"მე ვარ მი­სა­ნი ხარი წი­ქა­რა,

შენი დვ­რი­ტა ვარ,

მა­მულ-დე­დუ­ლო,

ზღაპ­რი­დან მის­თვის

გა­მო­ვი­პა­რე,

რომ გემ­სა­ხუ­რო და

გი­ერ­თგუ­ლო"...

შოთა ნიშ­ნი­ა­ნი­ძე

"პა­ლიტ­რა L"-ისა და ჟურ­ნალ "გზის" ერ­თობ­ლი­ვი პრო­ექ­ტი "ჩემი რჩე­უ­ლი" და­სას­რულს უახ­ლოვ­დე­ბა, ოღონდ მა­ნამ­დე, ჩვე­ნი ეპო­ქის კი­დევ ორი შე­სა­ნიშ­ნა­ვი პო­ე­ტის - შოთა ნიშ­ნი­ა­ნი­ძი­სა და ანა კა­ლან­და­ძის თითო ტო­მე­ბი და­ამ­შვე­ნებს თქვენს რჩე­ულ ქარ­თულ მწერ­ლო­ბას.

"გზის" ამ ნო­მერ­თან ერ­თად XX სა­უ­კუ­ნის ბევ­რის­თვის საყ­ვა­რე­ლი ქარ­თვე­ლი პო­ე­ტის - შოთა ნიშ­ნი­ა­ნი­ძის ერ­თტო­მე­ულს შე­მოგ­თა­ვა­ზებთ.

პო­ე­ტი 1929 წლის 18 მარტს თბი­ლის­ში, ქსე­ნია და გი­ორ­გი ნიშ­ნი­ა­ნი­ძე­ე­ბის ოჯახ­ში და­ი­ბა­და, 8 წლის ასა­კი­დან კი, ად­რი­ა­ნად დაქვრი­ვე­ბუ­ლი სამ­შვი­ლი­ა­ნი დის­თვის შვე­ბა რომ მი­ე­ცა, უშ­ვი­ლო დე­ი­და ვერა ზრდი­და.

ძა­ლი­ან ცელ­ქი ყო­ფი­ლა და გაკ­ვე­თი­ლე­ბის მომ­ზა­დე­ბაც ეზა­რე­ბო­და, მაგ­რამ კი­თხვა უზო­მოდ უყ­ვარ­და და შე­სა­ბა­მი­სად, ახ­ლო­მახ­ლო ბიბ­ლი­ო­თე­კებ­საც თურ­მე ხში­რად სტუმ­რობ­და. პირ­ვე­ლი ლექ­სი მე­ცხრეკ­ლა­სელ შოთა ნიშ­ნი­ა­ნი­ძეს ტატო ბა­რა­თაშ­ვილ­ზე და­უ­წე­რია ქარ­თუ­ლის მას­წავ­ლებ­ლის, იო­სებ ჭა­რე­ლიშ­ვი­ლის წა­ქე­ზე­ბით, მე­თერ­თმე­ტე კლას­ში ყოფ­ნი­სას კი უკვე საკ­მა­ოდ ბევ­რი პა­ტარ-პა­ტა­რა ლი­რი­კუ­ლი ლექ­სი ჰქო­ნია დაგ­რო­ვი­ლი. მის ოჯახ­ში სტუმ­რად მყოფ ბი­ძაშ­ვილს, იო­სებ ნო­ნეშ­ვილ­თან მი­უყ­ვა­ნია და მა­საც, მო­მა­ვა­ლი პო­ე­ტის რამ­დე­ნი­მე ლექ­სი გა­ზეთ "ახალ­გაზ­რდა კო­მუ­ნის­ტში" და­უ­ბეჭ­დავს...

