რუ­სეთ-სა­ქარ­თვე­ლოს ომის 13 სა­ბე­დის­წე­რო დღე

70 წე­ლი­წადს სო­ცი­ა­ლის­ტუ­რი სა­ქარ­თვე­ლო გა­საბ­ჭო­ე­ბის დღეს ზე­ი­მობ­და. 1921 წლის 25 თე­ბერ­ვა­ლი ღირ­სსახ­სო­ვარ დღე­სას­წა­ულ­თა შო­რის ამა­ყად "მო­ა­ბი­ჯებ­და"... მაგ­რამ ამ დღის გახ­სე­ნე­ბა რე­ვო­ლუ­ცი­ო­ნერ­თა და კო­მუ­ნის­ტთა თა­ო­ბებს თუ სი­ა­მა­ყეს ჰგვრი­და, ქვეყ­ნის ერ­თგულ შვი­ლებს და­მო­უ­კი­დებ­ლო­ბა­წარ­თმე­უ­ლი სა­ქარ­თვე­ლოს მწა­რე ხვედრზე აფიქ­რებ­და. ასე გრძელ­დე­ბო­და მთელ 70 წე­ლი­წადს. დიდი რუ­სე­თის ჩრდილ­ქვეშ მყო­ფი საბ­ჭო­თა ქარ­თვე­ლე­ბი რომ ზარ-ზე­ი­მით ემ­ზა­დე­ბოდ­ნენ ამ დღის აღ­სა­ნიშ­ნა­ვად, მო­სახ­ლე­ო­ბის მე­ო­რე და არ­ცთუ მცი­რე ნა­წი­ლი ჩუ­მად უნ­თებ­და ეკ­ლე­სი­ა­ში სან­თელს 1921 წლის თე­ბერ­ვალ­ში და­ღუ­პულ მა­მუ­ლიშ­ვილ­თა ხსოვ­ნას. თე­ბერ­ვლის იმ სის­ხლი­ან ქრო­ნი­კებ­ზე ლა­პა­რაკს კი დიდ­ხანს ედო ტაბუ... ამ წე­რი­ლით ვცა­დეთ ის დღე­ე­ბი გაგ­ვე­ცო­ცხლე­ბი­ნა და მკი­თხვე­ლის სამ­სჯავ­რო­ზე გა­მოგ­ვე­ტა­ნა, რო­მელ­თაც თა­ვი­სუ­ფა­ლი სა­ქარ­თვე­ლოს და­მარ­ცხე­ბა "გა­მარ­ჯვე­ბად" უქ­ცი­ეს ქარ­თველ ხალ­ხს...

• 11-12 თე­ბერ­ვა­ლი

1921 წლის 11-12 თე­ბერ­ვლის ღა­მეს ე.წ. "ლო­რეს ნე­იტ­რა­ლურ ზო­ნა­ში" გან­ლა­გე­ბულ ქარ­თულ შე­ნა­ერ­თებ­ზე თავ­დას­ხმით და­ი­წყო სა­ქარ­თვე­ლო-რუ­სე­თის ომი. მო­წი­ნა­აღ­მდე­გემ შე­ტე­ვა გა­ნა­ხორ­ცი­ე­ლა ვო­რონ­ცოვ­კის, ჯა­ლალ-ოღ­ლი­სა და სა­ნა­ი­ნის მი­მარ­თუ­ლე­ბით.

სა­ნა­ინ­თან მო­უმ­ზა­დე­ბელ ძა­ლებ­თან შებ­მა მტერს არ გას­ჭირ­ვე­ბია. სა­დახ­ლომ­დე და­ი­კა­ვეს ბამ­ბა­კის ხე­ო­ბა.

• 13 თე­ბერ­ვა­ლი

მო­წი­ნა­აღ­მდე­გე მთე­ლი დღე ქვე­მე­ხე­ბი­დან ეს­რო­და მდი­ნა­რე ძო­რა­გე­ტის ნა­პირ­ზე გა­მაგ­რე­ბულ ქარ­თულ ნა­წი­ლებს. იმა­ვე დღეს გე­ნე­რალ­მა გე­დე­ვა­ნიშ­ვილ­მა სა­დახ­ლო-სა­ნა­ი­ნის მი­მარ­თუ­ლე­ბა­ზე კონ­ტრშე­ტე­ვა გა­და­წყვი­ტა. მი­უ­ხე­და­ვად იმი­სა, რომ გე­ნე­რალ ჯი­ჯი­ხი­ას დაჯ­გუ­ფე­ბამ კი­ზილ­კა­ის სი­მაღ­ლე­ე­ბი და­ი­კა­ვა, სა­ერ­თო შე­ტე­ვა მა­ინც ვერ გან­ხორ­ცი­ელ­და. გარ­და იმი­სა, რომ გე­ნე­რალ სუმ­ბა­თაშ­ვი­ლის შე­ნა­ერ­თმა პი­რა­დი შე­მად­გენ­ლო­ბის მე­სა­მე­დი და­კარ­გა, გა­დარ­ჩე­ნილ მებ­რძო­ლებს მო­რა­ლუ­რად და ფსი­ქო­ლო­გი­უ­რად აღარ შე­ეძ­ლოთ წი­ნა­აღ­მდე­გო­ბის გა­წე­ვა. შე­ტე­ვა­ზე მხო­ლოდ სა­გან­გე­ბო ბა­ტა­ლი­ო­ნი გა­და­ვი­და და ცხა­დია, ბევ­რი ვე­რა­ფე­რი გა­ა­კე­თა.

• 14 თე­ბერ­ვა­ლი

მო­წი­ნა­აღ­მდე­გემ გა­ნა­ახ­ლა შე­ტე­ვა გე­ნერ­ლე­ბის, ჯი­ჯი­ხი­ა­სა და სუმ­ბა­თაშ­ვი­ლის ნა­წი­ლებ­ზე. ამ უკა­ნას­კნელ­მა მდი­ნა­რე ხრა­მის­კენ და­ი­ხია. მტერ­მა და­ი­კა­ვა სა­დახ­ლო და გე­ნე­რალ­მა ჯი­ჯი­ხი­ა­მაც ხრა­მის­კენ და­ი­წყო უკან­და­ხე­ვა.

• 15 თე­ბერ­ვა­ლი

რუ­სე­თის სა­ხალ­ხო კო­მი­სარ­თა საბ­ჭოს თავ­მჯდო­მა­რემ, ლე­ნინ­მა ოფი­ცი­ა­ლუ­რად გას­ცა მი­თი­თე­ბა, რათა მე-11 არ­მი­ას სა­ქარ­თვე­ლოს წი­ნა­აღ­მდეგ სამ­ხედ­რო მოქ­მე­დე­ბე­ბი და­ე­წყო. მე­ო­რე დღეს მარ­თლაც და­ი­წყო შე­ტე­ვა წი­თე­ლი და ფო­ი­ლოს ხი­დე­ბის მი­მარ­თუ­ლე­ბით. წი­თელ ხიდ­თან მდგარ­მა გუ­რი­ის ბა­ტა­ლი­ო­ნის ასე­ულ­მა სე­რი­ო­ზუ­ლი წი­ნა­აღ­მდე­გო­ბის გა­წე­ვა ვერ შეძ­ლო. მო­წი­ნა­აღ­მდე­გემ ხიდი და­ი­კა­ვა, რა­მაც უმ­ძი­მეს ვი­თა­რე­ბა­ში ჩა­აგ­დო ხრა­მის მარ­ცხე­ნა ნა­პირ­ზე გა­მაგ­რე­ბუ­ლი სუმ­ბა­თაშ­ვი­ლი­სა და ჯი­ჯი­ხი­ას ნა­წი­ლე­ბი. მტე­რი მათ მარ­ცხე­ნა ფლანგზე და ზურ­გში მო­ექ­ცა. გე­ნე­რალ­მა სოსო გე­დე­ვა­ნიშ­ვილ­მა ნა­წი­ლე­ბი მი­ა­ტო­ვა, სარ­დლო­ბა გე­ნე­რალ სუმ­ბა­თაშ­ვილს გა­და­ა­ბა­რა და თბი­ლის­ში წა­მო­ვი­და. ხრამ­თან მდგა­რი ნა­წი­ლე­ბი იძუ­ლე­ბუ­ლი გახ­დნენ უკან და­ე­ხი­ათ.

