47 წელი გა­ვი­და იმ დღი­დან, როცა თბი­ლის­ში, ივა­ნე ჯა­ვა­ხიშ­ვი­ლის სა­ხე­ლო­ბის სა­ხელ­მწი­ფო უნი­ვერ­სი­ტე­ტი­დან დაძ­რუ­ლი სტუ­დენ­ტე­ბის (და არა მხო­ლოდ მათ­მა) პრო­ტეს­ტმა, რო­მე­ლიც ქარ­თუ­ლის, რო­გორც სა­ხელ­მწი­ფო ენის გა­უქ­მე­ბის წი­ნა­აღ­მდეგ იყო მი­მარ­თუ­ლი, საბ­ჭო­თა რე­ჟიმს უკან და­ა­ხე­ვი­ნა. უნდა ყვე­ლა­ფერს და­ერ­ქვას სა­ხე­ლი, ეს იყო რუ­სე­თის მო­რი­გი ნა­ბი­ჯი სა­ქარ­თვე­ლოს რუ­სი­ფი­კა­ცი­ის­თვის.

• ყვე­ლა­ფე­რი და­ი­წყო ასე

1977 წელს ახა­ლი საბ­ჭო­თა კონ­სტი­ტუ­ცი­ის პრო­ექ­ტის მომ­ზა­დე­ბი­სას, გაჩ­ნდა გეგ­მა, რო­მე­ლიც საბ­ჭო­თა კავ­ში­რის რეს­პუბ­ლი­კებ­ში ად­გი­ლობ­რი­ვი ენის­თვის სა­ხელ­მწი­ფო ენის სტა­ტუ­სის ჩა­მორ­თმე­ვას და სა­ხელ­მწი­ფო ენად მხო­ლოდ რუ­სუ­ლის გა­მო­ცხა­დე­ბას ისა­ხავ­და მიზ­ნად. საბ­ჭო­თა კავ­შირ­ში შე­მა­ვა­ლი რეს­პუბ­ლი­კე­ბის ხალ­ხთა ენე­ბი სტა­ტუსს კარ­გავ­დნენ იმ სა­ბა­ბით, რომ ისი­ნი თურ­მე ბო­ლომ­დე ვერ ას­რუ­ლებ­დნენ სა­ხელ­მწი­ფო ენე­ბის ფუნ­ქცი­ებს. ამ გან­ზრახ­ვას ქარ­თვე­ლი სა­ზო­გა­დო­ე­ბა მას­შტა­ბუ­რი პრო­ტეს­ტით წინ აღუდ­გა. 1978 წლის 14 აპ­რილს მა­სობ­რი­ვი გა­მოს­ვლე­ბი და­ი­წყო. ვი­თა­რე­ბა ხე­ლი­სუფ­ლე­ბი­სათ­ვის უმარ­თა­ვი ხდე­ბო­და.

ექ­სპერ­ტი ვახ­ტანგ ძა­ბი­რა­ძე, რო­მე­ლიც ამ პრო­ცე­სის მო­ნა­წი­ლე გახ­ლდათ, ამ­ბობს, რომ ამ პრო­ტესტს " ვინ­მე გა­მოკ­ვე­თი­ლი ორ­გა­ნი­ზა­ტო­რი არ ჰყო­ლია".

