რატომ "ვრედნობს" "ნაციონალური მოძრაობა" და ვინ ცდილობს მმართველ კოალიციაში შეღწევას

განათლების მინისტრის მოადგილე დავით ზურაბიშვილს მეცნიერებასა და განათლების სფეროში არსებულ სიახლეებზე, პოლიტიკურ პროცესებსა და ოპოზიციასთან ურთიერთობაზე სასაუბროდ შევხვდით. ჩვეულებისამებრ, მწვავე საკითხებს არ გაურბის და საკუთარ აზრს გულახდილად გვიზიარებს. ბუნებრივია, ინტერვიუ მისი დღევანდელი სამოქმედო სფეროს პრობლემებით დავიწყეთ - ეს ლოგიკურიცაა, რადგან განათლებასა და მეცნიერებაში სამწუხაროდ, წინსვლას არა და არ დაადგა საშველი...

- ბატონო დავით, რომელ მნიშვნელოვან საკითხებზე მუშაობს ამჟამად სამინისტრო?

- შეიქმნა ექსპერტთა ჯგუფი, რომელიც უმაღლესი განათლების კანონში სერიოზული ცვლილებების შეტანაზე იმუშავებს. საუბარია ახალ კანონზე, რომლის მიხედვითაც რეალურად იქნება გარანტირებული უმაღლესი სასწავლებლების ავტონომია და ამავდროულად, ევროკავშირის ქვეყნებში არსებულ სტანდარტებსაც მიესადაგება. ბევრი პრობლემაა, მაგრამ რაღაცების ძალზე სწრაფად გამოსწორება შესაძლებელია. მაგალითად, ის, რომ სტუდენტი ან დოქტორანტი ფაკულტეტის დეკანი შეიძლება იყოს; არც ის არის აუცილებელი, რექტორი პროფესორი იყოს და ა.შ. მსგავსი ნორმები იოლი შესაცვლელია, მაგრამ მთელი რიგი მომენტებია, რაც სირთულეს წარმოადგენს. ინტეგრირების ფორმებია გადასახედი. ის, რაც კვლევით ინსტიტუტებთან დაკავშირებით გაკეთდა, გაუმართლებელი აღმოჩნდა, ამიტომ ახალი კონცეფციები უნდა შევიმუშაოთ. რაც შეეხება ინსტიტუტებს და მეცნიერებას, ვფიქრობთ, უპრიანი იქნება, დასავლეთევროპული სტანდარტი ავირჩიოთ და ინსტიტუტების ისეთი გაერთიანება გაკეთდეს, როგორიცაა მაგალითად, გერმანიაში - მაქს ფლანკის ინსტიტუტი, რომელიც ცნობილი პროფესორების ირგვლივ სხვადასხვა ინსტიტუტს აერთიანებს და ხანგრძლივ, რამდენიმეწლიან პროექტებზე მუშაობს. ჯობს გავაკეთოთ ის, რაც ევროპაში აპრობირებულია. ეს ყველაფერი კონკრეტულ კანონპროექტებში აისახება და პარლამენტს დასამტკიცებლად წარედგინება.

- საკანონმდებლო ცვლილებს უნივერსიტეტების მხრიდან პროტესტი მოჰყვა...

- ცვლილება, რომელიც შევიტანეთ, არის ის, რომ არასამეწარმეო იურიდიული პირი შესაძლოა გადაკეთდეს საჯარო სამართლის იურიდიულ პირად (სსიპ). აქამდე ეს სამოქალაქო კოდექსით არ იყო გათვალისწინებული, ახლა კი ამის შესაძლებლობას ვაძლევთ. სამინისტრო თანახმაა, რომ ეს ნებაყოფლობითი არჩევანის საფუძველზე მოხდეს, არავის დავაძალებთ. ლაპარაკი იმაზე, რომ ავტონომიას ვართმევთ, სასაცილოა. უმაღლესი სასწავლებლები დღესდღეობით არასამეწარმეო იურიდიული პირები კი არიან, მაგრამ მათ აქვთ რეგენტთა საბჭო, რომლის ერთ-ერთი წევრი მეც ვარ, თავმჯდომარე კი - მინისტრის პირველი მოადგილეა და ამ საბჭოს ნებართვის გარეშე უნივერსიტეტებს არაფერი შეუძლიათ. გვინდა, უნივერსიტეტებს ფართო ავტონომია ჰქონდეთ, დანარჩენზე კი ვიმსჯელებთ.

