ტოლკინის ფენტეზი და რეალური ცხოვრება -  რა გავლენა იქონია ბავშვობაში ობობას ნაკბენმა და პირველ მსოფლიო ომში მონაწილეობამ ავტორის შემოქმედებაზე

ფენტეზის ჟანრზე საუბრის დროს ადამიანს ერთ-ერთი პირველი ჯონ რონალდ რუელ ტოლკინი და მისი „ბეჭდების მბრძანებელი“ ახსენდება. ტოლკინის ნაწარმოებმა გავლენა იქონია მსოფლიო ლიტერატურაზე, უპირველეს ყოვლისა კი ფენტეზის ჟანრზე. მან ასევე ახალი ხედვა შესძინა ხელოვნების სხვა დარგებსაც.

ტოლკინი იყო სამხრეთ აფრიკაში დაბადებული ინგლისელი, რომელიც მწერლობას თავის მთავარ და პირველად საქმიანობად არ მიიჩნევდა. ის გახლდათ ლინგვისტი, ინგლისური ენისა და ლიტერატურის პროფესორი ოქსფორდის უნივერსიტეტში და ძალიან უყვარდა თავისი საქმე. ამ მიმართულებით არაერთი მნიშვნელოვანი საქმის მიუხედავად, ის მსოფლიო ისტორიაში შევიდა, როგორც „ჰობიტისა“ და „ბეჭდების მბრძანებლის“ ავტორი. გარდა ამისა ტოლკინმა დაწერა მითოლოგიური ჟანრის „სილმარილიონი“ და სხვა წიგნები, რომელთა ნაწილი მისი გარდაცვალების შემდეგ გამოქვეყნდა. ავტორის ყველა ნაწარმოები მეტწილად დაფუძნებულია გამოგონილ და რეალურ ამბებზე, გამოგონილ ენებზე და ლიტერატურულ ესეებზე, რომლებიც მოგვითხრობენ არდის სამყაროსა და შუახმელეთზე.

საოცარი და უსაზღვრო იყო ტოლკინის ფანტაზია, იგი სულ უფრო და უფრო საოცარ ამბებს ქმნიდა. ბავშვობაში ჯონს ბაღში დიდმა ობობამ უკბინა. მკვლევრების ნაწილი თვლის, რომ ამ მოვლენამ გავლენა იქონია მის ლიტერატურულ შემოქმედებაზეც. თუმცა თავად ავტორი ამბობდა, რომ ამ შემთხვევაზე მოგონებები არ ჰქონდა და არც ობობებისადმი ზიზღი გასჩენია. მისი ბავშვობიდან ასევე ერთ-ერთი შთამბეჭდავი მომენტი იყო მეგობართან ერთად ღამის კრაალში გატარება. ასეთი ცხოვრებისეული ეპიზოდები მისი ფანტაზიის განვითარებას უწყობდა ხელს.

სამი წლის ჯონი აფრიკიდან სამშობლოში, ინგლისში დაბრუნდა, სადაც დედა განსაკუთრებულად ზრუნავდა ჯონისა და მისი ძმის განათლებასა და აღზრდაზე. დედამ გაუღვიძა ინტერესი ბოტანიკის მიმართ და შეაყვარა მცენარეები. ბავშვობაში ტოლკინი ხატავდა ხედებსა და ხეებს, მაგრამ ყველაზე დიდ ინტერესს იჩენდა ენების მიმართ, ლათინური ენის საფუძვლებიც დედისგან სწორედ ამ პერიოდში შეისწავლა. 4 წლის ასაკში უკვე კითხულობდა, მოგვიანებით კი სწრაფად წერაც ისწავლა. პატარაობიდანვე კითხულობდა დიდტანიან წიგნებს. არ მოსწონდა „განძთა კუნძული“ და „ჰამელინელი მესტვირე“, ისევე როგორც „ალისა საოცრებათა ქვეყანაში“. მას გასართობ, მაგრამ შემაწუხებელ წიგნად თვლიდა. მოსწონდა ისტორიები ინდიელებზე და ჯორჯ მაკდონალდის მოთხრობები. ტოლკინისთვის მნიშვნელოვანი იყო ენდრიუ ლენგის ზღაპრები, რამაც ასევე დიდი გავლენა იქონია მის შემოქმედებაზე.

ტოლკინის შემოქმედებაზე გავლენა იქონია პირველ მსოფლიო ომში მიღებულმა გამოცდილებამაც. ის პირველი მსოფლიო ომის ვეტერანი იყო და საფრანგეთში ბრიტანეთის საექსპედიციო ძალის მე-11 ბატალიონში ლეიტენანტად მსახურობდა. ჯონი მომსწრე იყო ომის რამდენიმე ყველაზე სისხლიანი შეტაკებისა, მათ შორის, სომის ბრძოლის. მორდორისკენ ფროდოსა და სემის მოგზაურობის შთაგონების წყაროც ნაწილობრივ იყო სანგრებში ყოფნის ტოლკინისეული გამოცდილება.

