"ეს უბრალო ექსპედიცია არაა" - ქართველი მეცნიერის ისტორიული მისია ანტარქტიდაზე - რას ჰყვება პირველი ქართველი მეცნიერი, რომელიც ანტარქტიდის კონტინენტზე მიემგზავრება?

თითქმის ხუთწლიანი ლოდინის შემდეგ, გლაციოლოგი (მყინვარების სპეციალისტი), ავსტრალიის მონაშის უნივერსიტეტის მეცნიერი და ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის ასოცირებული პროფესორი ლევან ტიელიძე მონაწილეობას მიიღებს 2023-2024 წლების ავსტრალიის ანტარქტიკულ პროგრამაში. ექსპედიცია, რომლის მიზანია აღმოსავლეთ ანტარქტიდის ერთ-ერთი უდიდესი - დენმენის მყინვარის კომპლექსური შესწავლა, დაახლოებით ორთვენახევარი გაგრძელდება.

"დენმენის მყინვარი ანტარქტიდის ერთ-ერთი უდიდესი მყინვარია და ვინაიდან კლიმატის ცვლილების მიმართ ძალიან მოწყვლადია, გადნობის შემთხვევაში მხოლოდ ამ მყინვარს აქვს მსოფლიო ოკეანის დონის 1,5 მეტრით აწევის პოტენციალი. კვლევის პროცესში ასევე შეისწავლება ბიომრავალფეროვნების რეაქცია კლიმატსა და გარემოს ცვლილებებზე. უფრო ფართო მასშტაბით თუ ვიმსჯელებთ, ეს კვლევები ხელს შეუწყობს რეგიონალური და მსოფლიო კლიმატის ცვლილებაზე რეაგირების შესახებ შესაბამისი გადაწყვეტილებების მიღებას“, - გვეუბნება ქართველი მეცნიერი, რომელსაც ყველაზე ცივ და ყინულოვან კონტინენტზე გამგზავრებამდე ავსტრალიაში დავუკავშირდით.

ლევან ტიელიძე:

- ანტარქტიდა დედამიწის ყველაზე სამხრეთით მდებარე და ყველაზე ნაკლებად დასახლებული კონტინენტია. ის სიდიდით ავსტრალიას და ევროპასაც კი აღემატება. ანტარქტიდა ასევე არის ყველაზე ცივი, ყველაზე მშრალი, ყველაზე თეთრი, ყველაზე მაღალი (მყინვარული საფარის ჩათვლით) და ყველაზე ქარიანი კონტინენტი დედამიწაზე. ანტარქტიდის ძირითადი ნაწილი ყინულის საფარითაა დაფარული, რომლის საშუალო სისქე დაახლოებით 2,2კმ-ს შეადგენს, მაქსიმალური სისქე კი 4,5 კილომეტრამდეა. შესაბამისად, მთელი მსოფლიოს ყინულის 90 პროცენტი და მტკნარი წყლის მარაგის 70 პროცენტი სწორედ აქაა თავმოყრილი.

- ანტარქტიდის ავსტრალიურ კვლევებზე რას გვეტყვით?

- ავსტრალიის ანტარქტიკული პროგრამა არის მსოფლიოს ერთ-ერთი უდიდესი ორგანიზაცია, რომელიც ფარავს არა მხოლოდ ანტარქტიდის კონტინენტს, არამედ სამხრეთის ოკეანესაც და მნიშვნელოვანი წვლილი შეაქვს მსოფლიოს თანამედროვე და წარსული გარემოს, ბიომრავალფეროვნების და კლიმატის ცვლილების შედეგების გაგებაში. ავსტრალიელმა მეცნიერებმა ანტარქტიდის კვლევა 1940-იანი წლებიდან დაიწყეს, ხოლო უკვე 1954 წელს ავსტრალიის ეროვნულმა ანტარქტიდის კვლევითმა ექსპედიციამ უშუალოდ ანტარქტიდის კონტინენტზე დააარსა მოუსონის ბაზა. მას შემდეგ ავსტრალია ინარჩუნებს უწყვეტ სამეცნიერო კვლევებს ანტარქტიდაში. აღსანიშნავია ისიც, რომ დღესდღეობით ანტარქტიდის კონტინენტის 42% ავსტრალიის მფლობელობაშია.

