"შეიძლება პროპორციულში 50%-იც გქონდეს, მაგრამ 16 მაჟორიტარულ ოლქს თუ ვერ მოიგებ, მაინც ვერ შექმნი უმრავლესობას" - ყველაფერი ახალ საარჩევნო სისტემაზე

2020 წლის საპარლამენტო არჩევნებამდე უკვე საათები რჩება, მოგეხსენებათ, ეს არჩევნები გამორჩეულია იმით, რომ წინებისგან განსხვევებული სისტემით ტარდება. მეათე მოწვევის პარლამენტი 120 პროპორციული წესით არჩეული დეპუტატითა და 30 მაჟორიტარით იქნება წარმოდგენილი. აღსანიშნავია, რომ ეს ბოლო საპარლამენტო არჩევნებია, რომელიც შერეული საარჩევნო სისტემით ჩატარდება, რადგან საქართველოს კონსტიტუცია მომდევნო არჩევნებიდან სრულად პროპორციულ საარჩევნო სისტემაზე გადასვლას ითვალისიწინებს.

ამასთანავე, 2024 წლამდე პარლამენტის რიგგარეშე არჩევნების ჩატარების შემთხვევაში, პარლამენტი კვლავ შერეული - 120/30-ზე სისტემით ფორმირდება.

2020 წლის 31 ოქტომბრის საპარლამენტო არჩევნები 1%-იანი საარჩევნო ბარიერის პირობებში ტარდება, ხოლო საარჩევნო ბლოკებისათვის ბარიერი 1%-ისა და ბლოკში შემავალი პარტიების ნამრავლით განისაზღვრება. გაუნაწილებელი მანდატები კი, ასეთის არსებობის შემთხვევაში, თანმიმდევრობით უდიდესი ნაშთის მქონე პარტიებზე და საარჩევნო ბლოკებზე განაწილდება.

რაც შეეხება საარჩევნო სუბიექტების მიერ მიღებული მანდატების დადგენის წესს, საარჩევნო კანონმდებლობა ასეთ ფორმულას ითვალისწინებს: - პოლიტიკური პარტიის ან საარჩევნო ბლოკის მიერ მიღებული ნამდვილი ხმების რაოდენობა 120-ზე მრავლდება და ყველა იმ პოლიტიკური პარტიისა და საარჩევნო ბლოკის მიერ მიღებული ნამდვილი ხმების რაოდენობათა ჯამზე იყოფა, რომლებმაც საარჩევნო ბარიერი გადალახეს. მიღებული რიცხვის მთელი ნაწილი არის პოლიტიკური პარტიის ან საარჩევნო ბლოკის მიერ მიღებული მანდატების რაოდენობა.

ასევე მოგეხსენებათ, რომ 2020 წლის პარლამენტისთვის ე.წ. "ჩამკეტი სისტემა" მოქმედებს, რომლის მიხედვით, თუკი პარტია პროპორციული სისტემით ხმების 40%-ს და უფრო ნაკლებს მიიღებს, უმრავლესობას ვერ დააკომპლექტებს. ე.წ. "ჩამკეტი მექანიზმის" გათვალისწინებით, მანდატების საერთო რაოდენობაში, პარტიის მიერ პროპორციულ და მაჟორიტარულ სისტემით მიღებული მანდატების პროცენტული წილი, ამავე პარტიის მიერ პროპორციული სისტემით მიღებული ხმების პროცენტული მაჩვენებლისა და ამ მაჩვენებლის ერთი მეოთხედის ჯამს არ უნდა აღემატებოდეს.

იმ შემთხვევაში, თუ 31 ოქტომბრის საპარლამენტო არჩევნების შედეგად, ვერც ერთი პარტია ვერ მიიღებს საკმარისს ხმებსა და მანდატებს იმისთვის, რომ ერთპარტიული საპარლამენტო უმრავლესობა შექმნას და მთავრობა დააკომპლექტოს, დღის წესრიგში კოალიციური მთავრობის ფორმირების საკითხი დადგება. ახალარჩეული პარლამენტის მიერ სრული უფლებამოსილების შეძენისთანავე, მთავრობა უფლებამოსილებას მოიხსნის, ხოლო ახალი მთავრობის ფორმირებისთვის პარლამენტის სრული შემადგენლობის უმრავლესობის, ანუ სულ მცირე 76 დეპუტატის მხარდაჭერა იქნება საჭირო.

თუ არჩევნების შედეგად, ერთპარტიული უმრავლესობისა და მთავრობის შექმნა შეუძლებელი გახდება, მაშინ მოლაპარაკებები კოალიციურ მთავრობაზე დაიწყება, რომლის ფორმირებაც პარლამენტის არჩევნებში გამარჯვებული სხვადასხვა პარტიის წარმომადგენლებისაგან უნდა მოხდეს.

