ლავრენტი ბერია და მისი ქალები

საყოველთაოდ ცნობილი საბჭოთა მაღალჩინოსნის, კრემლის "რუხი კარდინალის" - ლავრენტი ბერიას მექალთანეობაზე ხმები ჯერ კიდევ მაშინ ვრცელდებოდა, როდესაც "პენსნეიანი კაცის" შიშით ხმამაღლა ლაპარაკსაც კი ვერავინ ბედავდა და არათუ თითზე ჩამოსათვლელ ნონკონფორმისტებს, არამედ საბჭოეთის მორჩილ ობივატელებსაც კი, შავი "ემადინების" საბურავების ღამეულ ღრჭიალზე ძილი უკრთებოდათ.

სხვათა შორის, ერთ-ერთმა ამერიკელმა ისტორიკოსმა, რომელიც ამ რამდენიმე თვის წინ გვსტუმრობდა თბილისში, ამაზე ფრიად გონებამახვილურად იხუმრა: "ბერიას იმთავითვე უყვარდა ლამაზი ქალები, ლამაზ ქალებს კი მხოლოდ მაშინღა შეუყვარდათ ის, როცა ძალაუფლება იგდო ხელთ". როგორც ყოველთვის, ამ ხუმრობაშიც მწარე სიმართლე გამოსჭვივის - ლავრენტი ბერია ახალგაზრდობაში სულაც არ გამოირჩეოდა დონჟუანობით, თუმცა მეხსიერება და ჟინი მაშინაც ჰქონდა და როცა "პენსნეიან კაცად" იქცა, გაიხსენა თითქმის ყველა ქალი, ვინც კი ოდესმე მოსწონდა.

საბჭოთა კავშირის დანგრევის შემდეგ, რუსეთშიც და დასავლეთშიც უამრავჯერ დაიწერა ბერიას ვნებების შესახებ, მაგრამ ამ საკითხთან დაკავშირებით ჭორ-მართლის გარკვევა არავის უცდია. არადა, ბერია და მისი ქალები ბანალური თემა სულაც არაა - კრემლის სხვა მაღალჩინოსნებისგან "პენსნეიან კაცს" ყველაზე მეტად სუსტი სქესის მიმართ გადამეტებული ინტერესი გამოარჩევდა; ამიტომაც, მისი პიროვნული პორტრეტისათვის ამ შტრიხის გათვალისწინება აუცილებელია.

როგორც ბერიას თანამედროვენი იხსენებენ, "პენსნეიანი კაცი" ამა თუ იმ ქალისადმი სიმპათიას არასოდეს მალავდა და საწადლის მისაღწევად არაფერს ერიდებოდა. მართალი რომ ითქვას, ამ მხრივ ზედმეტი გარჯაც არ სჭირდებოდა - ქალები მისი მიზანსწრაფული და მტკიცე ხასიათით იხიბლებოდნენ.

ცნობილი რუსი მწერლის, ფაზილ ისკანდერის მოთხრობაში - "ო, მარატ!", რომლის მიხედვით მერე ფილმიც გადაიღეს, ერთგვარი ირონიითაა გადმოცემული, თუ როგორ დამღუპველად იმოქმედა მთავარ გმირზე იმის თვალნათლივ დანახვამ, რომ მას და ბერიას ერთი და იგივე ქალი აინტერესებდათ: დაუღლელი მექალთანე მარატი უეცრად პესიმისტ იმპოტენტად გადაიქცა. სხვათა შორის, ეს სავსებით რეალური და საინტერესო ფაქტია, რასაც ისტორიული ფსიქოლოგია შეისწავლის.

