"უკვე რამ­დე­ნი­მე წე­ლია, რაც აღა­რა­ვის ვახ­სო­ვარ, არა­ვინ და­ინ­ტე­რე­სე­ბუ­ლა იმით, ცო­ცხა­ლი ვარ თუ მკვდა­რი", - ასე იწყებს ჩემ­თან სა­უ­ბარს მსა­ხი­ო­ბი გრი­გოლ წი­ტა­იშ­ვი­ლი... "წუ­თი­სო­ფე­ლი", "სი­ნათ­ლე ჩვენს ფან­ჯრებ­ში", "დათა თუ­თაშ­ხია", "იმე­რუ­ლი ეს­კი­ზე­ბი", "ცის­კრის ზა­რე­ბი", "უყა­ი­მო თა­მა­ში", "ღა­მის ვი­ზი­ტი", "არაჩ­ვე­უ­ლებ­რი­ვი რე­ი­სი", "პლა­ჟის ავა­ზა­კი", - ეს იმ ფილ­მე­ბის მცი­რე ჩა­მო­ნათ­ვა­ლია, სა­დაც ბა­ტონ­მა გრი­გოლ­მა არა­ერ­თი სა­ინ­ტე­რე­სო როლი შექ­მნა. დღეს კი, ხან­დაზ­მუ­ლი მსა­ხი­ო­ბი ყვე­ლას­გან და­ვი­წყე­ბუ­ლად გრძნობს თავს...

- ჩემი ცხოვ­რე­ბა არ ყო­ფი­ლა ია-ვარ­დით მო­ფე­ნი­ლი. სულ ღმერ­თზე ვარ მინ­დო­ბი­ლი. მისი ნე­ბი­თა და იმე­დით ვარ­სე­ბობ... მოკ­ლედ, ჩემი ცხოვ­რე­ბა ერთი დიდი ტკი­ვი­ლია; ამა­ზე ახლა ვლა­პა­რა­კობ ხმა­მაღ­ლა, თო­რემ ახალ­გაზ­რდო­ბა­ში ამის შე­სა­ხებ არა­ვის ვუყ­ვე­ბო­დი... სა­კუ­თარ დარ­დის გამ­ზი­ა­რებ­ლად არც დედ-მამა მყავ­და და არც ამ­ხა­ნა­გი. გარ­შე­მო არა­ვინ იყო, რომ და­ვე­რი­გე­ბი­ნე და ჩემ­თვის რა­ი­მე ერ­ჩია; ამი­ტომ, გულ­საც ვე­რა­ვის ვუშ­ლი­დი. მე­გობ­რის­თვის რო­გორ უნდა მეთ­ქვა, რომ დედ-მამა მყავ­და, მყავ­დნენ დე­ი­დე­ბიც, მა­მი­დე­ბიც, მაგ­რამ ისი­ნი ჩემ­თვის უცხო­ნი იყ­ვნენ. ამას ალ­ბათ ობ­ლო­ბა სჯობ­და...

- მძი­მე ბავ­შვო­ბა გქო­ნი­ათ.

- კი, ასე იყო, რა­საც მთე­ლი ცხოვ­რე­ბა გან­ვიც­დი­დი... და­ვი­ბა­დე ბა­თუმ­ში, 1937 წლის თე­ბერ­ვალ­ში. იმ წელს ბა­თუმ­ში თურ­მე დიდი თოვ­ლი მო­სუ­ლა. უა­მინ­დო­ბის გამო დე­და­ჩე­მი სამ­შო­ბი­ა­რო­ში ვერ წა­უყ­ვა­ნი­ათ და სახ­ლში უმ­შო­ბი­ა­რია. თა­ვი­დან ჩვენს ოჯახ­ში ყვე­ლა­ფე­რი კარ­გად იყო, მერე კი ყვე­ლა­ფე­რი აი­რია. დედა და­ი­ჭი­რეს და მა­მამ სხვა ოჯა­ხი შექ­მნა.

- დე­დათ­ქვე­ნი 1937 წლის რეპ­რე­სი­ე­ბის მსხვერ­პლი ხომ არ გახ­და?

