„დათა თუ­თაშ­ხია“ - ჭა­ბუა ამი­რე­ჯი­ბის უკ­ვდა­ვი რო­მა­ნია, რო­მე­ლიც 1962-1972 წლებ­ში შე­იქ­მნა და პირ­ვე­ლად ჟურ­ნალ „ცის­კარ­ში“ გა­მოქ­ვეყ­ნდა.

რო­მან­ში მოქ­მე­დე­ბაXIX სა­უ­კუ­ნის და­სას­რულ­სა და XX სა­უ­კუ­ნის დამ­დეგ­ში ვი­თარ­დე­ბა. მთა­ვა­რი გმი­რი, დათა თუ­თაშ­ხია იძუ­ლე­ბუ­ლი ხდე­ბა, კა­ნონ­გა­რე­შე ცხოვ­რე­ბის გზას და­ად­გეს, ხდე­ბა აბ­რა­გი და წლე­ბის მან­ძილ­ზე მე­ფის ჟან­დარ­მე­რი­ას ემა­ლე­ბა. მისი მა­მი­დაშ­ვი­ლი მუშ­ნი ზა­რან­დია კი გან­სხვა­ვე­ბულ არ­ჩე­ვანს აკე­თებს - ის ამ­ჯო­ბი­ნებს, ემ­სა­ხუ­როს კა­ნონს და ჟან­დარ­მე­რი­ის ჩი­ნოვ­ნი­კი გახ­დე­ბა.

რო­მა­ნი და­ყო­ფი­ლია 4 ნა­წი­ლად და მო­თხრო­ბი­ლია მისი გმი­რის მო­რა­ლუ­რი ევო­ლუ­ცი­ის შე­სა­ხებ იმ პი­როვ­ნე­ბე­ბის გად­მო­სა­ხე­დი­დან, რომ­ლებ­თა­ნაც წარ­სულ­ში კავ­ში­რი ჰქონ­და. დათა თუ­თაშ­ხია არის ადა­მი­ა­ნი, რო­მე­ლიც და­ბა­დე­ბი­დან ვერ იტანს უსა­მარ­თლო­ბა­სა და უკა­ნო­ნო­ბას. თა­ვი­დან­ვე, რო­მან­ში ვი­გებთ, რომ იგი იყო ბრალ­დე­ბუ­ლი შემ­თხვე­ვი­თი მკვლე­ლო­ბის თა­ნა­მო­ნა­წი­ლე­ო­ბი­სათ­ვის. მას შემ­დეგ და­ი­წყო ცხოვ­რე­ბა, რო­გორც ტყე­ში გა­სულ­მა და სა­სო­წარ­კვე­თი­ლი ჟან­დარ­მე­რი­ის მუდ­მი­ვად დევ­ნილ­მა. მთე­ლი რო­მა­ნის გან­მავ­ლო­ბა­ში, თუ­თაშ­ხია იც­ვლის ად­გილ­სამ­ყო­ფელს, ხე­დავს ბო­რო­ტე­ბას და ცდი­ლობს, რო­გორ­მე დაძ­ლი­ოს იგი.

რო­მა­ნის პირ­ვე­ლი ნა­წი­ლის ძი­რი­თა­დი თავი მოსე ზამ­თა­რა­ძის მო­ნა­თხრობს ეთ­მო­ბა. თუ­თაშ­ხია და ზამ­თა­რა­ძე (ორი აბ­რა­გი) თავს სა­ირ­მის ტყეს შე­ა­ფა­რე­ბენ და სა­ო­ცარ ამ­ბავ­ში გა­ეხ­ვე­ვი­ან. ბე­ლა­დად და მამა-მარ­ჩე­ნა­ლად წო­დე­ბუ­ლი არ­ქი­ფო სე­თუ­რის­გან ხალ­ხის ხსნის ცდა სა­წი­ნა­აღ­მდე­გოდ შე­მო­უტ­რი­ალ­დე­ბათ და გა­ლა­ხუ­ლებს გა­მოყ­რი­ან სოფ­ლი­დან.

სა­ირ­მის ტყე­ში არ­ქი­ფო სე­თუ­რის მიერ ხალ­ხის და­მო­ნე­ბის ის­ტო­რია კვლავ აქ­ტუ­ა­ლუ­რია თა­ნა­მედ­რო­ვე სა­ზო­გა­დო­ე­ბა­შიც. სწო­რედ ამი­ტომ რო­მა­ნის ეს ნა­წი­ლი ხში­რად ხვდე­ბა ხოლ­მე ყუ­რა­დღე­ბის ცენ­ტრში.