რუ­სე­ბი ცდი­ლობ­დნენ ფო­ი­ლოს სარ­კი­ნიგ­ზო ხიდი და­ე­კა­ვე­ბი­ნათ და ქარ­თვე­ლე­ბის­თვის მისი აფეთ­ქე­ბის სა­შუ­ა­ლე­ბა არ მი­ე­ცათ. ამ ოპე­რა­ცი­ა­ში მო­ნა­წი­ლე­ობ­და მე-11 არ­მი­ის ხუთი ჯავ­შან­მა­ტა­რე­ბე­ლი.

ქარ­თველ მე­სან­გრე­თა მიერ წი­ნას­წარ და­ნაღ­მუ­ლი იყო ხი­დის თავი და იე­რი­შის და­წყე­ბის­თა­ნა­ვე იგი აა­ფეთ­ქეს. სა­პა­სუ­ხოდ რუ­სე­ბის ოთხმა ჯავ­შან­მა­ტა­რე­ბელ­მა, სა­ვე­ლე ბა­ტა­რე­ებ­მა და მძი­მე არ­ტი­ლე­რი­ამ ქარ­თველ გვარ­დი­ელ­თა პო­ზი­ცი­ე­ბის და­ბომბვა და­ი­წყეს. ქარ­თვე­ლებ­მა უკან და­ი­ხი­ეს და სა­პა­სუ­ხო ცე­ცხლი გახ­სნეს. რუ­სებ­მა ორ­ჯერ სცა­დეს ფო­ნის გად­მო­ლახ­ვა, მაგ­რამ ორი­ვე­ჯერ უკუ­აქ­ცი­ეს. მთე­ლი დღე მათ მცდე­ლო­ბას, მდი­ნა­რე გად­მო­ე­ლა­ხათ, წარ­მა­ტე­ბა არ მოჰ­ყო­ლია. 22 სა­ათ­ზე ფო­ი­ლოს ხიდ­თან მდგარ­მა ნა­წი­ლებ­მა თბი­ლი­სის­კენ უკან და­ხე­ვის შე­სა­ხებ მთა­ვარ­სარ­დლის ბრძა­ნე­ბა მი­ი­ღეს და პო­ზი­ცი­ე­ბი და­ტო­ვეს.

• 16-17 თე­ბერ­ვალი

და­ი­წყო შე­მო­ტე­ვა ზა­ქა­თა­ლის მხრი­დან. კა­ხეთ­ში დის­ლო­ცი­რე­ბუ­ლი მე-6 ათასე­უ­ლის მცი­რე რაზ­მე­ბად დაშ­ლილ­მა შე­ნა­ერ­თებ­მა მტერს სე­რი­ო­ზუ­ლი წი­ნა­აღ­მდე­გო­ბა ვერ გა­უ­წია. ასეთ ვი­თა­რე­ბა­ში დღის პირ­ველ ნა­ხე­ვარ­ში მთა­ვარ­სარ­და­ლი გე­ნე­რა­ლი ილია ოდი­შე­ლი­ძე გა­და­ა­ყე­ნეს და მისი ად­გი­ლი გე­ნე­რალ­მა გი­ორ­გი კვი­ნი­ტა­ძემ და­ი­კა­ვა. ახალ­მა მთა­ვარ­სარ­დალ­მა თბი­ლი­სის დაც­ვის სამი სექ­ტო­რი შექ­მნა - გე­ნერ­ლე­ბის - ან­დრო­ნი­კაშ­ვი­ლის, მაზ­ნი­აშ­ვი­ლი­სა და ჯი­ჯი­ხი­ას სარ­დლო­ბით.

თბი­ლი­სის დაც­ვა­ში მო­ნა­წი­ლე­ობ­დნენ გვარ­დი­ის სა­გან­გე­ბო, თბი­ლი­სის სამი, დუ­შე­თის, გო­რის, ხა­შუ­რის, ახალ­ცი­ხის, იმე­რე­თის მე-2 და მე-3, სე­ნა­კის, ზუგ­დი­დის, ბა­თუ­მის ბა­ტა­ლი­ო­ნე­ბი და არ­მი­ის 1-ელი, მე-4, მე-5 (აღ­დგე­ნი­ლი), მე-7, მე-9, მე-10 ათასე­უ­ლე­ბი. ასე­ვე სა­და­რა­ჯო და სა­ყა­რა­უ­ლო ათასე­ულ­თა ნა­წი­ლე­ბი, სამ­ხედ­რო სკო­ლა, მო­ხა­ლი­სე­ე­ბი, გვარ­დი­ი­სა და არ­მი­ის სა­კა­ვა­ლე­რიო ნა­წი­ლე­ბი. უხე­ში გათ­ვლე­ბით, თბი­ლისს და­ახ­ლო­ე­ბით 12-15 ათა­სი კაცი იცავ­და.

ვნა­ხოთ, რო­გო­რი იყო მე-11 არ­მი­ის შე­მად­გენ­ლო­ბა და შე­ი­ა­რა­ღე­ბა:

40 200 ქვე­ი­თი და ცხე­ნო­სა­ნი, 196 ქვე­მე­ხი, 1065 ტყვი­ამფრქვე­ვი, 7 ჯავ­შნო­სა­ნი მა­ტა­რე­ბე­ლი, 8 ტან­კი, ჯავ­შან­მან­ქა­ნე­ბის რაზ­მი და 50 თვითმფრი­ნა­ვი. მე-11 არ­მი­ას ეხ­მა­რე­ბო­და სომ­ხე­თის ერთი სა­კა­ვა­ლე­რიო და მე-5 და მე-6 ქვე­ი­თი პოლ­კე­ბი. მტრის ძი­რი­თა­დი შე­ტე­ვა წი­თე­ლი ხი­დი­დან თბი­ლი­სის მი­მარ­თუ­ლე­ბით ხორ­ცი­ელ­დე­ბო­და. ამ სა­ჯა­რი­სო ჯგუფს ვე­ლი­კა­ნო­ვი მე­თა­უ­რობ­და და მის შე­მად­გენ­ლო­ბა­ში შე­დი­ო­და მე-9, მე-20 და 32-ე ქვე­ი­თი და მე-12 სა­კა­ვა­ლე­რიო დი­ვი­ზი­ე­ბი. მე­ო­რე ჯგუფს ზა­ქა­თა­ლი­დან კა­ხე­თის გავ­ლით, თბი­ლი­სის გვერ­დის ავ­ლით, მცხე­თის­კენ უნდა ემოძ­რა­ვა და ქარ­თუ­ლი ნა­წი­ლე­ბის­თვის თბი­ლი­სი­დან უკან­და­სა­ხე­ვი გზა მო­ეჭ­რა. ამ შე­ნა­ერ­თს კუ­რიშ­კო მე­თა­უ­რობ­და ორი ქვე­ი­თი პოლ­კი­თა და მე-18 სა­კა­ვა­ლე­რიო დი­ვი­ზი­ით. მო­წი­ნა­აღ­მდე­გე­ნი სულ მცი­რე, სამ­ჯერ აღე­მა­ტე­ბოდ­ნენ დე­და­ქა­ლა­ქის დამ­ცვე­ლებს.

• 18-19 თე­ბერ­ვა­ლი

18 თე­ბერ­ვალს ქარ­თულ შე­ი­ა­რა­ღე­ბულ ძა­ლებს შემ­დე­გი პო­ზი­ცი­ე­ბი ეკა­ვა: მარ­ჯვე­ნა ფლანგზე - კო­ჯორ-მან­გლი­სის გზატ­კე­ცილ­ზე, თეთ­რი დუქ­ნი­დან აზე­უ­ლას (ქორ-ოღ­ლის) ცი­ხემ­დე მე-4 ათასე­უ­ლის ორი ასე­უ­ლი იდგა, პოლ­კოვ­ნიკ პლა­ტონ ჩი­ქო­ვა­ნის მე­თა­უ­რო­ბით. ამ ათასე­უ­ლის და­ნარ­ჩე­ნი ნა­წი­ლე­ბი ად­გილ­ზე 19 თე­ბერ­ვალს მი­ვიდ­ნენ. ტა­ბახ­მე­ლის მო­ნაკ­ვე­თი სამ­ხედ­რო სკო­ლას ეკა­ვა. ამ ფრთას გე­ნე­რა­ლი ალექ­სან­დრე ან­დრო­ნი­კაშ­ვი­ლი მე­თა­უ­რობ­და. ცენ­ტრში - გე­ნე­რალ გი­ორ­გი მაზ­ნი­აშ­ვი­ლის ნა­წი­ლი იყო დის­ლო­ცი­რე­ბუ­ლი. შავ­ნა­ბა­დას სი­მაღ­ლე­ე­ბი მე-9 ათასე­ულს ეკა­ვა, სო­ღან­ლუ­ღის სი­მაღ­ლე­ე­ბი - პოლ­კოვ­ნიკ და­ვით ვაჩ­ნა­ძის სა­და­რა­ჯო ათასე­ულ­სა და მე­ტყვი­ამფრქვე­ვე­თა ბა­ტა­ლი­ონს. მათ­გან მარ­ჯვნივ, რკი­ნიგ­ზის ხაზ­თან სა­ნა­პი­რო ათასე­უ­ლის რაზ­მი იყო გან­ლა­გე­ბუ­ლი ორი ზარ­ბაზ­ნით.