"იყო მუხ­ტი, რო­მელ­მაც თა­ვის­თა­ვად მო­ახ­დი­ნა საპ­რო­ტეს­ტო აქ­ცი­ის ორ­გა­ნი­ზე­ბა. იყო აკა­კი ბაქ­რა­ძე, მა­რი­კა ლორ­თქი­ფა­ნი­ძე და სხვა უამ­რა­ვი ადა­მი­ა­ნი, რო­მე­ლიც ხმა­მაღ­ლა გმობ­და სი­ახ­ლეს. ასე ნელ-ნელა შემ­ზად­და 14 აპ­რი­ლი... რო­დე­საც მთავ­რო­ბის სა­სახ­ლის­კენ მივ­დი­ო­დით, ასა­კო­ვა­ნი ხალ­ხი, ვინც მოს­წრე­ბუ­ლი იყო 1956 წლის სის­ხლი­ან მოვ­ლე­ნებს, გვე­უბ­ნე­ბო­და, - არ წახ­ვი­დეთ, გეს­ვრი­ა­ნო, მაგ­რამ ყვე­ლა­ფე­რი რომ დამ­თავ­რდა და უკან მოვ­ბრუნ­დით, გვხვდე­ბოდ­ნენ რო­გორც გმი­რებს, რომ­ლებ­მაც შევ­ძე­ლით და შე­ვი­ნარ­ჩუ­ნეთ ენა. 10 წლის მერე რომ აზ­ვირთდა ეროვ­ნუ­ლი მოძ­რა­ო­ბა ამა­ში, რა თქმა უნდა, იყო 1978 წლის 14 აპ­რი­ლის წვლი­ლი, იმ გა­მარ­ჯვე­ბის, რო­მე­ლიც ამ დღეს მო­ვი­პო­ვეთ... ეს იყო უაღ­რე­სად მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნი გარ­და­ტე­ხის წელი არა მარ­ტო სა­ქარ­თვე­ლოს, არა­მედ მთლი­ა­ნად საბ­ჭო­თა კავ­ში­რის ის­ტო­რი­ა­ში, რად­გან ეს იყო პირ­ვე­ლი მას­შტა­ბუ­რი პრო­ტეს­ტი, რო­მელ­საც და­დე­ბი­თი გა­და­წყვე­ტა მოჰ­ყვა და საბ­ჭო­თა სის­ტე­მამ უკან და­ი­ხია... “, - ამ­ბობს ვახ­ტანგ ძა­ბი­რა­ძე ჩვენს სა­არ­ქი­ვო სტა­ტი­ა­ში.

"მახ­სოვს, უნი­ვერ­სი­ტეტ­ში ჩემი მე­გო­ბა­რი, ერეკ­ლე საღ­ლი­ა­ნი, შემ­ხვდა, გა­ზეთს აფ­რი­ა­ლებ­და და მე­ძახ­და: "თამ­რი­კო, მოდი, წა­ი­კი­თხე, ნახე რა ხდე­ბაო", ასე გა­ი­გეს ეს ამ­ბა­ვი სხვებ­მაც, სტუ­დენ­ტე­ბი ერ­თმა­ნეთს ვე­უბ­ნე­ბო­დით, ვუყ­ვე­ბო­დით“, - წერს თა­ვის მო­გო­ნე­ბებ­ში თა­მარ მა­ხა­რობ­ლი­ძე, რო­მე­ლიც იმ­ხა­ნად 18 წლის სტუ­დენ­ტი იყო.

14 აპ­რი­ლის მი­ტინგს წინ უძღო­და სტუ­დენ­ტე­ბის წე­რი­ლის გაგ­ზავ­ნა მა­შინ­დელ უზე­ნა­ეს საბ­ჭო­ში. სწო­რედ თა­მარ­მა წა­ი­ღო ასო­ბით სტუ­დენ­ტის ხელ­მო­წე­რი­ლი წე­რი­ლი ფოს­ტა­ში, სა­ი­და­ნაც ორი და­ზღვე­უ­ლი წე­რი­ლი გაგ­ზავ­ნეს. გა­დახ­დის ქვი­თა­რი სა­გულ­და­გუ­ლოდ შე­ი­ნა­ხა.

"უნი­ვერ­სი­ტეტ­ში დაბ­რუ­ნე­ბი­სას მო­ინ­დო­მეს ქვით­რის ხელ­ში ჩაგ­დე­ბა, რომ გაგ­ზავ­ნი­ლი წე­რი­ლე­ბი რო­გორ­მე ფოს­ტი­დან ამო­ე­ღოთ და ად­რე­სა­ტამ­დე არ მი­სუ­ლი­ყო. დიდი ბრძო­ლა გა­მო­ვი­ა­რე, რომ ქვი­თა­რი შე­მე­ნარ­ჩუ­ნე­ბი­ნა. ეს სა­ბუ­თი მე დღემ­დე მაქვს შე­ნა­ხუ­ლი. მა­შინ არ დავკვირ­ვე­ბი­ვარ, სი­გა­რე­ტის ქა­ღალ­დში გა­და­ვახ­ვიე და ჩან­თა­ში შე­ვი­ნა­ხე, იმ დღე­ებ­ში აღარ გა­მიშ­ლია და და­მით­ვა­ლი­ე­რე­ბია. წლე­ბის შემ­დეგ რომ ვნა­ხე, გა­მე­ცი­ნა, რად­გან ზედ არა­ფე­რი არ ეწე­რა, არც ორი­ვე ად­რე­სა­ტი, არც მი­სა­მარ­თი, არც გარ­კვე­უ­ლი თა­რი­ღი იყო აღ­ნიშ­ნუ­ლი. ეს არაფ­რისმთქმე­ლი სა­ბუ­თი იყო“, - იგო­ნებს თა­მარ მა­ხა­რობ­ლი­ძე. ( თა­მარ მა­ხა­რობ­ლი­ძის მო­გო­ნე­ბე­ბი, 14 აპ­რი­ლის სხვა მო­ნა­წი­ლე­ე­ბის მო­გო­ნე­ბებ­თან ერ­თად, შე­სუ­ლია ანა ბა­ქა­ნი­ძის მიერ შედ­გე­ნილ ზე­პი­რი ის­ტო­რი­ე­ბის კრე­ბულ­ში, "14 აპ­რი­ლი, 1978“ - რო­მე­ლიც 2018 წელს და­ი­ბეჭ­და).

