2020 წლის სა­პარ­ლა­მენ­ტო არ­ჩევ­ნე­ბამ­დე უკვე სა­ა­თე­ბი რჩე­ბა, მო­გეხ­სე­ნე­ბათ, ეს არ­ჩევ­ნე­ბი გა­მორ­ჩე­უ­ლია იმით, რომ წი­ნე­ბის­გან გან­სხვე­ვე­ბუ­ლი სის­ტე­მით ტარ­დე­ბა. მე­ა­თე მოწ­ვე­ვის პარ­ლა­მენ­ტი 120 პრო­პორ­ცი­უ­ლი წე­სით არ­ჩე­უ­ლი დე­პუ­ტა­ტი­თა და 30 მა­ჟო­რი­ტა­რით იქ­ნე­ბა წარ­მოდ­გე­ნი­ლი. აღ­სა­ნიშ­ნა­ვია, რომ ეს ბოლო სა­პარ­ლა­მენ­ტო არ­ჩევ­ნე­ბია, რო­მე­ლიც შე­რე­უ­ლი სა­არ­ჩევ­ნო სის­ტე­მით ჩა­ტარ­დე­ბა, რად­გან სა­ქარ­თვე­ლოს კონ­სტი­ტუ­ცია მომ­დევ­ნო არ­ჩევ­ნე­ბი­დან სრუ­ლად პრო­პორ­ცი­ულ სა­არ­ჩევ­ნო სის­ტე­მა­ზე გა­დას­ვლას ით­ვა­ლი­სი­წი­ნებს.

ამას­თა­ნა­ვე, 2024 წლამ­დე პარ­ლა­მენ­ტის რიგ­გა­რე­შე არ­ჩევ­ნე­ბის ჩა­ტა­რე­ბის შემ­თხვე­ვა­ში, პარ­ლა­მენ­ტი კვლავ შე­რე­უ­ლი - 120/30-ზე სის­ტე­მით ფორ­მირ­დე­ბა.

2020 წლის 31 ოქ­ტომ­ბრის სა­პარ­ლა­მენ­ტო არ­ჩევ­ნე­ბი 1%-იანი სა­არ­ჩევ­ნო ბა­რი­ე­რის პი­რო­ბებ­ში ტარ­დე­ბა, ხოლო სა­არ­ჩევ­ნო ბლო­კე­ბი­სათ­ვის ბა­რი­ე­რი 1%-ისა და ბლოკ­ში შე­მა­ვა­ლი პარ­ტი­ე­ბის ნამ­რავ­ლით გა­ნი­სა­ზღვრე­ბა. გა­უ­ნა­წი­ლე­ბე­ლი მან­და­ტე­ბი კი, ასე­თის არ­სე­ბო­ბის შემ­თხვე­ვა­ში, თან­მიმ­დევ­რო­ბით უდი­დე­სი ნაშ­თის მქო­ნე პარ­ტი­ებ­ზე და სა­არ­ჩევ­ნო ბლო­კებ­ზე გა­ნა­წილ­დე­ბა.

რაც შე­ე­ხე­ბა სა­არ­ჩევ­ნო სუ­ბი­ექ­ტე­ბის მიერ მი­ღე­ბუ­ლი მან­და­ტე­ბის დად­გე­ნის წესს, სა­არ­ჩევ­ნო კა­ნონ­მდებ­ლო­ბა ასეთ ფორ­მუ­ლას ით­ვა­ლის­წი­ნებს: - პო­ლი­ტი­კუ­რი პარ­ტი­ის ან სა­არ­ჩევ­ნო ბლო­კის მიერ მი­ღე­ბუ­ლი ნამ­დვი­ლი ხმე­ბის რა­ო­დე­ნო­ბა 120-ზე მრავ­ლდე­ბა და ყვე­ლა იმ პო­ლი­ტი­კუ­რი პარ­ტი­ი­სა და სა­არ­ჩევ­ნო ბლო­კის მიერ მი­ღე­ბუ­ლი ნამ­დვი­ლი ხმე­ბის რა­ო­დე­ნო­ბა­თა ჯამ­ზე იყო­ფა, რომ­ლებ­მაც სა­არ­ჩევ­ნო ბა­რი­ე­რი გა­და­ლა­ხეს. მი­ღე­ბუ­ლი რი­ცხვის მთე­ლი ნა­წი­ლი არის პო­ლი­ტი­კუ­რი პარ­ტი­ის ან სა­არ­ჩევ­ნო ბლო­კის მიერ მი­ღე­ბუ­ლი მან­და­ტე­ბის რა­ო­დე­ნო­ბა.