მტკვრის მარ­ჯვე­ნა ნა­პირ­ზე რკი­ნიგ­ზის ხა­ზამ­დე გვარ­დი­ის გო­რი­სა და ხა­შუ­რის ბა­ტა­ლი­ო­ნე­ბი იდ­გნენ. მარ­ცხე­ნა ფლანგზე - გვარ­დი­ის აღ­დგე­ნი­ლი ნა­წი­ლე­ბი გე­ნე­რალ არ­ტემ ჯი­ჯი­ხი­ას მე­თა­უ­რო­ბით. კერ­ძოდ, იმე­რე­თის მე-2, ზუგ­დი­დი­სა და დუ­შე­თის ბა­ტა­ლი­ო­ნე­ბი და თითო-თითო სა­ვე­ლე და სამ­თო-სა­არ­ტი­ლე­რიო ბა­ტა­რე­ე­ბი. სო­ფელ ლი­ლოს­თან იდგა გვარ­დი­ის ცხე­ნო­სა­ნი დი­ვი­ზი­ო­ნი. 20-21 სა­ათ­ზე ქარ­თველ­მა სა­დაზ­ვერ­ვო რაზ­მებ­მა მო­წი­ნა­აღ­მდე­გის მოძ­რა­ო­ბა და­ა­ფიქ­სი­რეს. 22 სა­ა­თი­სათ­ვის მო­წი­ნა­აღ­მდე­გემ იაღ­ლუ­ჯის ქედს მტკვრის მარ­ჯვე­ნა ნა­პი­რი­დან შე­მო­უ­ა­რა და გე­ნე­რალ მაზ­ნი­აშ­ვი­ლის პო­ზი­ცი­ე­ბის­კენ და­იძ­რა. დაზ­ვერ­ვა­ზე წა­სულ­მა გო­რის გვარ­დი­ი­სა და სა­და­რა­ჯო ათასე­უ­ლის რაზ­მებ­მა მტრის ავან­გარ­დთან მცი­რე შე­ტა­კე­ბის შემ­დეგ უკან და­ი­ხი­ეს. მათ ჯავ­შან­მან­ქა­ნა­თა რაზ­მი ეხ­მა­რე­ბო­და, სა­ი­და­ნაც გე­ნე­რალ მაზ­ნი­აშ­ვილს შე­ა­ტყო­ბი­ნეს, რომ მტე­რი სო­ღან­ლუ­ღის­კენ მო­ი­წევ­და.

ამა­ვე დროს, მე-9 ათასე­უ­ლის უფ­რო­სი, პოლ­კოვ­ნი­კი ნი­კო­ლოზ ვაჩ­ნა­ძე იტყო­ბი­ნე­ბო­და, რომ მო­წი­ნა­აღ­მდე­გე არ ჩან­და. იმა­ვე ინ­ფორ­მა­ცი­ას აწ­ვდი­და მაზ­ნი­აშ­ვილს ჯავ­შან­მა­ტა­რებ­ლის მე­თა­უ­რი ვა­ლო­დია გო­გუ­ა­ძე კუ­მი­სის სად­გუ­რი­დან. გე­ნე­რალ­მა მაზ­ნი­აშ­ვილ­მა და­ას­კვნა, რომ მტე­რი ძი­რი­თად იე­რიშს მხო­ლოდ ერთი მი­მარ­თუ­ლე­ბით, მტკვრი­დან რკი­ნიგ­ზის ხა­ზამ­დე არ­სე­ბულ მო­ნაკ­ვეთ­ზე მო­ი­ტან­და. მაზ­ნი­აშ­ვი­ლი გვარ­დი­ის გო­რის ბა­ტა­ლი­ო­ნის მიერ და­კა­ვე­ბულ პო­ზი­ცი­ებ­ზე მი­ვი­და, რად­გან შე­ტე­ვა სწო­რედ აქ იყო მო­სა­ლოდ­ნე­ლი. გე­ნე­რალ­მა ძლივს მო­ას­წრო ბა­ტა­ლი­ო­ნის უფ­რო­სის მოხ­სე­ნე­ბის მოს­მე­ნა, რომ შე­ტე­ვა და­ი­წყო (და­ახ­ლო­ე­ბით 01:30 სა­ათ­ზე).

მო­წი­ნა­აღ­მდე­გის იე­რი­შის და­წყე­ბის­თა­ნა­ვე სო­ღან­ლუ­ღის ხიდ­თან ბრძო­ლა­ში ჯავ­შან­მა­ტა­რე­ბე­ლი ჩა­ე­ბა. მე-11 არ­მი­ის ნა­წი­ლებ­მა შე­ტე­ვის ფრონ­ტი გა­შა­ლეს და ბრძო­ლა­ში უკვე სა­ყა­რა­უ­ლო რაზ­მი და სა­და­რა­ჯო ათასე­უ­ლიც ჩა­ერ­თო. მო­წი­ნა­აღ­მდე­გემ ხელთ იგდო ორი ზარ­ბა­ზა­ნი და მი­უ­ახ­ლოვ­და სო­ღან­ლუ­ღის სად­გურს.

ქარ­თულ­მა ჯავ­შან­მა­ტა­რე­ბელ­მა მო­წი­ნა­აღ­მდე­გეს სად­გუ­რის და­კა­ვე­ბის სა­შუ­ა­ლე­ბა არ მის­ცა. 19 თე­ბერ­ვლის 2-დან 3 სა­ა­თამ­დე მტერ­მა სა­და­რა­ჯო ათასე­უ­ლის მი­მარ­თუ­ლე­ბით იე­რი­ში შე­წყვი­ტა და მთე­ლი ძა­ლე­ბით გვარ­დი­ის გო­რის ბა­ტა­ლი­ო­ნის პო­ზი­ცი­ებს შე­უ­ტია. სა­და­რა­ჯო ათასე­უ­ლი სან­გრე­ბი­დან სრო­ლით ცდი­ლობ­და გო­რის ბა­ტა­ლი­ო­ნის დახ­მა­რე­ბას. გვარ­დი­ე­ლებ­მა ყვე­ლა შე­ტე­ვა მო­ი­გე­რი­ეს. ამ დრო­ი­სათ­ვის ბრძო­ლა­ში კვი­ნი­ტა­ძის ბრძა­ნე­ბით გვარ­დი­ის სა­რე­ზერ­ვო ბა­ტა­ლი­ო­ნი ჩა­ერ­თო, ვა­ლი­კო ჯუ­ღე­ლის მიერ მოყ­ვა­ნი­ლი ჯავ­შან­მან­ქა­ნე­ბის დახ­მა­რე­ბით სო­ღან­ლუ­ღის სად­გუ­რი­დან მტე­რი უკუ­აგ­დეს.

და­ახ­ლო­ე­ბით 3 სთ-დან 4-ის ნა­ხევ­რამ­დე გე­ნე­რა­ლი მაზ­ნი­აშ­ვი­ლი სა­და­რა­ჯო ათასე­უ­ლის დის­ლო­კა­ცი­ის ად­გილ­ზე გა­და­ვი­და და იქი­დან გა­ნაგ­რძო ბრძო­ლის ხელ­მძღვა­ნე­ლო­ბა. იგი ში­შობ­და, რომ მო­წი­ნა­აღ­მდე­გე ძი­რი­თად მი­მარ­თუ­ლე­ბას შეც­ვლი­და და მის მარ­ჯვე­ნა ფლანგს შე­უ­ტევ­და, სა­დაც მე-9 ათასე­უ­ლი იყო გან­ლა­გე­ბუ­ლი. თუმ­ცა ეს შიში არ გა­მარ­თლდა. მო­წი­ნა­აღ­მდე­გე კვლავ ჯი­უ­ტად ცდი­ლობ­და გო­რის გვარ­დი­ელ­თა პო­ზი­ცი­ე­ბის გარ­ღვე­ვას.