რო­გორც ფაქ­ტე­ბის მომსწრე­ნი ჰყვე­ბი­ან, გან­სა­კუთ­რე­ბით აქ­ტი­უ­რობ­დნენ უნი­ვერ­სი­ტე­ტის ლექ­ტო­რე­ბი: არ­ნოლდ ჩი­ქო­ბა­ვა, ბე­სიკ ჯორ­ბე­ნა­ძე, ლადო მი­ნაშ­ვი­ლი, ზუ­რაბ ჭუმ­ბუ­რი­ძე, და­მა­ნა მე­ლი­ქიშ­ვი­ლი, გრი­ვერ ფა­რუ­ლა­ვა, რე­ვაზ სი­რა­ძე და სხვა­ნი. უნი­ვერ­სი­ტე­ტის იმ­ჟა­მინ­დელ რექ­ტორს და­ვით ჩხიკ­ვიშ­ვილს, ზე­მო­დან და­ვა­ლე­ბის მი­უ­ხე­და­ვად, სტუ­დენ­ტე­ბის სა­წი­ნა­აღ­მდე­გოდ არა­ნა­ი­რი მოქ­მე­დე­ბა არ გა­ნუ­ხორ­ცი­ე­ლე­ბია.

• რო­გორ იხ­სე­ნებ­და ედუ­არდ შე­ვარ­დნა­ძე 14 აპ­რილს?

“მი­მაჩ­ნია, რომ 1978 წელი გან­სა­კუთ­რე­ბუ­ლია არა მხო­ლოდ ჩემი ცხოვ­რე­ბი­სათ­ვის, არა­მედ სა­ქარ­თვე­ლოს ის­ტო­რი­ა­ში. ეს იყო ის მოვ­ლე­ნა, როცა ხალ­ხმა, პირ­ველ რიგ­ში ახალ­გაზ­რდო­ბამ, ხე­ლი­სუფ­ლე­ბას აჩ­ვე­ნა, რომ შე­უძ­ლია და­იც­ვას თა­ვი­სი ენა და თა­ვი­სი სამ­შობ­ლო.

განა მე არ ვი­ცო­დი, რომ კონ­სტი­ტუ­ცი­ა­ში შეს­წო­რე­ბა რომ იყო შე­ტა­ნი­ლი, რათა ქარ­თუ­ლი ენა სა­ხელ­მწი­ფო ენა აღარ ყო­ფი­ლი­ყო. ეს გა­მოქ­ვეყ­ნდა, მაგ­რამ მთე­ლი თვე, თით­ქმის თვე ნა­ხე­ვა­რი არა­ვი­თა­რი მოძ­რა­ო­ბა არ იყო, არა­ვინ ყუ­რა­დღე­ბა არ მი­აქ­ცია. მერე, და­თი­კო ჩხიკ­ვიშ­ვი­ლი იყო თუ არ ვცდე­ბი, უნი­ვერ­სი­ტე­ტის რექ­ტო­რი და ვკი­თხე - არ არის-მეთ­ქი არა­ფე­რი? არი­სო, მაგ­რამ ჩურ­ჩუ­ლია ჯერო... მოს­კოვ­ში, ბრეჟნევ­თან არ მივ­სულ­ვარ, სხვა თით­ქმის ყვე­ლას­თან ვი­ყა­ვი და ყვე­ლას ვე­უბ­ნე­ბო­დი: ცუ­დად დამ­თავ­რდე­ბა ეს ამ­ბა­ვი, ნუ აკე­თებთ ამას. ლე­ნინ­მა, სტა­ლინ­მა და­ტო­ვა კონ­სტი­ტუ­ცი­ა­ში და რა­ტომ გინ­დათ დარ­ჩეთ ის­ტო­რი­ა­ში, რომ თქვენ ამო­შა­ლეთ ეს. რა­ტომ აკე­თებთ ამას?

