ცხრა ათე­უ­ლი წელი ის­ტო­რი­ი­სათ­ვის ერთი ამო­სუნ­თქვაა, პი­როვ­ნე­ბი­სათ­ვის კი, მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნი დროა, ცხოვ­რე­ბის დიდი ეტა­პია. მით უმე­ტეს, როცა ლა­პა­რა­კია სა­ყო­ველ­თა­ოდ აღი­ა­რე­ბულ, უფ­ლის­გან ერის სუ­ლი­ერ მა­მად გა­მორ­ჩე­ულ ადა­მი­ან­ზე. სრუ­ლი­ად სა­ქარ­თვე­ლოს კა­თო­ლი­კოს-პატ­რი­არ­ქი, მცხე­თა-თბი­ლი­სის მთა­ვა­რე­პის­კო­პო­სი, ბიჭ­ვინ­თი­სა და ცხუმ-აფხა­ზე­თის მიტ­რო­პო­ლი­ტი, ილია მე­ო­რე 91 წლის შეს­რულ­და. 46 წელ­ზე მე­ტია, იგი სა­ქარ­თვე­ლოს პატ­რი­არ­ქია. ამ 46 წლის გან­მავ­ლო­ბა­ში, მან ხალ­ხის სამ­სა­ხურ­ში, მათ­ზე ზრუნ­ვა­ში, მა­მულ­ზე ფიქ­რში გა­ა­ტა­რა. ეს არის ადა­მი­ა­ნი, რო­მელ­საც არ აში­ნებს ტვირ­თის სიმ­ძი­მე. ადა­მი­ა­ნი, რო­მე­ლიც იმე­დად მო­ევ­ლი­ნა ერს, ძა­ლის­ხმე­ვას არ იშუ­რებს ხალ­ხის სამ­სა­ხუ­რი­სათ­ვის, სი­კე­თეს და სით­ბოს ას­ხი­ვებს და ათ­ბობს ადა­მი­ან­თა გუ­ლებს. ambebi.ge ულო­ცავს მის უწ­მინ­დე­სო­ბას და­ბა­დე­ბის დღეს და შევ­თხოვთ უფალს, რომ დღეგ­რძე­ლო­ბა და მრა­ვალ­ჟა­მი­ე­რი სი­ცო­ცხლე მოჰ­მად­ლოს ჩვენს დიდ პატ­რი­არ­ქს.

ბე­სიკ ხა­რა­ნა­უ­ლი, პო­ე­ტი:

- დი­დე­ბა და მად­ლო­ბა ღმერ­თსა, და დი­დე­ბა დღეს დღე­ვან­დელ­სა! დი­დე­ბა ჩვენს პატ­რი­არ­ქს, ილია მე­ო­რეს, რო­მელ­მაც ცა­რი­ე­ლი მიწა გა­ავ­სო ეკ­ლე­სია- მო­ნას­ტრე­ბით და ცა­რი­ელ სუ­ლებ­ში სან­თე­ლი და­ან­თო. მე არ წა­მო­მიდ­გე­ნია ქარ­თვე­ლი ხე­ლო­ვა­ნი, მუ­სი­კო­სი იქ­ნე­ბა ის, თუ პო­ე­ტი, თუ მწე­რა­ლი, თუ მხატ­ვა­რი, რომ მის­გან მად­ლი არ მი­ე­ღოს. მის შე­მოქ­მე­დე­ბა­ში ეს დი­დე­ბუ­ლი და გა­ნუ­მე­ო­რე­ბე­ლი სახე მღდელმთა­ვა­რი­სა არ იყოს ასა­ხუ­ლი. შე­უძ­ლე­ბე­ლია ასე­თი დიდი მა­გა­ლი­თი ადა­მი­ა­ნებ­ში არ შე­იჭ­რას და იქ არ იმ­ყო­ფე­ბო­დეს. დიდი ხა­ნია ასე­თი ღვაწ­ლი ჩვენ არ გვი­ნა­ხავს, მან მო­აქ­ცია თა­ვი­დან ქარ­თვე­ლო­ბა რჯულ­ზე და მე თაყ­ვანს ვცემ მის და­რა­ჯო­ბას. ის სას­ტი­კი მო­და­რა­ჯეა სამ­შობ­ლო­სი და ამა­ვე დროს სა­ოც­რად ლმო­ბი­ე­რი და ჩვი­ლი გუ­ლის პატ­რო­ნია. ერ­თა­დერ­თი ქარ­თვე­ლია, რომ­ლის სი­ცო­ცხლე ჩვენ­თვის წა­მა­ლია. ღმერ­თო, ამი­ტომ სა­სო­წარ­კვე­თის ზღვარ­ზე, ვუ­სუ­რებ მას დიდ­ხანს სი­ცო­ცხლეს და ღვთის ძა­ლას. ჩვენს ის ძა­ლი­ან გვჭირ­დე­ბა.