- მოგეხსენებათ, არსებობს საფუძვლიანი პრეტენზია სწავლების ხარისხზეც. აღნიშნავენ, რომ საფასური არ შეესაბამება იმ ცოდნას, რასაც უნივერსიტეტებში იღებენ. ამ მხრივ თუ შეიცვლება რაიმე?

- ხარისხის მართვის ცენტრი აკონტროლებს და ამოწმებს უნივერსიტეტებს, ესა თუ ის პროგრამა რამდენად შეესაბამება ხარისხს, რათა შემდგომ სახელმწიფოს მიერ იყოს აღიარებული. რა თქმა უნდა, პროფესორ-მასწავლებლების კვალიფიკაციის შემოწმებაც ხდება, მაგრამ შიდა კონტროლი უნივერსიტეტებსაც უნდა ჰქონდეთ. თუმცა ვფიქრობ, რომ მხოლოდ ამით ხარისხი და სწავლების დონე ვერ გაიზრდება. ერთ-ერთი უმთავრესი ფაქტორი, რაოდენ ბანალურადაც უნდა ჟღერდეს, ფულია. სახელმწიფოს მხრიდან ბევრად მეტი ფული უნდა ჩაიდოს, ეს ძალიან მარტივია. ნიჭიერი ახალგაზრდა რომ მეცნიერების მიმართულებით დასაქმდეს, სტიმული, შესაბამისი ანაზღაურება აუცილებლად უნდა ჰქონდეს და თუ არ ექნება, სხვაგან წავა, - ბიზნესი იქნება თუ არასამთავრობო ორგანიზაცია. აშშ-ის უმაღლესი განათლების სისტემა მსოფლიოში მოწინავეა და იქ ყველაზე მაგარი უნივერსიტეტებია, მათ ფონდებს კი რამდენი ფული აქვს? მილიარდებზეა ლაპარაკი. ასეთ შემთხვევაში საუკეთესო ლექტორები შეგიძლია მოიწვიო, ტექნიკა შეიძინო და ა.შ. თუ გინდა, სკოლაში კარგი მასწავლებელი მივიდეს, კარგი შრომის ანაზღაურება უნდა იყოს, პროფესია რომ პრესტიჟული გახდეს, სხვანაირად არაფერი გამოვა. თუმცა, მხოლოდ ანაზღაურებაც არ არის გადამწყვეტი. ბიუჯეტის გარდა, დახმარებები საზღვარგარეთიდანაც გვაქვს, მაგალითად, აშშ-დან. თუ მაქს ფლანკის ინსტიტუტის მსგავსი გაერთიანების გაკეთებას მოვახერხებთ, გრანტებს იქიდანაც მივიღებთ. მაგრამ ეს საკმარისი არ იქნება.

- როგორც უშუალო ხელმძღვანელს, როგორ დაახასიათებთ პრეზიდენტობის კანდიდატად დასახელებულ გიორგი მარგველაშვილს?

- ზოგადად, ყველა ადამიანს შეიძლება, მინუსი მოუძებნო, მაგრამ ვთვლი, რომ ის მართლაც კარგი პიროვნებაა. წინასაარჩევნო კამპანიისას კიდევ უფრო კარგად წარმოაჩენს საკუთარ თავს და მოსახლეობაც უკეთ გაიცნობს. უშუალოდ მასთან მუშაობის პროცესში რამდენიმე ძალიან კარგი თვისება დავინახე - ინტრიგანობა არ უყვარს და ეს უფროსისთვის მნიშვნელოვანია. ის არ ახდენს ისეთი ურთიერთობების სტიმულირებას, როგორიცაა ერთმანეთის დასმენა და ა.შ. ეს კი გუნდში ჯანსაღ ატმოსფეროს ქმნის. საკმაოდ კარგად ფლობს შრომის განაწილების პრინციპებს, იცის, ვის რა საქმე გადააბაროს. უცხო ენა - ინგლისური კარგად იცის და უცხოელებთან ურთიერთობაც შესანიშნავად გამოსდის. იუმორის გრძნობა აქვს და ეს მომწონს, რადგან როცა ადამიანს იუმორის გრძნობა არა აქვს, მასთან ურთიერთობა ნამდვილად არ შემიძლია.

