"დღემდე მიკვირს, როგორ შეიკავა პეტრემ თავი" -  საბჭოთა და უნგრელი წყალბურთელების დაპირისპირება და "სისხლისღვრა აუზში", რომლის ერთ-ერთი მონაწილე ქართველი კაპიტანი იყო

• ფოტოკოლაჟზე: ერვინ ზადორი, დეჟე დიარმატი, პეტრე მშვენიერაძე

1956 წლის 6 დეკემბერი.

დედამიწის სამხრეთ ნახევარსფეროში, მზიურ ავსტრალიაში, დეკემბრის მიუხედავად, ზაფხული ძალაში შედის. მელბურნი ოლიმპიურ თამაშებს მასპინძლობს... წყალბურთის დარბაზი, რომელიც მხოლოდ ექვსი ათას კაცს იტევს, რვა ათასი მაყურებლით არის გადავსებული, ხალხი ფეხზე დგას და როგორც იტყვიან, "ნემსი არ ჩავარდება“...

წყალბურთელთა გუნდები მატჩს იწყებენ, მაგრამ აუზში რაღაც უცნაური ამბავი ხდება... სპორტსმენები ერთმანეთს გამეტებით ურტყამენ, წყალში პირდაპირ ცემა-ტყეპაა ატეხილი, შეტევას უკანდახევა ცვლის, მუშტით დარტყმას - თავური და წიხლი...

აი, მოწინააღმდეგე გუნდის კაპიტანმა დეჟე დიარმატმა თავის ქართველ კოლეგას პეტრე მშვენიერაძეს ცხვირში მუშტი უთავაზა, პეტრე გამოეკიდა, მაგრამ დეჟემ გაასწრო... საქმეში პოლიცია ჩაერია.... საერთაშორისო სკანდალი სახეზეა: იმას, ვინც ამბობდა, რომ სპორტი პოლიტიკის გარეშე უნდა არსებობდესო, იმედი მწარედ გაუცრუვდა - სპორტი და პოლიტიკა ძალიან ხშირად ერთმანეთს უკავშირდება, რაც მელბურნში მომხდარმა ინციდენტმა დაადასტურა და რომელიც ოლიმპიური თამაშების ისტორიაში შთამბეჭდავი სახელით შევიდა - "სისხლისღვრა აუზში“.

მელბურნის წყალბურთის დარბაზში ერთმანეთთან სამკვდრო-სასიცოცხლოდ შეტაკებული სპორტსმენებიდან დეჟე დიარმატი უნგრეთის გუნდის კაპიტანი იყო, პეტრე მშვენიერაძე კი - საბჭოთა გუნდისა... პირველს იოსებ სტალინი სძულდა, მეორე კი იოსებ სტალინის თანამემამულე იყო. არცერთი არ იყო კრიმინალი და ჩხუბისთავი, ორივენი სოციალისტური ქვეყნების წარმომადგენლები იყვნენ.

მომხდარი სისხლიანი დაპირისპირებისთვის კი ნიადაგი ოლიმპიურ თამაშებამდე ერთი თვით ადრე მომზადდა...

• უნგრეთი მელბურნის ოლიმპიური თამაშების წინ

როგორც ცნობილია, უნგრეთი ფაშისტური გერმანიის (მესამე რაიხის) მოკავშირე თითქმის ომის ბოლომდე იყო და ამიტომ საბჭოთა კავშირი, რომელმაც ქვეყნის ოკუპირება განახორციელა, მიიჩნევდა, რომ ადგილობრივი მოსახლეობა ბევრი შენიღბული და არაკეთილსაიმედო პირისაგან შედგებოდა. მოგვიანებით, როცა არჩევნები ჩატარდა და ხელისუფლებაში პროსაბჭოური და პროკომუნისტური პარტია მოვიდა, მოსკოვმა უნგრეთის დამოუკიდებლობა აღიარა, მაგრამ დაიწყო რეპრესიებიც: საბჭოთა კავშირის მითითებით, ადგილობრივმა კომუნისტურმა სპეცსამსახურებმა, ქვეყნის მოსახლეობაში არაკეთილსაიმედო პირების გამოვლენის მიზნით, საზოგადოებაზე ტოტალური კონტროლი დააწესეს.