ამ­ბავს რო­მან­ში მოსე ზამ­თა­რა­ძე ყვე­ბა:

„ერთხელ კე­ტე­ბით გაგ­ვლა­ხეს ეს ორი სა­ხე­ლი­ა­ნი აბ­რა­გი. ნა­მე­ტა­ნი და­ბეგ­ვი­ლე­ბი დავ­რჩით. მე ფეხი მქონ­და მო­ტე­ხი­ლი, დათა თუ­თაშ­ხი­ას _ კი­სე­რი გა­შე­შე­ბუ­ლი და ია­რაც გა­უ­მი­ზეზ­და მკლავ­ზე. ათ დღეს ცხე­ნებ­ზე ვერ შევ­ჯე­ქით ვერც ერთი. გა­სუ­ლი კაცი ექიმ­თან მიხ­ვალ თუ სა­ა­ვად­მყო­ფო­ში დაწ­ვე­ბი? ან სად იყო იქ და იმ დრო­ში სა­ა­ვად­მყო­ფო­ე­ბი. მისი ბრა­ლი იყო, რომ გაგ­ვლა­ხეს. კაცი თვი­თონ არის დამ­ნა­შა­ვე, თუ მო­უ­ვა რამე. ამა­ზე ან­და­ზაც არის ერთი, ეეე... გა­და­მიხ­ტა გო­ნე­ბი­დან. ის ან­და­ზა ვი­თომ სუ­ლელ კა­ცებ­ზეა ნათ­ქვა­მი, მარა ჭკვი­ან კა­ცებს უფრო ემარ­თე­ბათ ისე. ზოგ­ჯერ მო­წყვე­ბა საქ­მე _ არ ჩა­ე­რიო _ არ შე­იძ­ლე­ბა. ჩა­ე­რე­ვი და გა­ი­ლა­ხე­ბი და გვერ­დში ვინც გყავს, ისიც გა­ი­ლა­ხე­ბა. ფი­რა­ლი კა­ცის­თვის ზამ­თა­რია ძნე­ლი. სა­ირ­მის ტყე­ებ­ში მას­პინ­ძე­ლი მყავ­და, მას­თან ვა­პი­რებ­დი გა­მო­ზამ­თრე­ბას.

დათა თუ­თაშ­ხია წა­ვიყ­ვა­ნე თან, _ სა­ირ­მე­ზე არ ვყო­ფილ­ვა­რო. ავე­დით. დავ­მა­ლეთ ჩვე­ნი ია­რა­ღი შო­რი­ახ­ლოს, თითო რე­ვოლ­ვე­რი და­ვი­ტო­ვეთ მარ­ტო. მი­ვე­დით მას­პინ­ძლი­სას, სე­თუ­რი იყო გვა­რად. მარ­ტო ცხოვ­რობ­და. ოჯა­ხი ქუ­თა­ის­ში ყავ­და. ერ­თგვა­რი მიწა იყო იმ ად­გი­ლებ­ში, _ მუ­შებს ათხრე­ვი­ნებ­და იმ მი­წას, არ­ჩევ­დნენ, რე­ცხდნენ, აშ­რობ­დნენ და ქუ­თა­ის­ში ჩა­ქონ­დათ სა­პალ­ნე­ე­ბით და ურ­მე­ბით.

ინ­გლი­სე­ლე­ბი ყი­დუ­ლობ­დნენ იქ. ნავ­თის, წყლის და­მის­თა­ნე­ბის ამო­ღე­ბა­ში ყო­ფი­ლა გა­მო­სა­დე­გი. კაი გვა­რი­ან ფულს აკე­თებ­და. ადრე მას­თან ერთი ზამ­თა­რი მქონ­და გა­ტა­რე­ბუ­ლი. მა­შინ სამი მუშა ყავ­და, მე­ო­თხე თვი­თონ იყო, თვი­თო­ნაც თხრი­და იმ მი­წას. რომ მოვ­დი­ო­დი, მი­თხრა სე­თურ­მა, კი­დევ მეს­ტუმ­რეო. დიდი ყა­ჩა­ღო­ბა იყო იმ ხა­ნებ­ში, სა­ხე­ლის­თვის ჭირ­დე­ბო­და ჩემი სტუმ­რო­ბა, სხვე­ბი აღარ და­მე­ცე­მი­ა­ნო, თვა­რა სხვაფ­რივ?! ქონ­და, ალ­ბათ, და­სა­ცე­მი და გა­სა­ძარ­ცვი.