გამ­თე­ნი­ი­სას, მო­წი­ნა­აღ­მდე­გის მო­რი­გი იე­რი­შის მო­გე­რი­ე­ბის შემ­დეგ სა­და­რა­ჯო ათასე­უ­ლი იე­რიშ­ზე გა­და­ვი­და. გო­რის ბა­ტა­ლი­ო­ნიც სან­გრე­ბი­დან ამო­ვი­და. მას სა­რე­ზერ­ვო ბა­ტა­ლი­ო­ნიც შე­უ­ერ­თდა. და­ი­კა­ვეს სა­ყა­რა­უ­ლო ათასე­უ­ლის რაზ­მის მიერ და­ტო­ვე­ბუ­ლი თავ­და­პირ­ვე­ლი პო­ზი­ცი­ე­ბი. მტერ­მა უკან და­ი­ხია იაღ­ლუ­ჯის მი­მარ­თუ­ლე­ბით. ტყვედ ჩა­ვარ­და 1600 წი­თე­ლარ­მი­ე­ლი.

• 19 თე­ბერ­ვა­ლი

მე-11 არ­მი­ის სარ­დლო­ბა 19 თე­ბერ­ვალს თბი­ლი­სის აღე­ბას ვა­რა­უ­დობ­და. ცენ­ტრში და­მარ­ცხე­ბის შემ­დეგ მი­მარ­თუ­ლე­ბა შეც­ვა­ლეს და ჩვე­ნი ჯა­რე­ბის მარ­ჯვე­ნა ფრთას შე­უ­ტი­ეს. დი­ლის 8 სა­ათ­ზე მტე­რი სოფ­ლე­ბის, ვაშ­ლო­ვა­ნი­სა და კუ­მი­სის წინ გა­მოჩ­ნდა და ტა­ბახ­მე­ლა-კო­ჯრის მი­მარ­თუ­ლე­ბით და­იძ­რა. ტა­ბახ­მე­ლას სამ­ხედ­რო სკო­ლას­თან ერ­თად მე-10 ათასე­უ­ლის მე­ომ­რე­ბიც იცავ­დნენ პოლ­კოვ­ნიკ სა­გი­ნაშ­ვი­ლის მე­თა­უ­რო­ბით. ეს სამ­ხედ­რო ნა­წი­ლი სკო­ლის და­სახ­მა­რებ­ლად პო­ზი­ცი­ებ­ზე 18 თე­ბერ­ვალს სა­ღა­მოს მი­ვი­და. ტა­ბახ­მე­ლის პო­ზი­ცი­ე­ბი­დან მა­ი­ორ­მა ბა­ხუ­ტაშ­ვილ­მა მო­წი­ნა­აღ­მდე­გეს სა­არ­ტი­ლე­რიო ცე­ცხლი გა­უხ­სნა და და­ფან­ტა. მალე მტრის ცხე­ნო­სა­ნი რაზ­მი გა­მოჩ­ნდა. ქარ­თველ­მა არ­ტი­ლე­რის­ტებ­მა ამ­ჯე­რად მათ გა­უხ­სნეს ცე­ცხლი.

მო­წი­ნა­აღ­მდე­გეს დიდი რი­ცხობ­რი­ვი უპი­რა­ტე­სო­ბა ჰქონ­და და ნელ-ნელა წინ მო­ი­წევ­და. 12 სა­ა­თი­სათ­ვის ტა­ბახ­მე­ლას პო­ზი­ცი­ებს შე­უ­ტი­ეს. #1 სან­გრი­დან, ლე­ი­ტე­ნანტ ერის­თა­ვის მე­თა­უ­რო­ბით გახ­სნილ­მა ტყვი­ამფრქვე­ვე­ბის ცე­ცხლმა მტე­რი შე­ა­ყოვ­ნა. პა­რა­ლე­ლუ­რად მტე­რი კო­ჯრის მი­მარ­თუ­ლე­ბი­თაც უტევ­და. აქ მყოფ­მა მე-4 ათასე­უ­ლის ნა­წი­ლებ­მა თავ­დას­ხმა ვერ მო­ი­გე­რი­ეს და მა­მა­და­ვი­თის მი­მარ­თუ­ლე­ბით უკან და­ი­ხი­ეს. კო­ჯრის და­კა­ვე­ბის შემ­დეგ ბოლ­შე­ვი­კე­ბი წავ­კი­სი­სა და ტა­ბახ­მე­ლის მი­მარ­თუ­ლე­ბით და­ეშ­ვნენ (13:30 სა­ათ­ზე). ტა­ბახ­მე­ლის პო­ზი­ცი­ებ­ზე მყოფ ქარ­თულ ნა­წი­ლებს ალ­ყა­ში მოქ­ცე­ვის საფრ­თხე მო­ე­ლო­და, ამი­ტომ გე­ნე­რალ­მა ან­დრო­ნი­კაშ­ვილ­მა პოლ­კოვ­ნიკ ჩხე­ი­ძეს ტა­ბახ­მე­ლის და­ტო­ვე­ბა და ბრძო­ლით მა­მა­და­ვი­თის­კენ და­ხე­ვა უბ­რძა­ნა.

ჩხე­ი­ძემ იცო­და, რომ თა­ვი­სი ძა­ლე­ბით კო­ჯრის გა­თა­ვი­სუფ­ლე­ბას ვერ შეძ­ლებ­და, მაგ­რამ სა­ჭი­რო იყო მტრის შე­ჩე­რე­ბა, სა­ნამ მთა­ვარ­სარ­და­ლი და­მა­ტე­ბით ძა­ლებს გა­მოგ­ზავ­ნი­და. გე­ნე­რა­ლი კვი­ნი­ტა­ძე სწორ გა­და­წყვე­ტი­ლე­ბას რომ მი­ი­ღებ­და, ამა­ში პოლ­კოვ­ნი­კი დარ­წმუ­ნე­ბუ­ლი იყო. მარ­თლაც, გე­ნე­რალ­მა კვი­ნი­ტა­ძემ, კო­ჯრის და­კარ­გვის შე­სა­ხებ ინ­ფორ­მა­ცი­ის მი­ღე­ბის­თა­ნა­ვე ტა­ბახ­მე­ლის მი­მარ­თუ­ლე­ბით გაგ­ზავ­ნა მე-5 ათასე­უ­ლი, გვარ­დი­ის იმე­რე­თის და ბა­თუ­მის ბა­ტა­ლი­ო­ნე­ბი. ერე­ვანსკის (დღე­ვან­დე­ლი თა­ვი­სუფ­ლე­ბის) მო­ე­დან­ზე უნდა მი­სუ­ლი­ყო და შემ­დგომ ბრძა­ნე­ბებს და­ლო­დე­ბო­და გვარ­დი­ის თბი­ლი­სის ორი ბა­ტა­ლი­ო­ნი.

პოლ­კოვ­ნიკ­მა ჩხე­ი­ძემ მა­ი­ორ ბა­ხუ­ტაშ­ვილს არ­ტი­ლე­რი­ის მობ­რუ­ნე­ბა და მტრი­სათ­ვის ცე­ცხლის გახ­სნა უბ­რძა­ნა. დრო­ე­ბით, სარ­დლო­ბა ნეს­ტორ გარ­და­ფხა­ძეს გა­და­ა­ბა­რა და თა­ვად გე­ნე­რალ ან­დრო­ნი­კაშ­ვილ­თან შტაბ­ში ჩა­ვი­და. გა­და­წყდა არ­სე­ბუ­ლი ძა­ლე­ბით კონ­ტრშე­ტე­ვის გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბა და მტრის შე­ჩე­რე­ბა. იუნკრე­ბი, კა­პი­ტან თო­ი­ძი­სა და მე-10 ათასე­უ­ლის მებ­რძოლ­თა ნა­წი­ლი, კა­პი­ტან ქა­რუ­მი­ძის მე­თა­უ­რო­ბით შე­ტე­ვა­ზე გა­და­ვი­და­ნენ. პირ­ვე­ლი ამო­ცა­ნა გა­დაჭ­რი­ლი იყო, მტრის შე­ტე­ვა შე­ჩერ­და. იმ დღეს­ვე მო­წი­ნა­აღ­მდე­გე მარ­ცხე­ნა ფრთა­ზეც გა­მოჩ­ნდა. ამ მი­მარ­თუ­ლე­ბით მცი­რე შე­ტა­კე­ბე­ბი მიმ­დი­ნა­რე­ობ­და.