- ზუს­ტად არ ვიცი, დედა რის­თვის და­ი­ჭი­რეს, მაგ­რამ მა­შინ ისე­თი დრო იყო, რომ ადა­მი­ა­ნის და­ჭე­რა ად­ვი­ლი გახ­ლდათ... მოკ­ლედ, მა­მამ სხვა ოჯა­ხი შექ­მნა და ძა­ლი­ან პა­ტა­რა, ბე­დის ანა­ბა­რად დავ­რჩი. ხან დე­ი­დას­თან ვი­ყა­ვი, ხან - მა­მი­დას­თან და ბე­ბი­ას­თან (დე­დის დედა). ბო­ლოს კი, მა­ხინ­ჯა­უ­რის ბავ­შვთა სახ­ლში აღ­მოვ­ჩნდი, სა­ი­და­ნაც 1-ელ კლას­ში და­ვი­წყე სი­ა­რუ­ლი. იმ პე­რი­ოდ­ში მე­ო­რე მსოფ­ლიო ომი მძვინ­ვა­რებ­და და ბავ­შვთა სახ­ლში პა­ტა­რე­ბი სა­ში­ნელ პი­რო­ბებ­ში ვი­ყა­ვით, - რწყი­ლე­ბი, ტი­ლე­ბი და ბაღ­ლინ­ჯო­ე­ბი გვჭამ­და, არც საჭ­მელ-სას­მე­ლი გვქონ­და. არც სა­პო­ნი იშო­ვე­ბო­და, რომ დაგ­ვე­ბა­ნა. წა­მა­ლიც დე­ფი­ცი­ტი იყო...

- რამ­დე­ნი წელი იყა­ვით მა­ხინ­ჯა­უ­რის ბავ­შვთა სახ­ლში?

- იქ, და­ახ­ლო­ე­ბით, 2 წლის გან­მავ­ლო­ბა­ში ვი­ყა­ვი. ბავ­შვთა სახ­ლი მაღ­ლობ­ზე იყო აშე­ნე­ბუ­ლი, სკო­ლა კი მა­ხინ­ჯა­უ­რის ცენ­ტრში მდე­ბა­რე­ობ­და. ბავ­შვთა სახ­ლი­დან სკო­ლამ­დე ფე­ხით დავ­დი­ო­დით. ზამ­თარ­ში ფეხ­საც­მე­ლიც არ მქონ­და და ფე­ხიშ­ველს მი­წევ­და სი­ა­რუ­ლი. ერთხელ, სკო­ლი­დან რომ დავ­ბრუნ­დი, ფე­ხე­ბი ისე­თი გა­ყი­ნუ­ლი მქონ­და, რომ ტი­რი­ლი და­ვი­წყე. დამ­ლა­გე­ბელ­მა ქალ­მა და­მი­ნა­ხა და შე­ვე­ცო­დე, - ხელ­ში ამიყ­ვა­ნა, მო­მე­ფე­რა, სვე­ლი წინ­დე­ბი გამ­ხა­და, გა­ყი­ნუ­ლი ფე­ხე­ბი და­მი­კოც­ნა, და­მით­ბო და და­მამ­შვი­და. მერე ერთი ამ­ბა­ვი ატე­ხა, ამ ბავ­შვს დე­დაც ჰყავს და მა­მაც, აქ რა უნ­დაო?.. მა­შინ მა­მა­ჩე­მი თა­ნამ­დე­ბო­ბის პირი გახ­ლდათ და ბა­თუმ­ში ყვე­ლა იც­ნობ­და. ვფიქ­რობ, რომ იმ ქალ­ბა­ტონ­მა მა­მა­ჩემს ჩემი ამ­ბა­ვი შე­ა­ტყო­ბი­ნა. მან კი ბე­ბი­ა­ჩე­მი (დე­დის დედა) გა­მოგ­ზავ­ნა, რად­გან ამ ამ­ბი­დან ძა­ლი­ან მალე ბავ­შვთა სახ­ლი­დან წა­მიყ­ვა­ნეს...

- მა­მას­თან რო­გო­რი ურ­თი­ერ­თო­ბა გქონ­დათ?