და­თას ვი­ნა­ო­ბა არ გა­მიმ­ხე­ლია, სხვა გვა­რით გა­ვა­ცა­ნი, თვი­თონ და­თამ ინ­დო­მა ასე: ქვა­ზე მა­გა­რია კაცი, თუ არ იცის სა­ი­დუმ­ლო. გა­ი­გე­ბენ, სე­თუ­რი­სას უზამ­თრია თუ­თაშ­ხი­ა­სო. და­ცხე­ბენ სე­თურს, ათ­ქმე­ვი­ნე­ბენ, კიო. კიო, და ჩა­აგ­დე­ბენ სა­პყრო­ბი­ლე­ში! ფო­რი­ად და ჩა­ჩა­ვად თუ ვე­ცო­დი­ნე­ბი, და­ა­ჟინ­დე­ბა თა­ვი­სას, ფო­რია იყო, თუ­თაშ­ხი­ა­სი არ ვიცი არა­ფე­რიო, და და­ა­ჯე­რებს მა­თაც. ამოკ­რა­ვენ პან­ღურს, გა­აგ­დე­ბენ. ფო­რი­ად გა­ვა­ცა­ნი სე­თურს დათა. შეგ­ვი­პა­ტი­ჟა. იქ თა­ბა­გა­რი დაგ­ვხვდა ერთი, ჩემი მარ­ჯვე­ნა ხე­ლი­აო. მე­და­ვით­ნედ ყო­ფი­ლა წმინ­და კვი­რი­კე­ში წა­ი­კოჭ­ლებ­და პა­ტა­რას და, ბო­დი­ში ამ სი­ტყვი­სათ­ვის, მის­თა­ნა ცინ­გლი­ა­ნი და გა­უშ­რო­ბე­ლი ცხვი­რი მე­ო­რე არ მი­ნა­ხავს არ­სად. მის შე­მაც­ქე­რალს საჭ­მელ­ზე არ მი­მი­ვი­და გული. პირ­ვე­ლად რომ სე­თუ­რი­სას ზამ­თა­რი ვი­ზამ­თრე, ეს თა­ბა­გა­რი არ ყავ­და მა­შინ. მერე მო­უყ­ვა­ნია. გა­ა­წყო თა­ბა­გარ­მა სუფ­რა, მო­ი­ტა­ნა ყვე­ლა­ფე­რი და ფეხ­ზე იდგა, სა­ნამ სე­თურ­მა არ უთხრა, და­ჯე­ქი ახ­ლაო. რა ხმა­ზე ლა­პა­რა­კობ­და ის მარ­ჯვე­ნა ხელი, ვერ გა­ვი­გო­ნეთ კაი ხანს, კრინ­ტი არ და­უძ­რავს იმ ღა­მეს. ცოტა ხანი გა­ვი­და და სე­თურ­მა გვი­თხრა, _ თა­ბა­გარს კაკო ქვი­აო, და სა­ხე­ლე­ბი თუა რამე ქვე­ყა­ნა­ზე, ქა­ლის იქ­ნე­ბა თუ კა­ცის, ღმერ­თის სამ­სა­ხურ­ში აქვს ნას­წავ­ლი, ყვე­ლა იცის და ისიც იცის, რო­მე­ლი სა­ი­დან წარ­მოდ­გე­ბაო. ამა­ზე, ოჯახ­ში რომ მიხ­ვალ სტუმ­რად და ბავ­შვს რომ ეტყვი, რამ­სი­ლა­მა­ზე ხარ, შენ და­ურ­ჩი დე­და­შენ­სო, და ბავ­შვი რომ და­ირ­ცხვენს, თა­ბა­გარ­მა სწო­რედ ისე ქნა: და­ბე­რა ტუ­ჩე­ბი, ჩა­ღუ­ნა თავი, და­ირ­ცხვი­ნა და და­ი­წყო თი­თე­ბის ერ­თმა­ნეთ­ში ხლარ­თვა. ასე მოკ­რძა­ლე­ბუ­ლად და მორ­ცხვად იყო სულ. ერთი კია, სუფ­რას ქო­რი­ვით დას­ტრი­ა­ლებ­და, ჩი­ტის რძეს არ გვაკ­ლებ­და. კოჭ­ლი იყო, ტან­მორ­ჩი­ლი, უზო­მოდ მსუ­ქა­ნი და მა­ინც ძა­ლი­ან მარ­დად აუ­დი­ო­და ყვე­ლა­ფერს. მოვ­რჩით ვახ­შამს. ოთა­ხი მოგ­ვი­ჩი­ნა სე­თურ­მა, იყა­ვით, სა­ნამ­დე მოგ­ბეზ­რდე­ბა­თო. შეგ­ვპირ­და, _ დე­და­ბერს მო­გი­ყე­ნებთ,გემ­სა­ხუ­რე­ბა­თო“, - ყვე­ბა მოსე ზამ­თა­რა­ძე.

