"მეს­რო­ლეთ ტყვია, არ მე­ში­ნია,

ვე­რას და­მაკ­ლებს მტარ­ვა­ლი,

თუკი სი­ცო­ცხლე თქვე­ნი ხვედ­რია,

იცო­ცხლეთ ასე დამფრ­თხა­ლი".

• ირაკ­ლი (შმა­გი) დო­ლი­ძე

1989 წლის 5 ოქ­ტომ­ბერს თბი­ლის­ში მე­ხი­ვით გა­ვარ­და ხმა: ერთ ახალ­გაზ­რდას მან­ქა­ნა ისე და­ე­ჯა­ხა, სულ ჰა­ერ­ში ატ­რი­ა­ლა. მან­ქა­ნა ისე­თი სის­წრა­ფით მიქ­რო­და, მფრი­ნა­ვი თეფ­ში მე­გო­ნაო, უთ­ქვამს ერთ შემ­სწრეს. როცა ახ­ლოს მი­სუ­ლა, და­უყ­ვი­რია, ეს ის ბი­ჭია, 9 აპ­რილს რუს­თა­ველ­ზე რუ­სულ ტანკს ჯოხს რომ ურტყამ­და და ყვი­რო­და, უკან და­ი­ხი­ე­თო! ეს ის ბი­ჭია, 9 აპ­რი­ლის ღა­მეს სა­ქარ­თვე­ლოს პატ­რი­არ­ქი რომ გა­მო­იყ­ვა­ნა მი­ტინ­გი­და­ნო...

ის ქა­ლაქს ალა­მა­ზებ­და თა­ვი­სი არ­სე­ბო­ბით, ყვე­ლას უყ­ვარ­და... ბიჭი, რო­მე­ლიც ნი­ჭ­სა და ხიბლს ისე ას­ხი­ვებ­და, რომ გო­გო­ნებს თუ ვა­ჟებს გაც­ნო­ბის­თა­ნა­ვე მას­თან მე­გობ­რო­ბის დიდი სურ­ვი­ლი უჩ­ნდე­ბო­დათ. იყო თვით­ნას­წავ­ლი მუ­სი­კო­სი, წერ­და ლექ­სებს, სიმ­ღე­რებს, ნო­ვე­ლებს. უყ­ვარ­და მთა, ლაშ­ქრო­ბე­ბი... ფსევ­დო­ნი­მიც თვი­თონ შე­არ­ჩია და შმა­გი და­ირ­ქვა. ასე წა­რუდ­გა უნი­ვერ­სი­ტე­ტე­ლებს გაც­ნო­ბი­სას, სა­დაც ეროვ­ნუ­ლი მუხ­ტი დღი­თი დღე ძლი­ერ­დე­ბო­და და ის ამ მოძ­რა­ო­ბის აქ­ტი­უ­რი წევ­რი გახ­და. მი­უ­ხე­და­ვად იმი­სა, რომ სტუ­დენ­ტი არ იყო, თბი­ლის­ში თით­ქმის ყვე­ლა ინ­სტი­ტუ­ტში იც­ნობ­დნენ და თა­ვი­სი­ა­ნად თვლიდ­ნენ. რომ გე­კი­თხათ, შმა­გი რო­მე­ლი ინ­სტი­ტუ­ტის სტუ­დენ­ტი­აო, ალ­ბათ, და­უ­ფიქ­რებ­ლად გე­ტყოდ­ნენ, ჩვენ­თან სწავ­ლობ­სო.