კონსტიტუციის გათვალისწინებით, იმ შემთხვევაში, თუ პარლამენტმა კონსტიტუციით განსაზღვრულ ვადებში მთავრობისათვის ნდობის გამოცხადება ვერ შესძლო, პრეზიდენტი პარლამენტს დაითხოვს და რიგგარეშე არჩევნებს დანიშნავს.

როგორც უკვე აღვნიშნეთ, მეათე მოწვევის პარლამენტის ფორმირებისთვის ე.წ. ჩამკეტი მექანიზმი მოქმედებს, რათა პროპორციული სისტემით 40%-ზე ნაკლები მხარდაჭერის მქონე პარტიამ ან ბლოკმა უმრავლესობის მოპოვება და მთავრობის დამოუკიდებლად ფორმირება ვერ შესძლოს.

• რას ნიშნავს "ჩამკეტი მექანიზმი”

გვესაუბრება "საერთაშორისო გამჭვირვალობა - საქართველოს” საარჩევნო პროგრამის ხელმძღვანელი ლევან ნატროშვილი:

- ეს ცოტა ჩახლართული მექანიზმია და მარტივად ავხსნი: პარტიამ ჩამკეტი მექანიზმი რომ გადალახოს, პროპორციულ არჩევნებში 40-ზე მეტი პროცენტი უნდა მიიღოს. პარტიამ რომ 40%-იც აიღოს და ყველა, 30-ივე მაჟორიტარული ოლქი მოიგოს, ამ შემთხვევაში წესით, მას 75 მანდატზე მეტი უნდა ჰქონდეს, მაგრამ "ჩამკეტი მექანიზმი” ამბობს ასეთ რაღაცას, რომ შენ ვერ გექნება იმაზე მეტი, ვიდრე პროპორციულ არჩევნებში მიიღე და პლუს კიდევ იმის ერთი მეოთხედი. ანუ თუ პარტია 40%-ს მიიღებს, რეალურად გამოდის, რომ მაჟორიტარებიანად 75 დეპუტატზე მეტის უფლება არ აქვს. 75 მანდატზე მეტს თუ დააგროვებს, ის მანდატები პროპორციულის ნაწილიდან მოაკლდება, 40%-ის შესაბამის მანდატებს ვეღარ მიიღებს და იმაზე ნაკლებს გაიყვანს პროპორციულიდან, ვიდრე 40%-ის შემთხვევაში ეკუთვნის. ე.ი. მოაკლდება იმდენი, რომ 75-მდე ჩამოვიდეს. ყველა ოლქი რომც მოიგო, ამ შემთხვევაში 40%-ით 75 მანდატზე მეტს მაინც ვერ მიიღებ. ის მანდატები მოგაკლდება და სხვა პარტიებზე გაანაწილდება. 120-ის 40% არის 48 დეპუტატი, პროპორციულით 48 დეპუტატი შეჰყავს, თუ ყველა ოლქი – 30-ივე მოგებული აქვს, ამ 48-ს ემატება 30 და წესით, პარტიას 78 დეპუტატი უნდა ჰყავდეს პარლამენტში. სწორედ ამ ჩამკეტით, მას 78 ვერ ეყოლება, 3 ჩამოაკლდება და 75-მდე ჩამოვა, დარჩენილი 3 მანდატი კი თანმიმდევრულად გადანაწილდება მომდევნო სამ ბარიერგადალახულ პარტიაზე. 76 მანდატი არის უკვე უმრავლესობა, ამიტომ 40% ამისთვის საკმარისი არ არის, თუნდაც პარტიამ ყველა ოლქი მოიგოს. როცა ჩამკეტი ამოქმედდება, მოაკლდება 3. ჩამკეტი რომ არ ყოფილიყო, ამ შემთხვევაში 40%-ზე იქნებოდა 78 მანდატი და შესაბამისად, ასეთ პარტიას პარლამენტში უმრავლესობა ექნებოდა და მთავრობასაც ჩამოაყალიბებდა.

- რამდენი მაჟორიტარია საჭირო პარტიისთვის, ჩამკეტი მექანიზმი თუ არ ამოქმედდა და 40% გადალახა?

- გააჩნია, რამდენით გადალახავს. 41%-ის შემთხვევაში, პროპორციულით 48-49 დეპუტატი ეყოლება და 27-28 მაჟორიტარი დასჭირდება. 45%-ზე – 54+22, ხოლო 50%-ის შემთხვევაში იმისათვის, რომ პარტიას ჰქონდეს უმრავლესობა, ნაკლები მაჟორიტარი დასჭირდება - 60+16 და ა.შ..