- მკაცრია?

- მკაცრს ვერ დავარქმევ, მაგრამ "მოფამფალებულიც" არ არის (იცინის). როცა საჭიროა, ზომიერი სიმკაცრეც შეუძლია გამოავლინოს და რაღაც მომენტში - სიჯიუტეც. ვფიქრობ, ჩვენს ქვეყანას ახლა როგორი პრეზიდენტიც სჭირდება - სხვა ფუნქციების აღმასრულებელი, მთავრობასა და ოპოზიციას შორის მომრიგებელი, სხვადასხვა იდეოლოგიის თუ პლატფორმის მქონე ჯგუფებთან მოსაუბრე, - ამისთვის შესაფერისი კანდიდატია.

- როგორ შეეგუეთ სახელმწიფო სტრუქტურაში დატვირთულ რეჟიმში მუშაობას?

- სახელმწიფო სტრუქტურაში არასდროს მიმუშავია, პირველად ვარ. საბჭოთა კავშირის დროს ლიბერალურ ორგანიზაციაში - მწერალთა კავშირთან არსებულ, მხატვრული თარგმანისა და ლიტერატურულ ურთიერთობათა კოლეგიაში ვიყავი, სადაც მწერლები, პოეტები, მთელი ქართული ლიტერატურული ელიტა მუშაობდა და ძალზე თავისუფალი ატმოსფერო იყო. პარტიულ-კომუნისტური წნეხი არ მიგრძნია. საბჭოთა კავშირი რომ დაინგრა, მას მერეც სულ არასამთავრობო სექტორში ვიყავი. მერე პარლამენტის წევრი გახლდით და მიუხედავად იმისა, რომ ფრაქციის ხელმძღვანელი და კომიტეტის თავმჯდომარის მოადგილეც ვიყავი, ეს მაინც არ იყო ის, რასაც მთავრობაში ყოფნა ჰქვია. პრინციპში, ვფიქრობ, რომ ასე თუ ისე, შევძელი თავის გართმევა და ამ თანამდებობას შევეგუე. ასაკმა და გამოცდილებამაც თავისი ქნა, გამომადგა. თავიდან, ცოტა უფრო რთული იყო, ერთბაშად უამრავი საქმე გამომიჩნდა; ამდენი საბუთისთვის ცხოვრებაში არ მომიწერია ხელი (იცინის). ნელ-ნელა მივეჩვიე და ავეწყვე. ახლა, თუ საქმე არ მაქვს, დისკომფორტს მაშინ ვგრძნობ (იცინის).

- როგორც მწერალთა კავშირის ყოფილი თანამშრომელი, რას ფიქრობთ მსგავსი გაერთიანებების საჭიროებაზე? ცოტა ხნის წინ კვლავ გამოითქვა სხვადასხვა მოსაზრება ამ საკითხზე.

- სახელმწიფო არ უნდა ინახავდეს, თორემ, თუ დამოუკიდებლად არსებობა უნდათ, ვინ აუკრძალავს?! იმ სახით, იმ პრივილეგიებით, რაც ადრე "სახელმწიფო" მწერალთა კავშირს ჰქონდა და რომელიც ბიუჯეტიდან ფინანსდებოდა, ნურავის ექნება ილუზია, რომ კვლავ იარსებებს. საბჭოთა კავშირის დროს, მწერლებს შესანიშნავი მატერიალური პირობები ჰქონდათ, მიუხედავად იმისა, რომ ცენზურა არსებობდა. წარმოიდგინეთ, ლექსის ყოველ სტრიქონში დამწყები პოეტი ერთ მანეთს იღებდა, ლაურეატი კი - მეტს. პროზაული ნაწარმოების სტრიქონის ჰონორარი სამ მანეთამდე ადიოდა. ახლა გადათვალეთ, ერთ ლექსსა და სქელტანიან წიგნში რამდენს აიღებდა ადამიანი. სრულიად ახალგაზრდა ვიყავი, 22 წლის, როცა ჟურნალში ერთი პატარა მოთხრობა გამოვაქვეყნე და 400 მანეთი მომცეს!.. აფხაზეთში დასასვენებელი სახლები გვქონდა, შემოქმედებით მივლინებაში ერთი კვირით მიშვებდნენ, წიგნს გავარედაქტირებდი და ვისვენებდი. გადასარევად ვიყავი. ყველაზე მთავარი - თავისუფლება არ იყო, თორემ მატერიალური თვალსაზრისით - არაჩვეულებრივი პირობები იყო, ამიტომ უნდოდა ყველას მწერლობა და პოეტობა (იცინის).

