ყველაფერი 50 წლის წინ დაიწყო, შოთა რუსთაველის 800 წლის იუბილეს დღეებში. ისევე, როგორც სხვა სკოლებმა, მისი სკოლის ქართული ენისა და ლიტერატურის მასწავლებელმაც პატარა ზეიმი მოაწყო. ამ საღამოზე, გურამ ახალაიამ რუსთაველის აფორიზმებით მოიწონა თავი და პედაგოგმა ზეიმის დასრულების შემდეგ, "ვეფხისტყაოსანი" აჩუქა. ეს იყო 1966 წლის საიუბილეო სასკოლო გამოცემა.
"ვეფხისტყაოსნის" ირგვლივ
- მასწავლებელი ნაწარმოების ისტორიას როცა გვიყვებოდა, დასძინა, - სხვადასხვა ენაზე "ვეფხისტყაოსნის" უამრავი კარგი გამოცემა არსებობსო. ერთხელ, ისიც მითხრა, როცა საშუალება გექნება, ეს გამოცემები შეიძინეო. სტუდენტი გავხდი და წიგნების შეძენის მეტი შესაძლებლობა მომეცა, მაგრამ იმ პერიოდში კარგი წიგნის შოვნა რთული იყო. თუ "ვეფხისტყაოსანს" სადმე წავაწყდებოდი, ვყიდულობდი. საერთოდ, მდიდარი ბიბლიოთეკა მქონდა. წინა საუკუნის 80-იან წლებში, მეგობარმა მკითხა: შემთხვევით, "ვეფხისტყაოსანი" მეგრულ ენაზე ხომ არა გაქვსო? რუსთაველის საიუბილეო წელს, კაკა ჟვანიას ნათარგმნი, საბეჭდ მანქანაზე აკრეფილი ტექსტით, 7 წიგნი დაიბეჭდა და ერთი ეგზემპლარი მქონდა. მეგობარმა მთხოვა, მამაჩემს მოსკოვში გამოფენა აქვს და თუ შეიძლება, მოგვეციო. წიგნი ვათხოვე, გამოფენის შემდეგ დამიბრუნეს და მეგობრის მამა, ვახტანგ ნათენაძე დაინტერესდა, - "ვეფხისტყაოსანს" ხომ არ აგროვებო? - არა-მეთქი. - მაინც, რამდენი წიგნი გექნებაო? როცა ვუთხარი, - 100-მდე-მეთქი, - კოლექციონერი ყოფილხარო. დავათვალიერე ბატონი ვახტანგის კოლექციის უნიკალური გამოცემები და აღვფრთოვანდი. ამის მერე კიდევ უფრო დავინტერესდი ამ საქმით.
"ვეფხისტყაოსნის" ყიდვა გავაგრძელე და ერთ-ერთი სრულყოფილი კოლექცია ასე შევაგროვე. 1712 წლიდან დღემდე რაც გამოსულა, ყველა ქართული გამოცემა მაქვს. ეს ჩემი კოლექციის დიდი ღირსებაა. "ვეფხისტყაოსანი" მსოფლიოში 49 ენაზე გამოვიდა და ყველა ენაზე გამოცემული წიგნი მაქვს, ოღონდ ზოგიერთი არასრულყოფილია. სულ 450-მდე სხვადასხვა ენაზე გამოცემული წიგნია ჩემს კოლექციაში. ზოგი მათგანი ავტოგრაფითაც არის. 1712 წლის გამოცემა ყველა კოლექციონერის ოცნებაა. მეც, თითქმის 40 წლის მანძილზე ვეძებდი. ამ წიგნის ფაქსიმალური ასლი აკაკი შანიძემ 1937 წელს გამოსცა. ზუსტად გაიმეორა ყველაფერი, ქაღალდიც კი იმდენად მიმსგავსებული იყო, რომ ყველას 1712 წლის გამოცემა ეგონა. ერთხელ, ზესტაფონიდან დამირეკეს, ჩავედი და 1937 წლის გამოცემა აღმოჩნდა. კახეთშიც ჩავედი, - მიმტკიცებდნენ, ნამდვილად ძველი წიგნიაო და იქაც არ გამიმართლა. მერე, რომ მირეკავდნენ, აღარ მივდიოდი. ვეუბნებოდი, - სატიტულო გვერდს ფოტო გადაუღეთ და გამომიგზავნეთ-მეთქი. ბოლოს, მივაგენი იმ პიროვნებას, ვინც ეს წიგნი რაღაც პრობლემის გამო გაყიდა. მადლობელი ვარ, რომ ნორმალურ ფასად დამითმო. ეს გამოცემა მსოფლიოში სულ 24 ცალია დარჩენილი და ჩემი ეგზემპლარი საუკეთესოდაა შენახული, მხოლოდ რამდენიმე გვერდი აკლია. მისი გაყიდვა უცხოელებმა ბევრჯერ მთხოვეს, დიდ თანხასაც იხდიდნენ, მაგრამ არ მივეცი. განსაკუთრებულია ბალმონტის თარგმანის პირველი რუსული სრულყოფილი გამოცემა, რომელიც 1933 წელს, პარიზში დაიბეჭდა. არსებობს ამ გამოცემის დანომრილი ეგზემპლარებიც, რომლებიც პოლიტბიუროს წევრებს დაურიგეს. საქართველოში აღმოჩნდა ნომერი 007, როგორც ვარაუდობენ, ბერიას ან მოლოტოვის ეგზემპლარი. ვერ მივუსწარი, ძალიან დამწყდა გული. ვინც იყიდა, ის მერე რუსეთში წავიდა და იქ გაყიდა. ყველანაირად ვეცადე, მაგრამ ვერ შევიძინე. დაუნომრავი ბალმონტის
