თით­ქმის მე­ო­თხე­დი სა­უ­კუ­ნე, ცხოვ­რე­ბის 66 წლი­დან 22 წე­ლი­წა­დი შო­რე­ულ ჩრდი­ლო­ეთ­ში, "მავ­თულ­სი­ქი­თა" სამ­ყა­რო­ში გა­ა­ტა­რა. "გან­ცვიფ­რე­ბას იწ­ვევს, რო­გორ გა­უძ­ლო მან სა­კონ­ცენ­ტრა­ციო ბა­ნა­კებ­ში გა­მე­ფე­ბულ არა­ა­და­მი­ა­ნურ პი­რო­ბებს და მა­ინც ბო­ლომ­დე დარ­ჩა სუ­ლი­ე­რად სპე­ტაკ ადა­მი­ა­ნად. ან რო­გორ შეძ­ლო "სიკ­ვდილ­მის­ჯილ­თა სა­კან­ში" მრა­ვალ­გზის ჩა­ბორ­კილ­მა, ასე­თი ამაღ­ლე­ბუ­ლი მემ­კვიდ­რე­ო­ბის შექ­მნა, რო­მელ­მაც ხალ­ხის ჭეშ­მა­რი­ტი სიყ­ვა­რუ­ლი მო­უ­პო­ვა", - ამ­ბობს სპე­ლე­ო­ლო­გი და ჟურ­ნა­ლის­ტი, ბა­ტო­ნი ჯუმ­ბერ ჯიშ­კა­რი­ა­ნი, რო­მელ­საც, მი­უ­ხე­და­ვად ასა­კობ­რი­ვი სხვა­ო­ბი­სა, მწე­რალ­სა და მთამ­სვლელ ლე­ვან გო­თუ­ას­თან 13-წლი­ა­ნი მე­გობ­რო­ბა აკავ­ში­რებ­და.

მო­მა­ვა­ლი ოთხშა­ბა­თი­დან "ჩემი რჩე­უ­ლი" ჟურ­ნალ "გზას­თან" ერ­თად XX სა­უ­კუ­ნის ერთ-ერთი სა­უ­კე­თე­სო შე­მოქ­მე­დი­სა და სა­ქარ­თვე­ლოს მო­ჭირ­ნა­ხუ­ლე, ფა­თე­რა­კი­ა­ნი სვე-ბე­დის კა­ცის, ლე­ვან გო­თუ­ას 7-ტო­მე­უ­ლის პირ­ველ ტომს წარ­მო­გიდ­გენთ. ჩვენს გა­მო­ცე­მა­ში შე­ვი­ტა­ნეთ მისი რო­მა­ნე­ბი - "გმირ­თა ვა­რა­მი" და "მით­რი­და­ტე" (ეს უკა­ნას­კნე­ლი წლე­ბია, არ გა­მო­ცე­მუ­ლა), და კი­დევ, ბა­ტო­ნი ლე­ვა­ნის წე­რი­ლი სა­ი­დუმ­ლო­ე­ბით მო­ცუ­ლი ხვამ­ლის მთის შე­სა­ხებ: ლე­გენ­დურ ქარ­თველ მთამ­სვლე­ლებ­თან - და-ძმა ჯა­ფა­რი­ძე­ებ­თან და რამ­დე­ნი­მე ცნო­ბილ მოღ­ვა­წეს­თან ერ­თად, 1940-იანი წლე­ბის ხვამ­ლის ექ­სპე­დი­ცი­ის უშუ­ა­ლო მო­ნა­წი­ლის, ლე­ვან გო­თუ­ას მო­ნა­თხრო­ბი წიგ­ნად პირ­ვე­ლად სწო­რედ "ჩემს რჩე­ულ­ში" გა­მო­ი­ცე­მა.

1920-იანი წლე­ბი­დან მო­ყო­ლე­ბუ­ლი, რამ­დენ­ჯერ­მე და­ა­პა­ტიმ­რეს ან­ტი­საბ­ჭო­თა მი­მო­წე­რის­თვის თუ ფა­შის­ტუ­რი ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ის შექ­მნის­თვის, სამ­შობ­ლოს ღა­ლა­ტის, პრო­პა­გან­დის და აგი­ტა­ცი­ის გზით საბ­ჭო­თა კავ­ში­რის დამ­ხო­ბის მცდე­ლო­ბის მუხ­ლით.