ბრეჟნევ­თან რა­ტომ არ მი­ვე­დი? იმი­ტომ რომ ის რე­ზერვში ყო­ფი­ლი­ყო. თუ რა­ღა­ცა გა­ჭირ­დე­ბო­და, უკი­დუ­რეს შემ­თხვე­ვა­ში მას­თან მი­ვი­დო­დი... მაგ­რამ ახ­ლოს არ გა­მი­კა­რეს. მი­თხრეს, რომ ჩვენ გა­ვა­უმ­ჯო­ბე­სებთ ამ ფორ­მუ­ლი­რე­ბას, მაგ­რამ სა­ხელ­მწი­ფო ენად ვერ დარ­ჩე­ბაო.

დი­ლით ადრე არის პარ­ლა­მენ­ტის სე­სია, სა­დაც მოხ­სე­ნე­ბით უნდა გა­მო­ვი­დე სწო­რედ ამ თე­მა­ზე, “შეს­წო­რე­ბე­ბი კონ­სტი­ტუ­ცი­ა­ში“, ეს სა­კი­თხი შე­მო­ვი­ტო­ვე ბო­ლოს­თვის. ბოლო ფრა­ზებ­ში იყო სა­უ­ბა­რი ენას­თან და­კავ­ში­რე­ბით. რო­დე­საც მოხ­სე­ნე­ბით გა­მოვ­დი­ვარ, ვხე­დავ პრე­ზი­დი­უ­მი­დან მო­დის წე­რი­ლე­ბი, ხან ინა­უ­რი წერს, ხან კოლ­დი­ნი იყო ცე­კას მე­ო­რე მდი­ვა­ნი, რომ უნი­ვერ­სი­ტე­ტი­დან და­იძ­რა ახალ­გაზ­რდო­ბა. მე­ო­რე წე­რი­ლი მი­ვი­ღე, რომ პო­ლი­ტექ­ნი­კუ­რი ინ­სტი­ტუ­ტი­დან წა­მო­ვიდ­ნენ ახალ­გაზ­რდე­ბი. მერე იყო, ახლა ოპე­რას­თან არი­ა­ნო. რამ­დე­ნი წე­რი­ლიც არის, იმ­დე­ნი ინა­უ­რი გა­დის და ეს ხალ­ხი ნერ­ვი­უ­ლობს.

ხმე­ბიც შე­მო­დი­ო­და ქუ­ჩი­დან. ბევ­რი ხალ­ხი იყო, და­ახ­ლო­ე­ბით 20-30 ათა­სი, თით­ქმის ყვე­ლა ახალ­გაზ­რდა. უმ­რავ­ლე­სო­ბა მო­ვი­და იმ რწმე­ნით, რომ ენა გა­და­ერ­ჩი­ნათ.