ასე­ვე მო­გეხ­სე­ნე­ბათ, რომ 2020 წლის პარ­ლა­მენ­ტის­თვის ე.წ. "ჩამ­კე­ტი სის­ტე­მა" მოქ­მე­დებს, რომ­ლის მი­ხედ­ვით, თუკი პარ­ტია პრო­პორ­ცი­უ­ლი სის­ტე­მით ხმე­ბის 40%-ს და უფრო ნაკ­ლებს მი­ი­ღებს, უმ­რავ­ლე­სო­ბას ვერ და­ა­კომ­პლექ­ტებს. ე.წ. "ჩამ­კე­ტი მე­ქა­ნიზ­მის" გათ­ვა­ლის­წი­ნე­ბით, მან­და­ტე­ბის სა­ერ­თო რა­ო­დე­ნო­ბა­ში, პარ­ტი­ის მიერ პრო­პორ­ცი­ულ და მა­ჟო­რი­ტა­რულ სის­ტე­მით მი­ღე­ბუ­ლი მან­და­ტე­ბის პრო­ცენ­ტუ­ლი წილი, ამა­ვე პარ­ტი­ის მიერ პრო­პორ­ცი­უ­ლი სის­ტე­მით მი­ღე­ბუ­ლი ხმე­ბის პრო­ცენ­ტუ­ლი მაჩ­ვე­ნებ­ლი­სა და ამ მაჩ­ვე­ნებ­ლის ერთი მე­ო­თხე­დის ჯამს არ უნდა აღე­მა­ტე­ბო­დეს.

იმ შემ­თხვე­ვა­ში, თუ 31 ოქ­ტომ­ბრის სა­პარ­ლა­მენ­ტო არ­ჩევ­ნე­ბის შე­დე­გად, ვერც ერთი პარ­ტია ვერ მი­ი­ღებს საკ­მა­რისს ხმებ­სა და მან­და­ტებს იმის­თვის, რომ ერ­თპარ­ტი­უ­ლი სა­პარ­ლა­მენ­ტო უმ­რავ­ლე­სო­ბა შექ­მნას და მთავ­რო­ბა და­ა­კომ­პლექ­ტოს, დღის წეს­რიგ­ში კო­ა­ლი­ცი­უ­რი მთავ­რო­ბის ფორ­მი­რე­ბის სა­კი­თხი დად­გე­ბა. ახა­ლარ­ჩე­უ­ლი პარ­ლა­მენ­ტის მიერ სრუ­ლი უფ­ლე­ბა­მო­სი­ლე­ბის შე­ძე­ნის­თა­ნა­ვე, მთავ­რო­ბა უფ­ლე­ბა­მო­სი­ლე­ბას მო­იხ­სნის, ხოლო ახა­ლი მთავ­რო­ბის ფორ­მი­რე­ბის­თვის პარ­ლა­მენ­ტის სრუ­ლი შე­მად­გენ­ლო­ბის უმ­რავ­ლე­სო­ბის, ანუ სულ მცი­რე 76 დე­პუ­ტა­ტის მხარ­და­ჭე­რა იქ­ნე­ბა სა­ჭი­რო.