შოთა ნიშ­ნი­ა­ნი­ძის მე­უღ­ლეს, ქალ­ბა­ტონ თა­მარ ჩი­ჯა­ვა­ძეს პო­ეტ­თან შეხ­ვედ­რი­სა და თა­ნა­ცხოვ­რე­ბის ეპი­ზო­დე­ბის გახ­სე­ნე­ბა ვთხო­ვეთ:

- ქალ­თა სკო­ლის მოს­წავ­ლე­ე­ბი ლე­სე­ლი­ძის ქუ­ჩა­ზე მდე­ბა­რე კულ­ტუ­რის სახ­ლში კონ­ცერტს ვეს­წრე­ბო­დით. შოთა დარ­ბაზ­ში ერთ ჩვენს ნაც­ნობ ბიჭს შე­მოჰ­ყვა. სკო­ლის მოს­წავ­ლე კი ყო­ფი­ლა, მაგ­რამ იმ­ხე­ლა ჩან­და, გა­მიკ­ვირ­და, ნე­ტავ, ეს კაცი ვინ არის-მეთ­ქი? - გა­ვი­ფიქ­რე. შო­თას კი­დევ ისე­თი პა­ტა­რა მოვჩ­ვე­ნე­ბი­ვარ, ალ­ბათ მე­ზობ­ლის გო­გოა და კონ­ცერ­ტზე უფ­რო­სებ­მა წა­მო­იყ­ვა­ნე­სო, - უფიქ­რია. მე­ო­რედ ერთი წლის შემ­დეგ, სა­ა­ხალ­წლო სუფ­რას­თან შევ­ხვდით, კარ­გად მო­ვილ­ხი­ნეთ და დი­ლით სახ­ლამ­დე გა­მა­ცი­ლა - ორ­თა­ჭა­ლა­ში ვცხოვ­რობ­დი. რამ­დე­ნი­მე დღის შემ­დეგ კი სკო­ლას­თან დამ­ხვდა და ლექ­სე­ბით სავ­სე თორ­მე­ტფურ­ცლი­ა­ნი რვე­უ­ლი გად­მომ­ცა. სამ­წუ­ხა­როდ, რვე­უ­ლი დავ­კარ­გე და იმ ლექ­სე­ბი­დან მეხ­სი­ე­რე­ბას მხო­ლოდ ერთი სტრო­ფი შე­მორ­ჩა: "ორ­თა­ჭა­ლა­ში მარ­ტო ნუ ივლი, თეთ­რო თო­ლია, იყა­ვი ფრთხი­ლი, არ­ვის ეგო­ნო პა­ტა­რა ანა, არ აგე­დევ­ნოს ბე­სი­კის ჩრდი­ლი"...

შოთა ხომ დე­ი­დას­თან და ბი­ძას­თან იზ­რდე­ბო­და, ამი­ტომ ბი­ძამ თა­ვის გვარ­ზე - მა­მა­გე­იშ­ვილ­ზე გა­და­იყ­ვა­ნა. სა­ბუ­თე­ბი მა­მა­გე­იშ­ვილ­ზე ჰქონ­და, მაგ­რამ სკო­ლა­ში მა­ინც ნიშ­ნი­ა­ნი­ძედ იც­ნობ­დნენ. ლექ­სე­ბიც ნიშ­ნი­ა­ნი­ძის გვა­რით გა­მო­აქ­ვეყ­ნა. მეც ნიშ­ნი­ა­ნი­ძედ გა­მაც­ნო თავი. ერთხელ "ახალ­გაზ­რდა კო­მუ­ნის­ტმა" არ­ჩევ­ნებ­ში პირ­ვე­ლად მო­ნა­წი­ლე ახალ­გაზ­რდე­ბის ფო­ტო­ე­ბი და­ბეჭ­და, მათ შო­რის შო­თა­სიც იყო. სუ­რათს ქვეშ "შოთა მა­მა­გე­იშ­ვი­ლი" ეწე­რა. იმ­ხა­ნად ახალ­გაზ­რდებ­მა გაც­ნო­ბი­სას რა­ტომ­ღაც გვა­რი­სა და სა­ხე­ლის შეც­ვლა იცოდ­ნენ. ვი­ფიქ­რე, "იმა­ნაც" იც­რუა-მეთ­ქი და გა­ნა­წყე­ნე­ბუ­ლი დიდ­ხანს ხმას არ ვცემ­დი (იღი­მის).