ლე­ვან გო­თუ­ას ბა­რა­თე­ბი­დან:

"...ისევ შო­რე­უ­ლი მხა­რე და მარ­ტო­ო­ბა, თით­ქოს გან­გე­ბას შე­მო­წე­რი­ლი მაქვს. რა ვქნა, რა გზას და­ვად­გე, ვე­რა­ფე­რი ვერ შევ­ძე­ლი, რაც არის, არის..."

"ჩემ­და სა­ბედ­ნი­ე­როდ, მოს­კოვ­მა ჩემს მი­მართ ადა­მი­ა­ნო­ბა გა­მო­ი­ჩი­ნა - დახ­ვრე­ტა შე­მიც­ვა­ლა და ათი წელი ამ­კი­და მძი­მე გა­მას­წო­რე­ბელ ბა­ნაკ­ში გა­და­სახ­ლე­ბით, რო­გორც გა­მო­უს­წო­რე­ბელ, მძლავრ პო­ლი­ტი­კურ მოღ­ვა­წეს..."

"ვის დას­ჭირ­და ჩემი გა­ძე­ვე­ბა და რა­ტომ? მალე წავა მა­ტა­რე­ბე­ლი და უმო­წყა­ლოდ და­მა­შო­რებს საყ­ვა­რელ სამ­შობ­ლო-სა­ქარ­თვე­ლოს. ძნე­ლია ეტაპ­ში წას­ვლა, მაგ­რამ რას ვი­ზამთ? ისეთ სა­ში­ნელ გა­რე­მოც­ვა­ში ვართ, სა­დაც სი­მარ­თლე არ ფა­სობს!"

სო­ლოვ­კე­ბის, ნა­რი­მის, ბი­ის­კის ბა­ნა­კე­ბის შემ­დეგ ლე­ვან გო­თუა ვორ­კუ­ტა­ში აღ­მოჩ­ნდა - სა­კონ­ცენ­ტრა­ციო ბა­ნაკ­ში, რო­მელ­საც მწე­რა­ლი ნა­დი­რე­ბით სავ­სე ბუ­ნაგს უწო­დებს. იმ "ბუ­ნაგ­ში" მე­ფობ­და არა­ა­და­მი­ა­ნუ­რი პირ­ველ­ყო­ფი­ლი ყო­ველ­გვა­რი სი­დუ­ხ­ჭი­რე, წა­მე­ბა და წვა­ლე­ბა, მო­რა­ლუ­რი თუ ფი­ზი­კუ­რი გა­ნად­გუ­რე­ბა. იქ პა­ტიმ­რე­ბი ყო­ველ­გვარ უფ­ლე­ბას მოკ­ლე­ბუ­ლი მო­ნე­ბი იყ­ვნენ: "ვერც კი წარ­მო­მიდ­გე­ნია, სა­ი­დან მო­დის ეს სი­სას­ტი­კე და გეს­ლი. მე მიკ­ვირს, კაცს, რო­მელ­მაც რა არ გა­და­ვი­ტა­ნე".