- "თავისუფლების ინსტიტუტში" მუშაობის პერიოდს როგორ გაიხსენებთ და იმ ადამიანებს, რომლებიც მაშინ თქვენი თანამებრძოლები იყვნენ, მერე კი პოლიტიკური ოპონენტები გახდნენ?

- ათი წელი ერთ ოთახში ვისხედით და ერთმანეთთან ძალიან კარგი, ახლო ურთიერთობები გვაკავშირებდა. ერთ საქმეს ვაკეთებდით, რომლისთვისაც ჩემი აზრით, არ მიღალატია, მათ კი გზიდან გადაუხვიეს. მე, გიგა ბოკერია და ლევან რამიშვილი ამ ინსტიტუტის დამფუძნებლები ვიყავით, ერთობლივად შევქმენით. სოზარ სუბარიც ჩვენი წევრი იყო; ერთი პერიოდი - მიშა ქარელიც, რომელიც ქართლის ფილიალის ხელმძღვანელი გახლდათ, გივი თარგამაძეც და სხვები. ჩემთვის სამწუხაროდ, უმეტესობა ძალაუფლების ხიბლში ჩავარდა. არასდროს შემპარვია ეჭვი რომელიმე მათგანში და არ მიფიქრია, რომ საქართველოში ეროვნული ტიპის დემოკრატიული სახელმწიფოს აშენება არ სურდათ. მაშინ ეს მართლა უნდოდათ, მაგრამ როგორც მერე აღმოჩნდა, ძალაუფლებისკენ სწრაფვამ გადასძალა.

- მას შემდეგ არანაირი ურთიერთობა აღარ გქონიათ?

- არა. ახლა, როცა სადმე შემხვდებიან, მათგან განსხვავებით, ვესალმები. ერთი პერიოდი, ვიღაცებს ჩემთან მოსალმება აკრძალულიც კი ჰქონდათ (იცინის). პირადად მე, ასეთ რამეებს ერთმანეთში არასდროს ვურევ, დალაპარაკება ჩემთვის პრობლემას არ წარმოადგენს. ბუნებრივია, არ ვმეგობრობ, მაგრამ როცა სხვა სიტუაციაში შევხვდები, ე.წ. "ნივიჟუს" არ ვუკეთებ და ცხვირს არ ვწევ.

- თქვენი შეფასებით, როგორია "ნაციონალური მოძრაობის" დღევანდელი სახე?

- როგორც ეს გუნდი იქცევა და რა გზაც პოლიტიკაში აირჩია, ვფიქრობ, თვითმკვლელობაა. ჯერჯერობით გარკვეული ადამიანური რესურსი და ინფრასტრუქტურა აქვთ, მიტინგზე რამდენიმე კაცის მიყვანაც შეუძლიათ და სულ ეს არის. უკვე თითქმის ყველგან უმცირესობაში არიან. ბევრმა დატოვა და ხელისუფლებასთან თანამშრომლობა არჩია. ზეწოლასა და ტერორზე რამდენიც უნდა ილაპარაკონ, სისულელეა. ძირითადად, მოხელეები და ბიუროკრატები ჰყავდათ შერჩეული, რომლებსაც, როგორც წესი, ხელისუფლებაში მყოფ ხალხთან უნდათ ურთიერთობა და არა - ოპოზიციასთან. დანაშაულების შემოქმედები არ მოიცილეს და ბუნებრივია, პერსპექტივა ვერ ექნებათ და როგორც პოლიტიკური ძალა, ადრე თუ გვიან, "გარდაიცვლებიან". ზოგიერთი ახალ სახედ ნამდვილად გამოდგებოდა, ოღონდ იმ პირობით, რომ მერაბიშვილი, სააკაშვილი, აკო მინაშვილი, უგულავა, ბოკერია და სხვები აღარ იქნებოდნენ. სანამ "ნაციონალურ მოძრაობას" ეს ხალხი განასახიერებს და რეალურად მართავს, არავითარი პერსპექტივა არ ექნებათ.