- როდის დაიგეგმა თქვენი ექსპედიცია და რა არის კვლევის ძირითადი მიზანი?

- ეს ექსპედიცია წლების განმავლობაში იგეგმებოდა, მაგრამ სრულფასოვნად მომზადებას დიდი დრო დასჭირდა. უშუალოდ ანტარქტიდის კონტინენტზე ამჟამად ავსტრალიის მფლობელობაშია სამი მუდმივმოქმედი სადგური - ქეისი, დევისი და მოუსონი, ასევე, რამდენიმე სეზონური სადგურიც - მათ შორის ბანგერჰილსი. ეს სადგური სპეციალურად შარშან გაიხსნა და წელს უკვე პირველ ექსპედიციას მიიღებს. ჩვენი ჯგუფი უახლოეს დღეებში ტასმანიის დედაქალაქ ჰობარტიდან მიემგზავრება ქეისის სადგურში, საიდანაც რამდენიმე დღეში გადავფრინდებით ბანგერჰილსის სეზონურ სადგურში.

კვლევის ძირითადი მიზანია ის, რომ შევისწავლოთ დენმენის მყინვარის მასის დაკარგვის რისკები მომდევნო ათწლეულების პერიოდში. ასევე, მყინვარის შემცირების ისტორია გეოლოგიურ წარსულში. დენმენის მყინვარი ანტარქტიდის ერთ-ერთი უდიდესი მყინვარია და ვინაიდან კლიმატის ცვლილების მიმართ ძალიან მოწყვლადია, გადნობის შემთხვევაში მხოლოდ ამ მყინვარს აქვს მსოფლიო ოკეანის დონის 1,5 მეტრით აწევის პოტენციალი. კვლევის პროცესში ასევე შეისწავლება ბიომრავალფეროვნების რეაქცია კლიმატსა და გარემოს ცვლილებებზე. უფრო ფართო მასშტაბით თუ ვიმსჯელებთ, ეს კვლევები ხელს შეუწყობს რეგიონალური და მსოფლიო კლიმატის ცვლილებაზე რეაგირების შესახებ შესაბამისი გადაწყვეტილებების მიღებას. ასევე, განსაზღვრავს ავსტრალიის ანტარქტიკული სამეცნიერო სტრატეგიული გეგმის სამომავლო პრიორიტეტებს. ექსპედიციაში სულ 42 ადამიანი ვართ, აქედან 27 მეცნიერი და 15 ტექნიკური პერსონალი. მეციერები კომპლექსური მიმართულებით ვიმუშავებთ გლაციოლოგიის, გეოფიზიკის, კლიმატის, ოკეანის, დისტანციური ზონდირების და ბიომრავალფეროვნების კუთხით. ტექნიკურ პერსონალში მოიაზრება საველე გამყოლები, ვეტმფრენის და დრონის პილოტები, ასევე ის, ვინც ბანაკს მომარაგებით უზრუნველყოფს. ექსპედიციის ძირითადი შემოადგენლობა ავსტრალიელებითაა დაკომპლექტებული.

- რამდენ ხანს გასტანს ექსპედიცია, სად დაბანაკდებით, რომელი სეზონია ახლა ანტარქტიდაზე და რა ტემპერატურაზე მოგიწევთ ორთვენახევარი მუშაობა?