- იმ შემთხვევაში, თუ პროპორციულით "ქართულმა ოცნებამ” ვერ გადალახა 40%-ინი ჩამკეტი და "ნაციონალურმა მოძრაობამ” აიღო 20%, ჯამში, რამდენი დეპუტატის დამატება დასჭირდებათ მათ კოალიციური მთავრობის შესაქმნელად?

- ცალსახად, ვერც ერთი ვერ შექმნის კოალიციურ მთავრობას. მერე უკვე დანარჩენი დამოკიდებულია იმაზე, როგორ გადმოიბირებენ სხვა პარტიებს. მთავარი ის არის, რომ კოალიციური მთავრობის დამტკიცებას პარლამენტში მინიმუმ 76 ხმა სჭირდება. რომელიც მოახერხებს სხვა პარტიებიდან 76 ხმა მოაგროვოს, ის შეძლებს ჰყავდეს მთავრობა. მათ, ორივეს კოალიციური მთავრობის შექმნის გარდა, სხვა გამოსავალი არ აქვთ, ყველას დასჭირდება სხვა პარტიების მანდატები. ეს იმაზეც არის დამოკიდებული, პროპორციულში რამდენ პროცენტს მიიღებს თითოეული, ვინ რამდენ მაჟორიტარს გაიყვანს და 76 მანდატამდე რამდენიც დააკლდება, იმდენის დამატება დასჭირდება სხვა პარტიებიდან. ერთი პარტიით, თუ კოალიციით, უმრავლესობის მობილიზებას ვინც მოახერხებს, მთავრობასაც ის შექმნის და კანონებსაც ის მიიღებს.

- რამდენი პროცენტი დასჭირდება პარტიას საკუთარი ფრაქციის ჩამოსაყალიბებლად?

- ფრაქცია მარტივია, მის შესაქმნელად 5 დეპუტატი საკმარისია. ყოველ შემთხვევაში, თუ პატარა პარტიები თუ შევლენ და თუ უნდათ ფრაქციით იყვნენ წარმოდგენილი, თითო და 2-2 კაცს შეიყვანენ ფრაქციში.

- 2020 წლის 31 ოქტომბრის საპარლამენტო არჩევნები 1%-იანი საარჩევნო ბარიერის პირობებში ტარდება და რამდენი პროცენტი რამდენ ხმას გვაძლევს?

- ვინაიდან 1%-ია ბარიერი, თუ ამ 1%-ს გადალახავ, მინიმუმ 1 დეპუტატი გეკუთვნის. თითო მანდატის წონა არის 0,85% და შესაბამისად, დაახლოებით 1,7-1,8% დაგჭირდება იმისთვის, რომ მინიმუმ 2 დეპუტატი გაიყვანო. 2%-ით – 2-ს გაიყვან და ა.შ. გააჩნია, რამდენი მანდატი მორჩება გაუნაწილებელი - 1%-იან ბარიერს ვიღაცეები თუ ვერ გადალახავენ, ეს მანდატები განაწილდება. ასეთი ბევრი არ იქნება, რამდენიმე მანდატი იქნება, რადგან ბარიერი დაბალია და მას ბევრი პარტია გადალახავს.

- ნიშნავს თუ არა 40%-იანი "ჩამკეტი მექანიზმის” გადალახვა იმას, რომ პარტიას უმრავლესობა ეყოლება?

- პარტიას მინიმუმ 41% უნდა ჰქონდეს, რათა საშუალება ჰქონდეს გადალახოს ბარიერი - ჩამკეტი და ამ შემთხვევაში 27 მაჟორიტარის გაყვანა დასჭირდება. აუცილებელი პირობაა გადალახო 40%-იანი ბარიერი, თუმცა პროპორციულით 45% და 50%-იც შეიძლება გქონდეს, მაგრამ მაინც ვერ დააკომპლექტო უმრავლესობა. 40%-იანი მექანიზმის გადალახვა არ ნიშნავს, რომ უმრავლესობა ავტომატურად გექნება. მერე ეს უკვე დამოკიდებული იქნება რამდენ მაჟორიტარულ ოლქს მოიგებ. შეიძლება პროპორციულში 50%-იც გქონდეს, ანუ 60 მანდატი, მაგრამ 16 ოლქს თუ ვერ მოიგებ, მაინც ვერ შექმნი უმრავლესობას. ასე რომ, უმრავლესობის შესაქმნელად მარტო პროპორციულის პროცენტი არაა მთავარი, საბოლოო შედეგს მაჟორიტარულის მანდატების რაოდენობა განსაზღვრავს.