შესაძლებელია ვიფიქროთ, რომ მარატის (უფრო სწორად - მისი პროტოტიპის) უეცარი ცვლილება "პენსნეიანი კაცის" პიროვნული შიშის შედეგი იყო; მაგრამ ისევ იმ ამერიკელ ისტორიკოსს თუ დავესესხებით, მექალთანეობა თავისთავად, მიზანსწრაფულობასა და ხასიათის სიმტკიცესთანაა დაკავშირებული და ასეთ პიროვნებებს შიში ნაკლებად აწუხებთ. ყველაფრის თავიდათავი მაინც ისაა, რომ ლავრენტი ბერიას ქმედებაში ყოველთვის აშკარად გამოსჭვიოდა ერთი რამ - ის ქალებს ზერელედ არ უყურებდა და არც წუთიერი სიამოვნებისთვის იყენებდა.

აქედან გამომდინარე, ლავრენტი ბერიას საყვარლები, ამ სიტყვის ტრადიციული მნიშვნელობით, არ ჰყოლია - მას ჰყავდა არაოფიციალური ცოლები, რომლებსაც კარჩაკეტილი ცხოვრება ევალებოდათ და ბერიას გარდა, სხვა პარტნიორებზე ოცნებაც არ შეეძლოთ. ბუნებრივია, თუკი რომელიმე მათგანი "პენსნეიანი კაცის" ამ მოთხოვნებს დაარღვევდა, სიცოცხლეს გამოემშვიდობებოდა.

"ლავრენტის თავისი ბობოქარი ცხოვრების განმავლობაში უამრავი ქალი უყვარდა; რაოდენ გასაკვირიც უნდა იყოს, თითქმის ყველას მიმართ თავისებურად ერთგული იყო", - აღნიშნავდა საყოველთაოდ ცნობილი ჩეჩენი დისიდენტი აბდურაჰმან ავტორხანოვი. ასევე საინტერესოა ისიც, რომ თავის ქალებს ბერია აბორტის გაკეთებას სასტიკად უკრძალავდა, მიუხედავად იმისა, რომ არც ერთი უკანონო შვილისთვის გვარი არ მიუცია და არც ზედმეტი ყურადღება გამოუჩენია. სხვათა შორის, ამით ისარგებლეს სხვადასხვა ჯურის ავანტიურისტებმა და გასული საუკუნის 90-იანი წლების ბოლოდან რუსეთში "პენსნეიანი კაცის" ათასობით "უკანონო შთამომავალი" გამოჩნდა, რომლებიც სხვადასხვაგვარი ამბების შეთხზვით ფულის შოვნას ცდილობდნენ.

აღსანიშნავია, რომ როგორც მოსალოდნელი იყო, რუსეთში ბერიას შთამომავლების გამოჩენა არ გაჰკვირვებიათ. ამ საკითხით სერიოზული ისტორიკოსებიც დაინტერესდნენ; მათი მტკიცებით, საკმაოდ ბევრი ფაქტი მართლაც საყურადღებოა და საბჭოთა პერიოდის მკვლევრებისთვის ფასდაუდებელ ცნობებსაც შეიცავს.

მაგალითად, 1999 წელს, რუსულ გაზეთ "არგუმენტი ი ფაქტი"-ში გამოქვეყნდა სენსაციური მასალა იმის თაობაზე, რომ II მსოფლიო ომის დასაწყისში, როცა სამხრეთ საქართველოდან (კერძოდ - ბოლნისიდან) გერმანელების გასახლების გადაწყვეტილება მიიღეს, ლავრენტი ბერიამ გასასახლებელთა სიაში ვინმე ერნა ქინდლის სახელი ჯერ წითელი ფანქრით შემოხაზა, მერე სრულიად საიდუმლოდ, ბრძანება გასცა - ხსენებული პირი ციმბირის ნაცვლად, პოდმოსკოვიეში, ერთ-ერთ "დახურულ ქალაქში" (მაშინ ასე იხსენიებდნენ ისეთ ქალაქებს, რომლებშიც ზესაიდუმლო სტრატეგიული ობიექტები იყო განლაგებული), საბავშვო ბაღის უბრალო მასწავლებლად გაეშვათ - ცხადია, მიწერ-მოწერისა და გადაადგილების უფლებების მკაცრი შეზღუდვით.