ბო­ლოს, რო­დე­საც ჩა­ვამ­თავ­რე გა­მოს­ვლა, უკვე შეკ­რე­ბი­ლია იყო უზარ­მა­ზა­რი მასა და გა­მო­ვა­ცხა­დე: “დავ­ტო­ვოთ, შე­ვი­ნარ­ჩუ­ნოთ ფორ­მუ­ლი­რე­ბა, რო­მე­ლიც ით­ვა­ლის­წი­ნებს სა­ხელ­მწი­ფო ენად ქარ­თუ­ლი ენის გა­მო­ცხა­დე­ბას“. ვერ აღ­გი­წერთ რა ხდე­ბო­და დარ­ბაზ­ში. კო­მუ­ნის­ტე­ბი, რა­ი­კო­მის მდივ­ნე­ბი სხე­დან, ერ­თმა­ნეთს ეხ­ვე­ვი­ან, კოც­ნი­ან და მეც სი­მარ­თლე გი­თხრათ, ბოღ­მა მო­მაწ­ვა ყელ­ში, რომ თურ­მე რო­გორ გა­ნიც­დი­ან პარ­ტი­ულ ელი­ტა­ში. მა­შინ ჩემ­თვის გა­ვა­კე­თე დას­კვნა რომ პატ­რი­ო­ტიზ­მი და­კარ­გუ­ლი არ არის. ხდე­ბო­და ტრანსლი­რე­ბა ჩემი მოხ­სე­ნე­ბის. არ და­ი­ჯე­რეს, მო­უს­მი­ნეს მაგ­რამ არ იშ­ლე­ბი­ან. რა უნდა მექ­ნა, გა­მო­ვე­დი აი­ვან­ზე დიდი მიკრო­ფო­ნით და ვე­უბ­ნე­ბი: ხომ მო­ის­მი­ნეთ, კი­დევ ვი­მე­ო­რებ, ქარ­თუ­ლი ენა რჩე­ბა სა­ხელ­მწი­ფო ენად... მა­ინც არ და­ი­ჯე­რეს, მე­უბ­ნე­ბოდ­ნენ, “თქვენ კი ამ­ბობთ, მაგ­რამ მოს­კო­ვი რას იტყვის და ა.შ...“ მერე ჩა­მო­ვე­დი დაბ­ლა, შე­ვე­დი ამ ახალ­გაზ­რდებ­ში და ვუ­თხა­რი -“ახლა მე მივ­დი­ვარ, საქ­მე მაქვს რა­ღა­ცა და თუ გინ­და გა­მომ­ყე­ვით“. აე­დევ­ნენ და გა­მომ­ყვა ასო­ბით ათა­სი ადა­მი­ა­ნი, ყო­ფი­ლი კი­რო­ვის ქუ­ჩით წა­ვე­დი და ჩა­ვე­დი მთავ­რო­ბის სა­სახ­ლე­ში. ეზო გა­მო­ტე­ნი­ლია ტან­კე­ბით, რო­გორც თქვენ არ და­გი­რე­კავთ და არ გი­თხო­ვი­ათ ტან­კე­ბი, ისე მე. ეს კეთ­დე­ბო­და ავ­ტო­მა­ტუ­რად, აქ რაც ხდე­ბო­და ყვე­ლა­ფე­რი იცოდ­ნენ უკვე პო­ლიტ­ბი­უ­რო­ში"

• "ეს იყო რუ­სი­ფი­კა­ცი­ის კურ­სის ბოლო ფაზა"

"ეს იყო რუ­სი­ფი­კა­ცი­ის კურ­სის ბოლო ფაზა, რაც ძა­ლი­ან კარ­გად ახ­სოვს წინა თა­ო­ბის სა­ზო­გა­დო­ე­ბას. ის ემ­თხვე­ვა სტაგ­ნა­ცი­ა­სა და სის­ტე­მის კრი­ზი­სის მო­ახ­ლო­ე­ბას. ეს არის 70-იანი წლე­ბის და­სას­რუ­ლი.

იმ­ხა­ნად ცენ­ტრა­ლურ, ზედა დო­ნის სა­ხელ­მწი­ფო ბი­უ­როკ­რა­ტი­ა­სა და აპა­რატ­ში, სა­ხელ­მწი­ფო სტრუქ­ტუ­რებ­ში თუ სა­მეც­ნი­ე­რო და­წე­სე­ბუ­ლე­ბებ­ში რუ­სუ­ლი ენა იყო გა­ბა­ტო­ნე­ბუ­ლი. სა­მეც­ნი­ე­რო ხა­რის­ხის და­სა­ცა­ვად სა­მეც­ნი­ე­რო ნაშ­რო­მის მშობ­ლი­ურ ენა­ზე მომ­ზა­დე­ბა არ იყო საკ­მა­რი­სი, რუ­სულ ენა­ზეც უნდა მომ­ზა­დე­ბუ­ლი­ყო და შემ­დეგ უკვე ცენ­ტრი­დან მი­ე­ღო დას­ტუ­რი. ამ რე­ა­ლო­ბა­ში უკვე არ­სე­ბობს სა­ზო­გა­დო­ე­ბა, რო­მელ­საც ახ­ლე­ბუ­რად აქვს გა­თა­ვი­სე­ბუ­ლი და შე­ნარ­ჩუ­ნე­ბუ­ლი ეროვ­ნუ­ლი იდენ­ტო­ბა და კონ­სტი­ტუ­ცი­ა­ში ენის შე­სა­ხებ ფორ­მა­ლუ­რი ჩა­ნა­წე­რის უმ­ტკივ­ნე­უ­ლოდ ამო­ღე­ბას ად­ვი­ლად მო­ა­ხერ­ხე­ბენ. გა­სა­გე­ბია, რომ საბ­ჭო­თა კონ­სტი­ტუ­ცია ორ­სი­ტყვი­ა­ნი ანეკ­დო­ტია - არც ერთი მუხ­ლი არა­ფერს ანი­ჭებ­და მო­ქა­ლა­ქეს და თუკი რა­მეს ანი­ჭებ­და, ისიც, პრაქ­ტი­კა­ში სხვა­ნა­ი­რად მუ­შა­ობ­და.

