რამდენი აქვს საქართველოს ვალი?

საქართველო, ისევე როგორც მსოფლიოს ქვეყნების უმეტესობა, სესხებს "საერთაშორისო სავალუტო ფონდიდან", "აზიის განვითარების ბანკიდან", EBRD-დან, "მსოფლიო ბანკიდან" და სხვა საფინანსო ორგანიზაციებიდან იღებს.

რაც უფრო კარგი გადამხდელია ქვეყანა, სესხებს უკეთესი პირობებით იღებს და სავალუტო ორგანიზაციებში მეტი ნდობით სარგებლობს.

საქართველოს მთლიანმა საგარეო ვალმა, 2019 წლის 31 მარტის მდგომარეობით 17.8 მლრდ აშშ დოლარი (48 მლრდ ლარი) შეადგინა.

როგორც ეკონომისტები განმარტავენ, დამკვიდრებული კრიტერიუმების თანახმად, საგარეო ვალი ქვეყნის მთლიანი შიდა პროდუქტის 60%-ს არ უნდა აღემატებოდეს. არასამთავრობო ორგანიზაცია "საზოგადოება და ბანკების" თავმჯდომარის გიორგი კეპულაძის თქმით, საქართველოს საგარეო ვალი, ამ ეტაპზე ჯდება აღნიშნულ კრიტერიუმში. ეროვნული ბანკის ინფორმაციით, სახელმწიფო საგარეო ვალი (7.4 მლრდ აშშ დოლარი) ჩვენი ქვეყნის მშპ-ს 45.9 პროცენტია.

"საგარეო ვალი არის დაბალპროცენტიანი, გრძელვადიანი სესხი, რომლის სწორი მიმართულებით გამოყენებისას შესაძლებელია, ქვეყნის მთლიანი შიდა პროდუქტი გაიზარდოს. ზრდა თუ ნორმალური იქნება, საგარეო ვალის დროულად დაფარვასაც შევძლებთ და გადასახადების გადახდასაც, თან ქვეყნის ეკონომიკასაც გავზრდით“, - განმარტავს კეპულაძე.

მისივე თქმით, შეიძლება, საგარეო ვალმა მთლიანი შიდა პროდუქტის 60%-ს გადააჭარბოს, თუმცა ეს ქვეყნის ეკონომიკისთვის სირთულეების წარმომქმნელი სულაც არ იქნება.

"მაგალითად, იაპონიას მთლიან შიდა პროდუქტზე 2-ჯერ მეტი ვალი აქვს, თუმცა ამ ქვეყნის ეკონომიკა როგორ მდგომარეობაშია, ყველამ ვიცით. შესაბამისად, ძალიან მნიშვნელოვანია, რომ საგარეო ვალი, რომელსაც ვიღებთ, პირველ რიგში, სწორ პროექტებში იხარჯებოდეს" - აღნიშნა მან.

საგარეო ვალი, საბოლოო ჯამში, მოქალაქეების გადასახდელია, ამიტომ ეკონომისტები მიიჩნევენ, რომ მნიშვნელოვანია, საზოგადოება საქმის კურსში იყოს, სახელმწიფოს მიერ აღებული სესხი რამდენად მიზნობრივად იხარჯება.

"ჩვენ ვინახავთ მთავრობას, პოლიციას, ჯარს, უფასო ჯანდაცვას უზრუნველვყოფთ ჩვენივე გადახდილი გადასახადებით. რა თქმა უნდა, თუ ვალის მოცულობა ისე გაიზრდება, რომ სახელმწიფო ამ პროცესს ვეღარ დაეწევა და ვეღარ შეძლებს ვალის გადახდას, ეს პრობლემა იქნება. ამიტომ არის საჭირო მონიტორინგი, როგორც პოლიტიკური ძალების, ისე სამოქალაქო საზოგადოების მხრიდან რომ ვიცოდეთ, ქვეყანა რაში იღებს ვალს.

ბიუჯეტში გაწერილია, ვალის მომსახურებაზე რამდენია გრანტი და ა. შ.

საგარეო ვალის არამიზნობრივად ხარჯვის მაგალითად საბერძნეთი შეგვიძლია მოვიყვანოთ. ის საერთაშორისო ორგანიზაციებიდან იღებდა ვალებს და პენსიებს ზრდიდა. პენსიის გაცემა მორალურად კარგი ნაბიჯია, მაგრამ ეკონომიკური თვალსაზრისით, გაუმართლებელი!