წიგნი პარიზში შევიძინე ჩემი მეგობრის, გიორგი ქაჯაიას დახმარებით, რომელიც იმ დროს პარიზში საქართველოს საელჩოში მუშაობდა, კონსულის თანამდებობაზე. იგივე წიგნი საფრანგეთში მცხოვრებმა ემიგრანტმა, ვიქტორ ხომერიკმა იშოვა და პაატა ბურჭულაძის ხელით გამომიგზავნა. 1940 წელს, შალვა ნუცუბიძის რუსულად თარგმნილი "ვეფხისტყაოსანი" გამოვიდა. იმ პერიოდში დაპატიმრებული შალვა ნუცუბიძე სტალინის ბრძანებით მოსკოვში გადაიყვანეს და თარგმანზე ციხეში მუშაობდა. სტალინმა ხელნაწერი წაიკითხა და ბერიას მისწერა: - აქამდე, "ვეფხისტყაოსნის" რუსული თარგმანებიდან ყველაზე მეტად პეტრენკოს თარგმანი მომწონდა. გავეცანი ნუცუბიძის თარგმანს, ის საუკეთესოა. მეც ვცადე ერთი სტროფის გადათარგმნა (სტროფი #1614). თუ ნუცუბიძეს აწყობს, იქნებ ასე ააჟღეროსო. ბოლოს კი მიაწერა - "ვო ვსიაკომ სლუჩაე, ხოროში ნადო ზამენიტ ლუჩშიმ". ამით მიანიშნა, რომ თავისი უკეთესი იყო. რა თქმა უნდა, სტალინის ნათარგმნი სტროფი წიგნში შეიტანეს. 1940 წელს გამოცემული "ვეფხისტყაოსანი", ლამაზი ყდითა და შესანიშნავი ყუთით, სტალინს მიუტანეს, რომელმაც ასეთი შესწორებები შეიტანა: "პერევოდ შალვი ნუცუბიდზე" ჩაასწორა - "პერევოდ ს გრუზინსკოგო, შალვი ნუცუბიდზე".
სატიტულო გვერდები ჩაასწორა; რამდენიმე ილუსტრაცია დაიწუნა, პირდაპირ გადახაზა და ასე მიჰყვა, თავისი მინაწერები დატოვა. წიგნის ტირაჟი იმწამსვე დააპატიმრეს (გაანადგურეს) და ხელახლა, ზუსტად იმავე ყდაში და იმავე ტირაჟით, 1941 წელს გამოსცეს. ძალიან იშვიათია 1940 წლის გამოცემა. სად არ ვეძებე? ნუცუბიძის ოჯახსაც არა აქვს. მხოლოდ გორის მუზეუმშია სტალინის მიერ ჩასწორებული წიგნი, საიდანაც ასლები გადავიღე. ბერიასადმი მიწერილი წერილის ასლიც მაქვს. ნუცუბიძისეული თარგმანი დღემდე ერთ-ერთ საუკეთესოდ ითვლება. "ვეფხისტყაოსნის" იშვიათი ჩინური წიგნებიდან 5 გამოცემა მაქვს. ფინური გამოცემა ჩვენმა ფეხბურთელებმა ჩამომიტანეს. გამიკვირდა, რომ იშოვეს, რადგან ძნელი მოსაპოვებელი იყო. დამირეკეს, შენთვის წიგნი მოგვაქვსო. ეს ის დროა, შუქი აეროპორტშიც კი არ იყო. არ დაველოდე მეორე დღეს და წავედი აეროპორტში, იქ გამოვართვი. ერთ დღესაც, რამდენიმე "ვეფხისტყაოსანზე" საინტერესო პიროვნების ავტოგრაფი აღმოვაჩინე, მათ შორის, სხვადასხვა ქვეყნის პრეზიდენტისა. გადავწყვიტე, რომ გამოფენის მომზადების წინ მეთხოვა საელჩოებისთვის, დამხმარებოდნენ - თუ ამა თუ იმ ქვეყნის პრეზიდენტი მოისურვებდა, წარწერა გაეკეთებინა მათ ენაზე გამოცემულ "ვეფხისტყაოსანზე". მაქვს იტალიის, სომხეთის, თურქეთის, ყაზახეთის, სლოვაკეთის, ბელორუსის, გერმანიის, უკრაინის, თურქეთის პრეზიდენტების ავტოგრაფები. ეს, რაც გამახსენდა. აღსანიშნავია, იტალიისა და ბელორუსის პრეზიდენტების წარწერები. ეტყობა, ისინი წინასწარ მოემზადნენ და რუსთაველზე ინფორმაცია მოიძიეს. ამასთან ერთად, მადლობას მიხდიან უძველესი ქართული კულტურის პოპულარიზაციისთვის, რაც ძალიან მესიამოვნა.