1978 წლის აპ­რილ­ში ენის სტა­ტუ­სის დაც­ვას კონ­კრე­ტულ პი­რებს უნდა ვუ­მად­ლო­დეთ, მათ შო­რის ყვე­ლა­ზე მე­ტად აკა­კი ბაქ­რა­ძეს, რო­მელ­მაც მი­აქ­ცია ყუ­რა­დღე­ბა, რომ კონ­სტი­ტუ­ცი­ის ახა­ლი რე­დაქ­ცი­ის ამ ნა­წილ­ში რა­ღაც იყო გან­სხვა­ვე­ბუ­ლი. მან ატე­ხა გან­გა­ში და არ შე­უ­შინ­და მუ­ქა­რა­საც კი. შემ­დეგ ამან მი­ი­ღო შე­უქ­ცე­ვა­დი სახე და ქარ­თულ ენას სტა­ტუ­სი შე­უ­ნარ­ჩუნ­და.

იდენ­ტო­ბის ამ ემო­ცი­ურ­მა აფეთ­ქე­ბამ გა­მო­იწ­ვია სრუ­ლი­ად გა­უთ­ვა­ლის­წი­ნე­ბე­ლი უკუ­რე­აქ­ცია, რო­მე­ლიც იმ­დე­ნად სწრა­ფი აღ­მოჩ­ნდა, რომ რე­ჟიმ­მა უკან და­ი­ხია. ტო­ტა­ლი­ტა­რუ­ლი რე­ჟი­მი, რა თქმა უნდა, არ შე­უ­შინ­დე­ბო­და ძა­ლის გა­მო­ყე­ნე­ბას, მაგ­რამ ეს არის დრო, რო­დე­საც საბ­ჭო­ე­თი ცდი­ლობს სა­გა­რეო არე­ნა­ზე კომ­პრო­მი­სუ­ლი სიგ­ნა­ლე­ბი გა­უშ­ვას და სტა­ბი­ლუ­რო­ბის შე­ნარ­ჩუ­ნე­ბის­თვის შე­სა­ბა­მი­სი რე­სურ­სე­ბი მო­ი­პო­ვოს (შემ­დეგ უერ­თდე­ბა ჰელ­სინ­კის აქტს და ა.შ.). ამი­ტო­მაც მას უკან და­ხე­ვამ მო­უ­წია", - ამ­ბობს ის­ტო­რი­კო­სი და საბ­ჭო­თა წარ­სუ­ლის მკვლე­ვა­რი ირაკ­ლი ხვა­და­გი­ა­ნი გა­ზეთ "კვი­რის პა­ლიტ­რას­თან".

ის­ტო­რი­კო­სე­ბი მი­იჩ­ნე­ვენ, რომ გა­სუ­ლი სა­უ­კუ­ნის ოთხმო­ცი­ან წლებ­ში ეროვ­ნუ­ლი მოძ­რა­ო­ბის აღ­მავ­ლო­ბას პირ­ვე­ლი ბიძ­გი სწო­რე­დაც რომ 1978 წლის 14 აპ­რილ­მა მის­ცა. ამ დღის მნიშ­ვნე­ლო­ბას არ აკ­ნი­ნე­ბენ მოქ­მე­დი პო­ლი­ტი­კო­სე­ბიც, მათ შო­რის პარ­ლა­მენ­ტის თავ­მჯდო­მა­რე და­ვით ბაქ­რა­ძე, რომ­ლის თქმი­თაც, 1978 წელს ენის დაც­ვა, იმავდრო­უ­ლად, იყო ქარ­თველ­თა მიერ სა­კუ­თა­რი იდენ­ტუ­რო­ბის დაც­ვა, იმ სა­ხელ­მწი­ფოს დაც­ვა, რო­მე­ლიც ჯერ კი­დევ არ არ­სე­ბობ­და და რო­მე­ლიც შე­იქ­მნა ქარ­თუ­ლი ენი­სა და დე­და­ე­ნის დახ­მა­რე­ბით.