• 20 თე­ბერ­ვა­ლი

20 თე­ბერ­ვალს დი­ლა­ად­რი­ან და­ი­წყო იე­რი­ში კო­ჯრის გა­თა­ვი­სუფ­ლე­ბი­სათ­ვის. ქარ­თველ­თა შე­ტე­ვის შე­სა­ჩე­რებ­ლად მო­წი­ნა­აღ­მდე­გემ ტა­ბახ­მე­ლას პო­ზი­ცი­ებს შე­მო­უ­ტია. გე­ნე­რალ­მა ან­დრო­ნი­კაშ­ვილ­მა პოლ­კოვ­ნიკ ჩხე­ი­ძეს სას­წრა­ფოდ სკო­ლის პო­ზი­ცი­ებ­ზე დაბ­რუ­ნე­ბა უბ­რძა­ნა. ეს სწო­რი გა­და­წყვე­ტი­ლე­ბა იყო. სან­გრებ­ში მყოფ­მა გვარ­დი­ე­ლებ­მა მო­წი­ნა­აღ­მდე­გის იე­რიშს ვერ გა­უძ­ლეს და უკან და­ხე­ვა და­ი­წყეს. სწო­რედ ამ დროს კა­პი­ტა­ნი შავ­დია იუნკრებს შე­ტე­ვა­ზე წა­უ­ძღვა. სან­გრე­ბი და­იბ­რუ­ნეს. მო­წი­ნა­აღ­მდე­გემ კი­დევ ორ­ჯერ მი­ი­ტა­ნა იე­რი­ში ტა­ბახ­მე­ლა­ზე, მაგ­რამ ქარ­თვე­ლი მე­ომ­რე­ბი მტკი­ცედ იცავ­დნენ პო­ზი­ცი­ებს. ქარ­თველ იუნ­კერ­თა წი­ნა­აღ­მდეგ ბა­ქოს "წი­თე­ლი" კურ­სან­ტე­ბიც ჩა­ა­ბეს ბრძო­ლა­ში, მაგ­რამ მა­ინც ვე­რა­ფერს მი­აღ­წი­ეს. იმ დი­ლით სკო­ლამ მო­წი­ნა­აღ­მდე­გის სამი იე­რი­ში მო­ი­გე­რია.

ამა­სო­ბა­ში მძი­მე ბრძო­ლა მიმ­დი­ნა­რე­ობ­და კო­ჯრის გა­სა­თა­ვი­სუფ­ლებ­ლად. ქარ­თულ­მა ჯარ­მა ხელთ იგდო მტრის ოთხი ზარ­ბა­ზა­ნი, ათზე მეტი ტყვი­ამფრქვე­ვი, ერთი ჯავ­შნო­სა­ნი და ტყვე­ე­ბი. გვარ­დი­ის იმე­რე­თის მე-3 ბა­ტა­ლი­ო­ნის მებ­რძოლ­თა ერთი ჯგუ­ფი სო­ფელ ვაშ­ლო­ვან­ში შე­ვი­და. იქ მდგა­რი ბოლ­შე­ვი­კე­ბის აღა­ლი გა­ა­ნად­გუ­რა და თა­ვის პო­ზი­ცი­ებ­ზე დაბ­რუნ­და. მარ­ცხე­ნა ფრთა­ზე გვარ­დი­ის ნა­წი­ლებ­მა მტე­რი უკუ­აგ­დეს და სად­გუ­რი ვა­ზი­ა­ნი და­ი­კა­ვეს.

• 20-21 თე­ბერ­ვა­ლი

20 თე­ბერ­ვალს მთე­ლი ღამე მო­წი­ნა­აღ­მდე­გე კო­ჯორ-ტა­ბახ­მე­ლის მი­მარ­თუ­ლე­ბა­ზე უშე­დე­გო შე­ტე­ვას გა­ნაგ­რძობ­და და მხო­ლოდ 21 თე­ბერ­ვალს, დი­ლით და­ი­წყო უკან და­ხე­ვა. მალე მათი ქვე­ი­თი ჯარი აღარ­სად ჩან­და. ძი­რი­თა­დი მოვ­ლე­ნე­ბი გე­ნე­რალ ჯი­ჯი­ხი­ას სექ­ტორ­ში გან­ვი­თარ­და. მო­წი­ნა­აღ­მდე­გემ თბი­ლი­სის დამ­ცველ­თა მარ­ცხე­ნა ფლან­გის შე­მოვ­ლა გა­ნიზ­რა­ხა, მაგ­რამ გვარ­დი­ის ბა­ტა­ლი­ო­ნე­ბი კონ­ტრშე­ტე­ვა­ზე გა­და­ვიდ­ნენ. ჯი­ჯი­ხი­ას ძა­ლე­ბი კვი­ნი­ტა­ძემ წი­ნას­წარ და­მა­ტე­ბი­თი ბა­ტა­ლი­ო­ნე­ბით (მათ შო­რის ერთ-ერთი ახალ­ცი­ხი­სა იყო) გა­აძ­ლი­ე­რა. სო­ფელ ლი­ლო­დან ხუთ­მა გვარ­დი­ულ­მა ბა­ტა­ლი­ონ­მა, ქარ­თველ კა­ვა­ლე­რის­ტთა მხარ­და­ჭე­რით, მო­წი­ნა­აღ­მდე­გის ფლანგს და­არ­ტყა. ორ­ხევ­ში მდგარ­მა, ასე­ვე ორმა გვარ­დი­ულ­მა ბა­ტა­ლი­ონ­მა ფრონ­ტა­ლუ­რი შე­ტე­ვით მო­წი­ნა­აღ­მდე­გე­ზე ძლი­ე­რი იე­რი­ში მი­ი­ტა­ნა.

მე-11 არ­მი­ის ნა­წი­ლებ­მა უკან და­ხე­ვა და­ი­წყეს. მათი დევ­ნა და­ღა­მე­ბამ­დე გაგ­რძელ­და. ქარ­თულ­მა შე­ნა­ერ­თებ­მა მტერს 10 კი­ლო­მეტრზე მე­ტით და­ა­ხე­ვი­ნეს უკან. ეს წარ­მა­ტე­ბა გა­ნა­პი­რო­ბა კა­პი­ტან ედი­გა­რაშ­ვი­ლის ბორ­ჩა­ლოს მო­ხა­ლი­სე­თა სა­კა­ვა­ლე­რიო ასე­უ­ლით გაძ­ლი­ე­რე­ბუ­ლი გვარ­დი­ის ცხე­ნო­სა­ნი და­ნა­ყო­ფე­ბის სწრაფ­მა და ეფექ­ტი­ან­მა მოქ­მე­დე­ბამ.