- კარ­გი ურ­თი­ერ­თო­ბა მქონ­და, მაგ­რამ ის სულ სამ­სა­ხურ­ში იყო. დე­დი­ნაც­ვა­ლი კარ­გი ქალი გახ­ლდათ, მაგ­რამ არ მი­ვი­ღე. სა­კუ­თა­რი დედა მინ­დო­და...

- რო­დე­საც დე­დათ­ქვე­ნი ცი­ხი­დან გა­მო­ვი­და, თა­ვის­თან არ წა­გიყ­ვა­ნათ?

- დედა 10 წელი იჯდა ცი­ხე­ში, იქი­დან რომ გა­მო­ვი­და, 14-15 წლის ბიჭი ვი­ყა­ვი და ბა­თუმ­ში მარ­ტო ვცხოვ­რობ­დი. მა­მა­ჩე­მი პრო­ფე­სი­ით იუ­რის­ტი იყო და სამ­სა­ხუ­რის გამო ხში­რად იც­ვლი­და სა­ცხოვ­რე­ბელ ად­გილს. სა­მუ­შა­ოდ ჯერ თბი­ლის­ში გად­მო­ვი­და (მა­შინ მე-6 კლა­სე­ლი გახ­ლდით და თბი­ლის­ში ერთი წელი ვი­ცხოვ­რეთ), მერე ოზურ­გეთ­ში გა­და­იყ­ვა­ნეს და ოჯა­ხიც (მე­ო­რე ცოლ-შვი­ლი) თან წა­იყ­ვა­ნა. ოზურ­გეთ­ში აღარ გავ­ყე­ვი და სა­ცხოვ­რებ­ლად ბა­თუმ­ში, ჩვენს პა­ტა­რა ბი­ნა­ში დავ­რჩი... დედა ცი­ხი­დან რომ გა­მო­ვი­და, ეს ამ­ბა­ვი მე­ზობ­ლის ქა­ლის­გან შე­ვი­ტყვე, - დე­და­შე­ნი დე­ი­დას­თან არი­სო. დე­დის სა­ნა­ხა­ვად დე­ი­დას­თან რომ მი­ვე­დი, ის ადა­მი­ა­ნი ჩემ­თვის უცხო აღ­მოჩ­ნდა. დას­თან ცოტა ხანს დარ­ჩა, მერე კი თბი­ლის­ში გა­თხოვ­და. იმ მოკ­ლე დრო­ში, რაც დედა ბა­თუმ­ში ცხოვ­რობ­და, ჩვენ შო­რის არ­სე­ბუ­ლი "ყი­ნუ­ლი" ვერ გალღვა...

- დე­დამ თბი­ლის­ში არ წა­მო­გიყ­ვა­ნათ?

- არა, მას­თან ურ­თი­ერ­თო­ბა არ მქო­ნია. თბი­ლის­ში სას­წავ­ლებ­ლად რომ ჩა­მო­ვე­დი და ინ­სტი­ტუ­ტში ჩა­ვა­ბა­რე, მა­ში­ნაც იშ­ვი­ა­თად ვნა­ხუ­ლობ­დი დე­დას. ინ­სტი­ტუ­ტში მხო­ლოდ ორ­ჯერ მო­მა­კი­თხა... სი­ა­რუ­ლი რომ აღარ შე­ეძ­ლო და ლო­გი­ნად ჩა­ვარ­და, მა­შინ ვპატ­რო­ნობ­დი, მაგ­რამ მა­ში­ნაც ცივი ურ­თი­ერ­თო­ბა გვქონ­და...

- ბა­თუმ­ში მარ­ტო ცხოვ­რობ­დით, ქუ­ჩამ ხომ არ ჩა­გით­რი­ათ?