ირაკ­ლის დედა გუ­ლი­კო დო­ლი­ძე დღეს პლე­ხა­ნოვ­ზე, ერ­თა­დერთ ქა­ლიშ­ვილ­სა და შვი­ლიშ­ვილ­თან ცხოვ­რობს. როცა მათ­თან მი­ვე­დი და ჩემი სტუმ­რო­ბის მი­ზე­ზი გა­ვუმ­ხი­ლე, ცრემ­ლე­ბი წა­მო­უ­ვი­და და მი­თხრა, 9 აპ­რი­ლის ღა­მეს ჩემი შვი­ლი სახ­ლში ძა­ლი­ან დამ­ძი­მე­ბუ­ლი შე­მო­ვი­და, დედა, გული მტკი­ვა ძა­ლი­ან, ნე­ტავ მეც მათ­თან ერ­თად მომ­კვდა­რი­ყა­ვი, ისი­ნი გმი­რე­ბი არი­ან, მე კი არა­ვის ვეხ­სო­მე­ბიო... მად­ლო­ბა შვი­ლო, რომ დღეს ჩემი ირაკ­ლი გა­გახ­სენ­და და მას­ზე სა­სა­უბ­როდ მოხ­ვე­დიო.…

- ირაკ­ლი ბავ­შვო­ბი­დან­ვე და­დი­ო­და მთებ­ში. ბე­თა­ნი­ა­ში ფე­ხით ადი­ო­და, ბე­რე­ბი­სათ­ვის საჭ­მე­ლი აჰ­ქონ­და ხოლ­მე. ერთ დღე­საც მთამ­სვლე­ლებ­ში ჩა­ე­წე­რა. სულ ვნერ­ვი­უ­ლობ­დი, მე­ში­ნო­და, მთი­დან არ ჩა­მო­ვარ­დნი­ლი­ყო, მაგ­რამ სა­ბო­ლო­ოდ მივ­ხვდი, რომ იქ სუ­ლის თავ­შე­სა­ფა­რი იპო­ვა. ერთხელ მი­თხრა, ნუ შე­მიშ­ლი ხელს, შუბ­ლზე რაც მა­წე­რია, არ ამ­ცდე­ბა. დაბ­ლა რომ გა­ვი­ა­რო, შე­იძ­ლე­ბა სუ­ლაც იქ მოვ­კვდეო, და…და­ი­წყო ინ­ტენ­სი­უ­რი მსვლე­ლო­ბა სვა­ნე­თის მთებ­ში, სა­დაც ჰყავ­და უახ­ლო­ე­სი მე­გო­ბა­რი, რო­მელ­საც მე­გობ­რე­ბი შმა­გის ეძახ­დნენ. მო­უ­ლოდ­ნე­ლად ეს ბიჭი და­ი­ღუ­პა და მის სა­ხელ­ზე ირაკ­ლის და­არ­ქვეს მო­ფე­რე­ბით შმა­გი, რად­გან იმ ბი­ჭი­ვით ესეც გა­უ­ტე­ხე­ლი, უდ­რე­კი და ძლი­ე­რი იყო პა­ტა­რა­ო­ბი­დან­ვე. ირაკ­ლი ჯერ კი­დევ 1988 წელს შე­უ­ერ­თდა ეროვ­ნულ მოძ­რა­ო­ბას. მე­რაბ კოს­ტა­ვას ისე უყ­ვარ­და, მე­ო­რე შვილს ეძახ­და, ხოლო ცხო­ნე­ბულ­მა ზურა ჭავ­ჭა­ვა­ძემ ირაკ­ლის მო­ფე­რე­ბით "კნი­ა­ზი" შე­არ­ქვა. სულ მათ­თან იყო. 1988 წელს მო­შიმ­ში­ლე­ებ­საც შე­უ­ერ­თდა. სწო­რედ იმ დღე­ებ­ში ქა­ლა­ქის ქუ­ჩებ­ში ტან­კე­ბი ჩა­ა­ყე­ნეს, მე-8 პოლ­კის არ­მი­ის ტან­კე­ბი ჩად­გნენ ჩი­ტა­ძე­სა და ყვე­ლა მიმ­დე­ბა­რე ქუ­ჩა­ზე. საქ­მეს დას­ჭირ­და და ირაკ­ლი შტა­ბი­დან სა­ნა­პი­რო­ზე გა­უშ­ვეს. გა­რეთ რომ გა­ვი­და, ხომ და­ი­ნა­ხა ტან­კე­ბი და გა­იქ­ცა, წინ გა­და­უდ­გა რომ ლე­სე­ლი­ძე­ზე არ გა­და­სუ­ლი­ყო არც ერთი. მას­თან ერ­თად იყო მისი მე­გო­ბა­რიც. ბედი მისი, რომ იმ წუ­თებ­ში უკან გა­იწ­ვი­ეს მე-8 პოლ­კის არ­მია. მა­შინ ასე სას­წა­უ­ლებ­რი­ვად გა­და­მირ­ჩა შვი­ლი.