გერმანელთა გასახლებაზე პასუხისმგებელმა პირებმა, რასაკვირველია, უყოყმანოდ აღასრულეს ბრძანება. ერნა ქინდლი 29 წლის ბოლნისელი, დედით აზერბაიჯანელი და მამით გერმანელი, ენით აუწერელი სილამაზის, ახალგათხოვილი ქალი აღმოჩნდა. ის დაკავების დღესვე გადაგზავნეს მოსკოვში, ხოლო მისი მეუღლე - ვინმე პაულ მიულერი ციმბირში გადაკარგეს. "წითელარმიელებმა ყველა ჩვენგანი ნავთლუღის სადგურზე მიგვრეკეს. იქ კი უკვე ეშელონი გველოდა.

თითოეულ ვაგონთან ჯარისკაცი იდგა, ხელში სია ეკავა და გვარებს ხმამაღლა კითხულობდა... მე და ჩემს მეუღლეს მესამე ვაგონში ასვლა გვიწევდა. ჯერ პაული ავიდა და ხელი გამომიწოდა, მაგრამ ამ დროს, აქედან და იქიდან ორი მაღალჩინოსანი სამხედრო ამომიდგა. მათ სახელი მკითხეს და შემდეგ კი მიბრძანეს: "გამოგვყევით! თქვენ აქ არაფერი გესაქმებათ!" და წამიყვანეს. ჩემს მეუღლეს ვაგონიდან ჩამოხტომა სურდა, მაგრამ ამის საშუალება არ მისცეს", - იხსენებდა შემდეგ ერნა ქინდლი - იგივე ირინა ნემცოვა ჟურნალისტთან ინტერვიუში.

ახალგაზრდა ქალი მაღალჩინოსანმა სამხედროებმა სამ სამოქალაქოტანსაცმლიან პირს გადააბარეს, მათ კი დახურული სამთავრობო ვაგონით მოსკოვში ჩაიყვანეს. "არც კი ვიცოდი, სად მივდიოდი, მაგრამ კითხვასაც ვეღარ ვბედავდი... თანმხლებმა პირებმა მკაცრად გამაფრთხილეს, რომ გაქცევა არც მეცადა - ტუალეტში შესვლისასაც კი კარი ჩაუკეტავი უნდა დამეტოვებინა", - გაიხსენა ერნა ქინდლმა.

იგი ლავრენტი ბერიას ერთ-ერთ კონსპირაციულ ბინაში შეახვედრეს: "მე უწინ მას პირადად არ ვიცნობდი, მაგრამ რომ შემხვდა, შემახსენა - ერთმანეთს თბილისში, ოპერის თეატრში შევხვედრივართო... ოპერაში იმ დღეს მე და პაული ვიყავით და როცა ხალხი აჩურჩულდა, ბერია მოვიდაო, მახსოვს, შევეცადე, დამენახა... იმ დღეს მისი მზერა კი დავიჭირე, მაგრამ მეტი არაფერი მომხდარა, თვალი სწრაფად ავარიდე", - აღნიშნავდა ერნა ქინდლი. სწორედ ეს გახდა იმის მიზეზი, რომ ლავრენტი ბერიას ქალის შესახებ ყველაფერი დაედგინა და როდესაც დრო დადგებოდა, თავისთან დაებარებინა.

"არგუმენტი ი ფაქტი"-ში გამოქვეყნებულ ინტერვიუში გერმანელი ქალი დეტალურად ჰყვებოდა, თუ რაზე ესაუბრა ბერია მას შეხვედრისას: "მას ჰქონდა დახვეწილი მანერები და თამამად იქცეოდა. მითხრა, რომ დანახვისთანავე მოვეწონე და ამიტომაც სურდა, ციმბირში გადასახლებისაგან ვეხსნე... მელაპარაკებოდა იმაზე, რაც მაინტერესებდა და უეცრად ვიგრძენი, რომ პიროვნულად თითქოს აღარც კი ვარსებობდი - ლავრენტი ჩემს აზრებს კითხულობდა და მე უბრალო წინააღმდეგობის გაწევის უნარიც აღარ მქონდა", - ამგვარი საუბრების შემდეგ, ლავრენტი ბერიამ ქალთან საწადელს მალე მიაღწია და ერნა ქინდლი დაორსულდა. ამის შემდეგ ბერიამ მასთან ურთიერთობა თითქმის სულ გაწყვიტა, თან სასტიკად აუკრძალა აბორტის გაკეთება და მომხდარის გახმაურება.