შო­თამ სკო­ლა 1947 წელს და­ამ­თავ­რა და იმა­ვე წელს ჩა­ი­რი­ცხა თბი­ლი­სის სა­ხელ­მწი­ფო უნი­ვერ­სი­ტე­ტის ფი­ლო­ლო­გი­ის ფა­კულ­ტეტ­ზე. ჩა­რი­ცხვით კი ად­ვი­ლად ჩა­ი­რი­ცხა, მაგ­რამ ასე­ვე ად­ვი­ლად გა­ი­რი­ცხა ლექ­ცი­ე­ბის გაც­დე­ნის გამო, პირ­ვე­ლი სე­მესტრის დამ­თავ­რე­ბამ­დე. გაც­დე­ნე­ბის მი­ზე­ზი ომის მო­ნა­წი­ლის "ბა­თინ­კე­ბი" ყო­ფი­ლა - ეს ოხე­რი "ბა­თინ­კე­ბი" მერ­ვე თუ მე­ცხრე კლას­ში მი­ყი­დეს, მაგ­რამ ისე­თი გამ­ძლე აღ­მოჩ­ნდა, საშ­ვე­ლი არ და­ად­გა მის გაც­ვე­თას; არა­და, ახა­ლიც არ მი­ყი­დეს, მეც გავ­ბრაზ­დი და ლექ­ცი­ებ­ზე აღარ დავ­დი­ო­დიო, - თავს იმარ­თლებ­და შოთა. ამის გამო შე­წუ­ხე­ბუ­ლი ვერა დე­ი­და დე­კა­ნის მო­ად­გი­ლეს­თან მი­სუ­ლა და ტი­რი­ლით უთხო­ვია: ნუ და­მი­ღუ­პავთ, ბა­ტო­ნო, ბა­ღა­ნა­სო. გუ­ლა­ჩუ­ყე­ბულ დე­კა­ნის მო­ად­გი­ლეს უთ­ქვამს, შე­მო­იყ­ვა­ნე­თო... და კარ­ში გა­ხი­დუ­ლი ლა­მის ორ­მეტ­რი­ა­ნი, ულ­ვაშ­დამ­შვე­ნე­ბუ­ლი "ბა­ღა­ნა" რომ და­უ­ნა­ხავს, ახარ­ხა­რე­ბუ­ლი, კი­ნა­ღამ სკა­მი­დან გა­და­ვარ­დნი­ლა. ვერა დე­ი­და კი სას­ტი­კი უა­რით გა­უს­ტუმ­რე­ბია. მე­ო­რე წელს ახალ­ფეხ­საც­მლი­ან­მა შო­თამ ხე­ლახ­ლა ჩა­ა­ბა­რა მი­სა­ღე­ბი გა­მოც­დე­ბი იმა­ვე ფა­კულ­ტეტ­ზე. არც რე­პე­ტი­ტო­რი დას­ჭირ­ვე­ბია, არც პრო­ტექ­ცია, არც ქრთა­მი. ეგაა, გერ­მა­ნუ­ლი ენის გა­მოც­და­ზე კუ­რი­ო­ზი შე­ემ­თხვა: გა­მოც­და­ზე სულ ბო­ლოს გა­სუ­ლა. გა­მომ­ცდე­ლე­ბი სა­შინ­ლად დაღ­ლი­ლე­ბი და არა­ქათ­გა­მოც­ლი­ლე­ბი მსხდა­რან. შო­თას­თვის პა­ტა­რა არა­კის - "დერ მან უნდ ეზელ"-ის თარ­გმნა და­უ­ვა­ლე­ბი­ათ. "დერ მან" კაცს რომ ნიშ­ნავ­და, შო­თას სცოდ­ნია, - "ეზელ" ქა­ლის მეტი რა უნდა იყო­სო, - და