1953 წელს, იოსებ სტალინის სიკვდილის შემდეგ, უნგრეთის ხელმძღვანელობაშიც მოხდა ცვლილებები: თანამდებობიდან გადააყენეს, მაგალითად, მშრომელთა პარტიის სტალინისტი ლიდერი მათიაშ რაკოში, რომელიც ლიბერალმა კომუნისტმა იმრე ნადიმ შეცვალა, თუმცა მოგვიანებით, კულისებს მიღმა გაჩაღებული ბრძოლის შედეგად, ხელისუფლებაში ისევ მათიაშ რაკოში დაბრუნდა, თუმცა მცირე ხნით - იგი ისევ ჩამოაშორეს ხელისუფლებას და პარტიის ლიდერად ერნიო გერე აირჩიეს. მოსახლეობაში კი უკმაყოფილება მწიფდებოდა - ქვეყნის ეკონომიკა "ბუქსაობდა“, მატულობდა უმუშევრობის დონე, მეურნეობის მართვის საბჭოური პრინციპები უნგრეთის რეალობაში რთულად ხორციელდებოდა. გარდა ამისა, უნგრეთის სოციალისტურობის მიუხედავად, ის მაინც უხდიდა საბჭოთა კავშირს რეპარაციებს, რომელიც ფაშისტური გერმანიის მოკავშირეობის გამო დაუწესდა. ეს ნეგატიურ გავლენას ახდენდა ეკონომიკაზე. ინტელიგენცია რეპრესიების წინააღმდეგ გამოდიოდა...

1956 წლის ოქტომბერში სეგედის უნივერსიტეტის სტუდენტები, პროტესტის ნიშნად, ადგილობრივი უნგრული კომკავშირიდან მასობრივად გამოვიდნენ, რომლებსაც შეუერთდნენ როგორც ბუდაპეშტის უნივერსიტეტის, ასევე სხვა ქალაქების უმაღლესი სასწავლებლების სტუდენტებიც. 23 ოქტომბერს ბუდაპეშტში 200 - ათასიანი ანტიკომუნისტური და ანტისაბჭოთა დემონსტრაცია გაიმართა... სხვათა შორის, იმ დროს უნგრეთში საბჭოთა კავშირის ელჩი იური ანდროპოვი იყო, რომელიც რეგულარულად ატყობინებდა მოსკოვს სიტუაციის განვითარებას.

1956 წლის ნოემბრის დასაწყისში უნგრეთში სიტუაცია იმდენად გამწვავდა, რომ ვითარება კონტროლიდან გამოვიდა. საბჭოთა კავშირმა ქვეყანაში შეიარაღებული ძალების შეყვანა გადაწყვიტა. დაიწყო სისხლისმღვრელი ბრძოლები... ნოემბრის ბოლოს საბჭოთა არმიამ "უნგრეთის კონტრრევოლუციური და ანტისაბჭოთა აჯანყება“ ჩაახშო, რომელმაც, სამწუხაროდ, ორივე მხრიდან ასეულობით ადამიანის (სამხედრო მოსამსახურეებისა და მშვიდობიანი მოქალაქეების) სიცოცხლე შეიწირა.

• უნგრელ წყალბურთელთა სტრატეგია: შეტაკება აუზში

იმ დროისათვის უნგრეთის წყალბურთელთა გუნდი ბუდაპეშტთან ახლოს, მთებში მდებარე საწრთვნელ ბაზაზე იმყოფებოდა, საიდანაც სპორტსმენები ცეცხლმოდებულ დედაქალაქს უყურებდნენ და აფეთქებების ხმა ესმოდათ. რასაკვირველია, ისინი თავიანთი ოჯახის წევრებზე და ახლობლების ბედზე დარდობდნენ. მოგვიანებით, მელბურნში გამგზავრებამდე, მათ გაიგეს აჯანყების ჭეშმარიტი ტრაგიკული შედეგები და ანტისაბჭოურად განეწყვნენ: გადაწყვიტეს, ოლიმპიური თამაშების დროს ქვეყნის ეროვნული ღირსება დაეცვათ.

მატჩის წინ უნგრელებმა სტრატეგია შეიმუშავეს: რაც შეიძლება მწვავედ და მტკივნეულად დაეცინათ საბჭოთა ნაკრების წევრებისათვის - მათგან ყველამ კარგად იცოდა რუსული ენა, რომელიც უნგრეთის სკოლებში სავალდებულო საგნად ისწავლებოდა. როგორც ერვინ ზადორი, უნგრეთის გუნდის წევრი, მოგვიანებით იხსენებდა, "გადავწყვიტეთ რუსები გაგვეღიზიანებინა, მათზე ფსიქოლოგიური გავლენა მოგვეხდინა და ამით ისინი მწყობრიდან გამოგვეყვანა“.