• 22 თე­ბერ­ვა­ლი

რად­გან თბი­ლი­სის პირ­და­პი­რი იე­რი­შით აღე­ბა ვერ მო­ხერ­ხდა, მე-11 არ­მი­ის სარ­დლო­ბამ ქა­ლა­ქის დამ­ცველ­თა ფლან­გე­ბი­დან შე­მოვ­ლა გა­ნიზ­რა­ხა და ძა­ლე­ბის გა­დაჯ­გუ­ფე­ბა და­ი­წყო. შე­იქ­მნა ორი, ვე­ლი­კა­ნო­ვი­სა და კუ­ი­ბი­შე­ვის დაჯ­გუ­ფე­ბა. ამ უკა­ნას­კნელ­მა, დე­დოფ­ლის­წყა­როს­თან ქარ­თულ ნა­წი­ლებ­თან ბრძო­ლის დროს მოკ­ლუ­ლი კუ­რიშ­კო შეც­ვა­ლა. კუ­ი­ბი­შე­ვის დაჯ­გუ­ფე­ბა მე-9 ქვე­ი­თი და მე-12 სა­კა­ვა­ლე­რიო დი­ვი­ზი­ე­ბით გაძ­ლი­ერ­და. მას თბი­ლის­ზე აღ­მო­სავ­ლე­თი­დან და ჩრდი­ლო-აღ­მო­სავ­ლე­თი­დან შე­ტე­ვა და­ე­ვა­ლა. ვე­ლი­კა­ნოვს და­სავ­ლე­თი­დან უნდა გა­ნე­ხორ­ცი­ე­ლე­ბი­ნა შე­ტე­ვა. იმა­ვე დღეს მო­წი­ნა­აღ­მდე­გის ცხე­ნო­სან­მა რაზმმა მან­გლი­სი და­ი­კა­ვა და მან­გლი­სი-კო­ჯრის გზატ­კე­ცი­ლის გას­წვრივ იე­რი­ში წა­მო­ი­წყო, თუმ­ცა მარ­ცხი იწ­ვნია.

შე­და­რე­ბით სიმ­შვი­დე იყო ტა­ბახ­მე­ლა-კო­ჯრის მი­მარ­თუ­ლე­ბა­ზე, თუმ­ცა ორ­მხრი­ვი სრო­ლის შე­დე­გად და­იჭრ­ნენ ლე­ი­ტე­ნან­ტე­ბი ერის­თა­ვი და ან­დრო­ნი­კაშ­ვი­ლი

.

• 23 თე­ბერ­ვა­ლი

მო­წი­ნა­აღ­მდე­გემ თა­ვი­სი მარ­ჯვე­ნა ფლან­გის გაძ­ლი­ე­რე­ბა და­ი­წყო. ამ მი­მარ­თუ­ლე­ბით მე-11 არ­მი­ის ცხე­ნო­სა­ნი ნა­წი­ლე­ბი, მე-12 და მე-18 სა­კა­ვა­ლე­რიო დი­ვი­ზი­ე­ბი გა­მოჩ­ნდნენ. მტერ­მა ძლი­ე­რი იე­რი­ში მი­ი­ტა­ნა ქარ­თულ ნა­წი­ლებ­ზე და ამის გამო, გე­ნე­რალ ჯი­ჯი­ხი­ას ქარ­თულ­მა შე­ნა­ერ­თებ­მა უკან და­ი­ხი­ეს და ძვე­ლი, 21 თე­ბერ­ვლამ­დე­ლი, პო­ზი­ცი­ე­ბი და­ი­კა­ვეს.

14 სა­ათ­ზე მო­წი­ნა­აღ­მდე­გემ ქარ­თველ­თა უკან­და­ხე­ვი­სას აფეთ­ქე­ბუ­ლი ფო­ი­ლოს სარ­კი­ნიგ­ზო ხიდი აღად­გი­ნა, რა­მაც და­მა­ტე­ბი­თი ძა­ლე­ბის (მათ შო­რის ტან­კე­ბის) სწრა­ფი გა­და­ად­გი­ლე­ბი­სა და ჯავ­შან­მა­ტა­რებ­ლე­ბის გა­მო­ყე­ნე­ბის სა­შუ­ა­ლე­ბა მის­ცა. იმა­ვე სა­ღა­მოს ამ ჯავ­შან­მა­ტა­რებ­ლებ­მა ქარ­თულ პო­ზი­ცი­ებ­თან მო­ახ­ლო­ე­ბა სცა­დეს, მაგ­რამ ქარ­თველ არ­ტი­ლე­რის­ტთა ზუს­ტი ცე­ცხლის გამო იძუ­ლე­ბუ­ლი გახ­დნენ უკან და­ე­ხი­ათ. სა­ღა­მოს მო­წი­ნა­აღ­მდე­გემ ტა­ბახ­მე­ლას პო­ზი­ცი­ებ­ზე მი­ი­ტა­ნა იე­რი­ში, რო­მე­ლიც რამ­დენ­ჯერ­მე მო­ი­გე­რი­ეს.

• 24 თე­ბერ­ვა­ლი

მარ­ჯვე­ნა ფლანგზე მტერ­მა დი­ლი­დან­ვე და­უ­ში­ნა ჩვენს პო­ზი­ცი­ებს სა­არ­ტი­ლე­რიო ცე­ცხლი და შემ­დეგ შე­ტე­ვა­ზე გად­მო­ვი­და. იუნ­კერ­თა შე­მად­გენ­ლო­ბი­დან 85-90 კაცი დარ­ჩე­ნი­ლი­ყო. დიდი ჰქონ­და მტერ­საც და­ნაკ­ლი­სი. მი­უ­ხე­და­ვად მრა­ვალ­გზის შე­ტე­ვი­სა, მო­წი­ნა­აღ­მდე­გე ქარ­თუ­ლი პო­ზი­ცი­ე­ბის გარ­ღვე­ვას ვერ ახერ­ხებ­და. რამ­დენ­ჯერ­მე ხელ­ჩარ­თუ­ლი ბრძო­ლა გა­ი­მარ­თა. მტერ­მა რი­ცხობ­რი­ვი უპი­რა­ტე­სო­ბით ისარ­გებ­ლა და ნა­შუ­ა­დღევს #4 სან­გა­რი და­ი­კა­ვა. ამის შემ­დეგ პირ­და­პირ ლე­ი­ტე­ნანტ გოგი მეს­ხიშ­ვი­ლის ბა­ტა­რე­ის წინ აღ­მოჩ­ნდნენ და ქარ­თველ არ­ტი­ლე­რის­ტებ­ზე ხიშ­ტე­ბით წა­მო­ვიდ­ნენ. ლე­ი­ტე­ნან­ტმა მეს­ხიშ­ვილ­მა ხმა­ლი იშიშ­ვლა და იუნკრებ­თან ერ­თად მო­წი­ნა­აღ­მდე­გეს ეკ­ვე­თა.

მათ ოფიც­რე­ბის შავ­დი­ას, ხოშ­ტა­რი­ა­სა და ჩო­ჩუ­ას წი­ნამ­ძღო­ლო­ბით სხვა იუნკრე­ბიც წა­მო­ეშ­ველ­ნენ და მტერს უკან და­ა­ხე­ვი­ნეს. მო­წი­ნა­აღ­მდე­გე მარ­ჯვნივ და მარ­ცხნივ გა­ი­ფან­ტა და ამით უკან მყოფ თა­ვის მე­ტყვი­ამფრქვე­ვე­ებს 100-120 ნა­ბი­ჯის მან­ძი­ლი­დან იუნკრე­ბი­სათ­ვის ცე­ცხლის გახ­სნის სა­შუ­ა­ლე­ბა მის­ცა. იუნ­კერ­თა ნა­წილ­მა კა­პი­ტან ჩო­ჩუ­ას მე­თა­უ­რო­ბით მე­ტყვი­ამფრქვე­ვე­ებს შე­უ­ტია.

მტრის რი­გე­ბამ­დე პირ­ველ­მა იუნ­კერ­მა შალ­ვა ერის­თავ­მა მი­ირ­ბი­ნა და მე­მიზ­ნე ოფი­ცე­რი ხიშ­ტით გან­გმი­რა, თუმ­ცა თა­ვა­დაც სა­სიკ­ვდი­ლოდ დაჭ­რი­ლი და­ე­ცა.

ასე­ვე და­ი­ღუპ­ნენ იუნკრე­ბი ოთარ ლორ­თქი­ფა­ნი­ძე და იო­სებ ჯან­დი­ე­რი, 15-მდე კი და­იჭ­რა. და­იჭ­რა თა­ვად კა­პი­ტა­ნი ჩო­ჩუ­აც. ასე­ვე და­იჭრ­ნენ კა­პიტ­ნე­ბი შავ­დია და ხოშ­ტა­რია. იე­რი­შე­ბი და­ღა­მე­ბამ­დე გაგ­რძელ­და, მაგ­რამ ბოლ­შე­ვი­კებ­მა ნა­ბი­ჯი­თაც ვერ წა­ი­წი­ეს წინ. დაბ­ნე­ლე­ბის­თა­ნა­ვე მათ იე­რი­ში შე­წყვი­ტეს და უკან და­ი­ხი­ეს.