• რა და­წე­რა New York Times-მა?

რო­გორც ირ­კვე­ვა აღ­ნიშ­ნულ მოვ­ლე­ნებს გა­მოხ­მა­უ­რე­ბა მოჰ­ყვა და­სავ­ლურ პრე­სა­შიც.

idfi.ge-ის მა­სა­ლის თა­ნახ­მად, 15 აპ­რილს New York Times-მა გა­მო­აქ­ვეყ­ნა სტა­ტია სა­თა­უ­რით "საბ­ჭო­თა ქარ­თვე­ლე­ბი ქუ­ჩებ­ში გა­ვიდ­ნენ სა­კუ­თა­რი სა­ხელ­მწი­ფო ენის გა­და­სარ­ჩე­ნად“, რო­მელ­შიც აღ­ნიშ­ნუ­ლია, რომ მო­მი­ტინ­გე­თა რა­ო­დე­ნო­ბა და­ახ­ლო­ე­ბით 20 000 იყო. სტა­ტი­ა­ში, ასე­ვე, წე­რია, რომ წინა ღა­მით ამო­უც­ნობ­მა მა­მა­კაც­მა და­რე­კა New York Times-ის მოს­კო­ვის ბი­უ­რო­ში და მათ უთხრა: "ენას­თან და­კავ­ში­რე­ბით, კონ­სტი­ტუ­ცი­ის სა­წი­ნა­აღ­მდე­გოდ დე­მონ­სტრა­ცი­ას ვმარ­თავთ - გაგ­ვი­მარ­თლებს, თუ არ გვეს­ვრი­ან“. ასე­ვე, New York Times-მა 18 აპ­რილს გა­მო­აქ­ვეყ­ნა კი­დევ ერთი სტა­ტია "საბ­ჭო­თა ქარ­თვე­ლებ­მა გა­ი­მარ­ჯვეს ენის სა­კი­თხზე“, რო­მელ­შიც ნათ­ქვა­მია, რომ საბ­ჭო­თა ხე­ლი­სუფ­ლე­ბა მის­თვის უჩ­ვე­უ­ლო დათ­მო­ბა­ზე წა­ვი­და და ქარ­თულ ენას სა­ხელ­მწი­ფო ენის სტა­ტუ­სი შე­უ­ნარ­ჩუ­ნა.

სა­ინ­ტე­რე­სო ცნო­ბე­ბია, ასე­ვე, მო­წო­დე­ბუ­ლი The Times-ის 17 აპ­რი­ლის სტა­ტი­ა­ში. სტა­ტი­ის მი­ხედ­ვით, ორი ამე­რი­კე­ლი იუ­რის­ტი - რო­ბერ მა­კ­კეი და ერიკ რა­ი­მე­ნი, რომ­ლე­ბიც იმ დროს თბი­ლის­ში იმ­ყო­ფე­ბოდ­ნენ, იუ­წყე­ბოდ­ნენ, რომ ქარ­თველ­მა დე­მონ­სტრან­ტებ­მა სა­ქარ­თვე­ლოს კო­მუ­ნის­ტუ­რი პარ­ტი­ის პირ­ველ მდი­ვანს, ედუ­არდ შე­ვარ­დნა­ძეს და­უყ­ვი­რეს, რო­დე­საც ის მო­მი­ტინ­გე­ე­ბის დამ­შვი­დე­ბას ცდი­ლობ­და. რო­გორც სტა­ტი­ა­შია აღ­ნიშ­ნუ­ლი, მა­კ­კეი და რა­ი­მე­ნი დე­მონ­სტრა­ცი­ის თვითმხილ­ვე­ლებს ესა­უბრნენ. მათ მიერ მო­წო­დე­ბუ­ლი ინ­ფორ­მა­ცი­ის მი­ხედ­ვით, შე­ვარ­დნა­ძემ მო­მი­ტინ­გე­ებს ამ ტექ­სტით მი­მარ­თა: "ჩემო შვი­ლე­ბო, რას აკე­თებთ?“, რა­ზეც მო­მი­ტინ­გე­ებ­მა ყვი­რი­ლით უპა­სუ­ხეს: "ჩვენ შენი შვი­ლე­ბი არ ვართ!“

