19 წლის შემდეგ - დასრულდა თუ არა 9/11-ის ერა?

ე.წ. 9/11-ის მოვლენების შემდეგ თითქმის ორი ათწლეული გავიდა. 2001 წლის 11 სექტემბერს ნიუ იორკში "ტყუპები" - მსოფლიო სავაჭრო ცენტრის ორი ცათამბრჯენი ალ-ქაედას მიერ განხორციელებული ტერაქტის შედეგად ჩამოინგრა.

• "შინაური თხა"

აშშ-ს ისტორიაში საბედისწერო დილას მაშინდელი პრეზიდენტი, ჯორჯ ბუში უმცროსი ფლორიდაში, ერთ-ერთ დაწყებით სკოლაში მოსწავლეებთან შესახვედრად იმყოფებოდა. როდესაც სკოლაში მივიდა, ბუშს პირველი თვითმფრინავის სავაჭრო ცენტრზე შეტაკების შესახებ შეატყობინეს, თუმცა დასძინეს, რომ ეს სავარაუდოდ, უბრალოდ პატარა ზომის ვერტალიოტი იყო. მაშინ, როდესაც ბუშთან ერთად პატარა მოსწავლეები ცნობილ თამაშს - "შინაურ თხას" თამაშობდნენ, თეთრი სახლის პერსონალის უფროსმა, ენდრიუ ქარდმა მას მეორე შეტაკების შესახებ ყურში ჩასჩურჩულა: "მეორე თვითმფრინავმა მეორე შენობას დაარტყა. ამერიკა თავდასხმის ქვეშაა".

ბუში საკლასო ოთახში ბოლომდე დარჩა. როგორც მოსწავლეები იხსენებენ, ისინი მაშინვე მიხვდნენ, რომ რაღაც რიგზე ვერ იყო - შეამჩნიეს, რომ პრეზიდენტს სახე აუჭარხლდა და დაუსერიოზულდა, მისი გამომეტყველება კი "გაბრაზებული, შოკირებული, და შეძრწუნებული" გახდა.

• 9/11-ის მკაფიო და მკრთალი აჩრდილები

მსოფლიოში იმ დროისთვის ორ ყველაზე მაღალ შენობაზე თვითმფრინავების შეჯახებამ სულ 2 753 ადამიანის სიცოცხლე იმსხვერპლა, მაგრამ ამ მოვლენამ უდიდესი ისტორიული გავლენა მოახდინა მსოფლიო წესრიგზეც. ამერიკის შეერთებულ შტატებზე ტერორისტულმა შეტევამ დიდწილად, განსაზღვრა ეპოქა და ამერიკას საზღვარგარეთ სამხედრო ინტერვენციების ახალი ფურცელი გადააშლევინა, ასევე, გახდა წინაპირობა ქვეყნის შიგნით დაზვერვის ახალი მეთოდებისა და უსაფრთხოების პროტოკოლების შემოშავების თვალსაზრისით. ადამიანებმა გაიაზრეს, რომ "ისტორია არ დასრულებულა", რაც იაპონელი პოლიტიკის მეცნიერის, ფრენსის ფუკუიამას ნაშრომის - "ისტორიის დასასრული" მთავარი სათქმელი იყო, რომლის მიხედვითაც საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ მსოფლიოში ლიბერალურმა დემოკრატიამ საბოლოოდ გაიმარჯვა. გლობალური "ომის ტერორიზმზე" დადგომის შედეგად, აშშ-ს სამხედრო ძალები დედამიწის ფართო რკალზე განლაგდნენ, დასავლეთ აფრიკიდან შუა აღმოსავლეთამდე, ისლამურ საომარ მდგომარეობასთან შებრძოლების მსოფლიო კამპანიის ფარგლებში.

"ვაშინგტონ პოსტზე" ვკითხულობთ, რომ უამრავი მშვიდობიანი მოქალაქე მოესწრო, თუ როგორ აიზილა მათი ცხოვრება, ოჯახები და საზოგადოებები პოლიტიკური კატასტროფების კასკადში, იქნება ეს აშშ-ს მიერ ერაყში შეჭრა, არაბული გაზაფხულის არეულობები, თუ სირიასა და ავღანეთის გადაუჭრელი კონფლიქტები.

თუმცა, მრავალი თვალსაზრისით, 9/11 და ის ეპოქალური "აფეთქება", რაც მას მოჰყვა, თითქოს, შორს დარჩა. დასავლეთში, უკანასკნელ ათწლეულში ტრავმული ეკონომიკური შოკები და რეცესიები დაიწყო და დასრულდა; გლობალიზაციის გაბატონებული შეხედულება კვლავ მტკიცე რჩება, ვაშინგტონში პოლიტიკურ ელიტებს გაუჩნდათ სურვილი, ჩამოშორდნენ შუა აღმოსავლეთში დაძაბულობებს და ამის ნაცვლად, ჩინეთის სტრატეგიული გამოწვევის შესახვედრად მომზადებაზე კონცენტრირდნენ.

• 2001 წლის 11 სექტემბერს დაწყებული თავის დასრულება

გარდა ამისა, როგორც კორონავირუსის პანდემიის ბოლოდროინდელი გამოცდილება, ისე, კლიმატის ცვლილების თვალსაზრისით, მოსალოდნელი საფრთხეები ახდენენ გავლენას იმის ფორმირებაზე, თუ როგორ დააწესებენ მთავრობები მათი ეროვნული უსაფრთხოების პრიორიტეტებსა და დღის წესრიგს.