არა­ნაკ­ლებ მძი­მე და სის­ხლის მღვრე­ლი ბრძო­ლა მიმ­დი­ნა­რე­ობ­და სო­ღან­ლუ­ღი-შავ­ნა­ბა­დას მი­მარ­თუ­ლე­ბა­ზე. ამ სექ­ტორ­ში მო­წი­ნა­აღ­მდე­გემ მთა­ვა­რი დარ­ტყმა გზატ­კე­ცი­ლი­სა და რკი­ნიგ­ზის ხა­ზის გას­წვრივ გა­ნა­ვი­თა­რა. ამ მი­მარ­თუ­ლე­ბით მო­წი­ნა­აღ­მდე­გის მო­გე­რი­ე­ბა მო­ხერ­ხდა, მაგ­რამ კრი­ტი­კუ­ლი ვი­თა­რე­ბა შე­იქ­მნა მას შემ­დეგ, რაც მტე­რი თე­ლე­თი­დან გად­მო­ვი­და შე­ტე­ვა­ზე, ფრონ­ტი გა­არ­ღვია და 18 სა­ა­თი­სათ­ვის სო­ღან­ლუ­ღის ქედ­ზე მდე­ბა­რე სი­მაღ­ლე და­ი­კა­ვა. შე­იქ­მნა სა­შიშ­რო­ე­ბა, რომ მო­წი­ნა­აღ­მდე­გე ღრმად შე­მო­იჭ­რე­ბო­და და სა­შუ­ა­ლე­ბა მი­ე­ცე­მო­და ზურ­გში მოჰ­ქ­ცე­ო­და არა მარ­ტო გე­ნე­რალ მაზ­ნი­აშ­ვი­ლის ნა­წი­ლებს, არა­მედ გე­ნე­რალ ან­დრო­ნი­კაშ­ვი­ლის შე­ნა­ერ­თებ­საც. სა­ჭი­რო იყო სას­წრა­ფოდ სი­მაღ­ლის დაბ­რუ­ნე­ბა.

14 სა­ათ­ზე ქარ­თუ­ლი პო­ზი­ცი­ე­ბი­დან გა­ნახ­ლდა სა­არ­ტი­ლე­რიო და ტყვი­ამფრქვე­ვე­ბის ცე­ცხლი. 16 სა­ა­თის­თვის და­ი­წყო თოვა, ჩა­მოწ­ვა ბუ­რუ­სი, ძა­ლი­ან აცივ­და. სწო­რედ ამ დროს ოთხმა ქარ­თულ­მა თვითმფრი­ნავ­მა იე­რი­ში მი­ი­ტა­ნა მტრის ჯავ­შან­მა­ტა­რებ­ლებ­ზე და ოც­და­ა­თამ­დე ბომ­ბი ჩა­მო­აგ­დო. ბრძო­ლა­ში ქარ­თუ­ლი ჯავ­შან­მა­ტა­რე­ბე­ლიც ჩა­ერ­თო, მაგ­რამ მო­წი­ნა­აღ­მდე­გის ძა­ლი­ან დიდი უპი­რა­ტე­სო­ბის გამო ნავ­თლუ­ღის­კენ და­ი­ხია. ნავ­თლუ­ღის მი­და­მო­ე­ბი კი მო­წი­ნა­აღ­მდე­გის ავი­ა­ცი­ამ და­ბომ­ბა.

ორ­ხე­ვის სან­გრებ­ში მყოფ­მა გვარ­დი­ე­ლებ­მა მო­წი­ნა­აღ­მდე­გის არა­ერ­თი იე­რი­ში მო­ი­გე­რი­ეს, მაგ­რამ რო­დე­საც და­ახ­ლო­ე­ბით 17 სა­ა­თი­სათ­ვის სან­გრებ­თან მტრის სამი ტან­კი გა­მოჩ­ნდა, იძუ­ლე­ბუ­ლი გახ­დნენ უკან და­ე­ხი­ათ. გე­ნე­რალ­მა ჯი­ჯი­ხი­ამ იმე­რე­თის მე-2 ბა­ტა­ლი­ონს კონ­ტრშე­ტე­ვა და­ა­ვა­ლა. ბა­ტა­ლი­ო­ნის მე­თა­უ­რის, აკა­კი კვი­ტა­იშ­ვი­ლის ინ­ფორ­მა­ცი­ით, "ბა­ტა­ლი­ონ­მა წარ­მა­ტე­ბით აწარ­მოა კონ­ტრი­ე­რი­ში. მას შე­უ­ერ­თდნენ მეგ­რე­ლე­ბი, რომ­ლე­ბიც სან­გრე­ბის უკან, გო­რაკ­ზე იყ­ვნენ ჩა­საფ­რე­ბულ­ნი. იმერ­ლე­ბი და მეგ­რე­ლე­ბი ყი­ჟი­ნით შეც­ვივ­დნენ სან­გრებ­ში, ამო­რე­კეს იქი­დან რუ­სე­ბი და და­ე­დევ­ნენ".

ამ დროს რუ­სე­ბის ერთი ტან­კი ხრამ­ში გა­და­ვარ­და და მწყობ­რი­დან გა­მო­ვი­და. სა­ნამ ორ­ხევ­თან ბრძო­ლა მიმ­დი­ნა­რე­ობ­და, მო­წი­ნა­აღ­მდე­გის კა­ვა­ლე­რი­ამ ჩვე­ნი ჯა­რე­ბის მარ­ცხე­ნა ფრთის შე­მოვ­ლა გა­ნიზ­რა­ხა და სო­ფელ ლი­ლოს­თან გა­მოჩ­ნდა. მთა­ვარ­სარ­და­ლი იძუ­ლე­ბუ­ლი გახ­და დაც­ვის კი­დევ ერთი სექ­ტო­რი გა­ეხ­სნა გე­ნე­რა­ლუ­რი შტა­ბის ოპე­რა­ტი­უ­ლი სამ­სა­ხუ­რის უფ­რო­სის, პოლ­კოვ­ნიკ ნი­კო­ლოზ გე­დე­ვა­ნიშ­ვი­ლის მე­თა­უ­რო­ბით. გე­ნე­რალ ზა­ქა­რი­ა­ძის ინ­ფორ­მა­ცი­ით, მას და­ექ­ვემ­დე­ბარ­ნენ გვარ­დი­ის სამი ბა­ტა­ლი­ო­ნი, მო­ხა­ლი­სე­ე­ბი, არ­მი­ი­სა და გვარ­დი­ის ცხე­ნო­სა­ნი რაზ­მე­ბი. წი­თელ­მა კა­ვა­ლე­რი­ამ სო­ფელ დიდ ლი­ლოს შე­მო­უ­ა­რა და ავ­ჭა­ლის­კენ და­იძ­რა.

მთა­ვარ­სარ­დალ­მა 15-16 სა­ათ­ზე ად­გი­ლობ­რი­ვი ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის­გან შე­ი­ტყო, რომ მო­წი­ნა­აღ­მდე­გის კა­ვა­ლე­რი­ამ და­ი­კა­ვა სოფ­ლე­ბი მამ­კო­და, გლ­და­ნი და თვით ავ­ჭა­ლა. კვი­ნი­ტა­ძე წერს: "იქ ჯავ­შან­მა­ტა­რებ­ლით, შა­ნი­ძის მე­თა­უ­რო­ბით, მო­ხა­ლი­სე­თა რაზ­მი გა­ვაგ­ზავ­ნე, სად­გურ ავ­ჭა­ლის გან­თა­ვი­სუფ­ლე­ბა და რკი­ნიგ­ზა­ზე თა­ვი­სუფ­ლად მი­მოს­ვლის უზ­რუნ­ველ­ყო­ფა ვუბ­რძა­ნე". გე­ნე­რა­ლუ­რი შტა­ბის უფ­რო­სის, ალექ­სან­დრე ზა­ქა­რი­ა­ძის ინ­ფორ­მა­ცი­ით, ავ­ჭა­ლა­ში ორი ჯავ­შან­მა­ტა­რე­ბე­ლი გა­იგ­ზავ­ნა ვა­ლო­დია გო­გუ­ა­ძის მე­თა­უ­რო­ბით. ავ­ჭა­ლი­დან მო­ხერ­ხდა მო­წი­ნა­აღ­მდე­გის გან­დევ­ნა.