- შემ­დეგ იყო 9 აპ­რი­ლი, სა­დაც ირაკ­ლიმ სა­ოც­რე­ბე­ბი ჩა­ი­დი­ნა.

- 4 რი­ცხვში ირაკ­ლი მთავ­რო­ბის სახ­ლის წინ დაწ­ვა სა­შიმ­ში­ლოდ მე­გობ­რებ­თან ერ­თად. არც სა­ბა­ნი და­მი­ტო­ვა, არც ლე­ი­ბი სახ­ლში. ყვე­ლა­ფე­რი წა­ი­ღო. 5 აპ­რილს, მული გარ­და­მეც­ვა­ლა და ქუ­თა­ის­ში წა­ვე­დით. ირაკ­ლიც წა­მომ­ყვა, მო­გეხ­მა­რე­ბი­თო. იქ მარ­ტომ ჩა­ა­ტა­რა მი­ტინ­გი, სა­დაც უამ­რა­ვი ხალ­ხი შე­მო­იკ­რი­ბა. მა­შინ 21 წლის იყო. იმა­ვე ღა­მეს ბი­ჭებ­მა და­უ­რე­კეს თბი­ლი­სი­დან და სას­წრა­ფოდ მო­უ­წია დაბ­რუ­ნე­ბამ უკან. ჩვენ 9-მდე დავ­რჩით ქუ­თა­ის­ში და დი­ლით ადრე წა­მო­ვე­დით. რომ ჩა­მო­ვე­დით, უკვე მი­ტინ­გი დარ­ბე­უ­ლი იყო. გა­გი­ჟე­ბუ­ლი გა­ვი­ქე­ცი და და­ვი­წყე ირაკ­ლის ძებ­ნა. ამა­სო­ბა­ში მისი ამ­ხა­ნა­გე­ბიც ვნა­ხე და და­მამ­შვი­დეს, ნუ გე­ში­ნია, გუ­ლი­კო დე­ი­და, შმა­გი ცო­ცხა­ლი­აო. მერე მე რო­გორც გა­ვი­გე, იმა­ვე დღეს ყვე­ლა მიც­ვა­ლე­ბუ­ლი მი­უს­ვე­ნე­ბია თა­ვი­ანთ ოჯა­ხებ­ში. ყვე­ლას დაკ­რძალ­ვა­ზე მი­ვი­და. რაც ყვე­ლა­ზე მთა­ვა­რია, უწ­მინ­დე­სი გა­მო­უყ­ვა­ნია მი­ტინ­გი­დან, ზურ­გით გა­დაჰ­ფა­რე­ბია. როცა პატ­რი­არ­ქმა ხალ­ხს მო­უ­წო­და ქაშ­ვე­თის­კენ გა­და­სუ­ლიყ­ვნენ, იმ მო­მენ­ტში ასუ­ლა ჩემი შვი­ლი და სას­წრა­ფოდ გა­უ­რი­დე­ბია იქა­უ­რო­ბას. ღა­მით ძა­ლი­ან გვი­ან მო­ვი­და სახ­ლში... მე­ო­რე დღეს, 10 აპ­რილს, სამ­სა­ხურ­ში ვარ და უცებ მო­მი­ტა­ნეს ამ­ბა­ვი, უნი­ვერ­სი­ტე­ტი­სა­კენ და­იძ­რნენ ტან­კე­ბიო. რო­გორ მი­ვე­დი იქამ­დე, არ მახ­სოვს. ამ დროს მის­მა ორმა მე­გო­ბარ­მა და­მი­ნა­ხა, ნუ გე­ში­ნი­ათ, ირაკ­ლი კაკო ბაქ­რაძეს­თან ერ­თად გა­მო­ვა გა­რე­თო. იმ დღეს ერ­თად დავ­ბრუნ­დით სახ­ლში. გზა­ში სულ ცრემ­ლე­ბი მოს­დი­ო­და. ეჰ, რამ­დე­ნი ერთი გა­ვიხ­სე­ნო? შე­ვარ­დნა­ძის დროს ბი­ჭე­ბი რომ დახ­ვრი­ტეს, აი, იმ ბი­ჭე­ბის სია ახ­ლაც მაქვს სახ­ლში. მა­შინ­დელ­მა კომ­კავ­ში­რის ცე­კას მდი­ვან­მა ლორ­თქი­ფა­ნი­ძემ მა­გი­და­ზე სულ მუშ­ტე­ბი მირ­ტყა, არ გა­ვა­ხა­რებ შენს შვილ­სო! იცო­დე, გა­ვა­ფუ­ჭებ, შე­ეშ­ვას ამ საქ­მე­სო! თურ­მე ირაკ­ლის და­უ­წყია ხელ­მო­წე­რე­ბის შეგ­რო­ვე­ბა ბი­ჭე­ბის გა­და­სარ­ჩე­ნად, გვი­ან გა­ი­გო, რომ გან­წი­რუ­ლე­ბი იყ­ვნენ უკვე... იმ დღი­დან და­ი­წყო ირაკ­ლის დევ­ნა.