- არა და ახ­ლაც მიკ­ვირს, რო­გორ არ ავ­ცდი გზას. იმ დროს ბა­თუმ­ში ახალ­გაზ­რდე­ბის სამი დაჯ­გუ­ფე­ბა არ­სე­ბობ­და: "ქა­ლა­ქე­ლე­ბი" (ვინც ბა­თუ­მის ცენ­ტრში ცხოვ­რობ­და), "ჭა­ო­ბე­ლე­ბი" (ბა­თუმ­ში, ერთი და­სახ­ლე­ბა ჭა­ობ­თან იყო და იქ მცხოვ­რებ მო­სახ­ლე­ო­ბას ასე ეძახ­დნენ) და "მა­რე­ხოტ­კე­ბი" (სა­ზღვა­ოს­ნო სას­წავ­ლებ­ლის მოს­წავ­ლე­ე­ბი). სა­მი­ვე დაჯ­გუ­ფე­ბის ბი­ჭებს ვიც­ნობ­დი, მაგ­რამ არც ერთ დაჯ­გუ­ფე­ბას არ ვე­კუთ­ნო­დი, არც მათ საქ­მე­ში ვე­რე­ო­დი. არც ისი­ნი მექ­ცე­ოდ­ნენ ცუ­დად... ზღვა და ფეხ­ბურ­თის თა­მა­ში მიყ­ვარ­და, დავ­დი­ო­დი კი­ნო­სა და თე­ატ­რში. ბა­თუმ­ში ყვე­ლა ბიბ­ლი­ო­თე­კა­ში ვი­ყა­ვი ჩა­წე­რი­ლი, რად­გან მხატ­ვრუ­ლი ლი­ტე­რა­ტუ­რის კი­თხვა დიდ სი­ა­მოვ­ნე­ბას მა­ნი­ჭებ­და. ზა­ფხუ­ლო­ბით, რო­დე­საც სკო­ლის არ­და­დე­გე­ბი მქონ­და, ბახ­მა­რო­ში, მა­მა­ჩე­მის ბი­ძაშ­ვილ­თან, ბი­ჭი­კო თო­ი­ძეს­თან მივ­დი­ო­დი. ბი­ჭი­კო ბი­ძია შუ­ა­ხე­ვის მთა­ვა­რი ვე­ტე­ქი­მი იყო. ზა­ფხუ­ლო­ბით, ბახ­მა­როს სა­ძოვ­რებ­ზე სა­ქო­ნე­ლი რომ აჰ­ყავ­დათ, ბი­ჭი­კოც, რო­გორც მთა­ვა­რი ვე­ტე­ქი­მი, ცოლ-შვილ­თან ერ­თად, სა­ძოვ­რებ­ზე ადი­ო­და, სა­დაც პა­ტა­რა ქოხი ჰქონ­და და თა­ვის 5 შვილ­თან ერ­თად ცხოვ­რობ­და და მე­ექ­ვსე მე ვე­მა­ტე­ბო­დი... მერე სკო­ლის­თვის, 30 აგ­ვის­ტოს ჩა­მოვ­დი­ო­დი ბა­თუმ­ში.

- სას­კო­ლოდ ვინ გამ­ზა­დებ­დათ?

- სულ სხვი­სი ნაც­ვა­მე­ბით ვი­მო­სე­ბო­დი, ყუ­რა­დღე­ბას მხო­ლოდ ნათ­ლია მაქ­ცევ­და. ჩემი ნათ­ლია, და­თი­კო ფხა­კა­ძე ბა­თუ­მის ატე­ლი­ე­ში მუ­შა­ობ­და. სკო­ლა­ში რომ მივ­დი­ო­დი, გზად ნათ­ლი­ას სამ­სა­ხურ­ში გა­ვუვ­ლი­დი, ისიც ტკბი­ლე­ულს მახ­ვედ­რებ­და. კვი­რა­ში ერთხელ კი სა­ქუ­დე ქსო­ვილს მჩუქ­ნი­და. იცო­და, რომ ქუ­დის ტა­რე­ბა მიყ­ვარ­და. სა­ქუ­დე ქსო­ვი­ლი ებ­რა­ე­ლი მე­ქუ­დის­თვის მიმ­ქონ­და, რო­მე­ლიც ქუდს უფა­სოდ მი­კე­რავ­და. მიშა ძიას (ასე ერ­ქვა მას) შე­კე­რილ ქუდს ერთი კვი­რა ვა­ტა­რებ­დი, მერე კი ამ­ხა­ნაგს ვჩუქ­ნი­დი. დიდ­ხანს არ მიყ­ვარ­და ერთი და იმა­ვე ქუ­დის ტა­რე­ბა.