ეთერ თა­თა­რა­ი­ძე, პო­ე­ტი, ფოლკ­ლო­რის­ტი:

- ეს არ არის ჩვე­უ­ლებ­რი­ვი ადა­მი­ა­ნი. მე არ ვარ ეგე­თი ჰა­ერ­ში მოფ­რი­ნა­ლი სი­ტყვის მთქმე­ლი, რომ თავს ზედ­მე­ტის უფ­ლე­ბა მივ­ცე, მაგ­რამ ის არის ღვთის რჩე­უ­ლი ადა­მი­ა­ნი, რო­მე­ლიც სა­ქარ­თვე­ლოს გა­მო­უგ­ზავ­ნა ღმერ­თმა, რათა დიდი მი­სია შე­ეს­რუ­ლე­ბი­ნა. ჰოდა, ღვთის რჩე­ულს პირ­ვე­ლი ვინც ებ­რძვის, ეს არის არაღვთი­უ­რი ძალა, რომ ის და­ა­მარ­ცხოს, მას მო­უ­გო­ნოს, მი­აწ­მინ­დოს, ატ­კი­ნოს, აწყი­ნოს, და­ა­ჩო­ქოს, ვერც ერთხელ ვე­რა­ფე­რი ვერ უქ­ნეს. რამ­დე­ნი და­უ­პი­რისპრდა, ყვე­ლამ ცხვი­რი მო­ი­ტე­ხა. თავი და კი­სე­რი წა­ი­ლე­წა, მაგ­რამ რამ­დე­ნიც ატ­კი­ნეს, ას­ჯერ უფრო ღო­ნივ­რად წა­მოდ­გა. ეგ მთის ხა­სი­ა­თიც არის, დიდ­წი­ლად, ალ­ბათ. კავ­კა­სი­უ­რი, მთის ხა­სი­ა­თი, რომ გატ­კე­ნენ, უნდა ადგე და არ შე­იმ­ჩნიო და ღვთი­უ­რო­ბი­საც. მისი უთ­ბი­ლე­სი სი­ცი­ლი, მზე­სა­ვით რომ ამოხ­დე­ბა ხოლ­მე... შენ რომ ძა­ლი­ან დამ­ძი­მე­ბუ­ლი მი­დი­ხარ მას­თან და გინ­და, რომ თუნ­დაც წა­მით თვა­ლი მოკ­რა და ამ დროს რომ გა­გი­ღი­მებს, მზედ რომ ამო­ვა, გათ­ბობს, გა­ა­ცის­კროვ­ნებს და უკან იმე­დით სავ­სეს გა­მო­გის­ტუმ­რებს, მა­გას დიდი ძალა სჭირ­დე­ბა. ეგ ჰა­ე­რი­დან კი არ მო­დის... ზე­ცი­დან მო­დის.

იცით, რომ პირ­ვე­ლად სა­ქარ­თვე­ლოს ის­ტო­რი­ა­ში სა­ქარ­თვე­ლოს პატ­რი­არ­ქი თუ­შეთ­სა და ხევ­სუ­რეთ­ში ჩა­ვი­და.

შეგ­ვა­ტყო­ბი­ნეს, რომ უნდა გავ­ყო­ლო­დით იმ ვერ­ტმტფენს, რო­მელ­შიც იქ­ნე­ბო­და უწ­მინ­დე­სი და უნდა იქა­უ­რო­ბა­ზე გვე­სა­უბ­რა, რო­გორც მე - თუშ­სა და ჩემს ხევ­სურ მე­უღ­ლეს. ეგ დღე­ე­ბი და ღა­მე­ე­ბი ჩვენ­თვის არის და­უ­ვი­წყა­რი. ყვე­ლა­ზე დიდი სა­ჩუ­ქა­რი, რაც მიგ­ვი­ღია ცხოვ­რე­ბა­ში. მერე ჩვენ წიგ­ნიც გა­მო­ვე­ცით, რამ­დე­ნად შე­ძე­ლით იმ ემო­ცი­ით გად­მოგ­ვე­ცა და სა­ხე­ლად ასე და­ვარ­ქვით - “ავა­გე ეკ­ლე­სი­ე­ბი“. რამ­დე­ნი სიყ­ვა­რუ­ლი და სით­ბო მახ­სოვს მის­გან, რო­გორ უნდა დავ­თვა­ლო.