ერნა ქინდლს სამშობიაროში მიუტანეს ახალი პასპორტი ირინა ნემცოვას სახელზე, თუმცაღა თავისუფალი გადაადგილების უფლება არ მიუციათ. მას ვაჟიშვილი ეყოლა და სახელად პავლე დაარქვა. ბიჭი ათი წლისა იქნებოდა, როცა მისი ბიოლოგიური მამა დაიჭირეს და დახვრიტეს: "ერთ დღეს სკოლიდან მოვედი და ვხედავ - დედა ოთახში ზის და ტირის. რა მოგივიდა-მეთქი, ვკითხე და - მამაშენი დაიღუპაო. ადრე ნათქვამი ჰქონდა, რომ მამა ციმბირში იყო გადასახლებული და ვიფიქრე, ალბათ ცნობა თუ მიიღო-მეთქი", - განუცხადა რუსულ გაზეთს პავლე ნემცოვმა წლების შემდეგ. მან მხოლოდ საბჭოთა კავშირის დანგრევის მერეღა შეიტყო დედისაგან სიმართლე.

მეორე ამბავი კი, რომელიც არანაკლებ საინტერესოა, ბერიას ახალგაზრდობის დროინდელ გატაცებას უკავშირდება: 1919 წელს, როდესაც ბათუმში რევოლუციონერობდა, ლავრენტიმ ერთი ლაზი გოგონა - ასიე ჯიველექოღლი გაიცნო. თავიდან ყველაფერი კარგად მიდიოდა, მაგრამ მერე გოგოს მშობლები წინააღმდეგნი წავიდნენ - ქალიშვილს ქრისტიანს არ გავატანთო. ასიემაც მათ გადაწყვეტილებას ვეღარაფერი დაუპირისპირა და იძულებული გახდა, ახალგაზრდა ბერიასთან ურთიერთობა შეეწყვიტა.

რაღა თქმა უნდა, ლავრენტიმ ეს არად ჩააგდო და შეეცადა, ასიეს გული კვლავაც მოეგო. სხვათა შორის, ამის გაკეთება არ გასჭირვებია, რადგან ქალიშვილს მისდამი გრძნობა არც განელებოდა. ერთი სიტყვით, ბერიამ ერთ-ერთი თავისი ლაზი ძმობილის დახმარებით, გოგო მოიტაცა და ფერიის მთაზე გადამალა. მეორე დილით ადრე, მეცხრე ცაზე მყოფ ახალგაზრდებს ინგლისური სამხედრო პოლიცია დაადგა (იმ დროს ბათუმს ბრიტანული ადმინისტრაცია მართავდა) და ორივენი დააპატიმრა. ასიე, როგორც ოსმალეთის იმპერიის ქვეშევრდომი, მალევე გაათავისუფლეს და მამას ჩააბარეს, ლავრენტი კი ციხეში ჩასვეს.

მას შემდეგ, კარგა ხნის განმავლობაში ბერიას ასიეს შესახებ აღარაფერი სმენოდა, მიუხედავად იმისა, რომ ყველგან დაეძებდა. 1951 წელს, როდესაც საქართველოს საბჭოთა რესპუბლიკიდან ოსმალეთის ყოფილ ქვეშევრდომებს ასახლებდნენ და ბერიას წინააღმდეგ ინტრიგებს ხლართავდნენ, "პენსნეიან კაცს" სოხუმის რაიონიდან გასასახლებელი "თურქების" სია შეუტანეს, რომელშიც ასიე ჯიველექოღლიც იყო აღნიშნული.