ცნო­ბის­თვის

• ქარ­თუ­ლი ენის სა­ხელ­მწი­ფო­ებ­რი­ვი სტა­ტუ­სი სა­კა­ნონ­მდებ­ლო დო­ნე­ზე პირ­ვე­ლად 1921 წლის 21 თე­ბერ­ვალს დამ­ფუძ­ნე­ბელ­თა კრე­ბის მიერ მი­ღე­ბუ­ლი სა­ქარ­თვე­ლოს და­მო­უ­კი­დე­ბე­ლი რეს­პუბ­ლი­კის პირ­ვე­ლი­ვე კონ­სტი­ტუ­ცი­ით გა­ნი­სა­ზღვრა.
• საბ­ჭო­თა რე­ჟი­მის პი­რო­ბებ­ში კი სა­ქარ­თვე­ლოს კონ­სტი­ტუ­ცი­ე­ბი მი­ი­ღეს 1922, 1927, 1937 და 1978 წლებ­ში. ხოლო ქარ­თუ­ლი ენის სა­ხელ­მწი­ფო სტა­ტუ­სი აღი­ა­რე­ბუ­ლი იყო 1922, 1927 და 1937 წლებ­ში მი­ღე­ბუ­ლი სა­ქარ­თვე­ლოს სსრ კონ­სტი­ტუ­ცი­ე­ბით.
• 1978 წლის კონ­სტი­ტუ­ცი­ის პრო­ექ­ტში მუხ­ლი - ქარ­თუ­ლის სა­ხელ­მწი­ფო ენად გა­მო­ცხა­დე­ბის შე­სა­ხებ, ამო­ი­ღეს. გაჩ­ნდა ახა­ლი 75-ე მუხ­ლი, რომ­ლის თა­ნახ­მა­დაც, რუ­სულ ენა­სა და სხვა ენებს, რომ­ლე­ბი­თაც მო­სახ­ლე­ო­ბა სარ­გებ­ლობ­და, თა­ნა­ბა­რი უფ­ლე­ბე­ბი მი­ე­ნი­ჭა.
• 75-ე მუხ­ლში ეწე­რა: "სა­ქარ­თვე­ლოს სს რეს­პუბ­ლი­კა უზ­რუნ­ველ­ყოფს ქარ­თუ­ლი ენის ხმა­რე­ბას სა­ხელ­მწი­ფო და სა­ზო­გა­დო­ებ­რივ ორ­გა­ნო­ებ­ში, კულ­ტუ­რულ და სხვა და­წე­სე­ბუ­ლე­ბებ­ში და ახორ­ცი­ე­ლებს სა­ხელ­მწი­ფო ზრუნ­ვას მისი ყო­ველ­მხრი­ვი გან­ვი­თა­რე­ბი­სათ­ვის. სა­ქარ­თვე­ლოს სს რეს­პუბ­ლი­კის ყვე­ლა ამ ორ­გა­ნო­სა და და­წე­სე­ბუ­ლე­ბა­ში, თა­ნას­წო­რუფ­ლე­ბი­ა­ნო­ბის სა­ფუძ­ველ­ზე, უზ­რუნ­ველ­ყო­ფი­ლია თა­ვი­სუ­ფა­ლი ხმა­რე­ბა რუ­სუ­ლი, აგ­რეთ­ვე, სხვა ენე­ბი­სა, რომ­ლე­ბი­თაც მო­სახ­ლე­ო­ბა სარ­გებ­ლობს. რა­ი­მე პრი­ვი­ლე­გი­ე­ბი ან შე­ზღუდ­ვე­ბი ამა თუ იმ ენის ხმა­რე­ბა­ში არ და­იშ­ვე­ბა“.

იხი­ლეთ ასე­ვე:

• რამ­დენ­ჯერ მო­ა­ტყუა რუ­სეთ­მა სა­ქარ­თვე­ლო?