ბენ როუდსმა, ობამას ადმინისტრაციის ეროვნული უსაფრთხოების ოფიციალურმა წარმომადგენელმა, მიმდინარე წელს თავის ესსეში დაწერა: "COVID-19-მა შეცვალა ის, თუ როგორ ცხოვრობენ ამერიკელები, და ის ემუქრება უფრო მეტი ადამიანის სიცოცხლეს, ვიდრე რომელიმე ტერორისტი აქამდე დამუქრებია. დროა, ჩვენი ისტორიის ეს თავი, რომელიც 2001 წლის 11 სექტემბერს დაიწყო, დავასრულოთ".

ვაშინგტონის საგარეო პოლიტიკის სისტემაში, 9/11-ის ერა თითქოს, აშშ-ს მსოფლიო გავლენის შემცირების სინონიმი ხდება. RAND Corporation-ის პოლიტიკურ ანგარიშში, რომელშიც აშშ-ს საგარეო გავლენის შემცირებაა განხილული, წერია: "9/11-ის თავდასხმების შედეგად და შემდეგ, თალიბანის სწრაფი დაცემისა და ალ ქაედას დაშლის წახალისებით, ამერიკელმა ლიდერებმა ტერორიზმზე გლობალური ომი დაიწყეს, მიიღეს სამხედრო პოლიტიკა ბირთვულ გამავრცელებლებთან დაკავშირებით, შეიჭრნენ ერაყში, გამოაცხადეს იმ განზრახვის შესახებ, რომ ქვეყანა დანარჩენი შუა აღმოსავლეთისთვის დემოკრატიული მოდელი უნდა გამხდარიყო. ამ რამდენიმე მისიამ აშშ-ს შესაძლებლობები გამოფიტა და არც ერთი მათგანი არ დასრულებულა დამაკმაყოფილებლად".

• ობამას ადმინისტრაციის გაკვეთილი

თუმცა, მემკვიდრეობიდან მთლიანი ჩამოშორება სახეზე არ არის. ამერიკელი ექსპერტები მიუთითებენ იმაზე, რომ რეგიონიდან ჩამოშორების მთავარი რისკი გადაჭარბებული ან მეტისმეტად სწრაფი მოქმედებაა.

"ნებისმიერ მცდელობას, შეერთებული შტატები დანარჩენ სამყაროს ჩამოშორდეს, ბევრი ჩახლართული უარყოფითი მხარე ახლავს", - დაწერა უილიამ ბარნსმა - კარნეგის საერთაშორისო მშვიდობის ფონდის პრეზიდენტმა და ამერიკელმა ყოფილმა დიპლომატმა. მისივე თქმით: "ყოფილი პრეზიდენტის, ბარაკ ობამას მცდელობა, შუა აღმოსავლეთში აშშ-ს ჩართვის პირობები შეეცვალა, მნიშვნელოვანი სიფრთხილის საფუძველს იძლევა. მის გააზრებულ, გრძელ თამაშს რეგიონის მოკლე თამაშის არასინქრონიზებული პასუხები დახვდა, რამაც ამერიკული ძალის მიმართ ეჭვები გააჩინა".

ვაშინგტონში ახლო აღმოსავლეთის ხედი ფართო მასშტაბით ფერმკრთალდება. რამდენიმე ქვეყანაში იმდენად ცუდი ვითარებაა, რომ ბევრ ამერიკელ პოლიტიკოსს ამის ატანა უბრალოდ, აღარ სურს.

• საჭირო "ახალი ცივი ომი"

მარცხნივ გადახრილი კრიტიკოსები იმ იდეოლოგიური შეტაკების ხანმოკლეობასაც უსვამენ ხაზს, რომელიც 9/11-მა მოიტანა. ვაშინგტონის უნივერსიტეტის ისტორიკოსის, დანიელ ბესნერის თქმით, მიუხედავად იმისა, რომ 2000-იანი წლების დასაწყისში აშშ-ს კულტურაში ისლამთან დაკავშირებული შფოთვითა და შიშით გაიჟღინთა, 2010-იანი წლებისთვის აშკარა გახდა, რომ ამ საფრთხეს საბჭოთა კავშირის მსგავსი, გამძლე ეფექტი არ ჰქონდა - ესენი იყვნენ "ჯიჰადისტები", რომელთაც უბრალოდ, არ ჰქონდათ საკმარისი ძალა, რეალურად დამუქრებოდნენ აშშ-ს.

"ნაწილობრივ, ამის გამო ვართ იმ მცდელობების მომსწრენი, რომ ჩინეთთან "ახალ ცივ ომს" ჩაეყაროს საფუძველი, რომელიც, თუ დაიწყება, საგარეო პოლიტიკის ისტებლიშმენტს იმ ლოგიკით მოამარაგებს, რომელიც მას სჭირდება, რათა ის მზარდი ხარჯები გაამართლოს, რაც "ამერიკის იმპერიას" უჭერს მხარს", - აღნიშნავს ბესნერი.

Washinton Post-ის სტატიაში დასკვნის სახით ვკითხულობთ, რომ იმ შემთხვევაშიც, თუ ისტორიის ახალი თავი გადაიშლება, როგორც როუდსი ამბობს, წინა თავი ბოლომდე დასრულებული მაინც არ არის - რა თქმა უნდა, განსაკუთრებით იმ ქვეყნების მკვიდრთათვის, რომელზეც აშშ-ს მიერ წამოწყებულმა "ტერორიზმთან ომმა" მოახდინა გავლენა. ერთ-ერთი ბოლო კვლევის შეფასებით, 9/11-ის შემდეგ აშშ-ს პასუხთან დაკავშირებული ომების შედეგად, მსოფლიოში სულ 37 მილიონ ადამიანს მოუწია გადასახლება.