პოლარულ რეგიონებში, კერძოდ, კი არქტიკაში და ანტარქტიკაში ფიქსირდება.

- როგორ აისახება გლობალური დათბობა ანტარქტიდის კონტინენტზე?

- 2024 წლის 20 თებერვალს, ანტარქტიდის კონტინენტის გარშემო არსებულმა ოკეანის ყინულმა მიაღწია წლიურ მინიმალურ ფართობს (1,99 მილიონი კვადრატული კილომეტრი), რაც 46-წლიანი კოსმოსური თანამგზავრებით დაკვირვების განმავლობაში მეორე ყველაზე დაბალი მაჩვენებელია (პირველი რეკორდული მაჩვენებელი 2022 წელს დაფიქსირდა). წლევანდელი მინიმუმი 850 000 კვადრატული კილომეტრით ნაკლებია 1981-2010 წლების ანტარქტიდის ოკეანური ყინულის საშუალო მინიმალურ ფართობთან (2,84 მილიონი კვადრატული კილომეტრი).

გლობალური დათბობის ეს გავლენა საკუთარი თვალით ვნახე 2023-2024 წლების სეზონზე აღმოსავლეთ ანტარქტიდაში მოგზაურობისას. მაგალითად, შეკლტონის მყინვარული შელფი თებერვლის დასაწყისში მთლიანად დანაპრალებული იყო და ზედაპირზე უამრავი მცირე ზომის დროებითი ტბა შეინიშნებოდა. დასავლეთ ანტარქტიდაში დნობის ტენდენცია კიდევ უფრო მაღალია.