სწო­რედ იმ შო­რე­ულ ჩრდი­ლო­ეთ­ში, იმ სი­სას­ტი­კე­ში - ვორ­კუ­ტის უმ­კაც­რე­სი რე­ჟი­მის სა­კონ­ცენ­ტრა­ციო ბა­ნაკ­ში იწე­რე­ბო­და ლე­ვან გო­თუ­ას "გმირ­თა ვა­რა­მიც". მწერ­ლის "ვორ­კუტ­ლა­გე­რე­ლი" ქარ­თვე­ლი მე­გო­ბა­რი, ბა­ტო­ნი რეზო ტყა­ვა­ძე იხ­სე­ნებ­და: "პო­ლიტ­პა­ტიმ­რებს ზურ­გზე, მარ­ცხე­ნა მკლავ­ზე და მარ­ჯვე­ნა ბარ­ძაყ­ზე ჩვე­ნი კუთ­ვნი­ლი ნომ­რე­ბი გვქონ­და და­კე­რე­ბუ­ლი. სა­ღა­მოს ათ სა­ათ­ზე, რო­დე­საც სა­ღა­მოს ცვლის ბრი­გა­დე­ბი სა­მუ­შა­ო­დან ბრუნ­დე­ბოდ­ნენ და ღა­მის ცვლა სა­მუ­შა­ოდ გა­დი­ო­და, ბა­რა­კებ­ში ყო­ველ­დღი­უ­რი "გა­დათ­ვლა" ტარ­დე­ბო­და. შემ­დეგ ბა­რა­კე­ბი დი­ლის ექვს სა­ა­თამ­დე მჭიდ­როდ ჩა­ი­კე­ტე­ბო­და. ბა­რა­კის ფან­ჯრე­ბი გი­სო­სე­ბით იყო "გა­მაგ­რე­ბუ­ლი". ასეთ პი­რო­ბებ­ში წარ­მო­უდ­გე­ნე­ლი იყო ბა­ტონ ლე­ვანს სა­მუ­შაო პი­რო­ბე­ბი ჰქო­ნო­და და მა­ინც, გა­მო­ი­ნა­ხა სა­შუ­ა­ლე­ბა: ბა­ტონ­მა ლე­ვან­მა ელექტრი­კო­სის პრო­ფე­სია "შე­ი­ძი­ნა". იგი ყო­ველ­დღე გა­დი­ო­და სა­მუ­შა­ოდ მა­ღა­რო­ში, მე­ო­რე ჰო­რი­ზონ­ტის მა­ღა­ლი ძაბ­ვის სატ­რანსფორ­მა­ტო­რო სად­გურ­ში, რომ­ლის კა­რებ­ზეც მი­ა­მაგ­რა ფირ­ფი­ტა წარ­წე­რით - "სა­სიკ­ვდი­ლოა!" აბა, რო­მე­ლი ზე­დამ­ხედ­ვე­ლი გა­ბე­დავ­და იქ შეს­ვლას! ბა­ტო­ნი ლე­ვა­ნი თა­ვა­უ­ღებ­ლად მუ­შა­ობ­და, ტრანსფორ­მა­ტო­რის კედ­ლის გვერ­დით ამო­თხრილ ორ­მო­ში ჩა­წო­ლი­ლი, სან­თლის შუქ­ზე... ასე იწე­რე­ბო­და ქარ­თუ­ლი პრო­ზის ერთ-ერთი მშვე­ნე­ბა - "გმირ­თა ვა­რა­მი". რაც შე­ე­ხე­ბა ხელ­ნა­წე­რის თბი­ლის­ში გად­მოგ­ზავ­ნას, ამ საქ­მე­ში დიდი წვლი­ლი შეჰ­ქონ­და ქალ­ბა­ტონ თა­მარ ჯა­ფა­რი­ძეს - ერთ-ერთი მა­ღა­რო­თა სამ­მარ­თვე­ლოს მთა­ვარ ინ­ჟი­ნერს; იმ დროს ვორ­კუ­ტა­ში მცხოვ­რებ ინ­ჟი­ნერს, ბა­ტონ კო­ლია კა­ლა­ძეს; ომის დროს ვორ­კუ­ტა­ში გა­სახ­ლე­ბულ გერ­მა­ნე­ლებს და ბევრ სხვა მად­ლი­ან ადა­მი­ანს".

ჯუმ­ბერ ჯიშ­კა­რი­ა­ნი:

- თუ რო­გორ მო­ი­ხა­და ბა­ტონ­მა ლე­ვან­მა თა­ვი­სი მწერ­ლუ­რი და მო­ქა­ლა­ქე­ობ­რი­ვი ვალი სამ­შობ­ლოს წი­ნა­შე, დღეს სა­ყო­ველ­თა­ოდ ცნო­ბი­ლია. დარ­წმუ­ნე­ბუ­ლი ვარ, მო­მა­ვა­ლი თა­ო­ბა უკეთ და­ა­ფა­სებს ერის­თვის თავ­გან­წი­რუ­ლი მა­მუ­ლიშ­ვი­ლის ღვაწლს... მწერ­ლის ყო­ვე­ლი წე­რი­ლი თა­ვი­სე­ბუ­რად სა­ინ­ტე­რე­სოა, რად­გან თი­თო­ე­ულ მათ­გან­ში მისი ტკი­ვი­ლი­ა­ნი ბედ-იღ­ბლის გარ­კვე­უ­ლი მო­ნაკ­ვე­თი, ეპო­ქის სუნ­თქვა და უმ­კაც­რე­სი სი­ნამ­დვი­ლეა აღ­წე­რი­ლი. გან­სა­კუთ­რე­ბით სუ­ლის­შემ­ძვრე­ლია მწერ­ლის ერთ-ერთი უკა­ნას­კნე­ლი ბა­რა­თი. ესაა წე­რი­ლი-აღ­სა­რე­ბა. უფრო სწო­რად, ეს გახ­ლავთ მწერ­ლის ბი­ოგ­რა­ფია, რო­მელ­შიც და­უ­ფა­რა­ვა­დაა გა­შიშ­ვლე­ბუ­ლი იმ ავ­ბე­დი­თი წლე­ბის მთე­ლი მან­კი­ე­რე­ბა­ნი და მწერ­ლის თავს და­ტე­ხი­ლი მრა­ვა­ლი გან­საც­დე­ლი. წე­რი­ლი 1955 წლის 28 ივ­ლი­სი­თაა და­თა­რი­ღე­ბუ­ლი. "...ჩემო კარ­გე­ბო! ჩემი ვადა დამ­თავ­რდა 12. VII, დღეს კი ისევ გა­მო­მი­ცხა­დეს ბა­ნა­კის და­ტო­ვე­ბა და კო­მენ­და­ტუ­რას­თან შე­თან­ხმე­ბით თა­ვი­სუ­ფალ გა­და­სახ­ლე­ბა­ში გა­დას­ვლა. ესეც ისევ ჩემი ბე­დის უკუღ­მა ტრი­ა­ლია. მე, რა თქმა უნდა, გან­თა­ვი­სუფ­ლე­ბა­ზე უარი გან­ვა­ცხა­დე; ისევ დავ­წე­რე გან­ცხა­დე­ბა, რომ სა­ნამ მოს­კო­ვი­დან ჩემ შე­სა­ხებ პა­სუ­ხი არ მოვა, ჩათ­ვლე­ბი უკან წა­ი­ღეთ და მე აქ დამ­ტო­ვეთ-მეთ­ქი..." ბა­ნა­კის ჯო­ჯო­ხე­თუ­რი რე­ჟი­მის­გან გა­ნა­წა­მე­ბი ხალ­ხი ცდი­ლობ­და, რო­გორ­მე ცი­ხი­დან გა­ეღ­წია, ის კი კვლავ ბა­ნაკ­ში დარ­ჩა და ნე­ბა­ყოფ­ლო­ბი­თი პა­ტიმ­რო­ბა გა­ნაგ­რძო, რად­გან ბა­ტო­ნი ლე­ვა­ნის­თვის თა­ვი­სუფ­ლე­ბას, სა­ქარ­თვე­ლო­ში დაბ­რუ­ნე­ბის უფ­ლე­ბის გა­რე­შე, უბ­რა­ლოდ, აზრი არ ჰქონ­და... "პა­ტიმ­რე­ბი, ზე­დამ­ხედ­ვე­ლე­ბი და უფ­რო­სე­ბი გაკ­ვირ­ვე­ბუ­ლე­ბი არი­ან და შე­წუ­ხე­ბუ­ლე­ბი შე­მომ­ცქე­რი­ან, ჩემს ჯი­უ­ტო­ბას ჭკუ­ა­ზე შეშ­ლას აბ­რა­ლე­ბენ. "ლე­ვა­ნი ისე მი­აჩ­ვი­ეს ამ ცხოვ­რე­ბას, რომ თა­ვი­სუფ­ლად უკვე ვე­ღარ იცო­ცხლებ­სო," - ირო­ნი­ით ამ­ბო­ბენ ისი­ნი. ჩემს ტრა­გი­კო­მე­დი­ას დას­ცი­ნი­ან. ასე­თი რამ ბა­ნა­კის პი­რო­ბებ­ში არ მომ­ხდა­რაო... ჩრდი­ლო­ე­ლი ქარ­თვე­ლე­ბი შე­წუ­ხე­ბუ­ლე­ბი და აღ­შფო­თე­ბუ­ლე­ბი მეხ­ვე­წე­ბოდ­ნენ და მარ­წმუ­ნებ­დნენ, - ლე­ვან, ქა­ლაქ­ში მა­ინც სხვაა, ზე­დამ­ხედ­ვე­ლე­ბის, ძაღ­ლე­ბის, ნომ­რის, იძუ­ლე­ბი­თი შრო­მის, დამ­ცი­რე­ბი­სა და და­ცინ­ვის