თამაში (თუ მას თამაშს ვუწოდებთ) დაწყებისთანავე უკომპრომისოდ მიმდინარეობდა. უნგრელებს საბჭოელებზე აშკარად უპირატესობა ჰქონდათ. ანგარიში სამით ნოლზე მიდიოდა, არასასიამოვნო შეძახილების თანხლებით, მაგრამ უნგრელებმა საბჭოთა წყალბურთელების ფიზიკური "დასჯაც“ განიზრახეს: რაღაც მომენტში უნგრელთა კაპიტანმა დეჟე დიარმატიმ საბჭოთა ნაკრების კაპიტანს პეტრე მშვენიერაძეს ცხვირში მუშტი უთავაზა...

აი, როგორ ჰყვება იმდროინდელი არასპორტული დაპირისპირების ამბავს საბჭოთა წყალბურთელთა ნაკრების მეკარე ბორის გოიხმანი:

"რადგანაც იმ დროს საბჭოთა კავშირს ავსტრალიასთან დიპლომატიური ურთიერთობა არ ჰქონდა, ჩვენი გუნდი მელბურნის ნავსადგურის რეიდზე მდგარ თბომავალ "საქართველოში“ ცხოვრობდა. თამაშის დროს უნგრელებმა გადაწყვიტეს, რომ მხოლოდ სპორტული გამარჯვებით არ შემოფარგლულიყვნენ. ერთ-ერთ ეპიზოდში, წყლის მოედნის ცენტრში უნგრელთა კაპიტანმა, თავდამსხმელმა დეჟე დიარმატიმ ჩვენს კაპიტანს პეტრე მშვენიერაძეს მოულოდნელად სახეში მუშტა ჩაარტყა. პეტრეს ცხვირიდან სისხლი წამოუვიდა და ვიდრე მას იწმენდდა, დეჟემ კიდევ ერთხელ დაარტყა... ეს იყო სიგნალი... მატჩის მსაჯი შვედი ცუკერმანი იყო და როგორც აღმოჩნდა, ანტისაბჭოურად განწყობილი პიროვნება. მან უნგრელების მხარე დაიჭირა.

მე დღემდე მიკვირს, როგორ შეიკავა პეტრემ თავი, იგი ხომ კავკასიელი, სამხრეთული ტემპერამენტის მქონე კაცი იყო და თან დიდი ფიზიკური ძალის პატრონი... თუმცა, კაცმა რომ თქვას, სწორედ ასე უნდა მოქცეულიყო ჭეშმარიტი სპორტსმენი და გუნდის ინტერესებს გაფრთხილებოდა. იმ დროს რომ პეტრეს დეჟესთვის პასუხი გაეცა, მას გააძევებდნენ... სხვათა შორის, ჩვენი კაპიტნის მოქმედება საბჭოთა დელეგაციის ხელმძღვანელებმა დადებითად შეაფასეს“.

2002 წელს გაზეთ "სოვეტსკი სპორტისათვის" მიცემულ ინტერვიუში თვითონ პეტრე მშვენიერაძე ასე ამბობდა:

"მე მაშინ დეჟეს გავეკიდე და რომ დავწეოდი, ალბათ, იქვე დავახრჩობდი, მაგრამ იგი ძალიან სწრაფად ცურავდა და გამასწრო. ნაკრების წევრები ველოდებოდით, რომ დამარცხების გამო ყველას დაგვსჯიდნენ (გვახსოვდა, თუ რა ტრაგიკული ბედი ეწია საბჭოთა საფეხბურთო ნაკრებს 1952 წლის ოლიმპიადაზე დამარცხების გამო), მაგრამ როგორც გავიგეთ, ხელმძღვანელებმა ჩვენი მოქმედება მოიწონეს...“

როგორ იხსენებს თვითონ უნგრელი დეჟე დიარმატი ამ ინციდენტს? მასაც მოვუსმინოთ:

"ეს არ იყო წყალბურთი, ეს უფრო კრივი იყო წყალში. რუსებმა ჩვენი ცემა პირველებმა თვითონ დაიწყეს, როცა ანგარიში გავხსენით. მე თვითონ მუცელში გვარიანი წიხლი ჩამარტყეს და ფაშისტებს გვიწოდებდნენ. ერვინ ზადორს წარბი გაუხეთქეს და სისხლი მოსდიოდა. მისმა სურათმა მთელი მსოფლიოს პრესა მოიარა“.