ბოლო პე­რი­ოდ­ში გა­მაფრ­თხი­ლა, დედა, შე­იძ­ლე­ბა კა-გე-ბე მო­ვი­დეს ჩვენ­თან, მაგ­რამ არ შე­გე­შინ­დე­სო. ასე აგიხ­დეთ ყვე­ლა­ფე­რი. შა­ბათს ღა­მით ერთი მან­ქა­ნა, 03, სახ­ლის წინ დად­გა. შიგ­ნით ოთხი კაცი იჯდა. ორი მან­ქა­ნი­დან გად­მო­ვი­და და ჩვე­ნი ბი­ნის­კენ იყუ­რე­ბოდ­ნენ. ორი ფან­ჯა­რას­თან მო­ვი­და და იყუ­რე­ბო­და სახ­ლში. მარ­ტო ვი­ყა­ვი ჩემს პა­ტა­რა შვილ­თან ერ­თად, ირაკ­ლი შტაბ­ში იყო. კი­დევ ერთი შვი­ლი, გია, ვარ­ძი­ა­ში იყო წა­სუ­ლი ჩემს მე­უღ­ლეს­თან ერ­თად. რომ მო­სა­ღა­მოვ­და, ირაკ­ლიც გა­მოჩ­ნდა მე­გო­ბარ გო­გო­ნას­თან ერ­თად და ისევ გა­ვი­და სახ­ლი­დან. ძა­ლი­ან გვი­ან დაბ­რუნ­და სახ­ლში. ვუ­საყ­ვე­დუ­რე, ასე რა­ტომ და­იგ­ვი­ა­ნე-მეთ­ქი. კა-გე-ბეში ვი­ყა­ვი და­ბა­რე­ბუ­ლი, დიდი სია მაჩ­ვე­ნეს, ვისი ლიკ­ვი­და­ცი­აც აქვთ ნაბ­რძა­ნე­ბი და ჩემი გვა­რიც ამო­ვი­კი­თხეო, მეტი არა­ფე­რი მი­თხრა. ცოტა ხან­ში მე­რაბ კოს­ტა­ვას­თან ამ ამ­ბის სათ­ქმე­ლად წა­ვი­და. ყო­ველ წამს ბეწ­ვის ხიდ­ზე გა­დი­ო­და. კვი­რა დილა გა­თენ­და. მთე­ლი დღე ვე­ლო­დე­ბო­დი. არ გა­მო­ჩე­ნი­ლა. იცო­და ასე ხოლ­მე. ხში­რად ნო­დარ ნა­თა­ძეს­თან იკ­რი­ბე­ბო­და მა­შინ­დე­ლი ახალ­გაზ­რდო­ბა ზე­მელ­ზე, კი­ნოს სახ­ლში. იქ ჰქონ­დათ შტა­ბიც და ღა­მე­ებს ათე­ნებ­დნენ მო­რი­გე­ო­ბით. კვი­რა ღა­მე­საც რომ არ მო­ვი­და, ფან­ჯა­რას­თან გა­ვა­თე­ნე... ორ­შა­ბათ დი­ლას, გა­ვი­ხე­დე და ბი­ჭე­ბი დარ­ბი­ან ჩვენს ეზოს­თან ახ­ლოს. ხან ერთი იყუ­რე­ბა ფან­ჯრის­კენ, ხან მე­ო­რე, ხან მე­სა­მე.