- დაახლოებით ნავარაუდევია ორთვენახევარი, რადგან თებერვლის შუა რიცხვებამდე მოგვიწევს ველზე ყოფნა. თუმცა ამინდებზე ბევრია დამოკიდებული და შეიძლება ეს თარიღები მეტნაკლებად შეიცვალოს. ძირითადი ბანაკი გვექნება ბანგერ ჰილსის სეზონურ სადგურში, საიდანაც ჩვენი ჯგუფი დამატებით ექვს სხვადასხვა ლოკაციაზე იმუშავებს. რადგან ეს ადგილები ბანგერ ჰილსიდან საკმაო მანძილითაა დაშორებული, ამიტომ ფრენები ორი სხვადასხვა ვეტმფრენით გვექნება. აღნიშნული ლოკაციებიდან ყველაზე ექსტრემალური სტრატკონას მთაა, რომელიც ძირითადი ბანაკიდან 150 კილომეტრით კიდევ უფრო შიდა კონტინენტზე მდებარეობს.

ვინაიდან ამჟამად სამხრეთ ნახევარსფეროში ზაფხულის პერიოდია, დიდი ყინვები არც ანტარქტიდის კონტინენტზეა მოსალოდნელი. მაგალითად, ნოემბრის თვის საშუალო ტემპერატურები ქეისის სადგურზე დაახლოებით მინუს 10-15 გრადუსის ფარგლებში მერყეობს. თუმცა სტრატკონას მთაზე, სადაც ათდღიანი გასვლა გვექნება, მინუს 40 გრადუსია ნავარაუდევი და, რა თქმა უნდა, ჩვენც შესაბამისად მომზადებულები ვიქნებით.

- მერამდენე ქართველი ხართ, ვინც ანტარქტიდაზე გაემგზავრა?

- სულ რამდენი ქართველია ნამყოფი, ზუსტად არ ვიცი, თუმცა სამეცნიერო სივრცეში რაც მოვიძიე და დოკუმენტურად რაც დადასტურებულია, მეცნიერებიდან სულ ხუთი ქართველი მკვლევარია ნამყოფი. აქედან ორნი - გარსევან კურდღელაიძე და ლაშარ ფულარიანი საქართველოში მუშაობდნენ და საბჭოთა კავშირის ექსპედიციაში მონაწილეობდნენ. პავლე მაისურაძე და თემურ გრიგორაშვილი რუსეთში მუშაობდნენ და მათაც საბჭოთა პერიოდში იმოგზაურეს. ვლადიმერ პაპიტაშვილიც ჯერ რუსეთში მუშაობდა და შემდეგ ამერიკაში და შესაბამისად, ჯერ საბჭოთა ექსპედიციაში მონაწილეობდა, შემდეგ კი ამერიკულში. რამდენიმე წლის წინ მასთან პირადად მქონდა კონტაქტი და როგორც მითხრა, საქართველოში არასდროს უცხოვრია.

- რას ნიშნავს ეს ექსპედიცია თქვენთვის, როგორც მეცნიერისთვის?

- რა თქმა უნდა, ეს ბევრ დადებით ემოციასთანაა დაკავშირებული. ანტარქტიდაზე წასვლა უბრალო ექსპედიცია არაა და დარწმუნებული ვარ, ბევრი მეცნიერი თუ მოგზაური ოცნებობს იქ მოხვედრაზე. მას შემდეგ რაც ახალ ზელანდიაში სადოქტორო კვლევაზე დავიწყე მუშაობა, არაერთი მცდელობა მქონდა, თუმცა კოვიდ პანდემიის და სხვადასხვა დაბრკოლებების გამო, ეს ვერ მოხერხდა. ავსტრალიაში გადმოსვლის შემდეგ, ამ პროგრამაში მოსახვედრად ყველა კონკურსი და სავალდებულო ეტაპი გავიარე სრული სამედიცინო შემოწმების ჩათვლით. ამიტომ როდესაც ვფიქრობ, რომ ასეთ მნიშვნელოვან და ისტორიულ მისიაში მიწევს მონაწილეობის მიღება, დადებითი ემოციებიც ბუნებრივად მოდის.