ისევ ბორის გოიხმანის ინტერვიუდან:

"ერვინ ზადორს წარბი ვალენტინ პროკოფიევმა გაუხეთქა. ამის შემხედვარე მაყურებლებმა, რომელთა მნიშვნელოვანი ნაწილი უნგრელებიც იყვნენ, საბჭოთა ნაკრების წევრებს ბოთლების სროლა დაუწყეს. გაცოფებულებმა ბარიერი გადმოლახეს და აუზს გარს შემოერტყნენ, ხმამაღლა გაჰყვიროდნენ ანტისაბჭოთა ლოზუნგებს, ზოგიერთი მზად იყო წყალში გადმოსახტომად, ჩვენზე შურისძიების მიზნით. საქმეში პოლიცია ჩაერია... როცა დიქტორმა უნგრელთა ნაკრების გამარჯვება გამოაცხადა, მაყურებელი მხოლოდ მაშინ ჩაწყნარდა. პოლიციელებმა დერეფანი გააკეთეს და გასახდელში ისე გავედით“.

• შეხვედრა ბუდაპეშტში, 50 წლის შემდეგ

2003 წელს გაზეთ "სოვეტსკი სპორტში“ გამოქვეყნდა სტატია, სათაურით: "წყალბურთის ქართველი პეტრე პირველი“, რომლის ავტორი, სპორტული ჟურნალისტი ბორის ვალიევი 1956 და 1960 წლების ოლიმპიური თამაშების მონაწილეს ვიქტორ აღეევს ესაუბრება:

"2001 წლის მაისის ბოლოს, ერთ-ერთმა ამერიკულმა ტელეკომპანიამ მელბურნის "სისხლიანი მატჩის“ მოთამაშეები ბუდაპეშტში მიგვიწვია. სხვებთან ერთად, წავედით მეც და პეტრე მშვენიერაძეც. უნგრული მხრიდან ის სპორტსმენებიც იყვნენ, რომლებიც 1956 წელს მელბურნის ოლიმპიური თამაშებიდან სამშობლოში აღარ დაბრუნებულან და პოლიტიკური თავშესაფარი ითხოვეს. საინტერესოა, რომ როცა სცენაზე ორი კაპიტანი გამოვიდა - ქართველი პეტრე მშვენიერაძე და უნგრელი დეჟე დიარმატი, ამ უკანასკნელმა თავი ვერ შეიკავა და... ატირდა. ერვინ ზადორმა კი, რომელიც ყველაზე მეტად დაზარალდა მელბურნში მომხდარ ჩხუბში, თქვა, რომ "არაფერია, ეს ჩვეულებრივი ტრავმა იყოო“. რა თქმა უნდა, შეხვედრის ვარსკვლავი პეტრე მშვენიერაძე იყო, რომელსაც ტელეჟურნალისტები ყველაზე მეტად "აწამებდნენ“ და ცხოვრების დეტალებს ეკითხებოდნენ“.

ალბათ, მკითხველს კითხვა გაუჩნდა პეტრე მშვენიერაძისა და დეჟე დიარმატის ბიოგრაფიებთან დაკავშირებით..

• თბილისელი წყალბურთელი "დიდ ავიაციაში“

პეტრე თბილისში,1929 წელს დაიბადა. იგი ბავშვობაში, თანატოლებთან ერთად, ფეხბურთის ფანატიკურად მოყვარული იყო, მაგრამ 1943 წელს მომხდარმა ერთმა შემთხვევამ, როცა მან თბილისის ერთ-ერთ უბანში თამაშის შემდეგ მესერს მიღმა მდებარე აუზი დაინახა, სადაც ბურთით თამაშობდნენ, მისი ბედი საბოლოოდ გადაწყვიტა...

1949 წლიდან პეტრე საბჭოთა ნაკრების შემადგენლობაშია. იგი თანაგუნდელებისაგან დიდი ფიზიკური ძალით გამოირჩეოდა. საინტერესო ფაქტია, რომ 1951 წელს მშვენიერაძე უნგრეთში იმყოფებოდა და ერთხანს უნგრელ მწვრთნელთან - იშტვან სივოშთან ემზადებოდა. მონაწილეობდა 1952, 1956 და 1960 წლების ოლიმპიურ თამაშებში: იყო ბრინჯაოსა და ვერცხლის მედლების პრიზიორი, მიენიჭა საბჭოთა კავშირის სპორტის დამსახურებული ოსტატის წოდება.