…ამ დროს და­მი­რე­კეს და გა­მო­მი­ძა­ხეს სამ­სა­ხურ­ში. და­ახ­ლო­ე­ბით 1 სა­ათ­ში მი­რე­კავს ჩემი გო­გო­ნა, დედა, ირაკ­ლი ავა­რი­ა­ში მოყ­ვა, სას­წრა­ფოდ წა­მო­დიო.…ტაქ­სით გა­მოვ­ვარ­დი და ვხე­დავ, ეზოს კარი ღიაა, უამ­რა­ვი ხალ­ხი ტრი­ა­ლებს. რა ხდე­ბა ჩემს თავს-მეთ­ქი. არა­ვინ ხმა არ გამ­ცა. წა­ვე­დი პო­ლი­ცი­ა­ში, სა­დაა ჩემი შვი­ლი-მეთ­ქი. იქაც არა­ვინ მი­პა­სუ­ხა.…მერე შე­მო­მა­პა­რეს, სა­ა­ვად­მყო­ფო­ში­აო.…პირ­და­პირ ქი­რურ­გი­ის გან­ყო­ფი­ლე­ბა­ში შევ­ვარ­დი, მედ­მუ­შა­კი ვარ, და მა­ინ­ტე­რე­სებს, ჩემი შვი­ლი აქ თუ მო­იყ­ვა­ნეს-მეთ­ქი. მიმ­ღებ­ში მი­პა­სუ­ხეს, აქ არ შე­მო­უყ­ვა­ნი­ათ დო­ლი­ძეო. არი­ქა, მორ­გში წა­ვი­დეთ-მეთ­ქი და, რომ შე­ვე­დით, მა­შინ­ვე მკი­თხეს, ვის ეძებთ, ქალ­ბა­ტო­ნოო. აქ ბიჭი ხომ არ მო­უყ­ვა­ნი­ათ-მეთ­ქი? დო­ლი­ძეო? და აი, მა­შინ გავ­ხდი ცუ­დად.…რო­გორ მო­მიყ­ვა­ნეს სახ­ლამ­დე, არ მახ­სოვს. სა­ღა­მოს გვი­ან მო­მის­ვე­ნეს ირაკ­ლი "ცინ­კის" კუ­ბო­თი. მახ­სოვს უამ­რა­ვი ხალ­ხი ჩემს ეზო­ში. ყვე­ლას მად­ლო­ბას ვუხ­დი, რომ ასე და­ა­ფა­სეს ჩემი შვი­ლი. მე­რაბ…კოს­ტა­ვა 24 სა­ა­თი ჩემ­თან იყო, ზვი­ა­დი ვერ შე­მო­დი­ო­და ოთახ­ში, სულ გა­რეთ იდგა.