- გარკვეულ საკითხებში ხელსაც გიშლიან, ხომ ასეა?

- უფრო მეტად, საგარეო სფეროში. რუსულ სიტყვას გამოვიყენებ, რომელიც ზუსტად შეეფერება - "ვრედნობენ". რას ნიშნავს პრეზიდენტის ვეტოები, არ მესმის: პარლამენტი ვეტოს ყოველთვის დაძლევს, უბრალოდ რაღაცებს აჭიანურებენ. ქვეყანაში პრობლემები, ბუნებრივია, არის: რადგან ასეთი ხელისუფლების შეცვლა არჩევნების გზით მოხდა, რა თქმა უნდა, ბევრი რამ ფერხდება. პირველი წელი გარდამავალი პერიოდია. თუ ვინმეს ჰქონდა მოლოდინი, რომ სამუშაო ადგილები უცებ გაჩნდებოდა, სულ ტყუილად, - ამას დრო სჭირდება. ყველა ადამიანი სახელმწიფო სექტორში ხომ ვერ დასაქმდება! ეს წარმოუდგენელია, ბიზნესის განვითარება უნდა მოხდეს. ადამიანები კერძო საწარმოებში, რაიონებში უნდა დასაქმდნენ და ფულიც გაუჩნდებათ; მერე მისი დახარჯვა, გართობა მოუნდებათ, - ეს ტურისტული, საკვები ობიექტების მეტად ამუშავებას გამოიწვევს, - და ასე შემდეგ. ასეთ წინსვლას ალბათ უფრო მეორე, მესამე წლისთვის უნდა ველოდოთ.

- დანარჩენ ოპოზიციაზე რას იტყვით?

- ჯერჯერობით ვერ ვხედავ ისეთ ძალას, რომელმაც საკუთარი თავი და ადგილი იპოვა, ყველა ძიების პროცესშია. ბევრი ცდილობს იმას, რაც 1990-იანი წლების სიტუაციას მაგონებს: შევარდნაძესთან დაპირისპირებული ცოტა იყო, ჟვანიასთან კი - ბევრი; გააგდე ჟვანია და მე მიმიღეო - ედუარდს ეუბნებოდნენ... ახლაც მსგავსი რამ ხდება. ზოგიერთი პოლიტიკური ძალა ივანიშვილს მიმართავს: რად გინდა, მაგალითად, ეს "რესპუბლიკელები"?! აგერ, ჩვენ უკეთესები ვართო. კოალიციის შიგნით შესვლას ცდილობენ. თუმცა ზოგიერთი ამ ილუზიიდან მგონი, უკვე იკურნება. როცა დაინახეს, კოალიციას გახლეჩის მსგავსი არაფერი ემუქრება, ახლა ცდილობენ, გარეთ იპოვონ ადგილი, რაც არცთუ ისე იოლია. ბიძინა ივანიშვილმა ვისთან თანამშრომლობაც საჭიროდ ჩათვალა, ყველა კოალიციაშია, გარეთ დარჩენილებს კი შიგნით ვეღარავინ შემოიყვანს. ნაციონალისტურ-პატრიოტულ, რაღაც მომენტში ანტიდასავლურ ფლანგზე ცდილობენ ფეხის მოკიდებას. "ნაციონალური მოძრაობა" ცდილობს, პროდასავლური ორიენტაცია კვლავ მისი ექსკლუზივი იყოს, ეს აღარ გამოსდის, მაგრამ "ვრედნობს". ჯერ კიდევ ბევრი რამ წინა წლის ინერციით მიდის, მაგრამ ყველაფერი დაიწმინდება და ყველა თავის რეალურ გზას მონახავს.

თამთა დადეშელი

ჟურნალი ”გზა”

(გამოდის ხუთშაბათობით)