მი­უ­ხე­და­ვად იმი­სა, რომ მო­წი­ნა­აღ­მდე­გემ ვერც ერთი მი­მარ­თუ­ლე­ბით ქარ­თუ­ლი პო­ზი­ცი­ე­ბის გარ­ღვე­ვა ვერ შეძ­ლო, გე­ნე­რალ­მა კვი­ნი­ტა­ძემ ქა­ლა­ქის და­ტო­ვე­ბის გა­და­წყვე­ტი­ლე­ბა მი­ი­ღო. იგი წერ­და:

"24 თე­ბერ­ვლის სა­ღა­მოს­თვის თბი­ლი­სი, არ­სე­ბი­თად ალ­ყა­ში მო­ექ­ცა... თბი­ლი­სის ქუ­ჩებ­ში ბრძო­ლე­ბის გა­მარ­თვა შე­უძ­ლე­ბე­ლი იყო, ვი­ნა­ი­დან ქა­ლა­ქი ტა­ფობ­ში მდე­ბა­რე­ობს და მთე­ბი­თაა გარ­შე­მორ­ტყმუ­ლი. ეს ხა­ფან­გი იყო, სა­ი­და­ნაც ვე­რა­ვინ გა­აღ­წევ­და და ჯარი იძუ­ლე­ბუ­ლი გახ­დე­ბო­და და­ნე­ბე­ბუ­ლი­ყო. ჯა­რის გაყ­ვა­ნა და თბი­ლი­სი­დან 12-13 ვერ­სის მან­ძილ­ზე გა­მაგ­რე­ბა გა­დავ­წყვი­ტე. თბი­ლი­სის და­სა­ცა­ვი ყვე­ლა ძალა და სა­შუ­ა­ლე­ბა ამო­ი­წუ­რა, წი­ნა­აღ­მდე­გო­ბის გა­წე­ვა აღარ შეგ­ვეძ­ლო. ქვეყ­ნის და­სა­ცა­ვად თბი­ლი­სი უნდა დაგ­ვე­ტო­ვე­ბი­ნა, თუ არა ჯა­რი­სა და მმარ­თვე­ლო­ბის გარ­და­უ­ვა­ლი და­ღუპ­ვა გვე­ლო­და.

ჩემი ეს გა­და­წყვე­ტი­ლე­ბა მთავ­რო­ბის თავ­მჯდო­მა­რეს ვაც­ნო­ბე. თბი­ლის­ზე გავ­ლით ბრძო­ლით უკან და­ხე­ვა წარ­მა­ტე­ბას არ გვი­ქად­და. სა­უ­კე­თე­სო სა­შუ­ა­ლე­ბა ღა­მის სიბ­ნე­ლე­ში უკან და­ხე­ვა იყო".

მთა­ვარ­სარ­დლის ამ გა­და­წყვე­ტი­ლე­ბას არ და­ე­თან­ხმა გე­ნე­რა­ლი ილია ოდი­შე­ლი­ძე, რო­მელ­მაც გა­ნა­ცხა­და: "ყოვ­ლად და­უშ­ვებ­ლად მი­მაჩ­ნია უკან და­ხე­ვა, რად­გა­ნაც მხედ­ვე­ლო­ბა­ში უნდა ვი­ქო­ნი­ოთ, თუ რა ფსი­ქო­ლო­გი­ურ გა­მო­ძა­ხილს პო­ვებს ეს ნა­ბი­ჯი ჩვენს გა­მარ­ჯვე­ბულ ჯარ­ში. ვფიქ­რობ, მცხე­თა­ში არ­ცერ­თი ჯა­რის­კა­ცი არ გა­ჩერ­დე­ბა. ამი­ტომ, თუ ხსნა გვი­წე­რია, ხსნა ისევ იქ არის, იმ პო­ზი­ცი­ებ­ზე, რო­მე­ლიც ჯარს უკა­ვია... თუ სხვა რამ არ გვი­წე­რია, მე ვფიქ­რობ, უმ­ჯო­ბე­სია თბი­ლი­სის წინ სა­სა­ხე­ლოდ და­ვი­ხო­ცოთ". მთავ­რო­ბის თავ­მჯდო­მა­რემ ნოე ჟორ­და­ნი­ამ მთა­ვარ­სარ­დალს და­უ­ჯე­რა და 24 თე­ბერ­ვალს, ღა­მით ქარ­თულ­მა შე­ი­ა­რა­ღე­ბულ­მა ძა­ლებ­მა თბი­ლი­სი და­ტო­ვეს.

1921 წლის 18-დან 24 თე­ბერ­ვლის ჩათ­ვლით, ქარ­თულ­მა შე­ი­ა­რა­ღე­ბულ­მა ძა­ლებ­მა, ქა­ლა­ქის მო­სახ­ლე­ო­ბის გა­სა­ო­ცა­რი თა­ნად­გო­მით, გმი­რუ­ლად და­იც­ვეს თბი­ლი­სი სულ ცოტა სამ­ჯერ უფრო მრა­ვალ­რი­ცხო­ვან მტერ­თან ბრძო­ლა­ში.

უკან და­ხე­ვის მერე კი ყვე­ლა­ფე­რი მარ­თლაც ისე მოხ­და, რო­გორც ილია ოდი­შე­ლი­ძემ იწი­ნას­წარ­მე­ტყვე­ლა. მცხე­თა­ში შე­ჩე­რე­ბა ვე­ღარ მო­ხერ­ხდა. მხო­ლოდ ოსი­ა­ურ­თან იყო მცდე­ლო­ბა კონ­ტრშე­ტე­ვი­სა და ისიც ჩა­ი­შა­ლა.

თბი­ლის­თან ბრძო­ლე­ბის პა­რა­ლე­ლუ­რად, ქარ­თულ შე­ი­ა­რა­ღე­ბულ ძა­ლებს ბრძო­ლა სხვა მი­მარ­თუ­ლე­ბებ­ზეც უხ­დე­ბო­და. 20 თე­ბერ­ვალს 31-ე დი­ვი­ზი­ამ ად­ლე­რი­დან და­ი­წყო შე­მოჭ­რა და მარ­თა­ლია, 23 თე­ბერ­ვალს გაგ­რა და­ი­კა­ვა, მაგ­რამ ქარ­თულ­მა შე­ნა­ერ­თებ­მა (ამ მი­მარ­თუ­ლე­ბას მე-2 და მე-3 ათასე­უ­ლე­ბი იცავ­დნენ) გე­ნე­რალ და­ვით არ­თმე­ლი­ძის მე­თა­უ­რო­ბით, მტე­რი გან­დევ­ნეს. 22 თე­ბერ­ვალს და­ი­წყო შე­მო­ტე­ვა და­რი­ა­ლი­დან. ქარ­თველ­მა მე­ომ­რებ­მა მო­წი­ნა­აღ­მდე­გის პირ­ვე­ლი იე­რი­ში მო­ი­გე­რი­ეს, თუმ­ცა 25 თე­ბერ­ვალს 33-ე დი­ვი­ზი­ის 98-ე ბრი­გა­დამ მა­მი­სო­ნის უღელ­ტე­ხი­ლი გად­მო­ლა­ხა.

მი­უ­ხე­და­ვად ქარ­თუ­ლი შე­ი­ა­რა­ღე­ბუ­ლი ძა­ლე­ბის თავ­გან­წი­რუ­ლი ბრძო­ლი­სა, საბ­ჭო­თა რუ­სე­თის აგ­რე­სი­ის შე­ჩე­რე­ბა ვერ მო­ხერ­ხდა და სა­ქარ­თვე­ლოს და­მო­უ­კი­დე­ბელ­მა რეს­პუბ­ლი­კამ არ­სე­ბო­ბა შე­წყვი­ტა.

იხი­ლეთ ასე­ვე:

• "ხომ ჩა­ვე­ცი კო­მუ­ნის­ტებს ლახ­ვა­რი ზურ­გშიო!" - რო­გორ და­ი­წე­რა საბ­ჭო­უ­რი ცენ­ზუ­რის "ჩე­პედ“ ქცე­უ­ლი ლექ­სი, რომ­ლის გა­მოც კო­ლაუ ნა­დი­რა­ძე "აკ­რძა­ლულ პო­ე­ტად" გა­მო­ა­ცხა­დეს

მი­ხე­ილ ბახ­ტა­ძე

ჟურ­ნა­ლი "ის­ტო­რი­ა­ნი" #2