და­უ­ფიქ­რებ­ლად უთარ­გმნია: "კაცი და ქალი". გა­მომ­ცდე­ლი, დე­დით გერ­მა­ნე­ლი სი­რა­ძის ქალი ახარ­ხა­რე­ბუ­ლა: - რა ზუს­ტად თარ­გმნა, ქა­ლე­ბი ხომ მარ­თლა ვი­რე­ბი ვარ­თო (იცი­ნის)... იჯდა თურ­მე შოთა დარ­ცხვე­ნი­ლი და ჩაჭ­რის მო­ლო­დინ­ში, მაგ­რამ სა­ერ­თო სი­ცილ-ხარ­ხა­რის შემ­დეგ გა­მომ­ცდელს უკი­თხავს: რა ნი­შა­ნი გყოფ­ნი­სო? - ოთხი­ა­ნიო, ჩა­უ­ბურ­ტყუ­ნე­ბია შო­თას. - რას იტყვით, ჩვე­ნი გამ­ხი­ა­რუ­ლე­ბის­თვის ოთხი­ა­ნი ხომ ეკუთ­ვნი­სო? - კო­ლე­გე­ბის­თვის უკი­თხავს და ყვე­ლას ერ­თსუ­ლო­ვა­ნი თან­ხმო­ბა რომ მი­უ­ღია, შო­თას­თვის სა­ნუკ­ვა­რი ოთხი­ა­ნიც და­უ­წე­რია. მე შო­თას არც გა­რი­ცხვა ვი­ცო­დი, მით უმე­ტეს - არც ხე­ლახ­ლა ჩა­რი­ცხვის ამ­ბა­ვი. უნი­ვერ­სი­ტე­ტის სამ­დივ­ნოს ფან­ჯრის წინ ვი­დე­ქი სტუდ­ბი­ლე­თის ასა­ღე­ბად. ყვა­ვი­ლე­ბით მო­ჩი­თუ­ლი ლა­მა­ზი ახა­ლი კაბა მეც­ვა, რაც ახალ­გაზ­რდა მდი­ვანს არ გა­მოჰ­პარ­ვია და, - რა ლა­მა­ზი კაბა გაც­ვი­აო, - მი­თხრა. "რა, გოგო არ არის ლა­მა­ზი?" - მო­მეს­მა შო­რი­ახ­ლო­დან. მი­ვი­ხე­დე და ბი­ჭებ­ში მდგა­რი გა­ღი­მე­ბუ­ლი შოთა შემ­რჩა ხელთ. ისე და­ვი­მორ­ცხვე, მი­სალ­მე­ბაც ვერ მო­ვა­ხერ­ხე. მე­ო­რე დღეს ამ­ხა­ნაგს ლექ­სი გა­მო­ა­ტა­ნა: "შურ­თხის ფრთებ­ზე დაკ­ვარ­თუ­ლი ყვა­ვი­ლე­ბის ჩუ­ქურ­თმა,/ ნა­ფე­რე­ბი, ზღვა­ფე­რე­ბი, ვით ღი­მი­ლი შუ­ქურ­თა,/ შენს კა­ბა­ზე მო­სუ­ლან და აკინ­ძუ­ლან ვარ­დე­ბად,/ ყვა­ვი­ლებს თუ გოგო უყ­ვარს, მე არ შე­მიყ­ვარ­დე­ბა?" ერთხელ, შო­თამ დე­რე­ფან­ში რომ გა­ი­ა­რა, ბი­ჭებ­მა მე გად­მომ­ხე­დეს და ერ­თმა­ნეთს რა­ღაც გა­და­უ­ჩურ­ჩუ­ლეს. ის დღე იყო და ის დღე - მე­სა­მე კურ­სამ­დე შო­თას­თვის ხმა არ გა­მი­ცია...