ლავრენტიმ მისი სახელი და გვარიც წითელი ფანქრით შემოხაზა და ბრძანებაც გასცა - ეშელონიდან ჩამოხსენითო. არადა, მატარებელი უკვე დაძრული იყო და სადღაც კასპიისპირა ველებზე მიქროდა. ის ჩეკისტებმა ასტრახანთან შეაჩერეს, ქალი გადმოსვეს და მოსკოვში ჩაიყვანეს. იმ დროს ასიე 50 წლისა იყო. ქმარ-შვილი არ ჰყავდა და დაობლებულ ძმისშვილს ზრდიდა. ქალი ვერც წარმოიდგენდა, თუ ძველ სიყვარულს კიდევ შეხვდებოდა. ბერიას ამბავი, ცხადია, კარგად იცოდა, მაგრამ მასზე ოცნებასაც ვერ ბედავდა.

ასიე და ლავრენტი ერთმანეთს, როგორც წესი, კონსპირაციულ ბინაში შეხვდნენ და ქალი განაცვიფრა იმან, რომ მტკიცე ხასიათით საყოველთაოდ ცნობილ მაღალჩინოსანს თვალზე ცრემლი უბრწყინავდა. მან კარგა ხნის განმავლობაში ხმის ამოღებაც კი ვეღარ მოახერხა, მერე ძალა მოიკრიბა და ასიეს უთხრა: "შენსავით ჯერ არც ერთი ქალი არ მყვარებია... ვწუხვარ, რომ ბედმა ამდენი ხნით დაგვაშორა ერთმანეთს, მაგრამ ისევ ძველებურად მიყვარხარ..." ქალმა პასუხი არ გასცა. ის პოდმოსკოვიეში, ბერიას ერთ-ერთ აგარაკზე დარჩა. იქ მანამდე ცხოვრობდა, სანამ "პენსნეიან კაცს" დაიჭერდნენ, მერე კი საბჭოთა ხელისუფლებისგან ნებართვა აიღო და თურქეთში გადასახლდა.

ასიემ ღრმა მოხუცებულობამდე იცოცხლა და 1988 წლის ოქტომბერში, როცა საბჭოთა კავშირის ძლიერებას უკვე წყალი ჰქონდა შემდგარი, ერთ-ერთი რუსული გაზეთის ჟურნალისტს, რომელიც იმ დროს თურქეთში მოგზაურობდა, ვრცელი ინტერვიუ მისცა. "ლავრენტი ბერია საოცრად ვაჟკაცური კაცი იყო. მის პოლიტიკურ შეხედულებებზე ვერაფერს გეტყვით, მაგრამ სიყვარული კი საოცარი იცოდა და ამაში, სამწუხაროდ, მე გვიან დავრწმუნდი", - უთხრა ჟურნალისტს ქალმა.

"ამ მოხუც ქალს ტრაპიზონის მახლობლად, ერთ პატარა სოფელში შევხვდი. მას ეტყობოდა, რომ ძველი სიყვარული დღესაც არ განელებოდა და ამიტომ, ბერიაზე ობიექტურად საუბარი მაინც გაუჭირდა", - ასე მთავრდებოდა სტატია, რომელიც ასიე ჯიველექოღლის ამბავს მოგვითხრობდა. იმ დროს, ამ მასალას რუსეთში გამოხმაურება არ მოჰყოლია. ათიოდე წლის შემდეგ, ასიე ჯიველექოღლის ძმისშვილს, თურქეთში ყოფნისას, მეც შევხვდი, მაგრამ მისგან ახალი ვერაფერი შევიტყვე.

ბერიას სასიყვარულო თავგადასავლები, რა თქმა უნდა, ამ ორი შემთხვევით სულაც არ ამოიწურება, მაგრამ ვფიქრობ, "პენსნეიანი კაცის" ბუნების ამოსაცნობად ესეც კმარა - ლავრენტი ბერია საოცრად მიზანსწრაფული და მტკიცე პიროვნება იყო, მიუხედავად იმისა, რომ მთელი თავისი შეგნებული ცხოვრების განმავლობაში, კომუნიზმის იდეალებს ემსახურებოდა.

მიხეილ ლაბაძე

ჟურნალი "გზა"