მახ­სოვს, რომ ბავ­შვე­ბი შე­მო­ვიდ­ნენ ომა­ლო­ში და მე მთხო­ვა: "აბა, თუ­შუ­რად უამ­ბე ზღა­პა­რი ბავ­შვებ­სო..." რო­გორ ის­მენ­და, იცი­ნო­და, ის სახე არა­სო­დეს ამო­ვა ჩემი გო­ნე­ბი­დან. ამ ბავ­შვებ­მა, და მთლი­ა­ნად თუშ­მა მო­სახ­ლე­ო­ბამ, ყვა­ვი­ლე­ბი მო­უ­ფი­ნეს უწ­მინ­დესს, ეკ­ლე­სი­ის გზა­ზე და ისე მი­ა­ცი­ლეს ტაძ­რამ­დე.

ელ­დარ შენ­გე­ლა­ია, რე­ჟი­სო­რი:

- მინ­და გა­ვიხ­სე­ნო პატ­რი­არ­ქის აღ­საყ­დრე­ბის დღე. ბევ­რჯერ ვყო­ფი­ლარ სვე­ტი­ცხო­ველ­ში, მაგ­რამ ამ­დე­ნი ხალ­ხი, რაც იმ დღეს იყო, არ მი­ნა­ხავს. ძლივს შე­ვე­დი. იქ იყო ყვე­ლა მარ­თმა­დი­დე­ბე­ლი ეკ­ლე­სი­ის წი­ნამ­ძღვა­რი, რომ­ლე­ბიც გა­მო­დი­დო­და და ამ­ბობ­დნენ, რომ იწყე­ბა ახა­ლი ერა სა­ქარ­თვე­ლოს ცხოვ­რე­ბა­ში. ეს არის ადა­მი­ა­ნი, რო­მე­ლიც ღმერ­თმა გა­მო­აგ­ზავ­ნა სა­ქარ­თვე­ლოს გა­და­სარ­ჩე­ნად. ჩემ­თვის გან­სა­კუთ­რე­ბუ­ლი მნი­შე­ნე­ლო­ბა აქვს იმას, რომ მისი უწ­მინ­დე­სო­ბა არის ხე­ლო­ვა­ნი. ის არის შე­სა­ნიშ­ნა­ვი მუ­სი­კო­სი, შე­სა­ნიშ­ნა­ვი მხატ­ვა­რი და მო­ქან­და­კე. მისი უწ­მინ­დე­სო­ბა მთე­ლი ქარ­თვე­ლი ერის სუ­ლი­ე­რი მა­მაა, ამას ხმა­მაღ­ლა ვამ­ბობ. აი, მამა რო­გო­რიც უნდა იყოს თა­ვის შვი­ლი­სათ­ვის, ზუს­ტად ისე­თი­ვე მზურნ­ვე­ლი და მო­სიყ­ვა­რუ­ლეა ის ჩვე­ნი ხალ­ხი­სათ­ვის. მე მინ­და მას უფალ­მა მის­ცეს ჯან­მრთე­ლო­ბა, რომ რაც შე­იძ­ლე­ბა დიდ­ხანს გვყავ­დეს.

ქეთი დო­ლი­ძე, რე­ჟი­სო­რი:

- იმ წუ­თი­დან, რა წუ­თი­და­ნაც მოხ­და უწ­მინ­დე­სის აღ­საყ­დრე­ბა, ჩემ­მა მკვიდრმა ნა­თე­სავ­მა, რეზო თა­ბუ­კაშ­ვილ­მა წა­მიყ­ვა­ნა უწ­მინ­დეს­თან. სულ ახალ­გაზ­რდა იყო უწ­მინ­დე­სი და იმ წუ­თი­დან, რა წუ­თი­და­ნაც გა­მაც­ნეს, მე მას არ მოვ­ცი­ლე­ბი­ვარ, მა­ში­ნაც კი, როცა ეს გა­და­რე­უ­ლი ზვი­ა­დის­ტი ქა­ლე­ბი ქვებს ეს­როდ­ნენ ძველ სა­პატ­რი­არ­ქო­ში, სი­ო­ნის ეზო­ში. იქ ვი­ჯე­ქი მეც მას­თან. და მახ­სოვს რომ ერთი წა­მი­თაც არ შემ­დრკა­ლა. ძა­ლი­ან ბევ­რი რა­მის მოწ­მე გავ­ხდი. უამ­რა­ვი რამ მაქვს გა­სახ­სე­ნე­ბე­ლი. მინ­და მი­ვუ­ლო­ცო და­ბა­დე­ბის დღე. დიდ­ხანს უნდა იყოს! მე უბ­რა­ლოდ ვიცი, რომ მას­ზეა და­მო­კი­დე­ბუ­ლი ჩვე­ნი ქვეყ­ნის ბედი. და თა­ვის­თა­ვად უწ­მინ­დე­სის არ­სე­ბო­ბა, არის ძა­ლი­ან დიდი და­ლოც­ვა ჩვე­ნი ერი­სათ­ვის და ამი­ტომ ყავს ამ­დე­ნი მტე­რი - "ცუ­დას რად უნდა მტე­რო­ბა, კარ­გია მუ­დამ მტრი­ა­ნი...“ უწ­მინ­დე­სის ფასს აუ­ცი­ლებ­ლად თა­ო­ბე­ბი და­ა­ფა­სე­ბენ და მიხ­ვდე­ბი­ან, რომ ჩვენ ცო­ცხა­ლი წმინ­და­ნი გვყავს დღეს.

გოგი ჩლა­ი­ძე, კომ­პო­ზი­ტო­რი:

- პირ­ვე­ლად უწ­მინ­დეს­თან, ბა­ტონ­მა ნუგ­ზარ ბაგ­რა­ტი­ონ­მა წა­მიყ­ვა­ნა. მა­შინ დავ­წე­რე ჰიმ­ნი ბაგ­რა­ტი­ონ­თა სა­დი­დე­ბე­ლი, რო­მე­ლიც მო­ვას­მე­ნი­ნეთ მის უწ­მინ­დე­სო­ბას. ეს იყო და­უ­ვი­წყა­რი დღე. ამას სი­ტყვე­ბით ვერ გად­მოვ­ცემ და ალ­ბათ, არ­ცაა სა­ჭი­რო, ეს იმ­დე­ნად პი­რა­დუ­ლია. ახ­ლა­ხან კი, ირმა გუ­რი­ე­ლის ლექსზე და­ი­წე­რა დიდი ნა­წარ­მო­ე­ბი, მისი უწ­მინ­დე­სო­ბის სა­ი­უ­ბი­ლეო თა­რი­ღებ­თან და­კა­ში­რე­ბით და ძა­ლი­ან დიდი პა­ტი­ვი იქ­ნე­ბა მო­ვას­მე­ნი­ნოთ ჩვენს მფარ­ველს ეს ნა­წარ­მო­ე­ბი. დიდ­ხანს გვყავ­დეს ეს სა­ო­ცა­რი კაცი, ეს სა­ო­ცა­რი პი­როვ­ნე­ბა. რომ შე­ხე­დავ, მის­გან სით­ბო და სი­კე­თე მო­დის. მისი ხე­ლის და­დე­ბა თავ­ზე, უკვე საკ­მა­რი­სია იმი­სათ­ვის, რომ მთე­ლი ცხოვ­რე­ბა და­ლოც­ვილ­მა იარო ამ ცოდ­ვი­ლი­ან დე­და­მი­წა­ზე.

მაკა მა­ხა­რა­ძე, ქო­რე­ოგ­რა­ფი:

- დე­და­ჩე­მის გარ­დაც­ვა­ლე­ბის შემ­დეგ, რო­დე­საც მის­მა უწ­მინ­დე­სო­ბამ მიგ­ვი­ღო, ეს იყო სა­ო­ცა­რი ნუ­გე­ში პი­რა­დად ჩემ­თვის. ძა­ლი­ან თბი­ლად მი­მი­ღო, მეტი რომ არ შე­იძ­ლე­ბა, ისე. სულ მე­ფე­რე­ბო­და, რა თქმა უნდა, მე­დი­კოს გამო. არ მგო­ნია, რომ სხვას ნაკ­ლე­ბად მო­ე­ფე­როს. თა­ვის­თა­ვად მო­ი­კი­თხა ჩემი სტუ­დი­ის ამ­ბა­ვი და მეც მო­ვუ­ყე­ვი რას ვა­კე­თებთ. და მა­შინ მო­უ­ლოდ­ნე­ლად მკი­თხა: თუ ას­წავ­ლით სი­ლა­მა­ზის შეგ­რძნე­ბა­სო? აი, ხომ ელო­დე­ბი მას­თან რომ შე­დი­ხარ, რე­ლი­გი­ურ თე­მა­ზე რა­ღაც შე­იძ­ლე­ბა გკი­თხოს და ამ დროს ისე­თი შე­კი­თხვა და­მის­ვა, რა­ღაც­ნა­ი­რი, სა­ო­ცა­რი. თან და­ა­ყო­ლა, - ეს ძა­ლი­ან მნიშ­ნე­ლო­ვა­ნია ადა­მი­ა­ნის სუ­ლის­თვი­სო... მერე კარ­გა ხანს ვი­სა­უბ­რეთ, დრო რო­გორ გა­ვი­და, არ მახ­სოვს. დამ­შვი­დო­ბე­ბი­სას მი­თხრა, - ახლა მე უნდა გა­ჩუ­ქოთ ჩემი დის­კიო. და იცით, სა­ბო­ლო­ოდ ორი დიდი პარ­კით წა­მო­ვე­დი იქი­დან. მარ­თლა დიდი ფუ­ფუ­ნე­ბა და ბედ­ნი­ე­რე­ბაა, როცა გვყავს ერს ასე­თი ადა­მი­ა­ნი, ასე­თი სუ­ლი­ე­რი წი­ნამ­ძღო­ლი. კი ვა­ფა­სებთ, მაგ­რამ ამა­ზე გა­ცი­ლე­ბით უფრო მე­ტად უნდა ვა­ფა­სებ­დეთ მას. ერ­თა­დერ­თი, რა­საც ვუ­სუ­რებ მას და ყვე­ლას, რაც შე­იძ­ლე­ბა დიდ­ხანს გვყავ­დეს.

ზურა ყიფ­ში­ძე, მსა­ხი­ო­ბი:

- გა­ვა­კე­თეთ პრო­ექ­ტი, პატ­რი­არ­ქის ლოც­ვე­ბი სი­ნას მთა­ზე, რო­მე­ლიც მუ­სი­კის ფონ­ზე უნდა ჩა­მე­წე­რა. და­ახ­ლო­ე­ბით ერთი თვე დავ­დი­ო­დი კონ­სერ­ვა­ტო­რი­ა­ში და გავ­დი­ო­დი რე­პე­ტი­ცი­ებს ცო­ცხალ ორ­კესტრთან ერ­თად. ეს იყო ძა­ლი­ან სა­ინ­ტე­რე­სო სა­მუ­შაო ჩემ­თვის, რო­გორც მსა­ხი­ო­ბი­სათ­ვის. და რო­დე­საც თა­ვად უწ­მინ­დე­სი და­ეს­წრო ამ კონ­ცერტს, იმ­დე­ნად მო­ე­წო­ნა, რომ მისი უწ­მინ­დე­სო­ბის სურ­ვი­ლით სა­პატ­რი­არ­ქო­ში დამ­პა­ტი­ჟა, ეს იყო სას­წა­უ­ლი დღე ჩემს ცხოვ­რე­ბა­ში. ამ­დე­ნი, მგო­ნი, არ­სად და არა­ვის­თან მი­სა­უბ­რია. სით­ბო­ში მი­ვე­დი და სით­ბო­დან გა­მო­ვე­დი. ისე ვი­ყა­ვი შე­სუ­ლი ამ ადა­მი­ან­თან კონ­ტაქ­ტში, ვერ გად­მოგ­ცემთ. მას­თან როცა ხარ, თა­ვი­სუფ­ლდე­ბი, ის ხარ, რაც ხარ სი­ნამ­დვი­ლე­ში, ყვე­ლა­ნა­ი­რი ნიღ­ბის გა­რე­შე. გა­სა­ო­ცა­რი კი ის იყო, იმ ხნის გან­მა­ლო­ბა­ში, სულ ზო­გადსა­კა­ცობ­რიო სა­კი­თხებ­ზე ვსა­უბ­რობ­დით. ასე­ვე მე­კი­თხე­ბო­და, - რა ხდე­ბა თე­ატ­რში, რას თა­მა­შო­ბო. და ვუყ­ვე­ბო­დი და ვუყ­ვე­ბო­დი, ენა არ გა­მი­ჩე­რე­ბია.. ვი­სურ­ვებ­დი, არა­სო­დეს დაგვტო­ვოს, მინ­და, რომ სულ იყოს და იყოს. ეგ რომ არ იყოს, არ ვიცი რა იქ­ნე­ბა. ამა­ზე ბევ­რად უა­რე­სი რომ იქ­ნე­ბა, ზუს­ტად ვიცი. თუ ვინ­მე რა­ი­მეს აჩე­რებს, მხო­ლოდ და მხო­ლოდ უწ­მინ­დე­სი. უხ­მოდ, ჩუ­მად...არაჩ­ვე­უ­ლებ­რი­ვი კა­ცია. თვა­ლებ­ში, რომ ჩა­ხე­დო, მორ­ჩა, მა­შინ­ვე მიხ­ვდე­ბი, სადა ხარ და ვის­თან ერ­თად. არ არ­სე­ბობს, რომ ეგ ვერ იგ­რძნო, სას­წა­უ­ლია.