"დიდი სპორტული ავიაციიდან“ წასვლის შემდეგ პეტრე მშვენიერაძემ მიიღო უმაღლესი იურიდიული განათლება, დაიცვა დისერტაცია და გახდა იურიდიულ მეცნიერებათა კანდიდატი (დოცენტი), კითხულობდა ლექციებს სსრკ-ის შსს აკადემიაში. წყალში ცურვის სიყვარული მას არც სპორტული კარიერის დასრულების შემდეგ განელებია: იყო შემთხვევები, როცა მას, ოჯახთან ერთად, რიწაზე ყოფნის დროს, ცივი, 7 - გრადუსიანი ტბა სიგრძე-სიგანეზე გადაუცურავს. პეტრე მშვენიერაძე დიდი ავტორიტეტით სარგებლობდა მოსკოვში მცხოვრებ ქართველებში და რუსეთის სპორტულ წრეებში. 2002 წლის დეკემბერში პეტრე მშვენიერაძეს მწვავე ლეიკოზი აღმოაჩნდა. გარდაიცვალა 2003 წლის 3 ივნისს, დაკრძალულია ტროეკუროვის სასაფლაოზე.

მამის სპორტული გზა მისმა შვილებმა - ნუგზარმა და გიორგიმ გააგრძელეს (გამოდიოდნენ რუსეთის სახელით). ნუგზარი მსოფლიოს ჩემპიონატის მეორე პრიზიორი და ევროპის ჩემპიონთა თასის მფლობელია, გიორგი - ოლიმპიური თამაშების, მსოფლიოსა და ევროპის ჩემპიონი, ევროპის ჩემპიონთა თასის მფლობელი.

• მიშკოლცელი ცაცია - სპორტიდან პოლიტიკაში

დეჟე დიარმატი 1927 წელს, უნგრეთის ქალაქ მიშკოლცში დაიბადა. იგი ყველაზე ტიტულოვანი წყალბურთელი იყო ოლიმპიური თამაშების ისტორიაში. მონაწილეობდა ზედიზედ ხუთ ოლიმპიურ თამაშებში - 1948-1964 წლებში, ეროვნული გუნდის შემადგენლობაში მოიგო სამი ოქროს, ერთი ვერცხლის და ერთიც ბრინჯაოს მედალი. დეჟე დიარმატი იმ დროის ყველაზე სწრაფად მცურავი წყალბურთელიც იყო - 100 მეტრიან დისტანციას 58 წამში ფარავდა. იგი ცაცია იყო, მაგრამ თამაშის დროს ორივე ხელით აქტიურად სარგებლობდა.

სპორტული კარიერის დასრულების შემდეგ დეჟე დიარმატი უნგრეთის ნაკრების მწვრთნელი გახდა და გუნდი მონრეალის 1976 წლის ოლიმპიურ თამაშებში გამარჯვებამდე მიიყვანა. იყო უნგრეთის წყალბურთელთა ფედერაციის ხელმძღვანელი, დაწერა რამდენიმე წიგნი სპორტის ამ სახეობაზე.

1990 წელს, სოციალისტური სისტემის დარღვევის შემდეგ, დეჟე დიარმატი უნგრეთის პარლამენტის არჩევნების დროს, პარტია "უნგრეთის დემოკრატიული ფორუმის“ სიით, ქვეყნის საკანონმდებლო ორგანოს დეპუტატად აირჩიეს. მოგვიანებით, ყოფილი წყალბურთელი კვლავ ცდილობდა პოლიტიკაში საქმიანობის გაგრძელებას, მაგრამ 1994 და 1998 წლების არჩევნებში ხელი მოეცარა.

დეჟე დიარმატის ცოლიც - ევა სეკეიც საწყლოსნო სპორტის სახეობის მოყვარული იყო, მან 1952 წელს ოლიმპიური ოქრო მოიგო 200 მეტრიან დისტანციაზე ბრასით ცურვაში. წყვილს 1952 წელს გოგონა შეეძინათ - ანდრეა, რომელიც დედის კვალს გაჰყვა. დეჟე დიარმატი 2013 ლის 18 აგვისტოს, ბუდაპეშტში, 85 წლის ასაკში გარდაიცვალა.

მოამზადა სიმონ კილაძემ