"მოუხელთებელი გაზი მარსზე - "წითელი პლანეტა" საიდუმლოებებს დედამიწელებს თანდათან უმხელს?

ბრიტანული სამაუწყებლო კომპანიის BBC-ის მიერ გამოქვეყნებული ეს პუბლიკაცია, სათაურით: "მოუხელთებელი გაზი. აპარატმა ExoMars Trace Gas Orbiter-მა მარსზე მეთანი ვერ იპოვა, რითაც მეცნიერები საგონებელში ჩააგდო“, შეეხება "წითელი პლანეტის“ იმ საიდუმლოებებს, რომლებსაც ძველრომაული ომის ღმერთის - მარსის სახელის მქონე ციური სხეული დედამიწელებს თანდათან უმხელს.

გთავაზობთ ამ საინტერესო სტატიის ქართულ თარგმანს:

"ამ რამდენიმე ხნის წინ გავრცელებულმა ინფორმაციამ, რომ "წითელ პლანეტაზე“ მეთანი აღმოჩნდა, სპეციალისტებში დიდი ინტერესი გამოიწვია. დედამიწის პირობებში ამ გაზს ბაქტერიები გამოიმუშავებენ და მათი არსებობა მარსზე შეიძლება იმის ირიბი მაჩვენებელი იყოს, რომ მარსზე ოდესღაც სიცოცხლე არსებობდა. ისე, კაცმა რომ თქვას, მეთანი შეიძლება ზოგიერთი გეოლოგიური პროცესების დროსაც გაჩნდეს... მაგრამ მანამდე, ვიდრე მისი ბუნება გაირკვევა, სხვა გამოცანის ამოხსნაა აუცილებელი.

ამერიკულმა მარსომავალმა "კიურიოსიტმა" ჰეილის კრატერზე რამდენჯერმე იპოვა მეთანის მოლეკულები, მაგრამ ევროპული კოსმოსური სააგენტოს მიერ გაშვებულმა ორბიტულმა ზონდმა ExoMars Trace Gas Orbiter-მა, რომელიც სპეციალურად შეიქმნა მარსის ატმოსფეროს შესწავლის მიზნით, პლანეტის ზედა ფენებში მეთანი ვერ აღმოაჩინა. ამ ფაქტს ვერ ჩავთვლით ვერც შეცდომად და ვერც აპარატის არასრულყოფილებად, რადგან ExoMars Trace Gas Orbiter-ის ზონდი უახლესი ტექნოლოგიებითაა დამზადებული და მაღალხარისხიანია.

ამერიკულ "კიურიოსიტზე" დამონტაჟებული ლაზერული სპექტრომეტრი (TLS) ჰეილის კრატერზე მეთანის მიკროსკოპულ რაოდენობას აფიქსირებდა - ერთ მოლეკულას ორი მილიარდიდან, რაც მიწიერ პირობებში, ვთქვათ, წყლის ოლიმპიურ აუზში გახსნილ ერთ მწიკვ მარილს შეესაბამება. სპექტრომეტრს ასევე შეუძლია მეთანის 20 მოლეკულის პოვნაც სხვა გაზის 20 მილიარდ მოლეკულას შორის. ხელსაწყო იმდენად მგრძნობიერი და საიმედოა, რომ ლიცენზირებულია მრეწველობაში და სამხედრო ავიაციაში გამოყენებისათვის, ჰაერში სხვადასხვა გაზების შემცველობის გასაკონტროლებლად.

თავის მხრივ, ევროპული ზონდი ExoMars Trace Gas Orbiter, აშშ-ის აერონავტიკისა და კოსმოსური სივრცის კვლევის ეროვნული სამმართველოს (НАСА) წარმომადგენლის თქმით, ძალზე ზუსტი, "ოქროს სტანდარტის“ მქონე აპარატია იმისთვის, რომელსაც მთელი პლანეტის ატმოსფეროში მეთანის უმცირესი რაოდენობაც კი აღმოაჩინოს.

მაგრამ საოცრება ისაა, რომ ზონდმა, მოლოდინის მიუხედავად, მეთანის მსგავსი ვერაფერი იპოვა.

"როცა Trace Gas Orbiter-მა 2016 წელს მუშაობა დაიწყო, მე პრაქტიულად ეჭვი არ შემპარვია იმაში, რომ მეთანი მარსზე აუცილებლად იქნებოდა, მცირე რაოდენობით მაინც“, - ამბობს ნასას წამყვანი სპეციალისტი TLS-ის ექსპლოატაციის საკითხებში კრის უებსტერი. "როცა ჩვენმა ევროპულმა გუნდმა მარსის ატმოსფეროში მეთანის არარსებობაზე გვაცნობა, მე, უბრალოდ, შოკში ჩავვარდი“, - დაამატა მან.

• ნასას-ს ინჟინრებმა შეამოწმეს, იქნებ თვითონ მარსომავალი "კიურიოსიტი“ უშვებს მეთანის მცირე რაოდენობას?