…ხალ­ხის ნა­კა­დი არ წყდე­ბო­და. არ და­მა­ვი­წყდე­ბა, მე­რა­ბი რომ მო­ვი­და, მი­თხრა, მე­ო­რე შვი­ლი და­მე­ღუ­პა დღეს, მე­ო­რე ირაკ­ლიო! ირაკ­ლის დაკ­რძალ­ვი­დან რამ­დე­ნი­მე სა­ათ­ში კი­ნოს სახ­ლთან, მე­რაბ­მა მი­ტინ­გი გა­მარ­თა, - დღეს მე­ო­რე შვი­ლი მო­მიკ­ლეს, შმა­გი დო­ლი­ძეო! თურ­მე ყვი­რო­და, შმა­გი მოკ­ლუ­ლია და მე უნდა და­ვი­წყო ამ ამ­ბის გა­მო­ძი­ე­ბაო! ამის შემ­დეგ, ზუს­ტად სამ დღე­ში, 13 ოქ­ტომ­ბერს, ირაკ­ლის მე­გობ­რე­ბი სა­ში­ნელ ამ­ბავს მა­ტყო­ბი­ნე­ბენ, გუ­ლი­კო დე­ი­და, მე­რა­ბი აღარ არი­სო. მერე ზურა ჭავ­ჭა­ვა­ძე­საც სა­ში­ნე­ლე­ბა მო­უ­წყვეს. ასე ჩა­მო­ი­შო­რეს ყვე­ლა პატ­რი­ო­ტი ადა­მი­ა­ნი, ვი­საც იმ პე­რი­ოდ­ში გული შეს­ტკი­ო­და ქვე­ყა­ნა­ზე. დღემ­დე მწა­რედ მახ­სოვს წი­ნა­დღეს ირაკ­ლის ნათ­ქვა­მი, რომ მოკ­ვდე­ბი, ერთ ცხვარს არ და­მიკ­ლა­ვო? რას ამ­ბობ? ასე აღარ იხუმ­რო-მეთ­ქი. იმ სა­ბე­დის­წე­რო დღეს ზე­ვით აღარ ამო­ვი­და, იმი­ტომ, რომ კა-გე-ბეში იყო და­ბა­რე­ბუ­ლი. იქ, დღემ­დე აქვთ შე­ნა­ხუ­ლი ირაკ­ლის დაკ­რძალ­ვის სუ­რა­თი.

- სწო­რედ იმ დი­ლით და­ი­ღუ­პა თქვე­ნი შვი­ლის მკვლე­ლიც არა?

- დიახ, იმა­ვე დღეს და­ი­ღუ­პა ავა­რი­ით მისი მკვლე­ლიც. ჩემს შვილს რომ და­ე­ჯა­ხა, გა­იქ­ცა, პო­ლი­ცია გა­ე­კი­და და სიჩ­ქა­რე­ში რა­ღა­ცას შე­ას­კდა. მისი მშობ­ლე­ბი მო­ვიდ­ნენ სამ­ძი­მარ­ზე. ძა­ლი­ან ნერ­ვი­უ­ლობ­დნენ. ჩემ­მა ცხო­ნე­ბულ­მა მე­უღ­ლემ თვა­ლე­ბით მა­ნიშ­ნა, არა­ფე­რი თქვაო, და მეც გავ­ჩერ­დი. ეჰ, შვი­ლო, ისე­თი დღე­ე­ბი გა­ვი­ა­რე, მიკ­ვირს კი­დევ რომ მიდ­გას სული. გა­აგ­რძე­ლეთ კი­თხვა