ომიდან დაბრუნების შემდეგ ის აქტიურად ჩაერთო სამწერლობო და ლინგვისტურ საქმიანობაში. ლეგენდარული ტრილოგია „ბეჭდების მბრძანებელი“ 1948 წელს დაასრულა თითქმის 10-წლიანი მუშაობის შემდეგ.

ამ პერიოდში ტოლკინის გატაცება ახალი ენების შექმნა იყო – თავის მიერ შექმნილი ენებიდან ნაწილი შუახმელეთის ამბებშიც გამოიყენა. გარდა ამისა, ამ გამოგონილ ენებზე შექმნა სიმღერები და ლექსები. ამასთან, მწერალი უკვე არსებული, მაგრამ დავიწყებული ენების, მაგალითად, შუასაუკუნეების უელსურის და ლომბარდიულის აღდგენითა და განახლებითაც იყო დაკავებული. ტოლკინის ლექსი BagmÄ“ BlomÄ (ხეების ყვავილი) მთელ ათასწლეულში გოთურ ენაზე დაწერილი პირველი ტექსტია.

1959 წლიდან იწყება ფართო საზოგადოების განსაკუთრებული ინტერესი ტოლკინის მიმართ. მისი წიგნები იმდენად პოპულარული გახდა, რომ თავისი საკულტო სტატუსით ჯონი უკვე შეწუხებულიც იყო. თავდაპირველად მას ჰქონდა მიმოწერა მკითხველებთან, სადაც მათ კითხვებზე პასუხებს სწერდა, მაგრამ მოგვიანებით მოყვარულთა დაინტერესება ტოლკინით იმდენად დიდი იყო, რომ იგი იძულებული გახდა, სატელეფონო ცნობარებიდან ამოეღო თავისი საკონტაქტო ნომერი. მიუხედავად ამისა, 1960-იანი წლების კონტრკულტურის ფონზე თავისი რომანების პოპულარობით უკმაყოფილო ჩანდა.

ჯონის გრძნობებისა და დამოკიდებულებების მიუხედავად არ წყდებოდა „ბეჭდების მბრძანებლის“ პოპულარობა და დღემდე ასეა. საინტერესოა, რომ ნაწარმოების შექმნის პირველ ეტაპზე ავტორს ჩაფიქრებული ჰქონდა „ჰობიტის“ გაგრძელება დაეწერა, თუმცა მოგვიანებით ის უფრო მასშტაბურ ნაშრომში გადაიზარდა.

„ბეჭდების მბრძანებლის“ მზარდ პოპულარობას მოჰყვა ტოლკინის სახელობის საზოგადოებების ჩამოყალიბება და ტოლკინისა და მისი ნამუშევრების შესახებ სხვა წიგნების გამოცემა. „ბეჭდების მბრძანებელმა“ გავლენა მოახდინა და კვლავ ახდენს მხატვრობაზე, მუსიკაზე, ფილმებზე, ტელევიზიაზე, ვიდეო თამაშებზე და შემდგომ ლიტერატურაზე. რომანის ადაპტაციებს შორის არის რადიოსერიალები, თეატრალური დადგმები და განსაკუთრებულად პოპულარული კინოეკრანიზაცია.

„ბეჭდების მბრძანებელი“ მრავალ ენაზეა ნათარგმნი და მისი 150 მილიონზე მეტი ასლია გაყიდული. ტოლკინს, როგორც ლინგვისტს, თავად აქვს წაკითხული და შეფასებული მათი დიდი ნაწილი. თარჯიმნებისათვის მან აგრეთვე შექმნა ბეჭდების მბრძანებლის საკუთარი სახელების თარგმნის სახელმძღვანელო. ამ წიგნის მიხედვით, ყველა ენაში განსხვავდება ამა თუ იმ სახელისა და გვარის თარგმნა.

ტოლკინი და „ბეჭდების მბრძანებელი“ ძალიან პოპულარულია საქართველოშიც. მისი რამდენიმე გამოცემა და მათ შორის, განსაკუთრებული სქელყდიანი სასაჩუქრე ვარიანტიც არსებობს. 28 მარტიდან კი ტრილოგიის თითოეული ნაწილის შეძენა თვეში ერთხელ, განსაკუთრებულ ფასად, გაზეთ „კვირის პალიტრასთან“ ერთად იქნება შესაძლებელი. წიგნის სპეციალური ფასია 12 ლარი, გაზეთთან ერთად – 14 ლარი. წიგნის შეძენა სპეციალურ ფასად შესაძლებელი იქნება გამომცემლობა „პალიტრა L-ის“ საიტზე, „ბიბლუსის“ მაღაზიათა ქსელში და პრესის გავრცელების ჯიხურებში მთელი საქართველოს მასშტაბით.

თუ ჯერ კიდევ არ წაგიკითხავთ ტოლკინის ლეგენდარული ტრილოგია, შანსი გეძლევათ, განსაკუთრებულ ფასად შეიძინოთ ის თქვენთვისა თუ მეგობრებისთვის. ეს არის მსოფლიო კლასიკა, რომელიც სულ სხვა, ახალ სამყაროს აღმოგაჩენინებთ და მასში გამოგზაურებთ.