თუ არ­ჩევ­ნე­ბის შე­დე­გად, ერ­თპარ­ტი­უ­ლი უმ­რავ­ლე­სო­ბი­სა და მთავ­რო­ბის შექ­მნა შე­უძ­ლე­ბე­ლი გახ­დე­ბა, მა­შინ მო­ლა­პა­რა­კე­ბე­ბი კო­ა­ლი­ცი­ურ მთავ­რო­ბა­ზე და­ი­წყე­ბა, რომ­ლის ფორ­მი­რე­ბაც პარ­ლა­მენ­ტის არ­ჩევ­ნებ­ში გა­მარ­ჯვე­ბუ­ლი სხვა­დას­ხვა პარ­ტი­ის წარ­მო­მად­გენ­ლე­ბი­სა­გან უნდა მოხ­დეს.

კონ­სტი­ტუ­ცი­ის გათ­ვა­ლის­წი­ნე­ბით, იმ შემ­თხვე­ვა­ში, თუ პარ­ლა­მენ­ტმა კონ­სტი­ტუ­ცი­ით გან­სა­ზღვრულ ვა­დებ­ში მთავ­რო­ბი­სათ­ვის ნდო­ბის გა­მო­ცხა­დე­ბა ვერ შეს­ძლო, პრე­ზი­დენ­ტი პარ­ლა­მენტს და­ი­თხოვს და რიგ­გა­რე­შე არ­ჩევ­ნებს და­ნიშ­ნავს.

რო­გორც უკვე აღ­ვნიშ­ნეთ, მე­ა­თე მოწ­ვე­ვის პარ­ლა­მენ­ტის ფორ­მი­რე­ბის­თვის ე.წ. ჩამ­კე­ტი მე­ქა­ნიზ­მი მოქ­მე­დებს, რათა პრო­პორ­ცი­უ­ლი სის­ტე­მით 40%-ზე ნაკ­ლე­ბი მხარ­და­ჭე­რის მქო­ნე პარ­ტი­ამ ან ბლოკ­მა უმ­რავ­ლე­სო­ბის მო­პო­ვე­ბა და მთავ­რო­ბის და­მო­უ­კი­დებ­ლად ფორ­მი­რე­ბა ვერ შეს­ძლოს.

• რას ნიშ­ნავს "ჩამ­კე­ტი მე­ქა­ნიზ­მი”

გვე­სა­უბ­რე­ბა "სა­ერ­თა­შო­რი­სო გამჭვირ­ვა­ლო­ბა - სა­ქარ­თვე­ლოს” სა­არ­ჩევ­ნო პროგ­რა­მის ხელ­მძღვა­ნე­ლი ლე­ვან ნატ­როშ­ვი­ლი:

- ეს ცოტა ჩახ­ლარ­თუ­ლი მე­ქა­ნიზ­მია და მარ­ტი­ვად ავ­ხსნი: პარ­ტი­ამ ჩამ­კე­ტი მე­ქა­ნიზ­მი რომ გა­და­ლა­ხოს, პრო­პორ­ცი­ულ არ­ჩევ­ნებ­ში 40-ზე მეტი პრო­ცენ­ტი უნდა მი­ი­ღოს. პარ­ტი­ამ რომ 40%-იც აი­ღოს და ყვე­ლა, 30-ივე მა­ჟო­რი­ტა­რუ­ლი ოლქი მო­ი­გოს, ამ შემ­თხვე­ვა­ში წე­სით, მას 75 მან­დატ­ზე მეტი უნდა ჰქონ­დეს, მაგ­რამ "ჩამ­კე­ტი მე­ქა­ნიზ­მი” ამ­ბობს ასეთ რა­ღა­ცას, რომ შენ ვერ გექ­ნე­ბა იმა­ზე მეტი, ვიდ­რე პრო­პორ­ცი­ულ არ­ჩევ­ნებ­ში მი­ი­ღე და პლუს კი­დევ იმის ერთი მე­ო­თხე­დი. ანუ თუ პარ­ტია 40%-ს მი­ი­ღებს, რე­ა­ლუ­რად გა­მო­დის, რომ მა­ჟო­რი­ტა­რე­ბი­ა­ნად 75 დე­პუ­ტატ­ზე მე­ტის უფ­ლე­ბა არ აქვს. 75 მან­დატ­ზე მეტს თუ და­აგ­რო­ვებს, ის მან­და­ტე­ბი პრო­პორ­ცი­უ­ლის ნა­წი­ლი­დან მო­აკ­ლდე­ბა, 40%-ის შე­სა­ბა­მის მან­და­ტებს ვე­ღარ მი­ი­ღებს და იმა­ზე ნაკ­ლებს გა­იყ­ვანს პრო­პორ­ცი­უ­ლი­დან, ვიდ­რე 40%-ის შემ­თხვე­ვა­ში ეკუთ­ვნის. ე.ი. მო­აკ­ლდე­ბა იმ­დე­ნი, რომ 75-მდე ჩა­მო­ვი­დეს. ყვე­ლა ოლქი რომც მო­ი­გო, ამ შემ­თხვე­ვა­ში 40%-ით 75 მან­დატ­ზე მეტს მა­ინც ვერ მი­ი­ღებ. ის მან­და­ტე­ბი მო­გაკ­ლდე­ბა და სხვა პარ­ტი­ებ­ზე გა­ა­ნა­წილ­დე­ბა. 120-ის 40% არის 48 დე­პუ­ტა­ტი, პრო­პორ­ცი­უ­ლით 48 დე­პუ­ტა­ტი შეჰ­ყავს, თუ ყვე­ლა ოლქი – 30-ივე მო­გე­ბუ­ლი აქვს, ამ 48-ს ემა­ტე­ბა 30 და წე­სით, პარ­ტი­ას 78 დე­პუ­ტა­ტი უნდა ჰყავ­დეს პარ­ლა­მენ­ტში. სწო­რედ ამ ჩამ­კე­ტით, მას 78 ვერ ეყო­ლე­ბა, 3 ჩა­მო­აკ­ლდე­ბა და 75-მდე ჩა­მო­ვა, დარ­ჩე­ნი­ლი 3 მან­და­ტი კი თან­მიმ­დევ­რუ­ლად გა­და­ნა­წილ­დე­ბა მომ­დევ­ნო სამ ბა­რი­ერ­გა­და­ლა­ხულ პარ­ტი­ა­ზე. 76 მან­და­ტი არის უკვე უმ­რავ­ლე­სო­ბა, ამი­ტომ 40% ამის­თვის საკ­მა­რი­სი არ არის, თუნ­დაც პარ­ტი­ამ ყვე­ლა ოლქი მო­ი­გოს. როცა ჩამ­კე­ტი ამოქ­მედ­დე­ბა, მო­აკ­ლდე­ბა 3. ჩამ­კე­ტი რომ არ ყო­ფი­ლი­ყო, ამ შემ­თხვე­ვა­ში 40%-ზე იქ­ნე­ბო­და 78 მან­და­ტი და შე­სა­ბა­მი­სად, ასეთ პარ­ტი­ას პარ­ლა­მენ­ტში უმ­რავ­ლე­სო­ბა ექ­ნე­ბო­და და მთავ­რო­ბა­საც ჩა­მო­ა­ყა­ლი­ბებ­და.

- რამ­დე­ნი მა­ჟო­რი­ტა­რია სა­ჭი­რო პარ­ტი­ის­თვის, ჩამ­კე­ტი მე­ქა­ნიზ­მი თუ არ ამოქ­მედ­და და 40% გა­და­ლა­ხა?

- გა­აჩ­ნია, რამ­დე­ნით გა­და­ლა­ხავს. 41%-ის შემ­თხვე­ვა­ში, პრო­პორ­ცი­უ­ლით 48-49 დე­პუ­ტა­ტი ეყო­ლე­ბა და 27-28 მა­ჟო­რი­ტა­რი დას­ჭირ­დე­ბა. 45%-ზე – 54+22, ხოლო 50%-ის შემ­თხვე­ვა­ში იმი­სათ­ვის, რომ პარ­ტი­ას ჰქონ­დეს უმ­რავ­ლე­სო­ბა, ნაკ­ლე­ბი მა­ჟო­რი­ტა­რი დას­ჭირ­დე­ბა - 60+16 და ა.შ..