- რო­დის და­ქორ­წინ­დით?

- უნი­ვერ­სი­ტე­ტი 1953 წელს და­ვამ­თავ­რეთ. კარ­გა ხანს სამ­სა­ხუ­რი ვერც ერ­თმა ვერ ვი­შო­ვეთ და შე­უღ­ლე­ბას არ ვა­პი­რებ­დით, ვიდ­რე და­მო­უ­კი­დე­ბე­ლი ცხოვ­რე­ბის სა­შუ­ა­ლე­ბა არ გვექ­ნე­ბო­და. მთელ დღე­ებს სა­ჯა­რო ბიბ­ლი­ო­თე­კა­ში ვა­ტა­რებ­დით. გვი­ა­ნო­ბამ­დე, ხში­რად ბიბ­ლი­ო­თე­კის და­კეტ­ვამ­დე ვის­ხე­დით და ვკი­თხუ­ლობ­დით. 1956 წელს დავ­ქორ­წინ­დით და 1957 წელს ნა­თია შეგ­ვე­ძი­ნა. 14 კვად­რა­ტულ მეტრ ოთახ­ში ვცხოვ­რობ­დით და ისე გვქონ­და ავე­ჯით გა­და­ჭე­დი­ლი, ნა­თი­ამ ფეხი სა­წო­ლებ­ზე აიდ­გა და კარ­გა ხანს ზამ­ბა­რი­ა­ნი თო­ჯი­ნა­სა­ვით და­დი­ო­და (იცი­ნის). ერთი შე­ხედ­ვით "გრუ­ბი" შოთა ბავ­შვთან მშვე­ნივ­რად ურ­თი­ერ­თობ­და. პა­ტა­რა ნა­თი­ას­თვის დიდი სი­ა­მოვ­ნე­ბა მა­მა­მი­სის კი­სერ­ზე ჯდო­მა და მისი "ქოჩ­რის" ვარ­ცხნა იყო. შო­თას კი ამ მო­მენ­ტში თა­ვი­სუფ­ლად შე­ეძ­ლო წიგ­ნის კი­თხვა. იშ­ვი­ა­თად, მაგ­რამ მა­ინც, თუ ძა­ლი­ან იცელ­ქებ­და და იხ­მა­უ­რებ­და ნა­თია, მა­შინ კი უჯავ­რდე­ბო­და, მაგ­რამ ეს გა­ჯავ­რე­ბა უცებ გა­ქარ­წყლდე­ბო­და ხოლ­მე, რო­გორც კი ნა­თია ოვა­ნეს ში­რა­ზის ერთი ლექ­სის შო­თასე­ულ თარ­გმანს იტყო­და ხმა­მაღ­ლა. ეს ლექ­სი მე ვას­წავ­ლე სა­გან­გე­ბოდ, ასე­თი შემ­თხვე­ვის­თვის: "სა­დაც ბავ­შვის ხმა არ ის­მის,/ იგი სახ­ლი სა­ზა­რია,/ ზარს რომ ენა ამო­არ­თვან,/ აბა, იგი რა ზა­რია?" (იცი­ნის)... ნა­თი­ას დღეს თვი­თონ ჰყავს შვი­ლე­ბი - ლუკა და თა­მუ­ნა. შვი­ლიშ­ვი­ლე­ბი შო­თას­თან მო­რი­დე­ბუ­ლად იყ­ვნენ. შე­იძ­ლე­ბა იმი­ტომ, რომ ზედ­მე­ტი ხვევ­ნა-კოც­ნით არ ანე­ბივ­რებ­და, - მო­დით, მო­დი­თო, და­უ­ძა­ხებ­და, ორი­ვეს ერ­თად ჩა­ის­ვამ­და კალ­თა­ში, ერთი-ორ­ჯერ კე­ფა­ზე აკო­ცებ­და და მორ­ჩა...

- რო­გორც ვიცი, ბა­ტონ შო­თას სიმ­სივ­ნე და­უდ­გი­ნეს და უმ­ძი­მე­სი ოპე­რა­ცია გა­უ­კე­თეს, თუმ­ცა სიმ­სივ­ნით კი არ და­ი­ღუ­პა, გულ­მა უმტყუ­ნა...