- სკო­ლის წლებს რო­გორ გა­იხ­სე­ნებთ?

- ერთ სკო­ლა­ში ვერ ვჩერ­დე­ბო­დი და ბა­თუმ­ში რამ­დე­ნი სკო­ლაც იყო, ყვე­ლა მოვ­ლი­ლი მქონ­და... #10 სკო­ლა­ში რომ გა­და­ვე­დი, კლას­ში გრძელ­ნაწ­ნა­ვი­ა­ნი გო­გო­ნას გვე­დით დავ­ჯე­ქი. ლე­ი­ლას (ასე ერ­ქვა მას) გაკ­ვე­თი­ლე­ბის გან­მავ­ლო­ბა­ში ვაწ­ვა­ლებ­დი. ხან ნაწ­ნა­ვით სკამ­ზე მი­ვა­ბამ­დი, ხან თმას ვწიწ­კნი­დი... გვი­ან გა­ვი­გე, რომ ის ჩემი და იყო.

- თქვე­ნი და?

- დიახ. ქალ­მა, რო­მე­ლიც მა­მას მე­ო­რე ცოლი გახ­და, ქორ­წი­ნე­ბამ­დე მა­მას­გან გო­გო­ნა გა­ა­ჩი­ნა და გა­აშ­ვი­ლა, ხოლო და­ქორ­წი­ნე­ბის შემ­დეგ კი მათ ნანა გა­უჩ­ნდათ. ნანა თვე­ე­ბის იყო, რო­დე­საც დე­და­მი­სი ჭლე­ქით გარ­და­იც­ვა­ლა და მა­მა­ჩემ­მა მე­სა­მე ცოლი შე­ირ­თო. მა­მა­ჩე­მის მე­სა­მე ცოლი უშ­ვი­ლო აღ­მოჩ­ნდა და ნა­ნას შვი­ლი­ვით ზრდი­და.

- რო­გორ გა­ი­გეთ, რომ ლე­ი­ლა თქვე­ნი და იყო?

- ეს ამ­ბა­ვი გვი­ან გა­ვი­გე, მა­შინ ლე­ი­ლას უკვე შვი­ლიშ­ვი­ლე­ბი ჰყავ­და. ლე­ი­ლას და ნა­ნას ურ­თი­ერ­თო­ბა ჰქონ­დათ, ისი­ნი ხომ ერთი დედ­მა­მიშ­ვი­ლე­ბი იყ­ვნენ. ხან­და­ხან მეც ვე­კონ­ტაქ­ტე­ბო­დი მათ. დღეს, არც ერთი აღარ არის ცო­ცხა­ლი...

- თე­ატ­რა­ლურ ინ­სტი­ტუ­ტში რო­გორ ჩა­ა­ბა­რეთ?

- კინო და თე­ატ­რი ბავ­შვო­ბი­დან მიყ­ვარ­და. მერ­ვე თუ მე­ცხრე კლას­ში ვი­ყა­ვი, რო­დე­საც მე­ზობ­ლად ბერ­დია ინწკირ­ვე­ლის ოჯა­ხი გად­მო­ვი­და. ბერ­დია ჩემი ტოლი იყო და ბავ­შვო­ბი­დან­ვე მსა­ხი­ო­ბო­ბა­ზე ოც­ნე­ბობ­და, მაგ­რამ სკო­ლა რომ და­ამ­თავ­რა, თე­ატ­რა­ლურ ინ­სტი­ტუ­ტში ვერ მოხ­ვდა. ბა­თუმ­ში რომ დაბ­რუნ­და, თე­ატ­რში მუ­შად და­ი­წყო მუ­შა­ო­ბა. მე­ო­რე წე­ლი­წადს, მე და ბერ­დი­ამ თე­ატ­რა­ლურ ინ­სტი­ტუ­ტში (მისი რჩე­ვით) გა­მოც­დე­ბი ერ­თად ჩა­ვა­ბა­რეთ. ისე მოხ­და, რომ იმ წე­ლი­წადს მე ჩა­ვი­რი­ცხე, ბერ­დია კი ჩა­იჭ­რა. ის ჯა­რი­დან რომ დაბ­რუნ­და, მხო­ლოდ ამის შემ­დეგ ჩა­ი­რი­ცხა. დღეს ბერ­დია ბა­თუ­მის თე­ატ­რის მსა­ხი­ო­ბია...