- იმ შემ­თხვე­ვა­ში, თუ პრო­პორ­ცი­უ­ლით "ქარ­თულ­მა ოც­ნე­ბამ” ვერ გა­და­ლა­ხა 40%-ინი ჩამ­კე­ტი და "ნა­ცი­ო­ნა­ლურ­მა მოძ­რა­ო­ბამ” აიღო 20%, ჯამ­ში, რამ­დე­ნი დე­პუ­ტა­ტის და­მა­ტე­ბა დას­ჭირ­დე­ბათ მათ კო­ა­ლი­ცი­უ­რი მთავ­რო­ბის შე­საქ­მნე­ლად?

- ცალ­სა­ხად, ვერც ერთი ვერ შექ­მნის კო­ა­ლი­ცი­ურ მთავ­რო­ბას. მერე უკვე და­ნარ­ჩე­ნი და­მო­კი­დე­ბუ­ლია იმა­ზე, რო­გორ გად­მო­ი­ბი­რე­ბენ სხვა პარ­ტი­ებს. მთა­ვა­რი ის არის, რომ კო­ა­ლი­ცი­უ­რი მთავ­რო­ბის დამ­ტკი­ცე­ბას პარ­ლა­მენ­ტში მი­ნი­მუმ 76 ხმა სჭირ­დე­ბა. რო­მე­ლიც მო­ა­ხერ­ხებს სხვა პარ­ტი­ე­ბი­დან 76 ხმა მო­აგ­რო­ვოს, ის შეძ­ლებს ჰყავ­დეს მთავ­რო­ბა. მათ, ორი­ვეს კო­ა­ლი­ცი­უ­რი მთავ­რო­ბის შექ­მნის გარ­და, სხვა გა­მო­სა­ვა­ლი არ აქვთ, ყვე­ლას დას­ჭირ­დე­ბა სხვა პარ­ტი­ე­ბის მან­და­ტე­ბი. ეს იმა­ზეც არის და­მო­კი­დე­ბუ­ლი, პრო­პორ­ცი­ულ­ში რამ­დენ პრო­ცენტს მი­ი­ღებს თი­თო­ე­უ­ლი, ვინ რამ­დენ მა­ჟო­რი­ტარს გა­იყ­ვანს და 76 მან­და­ტამ­დე რამ­დე­ნიც და­აკ­ლდე­ბა, იმ­დე­ნის და­მა­ტე­ბა დას­ჭირ­დე­ბა სხვა პარ­ტი­ე­ბი­დან. ერთი პარ­ტი­ით, თუ კო­ა­ლი­ცი­ით, უმ­რავ­ლე­სო­ბის მო­ბი­ლი­ზე­ბას ვინც მო­ა­ხერ­ხებს, მთავ­რო­ბა­საც ის შექ­მნის და კა­ნო­ნებ­საც ის მი­ი­ღებს.

- რამ­დე­ნი პრო­ცენ­ტი დას­ჭირ­დე­ბა პარ­ტი­ას სა­კუ­თა­რი ფრაქ­ცი­ის ჩა­მო­სა­ყა­ლი­ბებ­ლად?

- ფრაქ­ცია მარ­ტი­ვია, მის შე­საქ­მნე­ლად 5 დე­პუ­ტა­ტი საკ­მა­რი­სია. ყო­ველ შემ­თხვე­ვა­ში, თუ პა­ტა­რა პარ­ტი­ე­ბი თუ შევ­ლენ და თუ უნ­დათ ფრაქ­ცი­ით იყ­ვნენ წარ­მოდ­გე­ნი­ლი, თითო და 2-2 კაცს შე­იყ­ვა­ნენ ფრაქ­ცი­ში.