მინიატიურული წიგნების კოლექცია
- საქართველოში პირველი მინიატიურული წიგნის გამოცემა შემთხვევით მოხდა. ქუთაისის სტამბაში შავი ჭირის საშიშროების გამო, დირექტორმა სტამბა რაჭის სოფელ წესში გახიზნა, სადაც დანადგარები და ცოტა ქაღალდი წაიღეს. "ღვთისმშობლის ლოცვანი" გამოსცეს და ქაღალდის სიმცირის გამო, ის მინიატიურული გამოვიდა. ეს წიგნი მე არ მაქვს, საჯარო ბიბლიოთეკაშია ორი ცალი დაცული. ერთხანს, ნომენკლატურულ მუშაკებს უცხოური წიგნების სიას უგზავნიდნენ. პარტიის რაიკომის პირველი მდივანი ლევან მგალობლიშვილი შესანიშნავი ხელმძღვანელი გახლდათ. იმ დროს მასთან კომკავშირის რაიკომის პირველ მდივნად ვმუშაობდი. ერთხელაც, მსოფლიოს საუკეთესო მხატვრების (მიქელანჯელო, ტიციანი, რენუარი...) მინიატიურული წიგნები მოიტანეს.
ბატონ ლევანს ეს წიგნები არ უნდოდა. უთქვამს, გურამს აინტერესებს და იმას აჩვენეთ, ჩემი კვოტიდან შესთავაზეთო. მართლაც, მაშინვე ფული ვისესხე და ყველა, 8 ტომი ავიღე. მხატვრების შესახებ ამ ტიპის 48 წიგნი გამოვიდა და მეც ნელ-ნელა შევავსე. ამითაც დავინტერესდი, მინიატიურული წიგნების შეძენა და ჩამოტანა მოსკოვიდან დავიწყე. სხვა ადამიანებს დავუკავშირდი და გაცვლა-გამოცვლაც გვქონდა. დღეს ჩემი კოლექცია 5 000-ზე მეტ წიგნს ითვლის. მსოფლიო ლიტერატურის 160 მინიატიურული ტომი მაქვს. ყველაზე პატარა წიგნის ზომა 1 მმ-ია. მე მაქვს 1,2 მმ ზომისა, მას თავისი ლუპაც მოჰყვება. ის მოსკოვში გამოსცეს. მინიატიურული წიგნების გამოცემებით ცნობილია ჩინეთი, უნგრეთი, გერმანია. ბევრი გერმანული ლიტერატურა მაქვს. მოსკოვიდან გამომიგზავნეს პუშკინის 250 წლისადმი მიძღვნილი წიგნები. საინტერესო ისტორია აქვს ბერლინში 1943 წელს, გრიგოლ რობაქიძის ხელმძღვანელობით მომზადებულ მინიატიურულ "ვეფხისტყაოსანს", რომელიც ქართველი ტყვეებისთვის გამოიცა. ისინი წიგნს ჩექმაში ინახავდნენ. როგორც ცნობილია, რობაქიძე ჰიტლერთან დაახლოებული პირი იყო. წიგნი მიუტანია ჰიტლერისთვის და ლეგენდის მიხედვით, მას წიგნზე მიუწერია "ქართველები ნიჭიერი ხალხია".
ეს სინამდვილეს შეეფერება თუ არა, არავინ იცის, მაგრამ უტყუარია ის, რომ წიგნს ანტისაბჭოთა შესავალი ჰქონდა. ამის გამო, უშიშროების კომიტეტი ეძებდა. ვერავის ჩამოჰქონდა საქართველოში, თუ ვინმემ მოახერხა, მაშინვე იმ შესავალს ხევდნენ, წიგნს ტოვებდნენ. რამდენიმე კოლექციონერმა ეს წიგნი თავისი შესავლით მოვიპოვეთ. მინიატიურული წიგნების ტირაჟი რაც ნაკლებია, მით მეტად ფასობს. საერთოდ, კომუნისტების დროს დიდი ტირაჟით გამოდიოდა მინიატიურული წიგნები, ახლა ასე არ ხდება. ისინი გამოდის 20, 50 ან მაქსიმუმ 100 ცალი. არის სახელობითი ეგზემპლარები. აი, მაგალითად, რუსეთში 60 ცალი პუშკინის "ევგენი ონეგინი" გამოვიდა და ერთს აწერია, რომ გურამ ახალაიას ეგზემპლარია. რამდენიმე სახელობითი წიგნის ეგზემპლარი მაქვს. განაგრძეთ კითხვა