"ჩვენ გავაანალიზეთ შესაძლო კავშირი მეთანის აღმოჩენის ფაქტსა და მარსომავალის ადგილმდებარეობის გათვალისწინებით, ისიც ვიგულისხმეთ, რომ შეიძლება აპარატი ქვას დაეჯახა, ან ბორბლები გაუცვდა... მოკლედ, ბევრი ფაქტორი გავითვალისწინეთ. დიდი შრომის შემდეგ ჩვენს სრულად და დამაჯერებლად შეგვიძლია განვაცხადოთ, რომ "კიურიოსიტის“ გაზომვათა მონაცემები ზუსტია“, - ამბობს წამყვანი სპეციალისტი.

ტორონტოში (კანადა) მდებარე იორკის უნივერსიტეტის მეცნიერი ჯონ მურსი თავის ჰიპოთეზას გვთავაზობს: "კანადელებისათვის დამახასიათებელი სულისკვეთებით, მე კითხვა ასე დავსვი: იქნებ ორივე ზონდის მონაცემები სწორია და ისინი არ შემცდარან?“ - ამბობს იგი.

НАСА-ს გუნდში მომუშავე ჯონ მურსი ვარაუდობს, რომ გაზომვებში განსხვავება გამოწვეულია მარსიული დღე-ღამის ფაქტორით, ანუ გააჩნია, რა დროს ჩატარდა პლანეტის ატმოსფეროში მეთანის შემცველობის ანალიზი.

ამერიკული ხელსაწყო - სპექტრომეტრი მუშაობდა მარსიული ღამის დროს, როცა "კიურიოსიტის“ დანარჩენ მოწყობილობებს "ეძინათ“. ღამით იმიტომ მუშაობდა, რომ ამ დროს მარსზე ქარი არ ქრის და ნიადაგიდან გამოყოფილი მეთანი მის ზედაპირზე კონცენტრირდება.

ევროპულ ზონდს კი პირიქით, მუშაობისას მზის სინათლე ჭირდება. აპარატმა მარსის ატმოსფეროს შემცველობა დაახლოებით ხუთი კმ-ის სიმაღლეზე გააანალიზა. იმდენად, რამდენადაც პლანეტის ატმოსფერო დღისით ტურბულენტურია, მეთანის გაბნევა იმ დონეზე ხდება, რომ მისი მოლეკულები თვით ExoMars Trace Gas Orbiter-ის ზუსტი ხელსაწყოებისთვისაც კი მოუხელთებელი ხდება.

როგორც ექსპერიმენტებმა აჩვენეს, სიტუაცია, როგორც ჩანს, მართლაც ასეა. მაგრამ ისმება კითხვა: რატომ "უჩინარდება“ მეთანი მარსზე დღისით?

მეთანის მოლეკულები ძალიან სტაბილურია. თვით მკვრივი ატმოსფეროს გარეშეც კი, რომელიც დედამიწას მზის რადიაციისაგან იცავს, მათ დაახლოებით 300 წელი უნდა იარსებონ, სანამ მზის სხივების ზემოქმედებით დაიშლებიან.

თუ მეთანი მცირე რაოდენობით გამოიყოფა მარსის ყველა კრატერიდან (მეცნიერებიც სწორედ ასე ფიქრობენ), მაშინ გაზის მოლეკულები მაინც საკმარისი უნდა იყოს, რომ ევროპულმა ზონდმა მათი არსებობა დღისითც დაადასტუროს.

ამჟამად მეცნიერები ცდებს აწარმოებენ, რომ დაადგინონ - შეუძლიათ თუ არა სუსტ ელექტრულ განმუხტვებს, რომელიც მარსიულ მტვერში ხდება, ან პლანეტის ატმოსფეროს დაბალ ფენებში ჟანგბადის უფრო მაღალ შედგენილობას მეთანის მოლეკულების დაშლა მანამ, ვიდრე ისინი ატმოსფეროს ზედაფენებს მიაღწევენ?

"თუ ჩვენ დავადგენთ, რომ მეთანი მარსზე უფრო სწრაფად იშლება, ვიდრე დედამიწაზე, ეს მიგვიყვანს იმ შედეგების თანხვედრამდე, რაც ამერიკული მარსომავლის სპექტრომეტრმა და ევროპულმა ზონდმა დააფიქსირა“, - ამბობს კრის უებსტერი.

• ამ ამოცანის შესრულების შემდეგ მეცნიერები მომდევნო პრობლემით დაკავდებიან: საიდან და როგორ წარმოიქმნა მარსზე მეთანი?

მზის სისტემაში არის რამდენიმე ციური სხეული, რომლებზე მეთანი აშკარად აბიოტირული ფაქტორებით წარმოიქმნა, ანუ სიცოცხლის არსებობის გარეშე. არსებობენ გაზის პლანეტა-გიგანტები - იუპიტერი, სატურნი, ურანი და ნეპტუნი - იქაურ ატმოსფეროში მეთანი საკმაოდ ბევრია. პლუტონზე ამას წინათ მეთანური ყინული აღმოაჩინეს. სატურნის თანამგზავრ ტიტანზე თხევადი მეთანის ტბებიც კი არის. ამრიგად, ჩვენს სისტემაში მეთანი მთლად იშვიათ გაზად ვერ ჩაითვლება, მაგრამ, როგორც ჩანს, ის მხოლოდ დედამიწაზე წარმოიქმნება ორგანული აქტიურობის შედეგად.

წყარო

მოამზადა სიმონ კილაძემ