ტა­რი­ელ ხარ­ხე­ლა­უ­რი, პო­ე­ტი:

"თქვე­ნო უწ­მინ­დე­სო­ბავ, ტკი­ვი­ლე­ბის შენ­დო­ბას ამ ტკი­ვილ­თა გა­რე­შე რო­გორ გა­გი­ბე­დავ­დი,

ჩემი ჩა­მო­ნის­ლუ­ლი პო­ე­ზი­ის ერ­დო­დან შენს ლოც­ვებ­ში, და შენ­ში, სა­ქარ­თვე­ლოს ვხე­დავ­დი.

თქვე­ნო უწ­მინ­დე­სო­ბავ, ახლა ღო­ნე­მიხ­დი­ლი და­სე­რი­ლი ფიქ­რე­ბით მინ­დორს ვგა­ვარ ნა­ურ­მალს,

მე­ში­ნია სი­ცო­ცხლის, არც შვე­ბაა სიკ­ვდი­ლი - ვიდ­რე ჩემი მა­მუ­ლი ასე ძლი­ერ მა­ურ­ვებს.

თქვე­ნო უწ­მინ­დე­სო­ბავ, თუ ფარ-ხმა­ლი დავ­ყა­რე, შიში ისე ხარ­ბად ღრღნის ჩემს სხე­ულს და საფშვინ­ველს,

ახ­ლაც შეშ­ფო­თე­ბუ­ლი ვაკ­ვირ­დე­ბი ვარ­სკვლა­ვებს, მსოფ­ლიო მძვინ­ვა­რე­ბა რო­გორ ძლი­ერ მა­ში­ნებს“.

ეს სტრი­ქო­ნე­ბი 80 წლის იუ­ბი­ლეს­თან და­კავ­ში­რე­ბით დავ­წე­რე. ჩემ­თვის უსაყ­ვარ­ლე­სი ადა­მი­ა­ნი ხართ. თუკი დე­და­მი­წა­ზე ვინ­მე შე­იძ­ლე­ბა გა­მო­არ­ჩიო, ეს თქვენ ხართ. თქვენ და­მა­ყე­ნეთ ეკ­ლე­სი­ის გზა­ზე, რწმე­ნის გზა­ზე და დიდ მად­ლო­ბას გიხ­დით ამი­სათ­ვის. თქვენ რომ არა, ახლა ცო­ცხა­ლი არ ვიქ­ნე­ბო­დი...

იხი­ლეთ ასე­ვე:

• ილია მე­ო­რე 91 წლის გახ­და - ყვე­ლა­ფე­რი პატ­რი­არ­ქის შე­სა­ხებ: სა­ინ­ტე­რე­სო ამ­ბე­ბი ილია II-ს სა­ე­რო და სა­სუ­ლი­ე­რო ცხოვ­რე­ბი­დან და იშ­ვი­ა­თი ფო­ტო­მა­სა­ლა

ავ­ტო­რი: რუ­სუ­დან შა­იშ­მე­ლაშ­ვი­ლი

ნა­ხეთ: ილია მე­ო­რის სა­ი­უ­ბი­ლე­ოდ 2022 წელს მომ­ზა­დე­ბუ­ლი ფილ­მი