- გერ­მა­ნე­ლი პრო­ფე­სო­რი ოპე­რა­ცი­ას 10 სა­ა­თის გან­მავ­ლო­ბა­ში უკე­თებ­და. მე­სა­მე დღეს და­უმ­ძიმ­და მდგო­მა­რე­ო­ბა - სის­ხლდე­ნა და­ე­წყო. შე­იძ­ლე­ბა, კვლავ ოპე­რა­ცია დას­ჭირ­ვე­ბო­და, რომ­ლის კე­თი­ლად დას­რუ­ლე­ბის მცი­რე იმედ­საც ვერ გვაძ­ლევ­დნენ. ხა­ტე­ბის წინ და­ჩო­ქილ­ნი, მე და ნა­თია მთე­ლი ღა­მის გან­მავ­ლო­ბა­ში ვე­ვედ­რე­ბო­დით ღმერ­თს შო­თას გა­დარ­ჩე­ნას. მა­შინ გვის­მი­ნა უფალ­მა და ორი თვე გვა­ჩუ­ქა შო­თას სი­ცო­ცხლე. ეს, ჩვენ გვა­ჩუ­ქა, თო­რემ შო­თას­თვის ამას სი­ცო­ცხლე აღარ ერ­ქვა... უკა­ნას­კნელ დღეს მი­თხრა: სახ­ლი და ჩემი სა­წო­ლი მო­მე­ნატ­რაო. რაკი გვი­ა­ნი იყო, ხვალ დი­ლით­ვე წა­ვი­დეთ-მეთ­ქი, დავ­პირ­დი და ძა­ლი­ან გა­უ­ხარ­და. ახლა ვფიქ­რობ, რომ ალ­ბათ მე და­მინ­დო, თო­რემ გრძნობ­და აღ­სას­რუ­ლის მო­ახ­ლო­ე­ბას... დი­ლამ­დე არ დაგ­ვჭირ­და მოც­და... იმ ღა­მეს­ვე წა­მო­ვიყ­ვა­ნეთ სა­კა­ცით, მაგ­რამ თა­ვის მო­ნატ­რე­ბულ სა­წოლ­ში აღარ და­წო­ლი­ლა... დიდ ოთახ­ში, ტახ­ტზე და­ვაწ­ვი­ნეთ, მშვი­დად და უშფოთვე­ლად, სა­მუ­და­მოდ ჩა­ძი­ნე­ბუ­ლი... შო­თას ცხე­დარ­თან მდგომ­მა ბა­ტონ­მა რაულ მა­ნა­გა­ძემ მი­თხრა: ვი­ცო­დით, ეს რომ მოხ­დე­ბო­და, მაგ­რამ ასე მალე არ ვე­ლო­დით, გულ­მა უღა­ლა­ტაო. მე კი ვი­ტყვი, რომ გულ­მა კი არ უღა­ლა­ტა, ის სა­ში­ნე­ლი ტან­ჯვა-წა­მე­ბა აა­რი­და, რაც ელო­და თურ­მე. "გულო, უნდა მი­ერ­თგუ­ლო, მიმყვე სა­ი­ქი­ომ­დე", - ჯერ კი­დევ რო­დის ითხოვ­და შოთა და მარ­თლა უერ­თგუ­ლა - სა­ა­ქა­ომ­დე მიჰ­ყვა და უკე­თე­სი მო­მავ­ლის იმე­დის ნა­პერ­წკა­ლი გა­ა­ტა­ნა თან... წლე­ბით ადრე მის გულს ექი­მებ­მა "მო­ტო­რი უწო­დეს", მაგ­რამ ასეთ­მა გულ­მაც ვერ და­ი­ტია ჩვენს ქვე­ყა­ნა­ში 1990-იან წლებ­ში დატ­რი­ა­ლე­ბუ­ლი ჯო­ჯო­ხე­თი, გაცვდა და გა­ი­ლია - შოთა 1999 წელს გარ­და­იც­ვა­ლა.

ეპი­ლო­გის მა­გი­ერ: "შენ­მა ამ ქვეყ­ნი­დან წას­ვლამ სიკ­ვდი­ლი გა­მი­ად­ვი­ლა, შოთა! ალ­ბათ იმი­ტომ, რომ ვიცი, შენ შე­მო­მე­გე­ბე­ბი დამფრ­თხალ­სა და შე­ში­ნე­ბულს, რა­ტომ­ღაც მგო­ნია, წვი­მი­ა­ნი ამინ­დი იქ­ნე­ბა. შენ რო­გო­რიც აქ გქონ­და, ისე­თი გრძე­ლი და ფარ­თხუ­ნა "პლა­ში" გეც­მე­ვა. კე­ფი­დან შუბ­ლზე ჩა­მო­ი­ფო­ცხავ დას­ვე­ლე­ბულ "ქო­ჩორს" და ვი­თომ არა­ფე­რი, მე­ტყვი: "თამუ! მოხ­ვე­დი?" - თა­მარ ჩი­ჯა­ვა­ძე...

P.S. შოთა ნიშ­ნი­ა­ნი­ძე გარ­და­იც­ვა­ლა 1999 წელს. დაკ­რძა­ლუ­ლია მწე­რალ­თა და სა­ზო­გა­დო მოღ­ვა­წე­თა დი­დუ­ბის პან­თე­ონ­ში.

ირმა ხარ­ში­ლა­ძე

ჟურ­ნა­ლი "გზა"

(გა­მო­დის ხუთ­შა­ბა­თო­ბით)