მოქალაქეებსაც უნდოდათ, დროზე გასულიყვნენ პენსიაში, გაზრდილი პენსიებით ქირაობდნენ მომვლელებს, მათ შორის, ჩვენი ქვეყნიდანაც. ეს იყო არასწორი ნაბიჯი და საბოლოო ჯამში, ამან საბერძნეთის ეკონომიკა უმძიმეს შედეგებამდე მიიყვანა" - განმარტავს "საზოგადოება და ბანკების" თავმჯდომარე.

ეკონომისტი სოსო არჩვაძე AMBEBI.GE-სთან საუბარში განმარტავს, რომ ფაქტობრივად, არ არსებობს ქვეყანა, რომელსაც საგარეო ვალი არ აქვს, მთავარია, რამდენად სწორ ინვესტიციებს ახორციელებს ის და რამდენად მაღალია გადახდისუნარიანობა.

"სესხს რომ იღებ, მისი გადახდა დათქმულ ვადებში უნდა შეგეძლოს. ასევე, დროულად უნდა შეგეძლოს მისი მომსახურების საფასურის ანუ პროცენტის გადახდაც. ვალის სიდიდე მხოლოდ ერთი მაჩვენებელია იმისა, თუ რამდენად ეფექტიანად ვითარდება მოცემული ქვეყნის ეკონომიკა. თუ მხოლოდ საგარეო ვალებს ავიღებთ, აღმოჩნდება, რომ საქართველოსთან მიმართებაში ეს არის დაახლოებით, მშპ-ს 110% (მთლიანი საგარეო ვალი - 17,8 მილიარდი დოლარი).

ბევრ სხვა ქვეყანას ჩვენზე მეტი აქვთ ეს მაჩვენებელი, თუმცა განვითარებით ჩვენზე წინ არიან. თუნდაც, აშშ, საფრანგეთი, დიდი ბრიტანეთი თუ სხვა ქვეყნები რომ ვნახოთ. მათ საგარეო ვალის ჩვენზე მაღალი მაჩვენებელი აქვთ, თუმცა საქართველოსთან შედარებით, ბევრად ძლიერი ეკონომიკური მდგომარეობა აქვთ.

აქ რომ ყველაფერი რიგზე არ არის, ამას 2008 წლის გაზაფხულზე აღებული 500 მილიონი დოლარიც ადასტურებს, რომელიც მიწისქვეშა გაზსაცავის ასაშენებლად ავიღეთ, თუმცა ახლა 2019 წელია, გაზსაცავი კი არ აგვიშენებია და აღებული ვალიც გასასტუმრებელი გვაქვს. 2021 წლისთვის თავისი პროცენტებით დასაბრუნებელი გვექნება, დაახლოებით, 900 მილიონი დოლარი. ბოლომდე ეფექტურად ვერ ხდება როგორც საგარეო, ისე საშინაო ვალის გამოყენება" - აღნიშნა სოსო არჩვაძემ.

კითხვაზე, თუ რა ზეგავლენას ახდენს საგარეო ვალი მოქალაქეების ფინანსურ მდგომარეობაზე, ეკონომისტი გვპასუხობს, რომ აქ უნდა მივუბრუნდეთ იმ საკითხს, რამდენად ეფექტიანად ხდება აღებული საგარეო ვალის გამოყენება"

„მაგალითად, თუ ჩვენ ისეთ რესურსს ვქმნით და ისეთ წარმოებას ვავითარებთ, რომელსაც მულტიპლიკატორული ეფექტი აქვს, შესაძლებელია, ქვეყანაში მეტი ფინანსური რესურსი შემოვიდეს.

თუ აღებულ სესხს არარაციონალურად ან არამიზნობრივად ვიყენებთ, რა თქმა უნდა, ეს ჩვენს ფინანსურ მდგომარეობას დაამძიმებს. ვალის მომსახურების გადახდა იურიდიული და ფიზიკური პირების მიერ ბიუჯეტში შეტანილი ფულით უნდა მოხდეს. რაც უფრო დიდია ვალი, ქვეყანას სოციალური პროექტებისთვის უფრო ნაკლები სახსრები დარჩება: იქნება ეს პენსიები, განათლება, ჯანდაცვა თუ სხვა საკითხები, ამიტომ განსკუთრებული სიფრთხილით უნდა მოვეკიდოთ სესხების ზრდას.

ვალის აღების დროს მისგან მიღებული ეფექტი წინ უნდა უსწრებდეს მის მომსახურებაზე ხარჯების ზრდას. ეს არის მთავარი კრიტერიუმი იმისთვის, რომ შევაფასოთ ვალის აღება სასარგებლოა თუ დამაზიანებელი მიმდინარე და უახლოესი პერსპექტივის ამოცანებისთვის“ - განმარტა სოსო არჩვაძემ.