- 2020 წლის 31 ოქ­ტომ­ბრის სა­პარ­ლა­მენ­ტო არ­ჩევ­ნე­ბი 1%-იანი სა­არ­ჩევ­ნო ბა­რი­ე­რის პი­რო­ბებ­ში ტარ­დე­ბა და რამ­დე­ნი პრო­ცენ­ტი რამ­დენ ხმას გვაძ­ლევს?

- ვი­ნა­ი­დან 1%-ია ბა­რი­ე­რი, თუ ამ 1%-ს გა­და­ლა­ხავ, მი­ნი­მუმ 1 დე­პუ­ტა­ტი გე­კუთ­ვნის. თითო მან­და­ტის წონა არის 0,85% და შე­სა­ბა­მი­სად, და­ახ­ლო­ე­ბით 1,7-1,8% დაგ­ჭირ­დე­ბა იმის­თვის, რომ მი­ნი­მუმ 2 დე­პუ­ტა­ტი გა­იყ­ვა­ნო. 2%-ით – 2-ს გა­იყ­ვან და ა.შ. გა­აჩ­ნია, რამ­დე­ნი მან­და­ტი მორ­ჩე­ბა გა­უ­ნა­წი­ლე­ბე­ლი - 1%-იან ბა­რი­ერს ვი­ღა­ცე­ე­ბი თუ ვერ გა­და­ლა­ხა­ვენ, ეს მან­და­ტე­ბი გა­ნა­წილ­დე­ბა. ასე­თი ბევ­რი არ იქ­ნე­ბა, რამ­დე­ნი­მე მან­და­ტი იქ­ნე­ბა, რად­გან ბა­რი­ე­რი და­ბა­ლია და მას ბევ­რი პარ­ტია გა­და­ლა­ხავს.

- ნიშ­ნავს თუ არა 40%-იანი "ჩამ­კე­ტი მე­ქა­ნიზ­მის” გა­და­ლახ­ვა იმას, რომ პარ­ტი­ას უმ­რავ­ლე­სო­ბა ეყო­ლე­ბა?

- პარ­ტი­ას მი­ნი­მუმ 41% უნდა ჰქონ­დეს, რათა სა­შუ­ა­ლე­ბა ჰქონ­დეს გა­და­ლა­ხოს ბა­რი­ე­რი - ჩამ­კე­ტი და ამ შემ­თხვე­ვა­ში 27 მა­ჟო­რი­ტა­რის გაყ­ვა­ნა დას­ჭირ­დე­ბა. აუ­ცი­ლე­ბე­ლი პი­რო­ბაა გა­და­ლა­ხო 40%-იანი ბა­რი­ე­რი, თუმ­ცა პრო­პორ­ცი­უ­ლით 45% და 50%-იც შე­იძ­ლე­ბა გქონ­დეს, მაგ­რამ მა­ინც ვერ და­ა­კომ­პლექ­ტო უმ­რავ­ლე­სო­ბა. 40%-იანი მე­ქა­ნიზ­მის გა­და­ლახ­ვა არ ნიშ­ნავს, რომ უმ­რავ­ლე­სო­ბა ავ­ტო­მა­ტუ­რად გექ­ნე­ბა. მერე ეს უკვე და­მო­კი­დე­ბუ­ლი იქ­ნე­ბა რამ­დენ მა­ჟო­რი­ტა­რულ ოლქს მო­ი­გებ. შე­იძ­ლე­ბა პრო­პორ­ცი­ულ­ში 50%-იც გქონ­დეს, ანუ 60 მან­და­ტი, მაგ­რამ 16 ოლქს თუ ვერ მო­ი­გებ, მა­ინც ვერ შექ­მნი უმ­რავ­ლე­სო­ბას. ასე რომ, უმ­რავ­ლე­სო­ბის შე­საქ­მნე­ლად მარ­ტო პრო­პორ­ცი­უ­ლის პრო­ცენ­ტი არაა მთა­ვა­რი, სა­ბო­ლოო შე­დეგს მა­ჟო­რი­ტა­რუ­ლის მან­და­ტე­ბის რა­ო­დე­ნო­ბა გან­სა­ზღვრავს.