- თქვენ რო­გორ მოხ­ვდით?

- მა­შინ თე­ატ­რა­ლურ ინ­სტი­ტუ­ტში მი­სა­ღე­ბი გა­მოც­დე­ბი გვი­ან იწყე­ბო­და და მო­სამ­ზა­დებ­ლად დრო ბევ­რი მქონ­და. სა­ნამ ტუ­რე­ბი და გა­მოც­დე­ბი და­ი­წყე­ბო­და, 2 თვის გან­მავ­ლო­ბა­ში კონ­სულ­ტა­ცი­ე­ბი გა­ვი­ა­რე. იმ კონ­სულ­ტა­ცი­ებ­ზე რე­ჟი­სო­რე­ბი: გიზო ჟორ­და­ნია და გივი სარ­ჩი­მე­ლი­ძე, სპე­ცი­ა­ლო­ბა­ში გვა­მე­ცა­დი­ნებ­დნენ. ის პრო­ცე­სი ისე მო­მე­წო­ნა, რომ არც ერთი კონ­სულ­ტა­ცია არ გა­მიც­დე­ნია. შემ­დეგ სა­მი­ვე ტური გა­ვი­ა­რე და მი­სა­ღე­ბი გა­მოც­დე­ბიც ჩა­ვა­ბა­რე. ინ­სტი­ტუ­ტში ჩემი ხელ­მძღვა­ნე­ლი დი­მიტ­რი (დოდო) ალექ­სი­ძე იყო, რო­მე­ლიც რუს­თა­ვე­ლის თე­ატ­რის სამ­ხატ­ვრო ხელ­მძღვა­ნე­ლი გახ­ლდათ. ხოლო და­მამ­თავ­რე­ბელ კურ­სზე ლილი იო­სე­ლი­ა­ნი მას­წავ­ლი­და. ლექ­ცი­ე­ბი არას­დროს გა­მიც­დე­ნია. სტუ­დენ­ტო­ბი­სას ძა­ლი­ან შე­ვიც­ვა­ლე, ჩემი სპე­ცი­ა­ლო­ბით და­ვინ­ტე­რეს­დი და სა­კუ­თარ თავ­ზე მუ­შა­ო­ბა და­ვი­წყე. ინ­სტი­ტუ­ტი რომ და­ვამ­თავ­რე, გო­რის თე­ატ­რში გა­მა­ნა­წი­ლეს, მერე სა­მუ­შა­ოდ თბი­ლის­ში გად­მო­ვე­დი. აქ ყვე­ლა თე­ატ­რი მოვ­ლი­ლი მაქვს. რუს­თა­ვე­ლის თე­ატ­რი­დან ოთხჯერ წა­მო­ვე­დი და ოთხჯერ დავ­ბრუნ­დი... თე­ატრსა და კი­ნო­ში ბევ­რი როლი შე­ვას­რუ­ლე...

- ოჯა­ხი რა­ტომ არ შექ­მე­ნით?

- ბავ­შვო­ბის დრო­ინ­დელ­მა ტკი­ვილ­მა ჩემს ხა­სი­ათ­ზე დი­დად იმოქ­მე­და... ჩემს ცხოვ­რე­ბა­ში იყ­ვნენ მან­დი­ლოს­ნე­ბი, მაგ­რამ ბო­ლოს მა­ინც მარ­ტო დავ­რჩი. მოკ­ლედ, ეუ­ლად გა­ვი­ა­რე ჩემი წუ­თი­სოფ­ლის გზა...

ლია ოსა­ძე

ჟურ­ნა­ლი "გზა"

(გა­მო­დის ხუთ­შა­ბა­თო­ბით)