გა­რე­შე იქ­ნე­ბი ჩვენ­თან ერ­თად. ჩვენ და­გეხ­მა­რე­ბით ყო­ველ­მხრივ, უფრო მეტს და­წერ და შენს მწერ­ლო­ბას გა­აღ­რმა­ვე­ბო. მე გავ­ჯი­უტ­დი. ეს ხომ ჩემი სა­მუ­და­მოდ სა­ქარ­თვე­ლოს, თბი­ლი­სის და თქვენ გა­რე­შე არ­სე­ბო­ბა იქ­ნე­ბა და არა ცხოვ­რე­ბა, რო­მე­ლიც ვგრძნობ, თან­და­თან იფერ­ფლე­ბა... მე ახლა ხან­დაზ­მუ­ლი ვარ, 50 წლი­სა. გა­და­ტა­ნი­ლი ჭირ-ვა­რა­მით მთელ ჩემ ცხოვ­რე­ბა­ზე, ბევ­რად ასა­კო­ვა­ნი და ხან­დაზ­მუ­ლი. ახლა კი ჩემს თავ­ზე ექ­სპე­რი­მენ­ტებს ვე­ღარ ავი­ტან. მე მარ­ტო ჩემი სამ­შობ­ლო მინ­და, რომ იქ მერ­გოს სა­სუ­ფე­ვე­ლი..." ნე­ბა­ყოფ­ლო­ბი­თი პა­ტიმ­რო­ბის ორ­მოც­და­მე­ექ­ვსე დღეც მი­ი­წუ­რა. ბა­ტონ ლე­ვანს სხვებ­მაც მიჰ­ბა­ძეს. პა­ტიმ­რო­ბის ვა­და­დამ­თავ­რე­ბუ­ლებ­მა თა­ვი­სუ­ფალ გა­და­სახ­ლე­ბა­ში წას­ვლა­ზე უარი გა­ნა­ცხა­დეს და ბა­ნაკ­ში დარ­ჩნენ. მოს­კო­ვი­დან კი პა­ტი­მარ­თა მო­თხოვ­ნა­ზე პა­სუ­ხი იგ­ვი­ა­ნებ­და. ან რო­გორ­ღა მო­ვი­დო­და? თურ­მე ბა­ნა­კის ად­მი­ნის­ტრა­ცია მოს­კოვ­ში გა­საგ­ზავნ წე­რი­ლებს (სა­ჩივ­რებს) კი არ გზავ­ნი­და, უბ­რა­ლოდ, ად­გილ­ზე აგ­რო­ვებ­და. პა­ტიმ­რე­ბი გა­თა­მამ­დნენ. მალე სა­მუ­შა­ო­ზე გას­ვლაც შე­წყვი­ტეს და გა­ფიც­ვა გა­მო­ა­ცხა­დეს. "გა­ფიც­ვა სა­ყო­ველ­თაო გახ­და... გა­ფიც­ვას სა­თა­ვე­ში ჩა­უდ­გა ჩვე­ნი მე­გო­ბა­რი იგორ დობ­როშ­ტა­ნი. რო­გორც ყო­ველ­თვის, ქარ­თვე­ლე­ბი ისევ მო­წი­ნა­ვე ხაზ­ზე აღ­მოვ­ჩნდით. ვფიქ­რობ, ეს გა­ფიც­ვა უსა­თუ­ოდ თა­ვი­სუფ­ლე­ბას მოგ­ვი­ტანს, თუ სად­მე დარ­ჩა სა­მარ­თა­ლი. თით­ქოს წი­ნათ­გრძნო­ბაც ამას მე­უბ­ნე­ბა..." ახდა ბა­ტო­ნი ლე­ვა­ნის წი­ნათ­გრძნო­ბა: 1955 წლის აგ­ვის­ტო­ში ჯო­ჯო­ხეთ­გა­მოვ­ლი­ლი ადა­მი­ა­ნი, რო­გორც იქნა, სამ­შობ­ლო­ში დაბ­რუნ­და. ამ­ჯე­რად უკვე სა­მუ­და­მოდ. და­ი­წყო მჩქე­ფა­რე შე­მოქ­მე­დე­ბი­თი და სა­ზო­გა­დო­ებ­რი­ვი მოღ­ვა­წე­ო­ბა. "გმირ­თა ვა­რამს" არ­ნა­ხუ­ლი წარ­მა­ტე­ბა ჰქონ­და... ზე­დი­ზედ ბეჭ­დავს რო­მა­ნებს, ნო­ვე­ლებს, მო­თხრო­ბებს, ნარ­კვე­ვებს, პუბ­ლი­ცის­ტურ წე­რი­ლებს, მოგ­ზა­უ­რობს სა­ქარ­თვე­ლოს მთა­სა და ბარ­ში, აქ­ტი­უ­რად მო­ნა­წი­ლე­ობს სა­ზო­გა­დო­ებ­რივ ცხოვ­რე­ბა­ში. სამ­წუ­ხა­როდ, მხო­ლოდ 17 წე­ლი­წადს დას­ცალ­და. ლე­ვან გო­თუა 1973 წლის 30 იან­ვარს, 67 წლი­სა გარ­და­იც­ვა­ლა. დაკ­რძა­ლუ­ლია არ­მაზ­ში, თა­ვი­სი აგა­რა­კის ეზო­ში.

ირმა ხარ­ში­ლა­ძე

ჟურ­ნა­ლი "გზა"

(გა­მო­დის ხუთ­შა­ბა­თო­ბით)