სტუმ­რე­ბი დი­ლით დე­და­ბერ­მა ასი­ნე­თამ გა­აღ­ვი­ძა ად­რი­ა­ნად. დათა თუ­თაშ­ხი­ა­სა და მოსე ზამ­თა­რა­ძეს თა­ვი­დან­ვე უც­ნა­უ­რად მო­ეჩ­ვე­ნათ მისი მხედ­რუ­ლი სა­ლა­მი და კარ­ზე მი­ყუ­რა­დე­ბა.

„მე რომ სე­თუ­რი­სას ზამ­თა­რი გა­ვა­ტა­რე, მა­შინ აქ მისი პა­ტა­რა ქოხი იდგა მარ­ტო. ახლა იმ ქო­ხის მა­გი­ერ კა­ი­ო­და იყო და მის წინ მო­ე­დანს მი­წუ­რი სახ­ლე­ბი ერტყა გარ­შე­მო, ბარე თხუთ­მე­ტი-ოცი. ჯერ ისევ რეკ­და ზარი, რომ გა­მოც­ვივ­და მი­წუ­რე­ბი­დან კაცი და ქალი, ბე­ბე­რი და ახალ­გაზ­რდა. ყვე­ლა სე­თუ­რის სახ­ლის­კენ წა­ვი­და ძუნ­ძუ­ლით.

რო­გო­რი ფა­ცი­ფუ­ცი და მირ­ბენ-მორ­ბე­ნა იყო!.. თხუ­ნე­ლე­ბის­თვის გო­გირ­დი რომ შე­გი­ბო­ლე­ბია და ძაღ­ლთუმ­რავ­ლე­სი რომ ამოც­ვე­ნი­ლა ზოგი სა­ი­დან და ზოგი სა­ი­დან - ისე­თი სწო­რედ. ერთ წუთ­ში მი­წყდა და მი­წყნარ­და ყვე­ლა­ფე­რი, ბუ­ზის გაფ­რე­ნას გა­ი­გო­ნებ­დი. მი­წყნარ­და და მა­შინ ვი­ღაც კაც­მა და­ი­წყო ლა­პა­რა­კი, მარა რო­გო­რი, თუ იცი? რო­გო­რი და, „პუტი-პუტი-პუტი-პუტი“ - ასე­თი.

რას ამ­ბობ­და და რას ლა­პა­რა­კობ­და, ჩვენ რომ ვი­ყა­ვით ამ სი­შო­რე­ზე, გე­ლა­თე­ლი მე­ლა­ნია ვერ მიხ­ვდე­ბო­და ვე­რა­ფერს. რომ გა­ა­თა­ვა ამ კაც­მა ლა­პა­რა­კი, ახლა მი­წუ­რე­ბი­დან ამომ­ძვრალ­მა ხალ­ხმა და­ი­წყო ბუტ­ბუ­ტი. ვერც მათ­სას გა­ი­გო­ნებ­დი რა­მეს, ყვე­ლა ერ­თმა­ნე­თის გა­დას­წრე­ბას­ცდი­ლობ­და“.

აბ­რა­გე­ბი ხალ­ხს მი­უ­ახ­ლოვ­დნენ, რათა გა­ერ­კვი­ათ, რა­ტომ ად­გნენ ისი­ნი ასე დი­ლა­ად­რი­ან და რა­ტომ შე­იკ­რიბ­ნენ ისი­ნი ერთ ჯგუ­ფად.

„გე­ტყვი, რაც ამ­ბა­ვი ვნა­ხეთ: ის კოჭ­ლი მე­და­ვით­ნე თა­ბა­გა­რი, წუ­ხე­ლის რომ გვემ­სა­ხუ­რე­ბო­და და სე­თურ­მა თა­ვის მარ­ჯვე­ნა ხე­ლად რომ გაგ­ვაც­ნო, _ სა­გულ­და­გუ­ლოდ გა­და­ხერ­ხილ კუნ­ძზე გა­სუ­ლი­ყო და გულ­ხელ­დაკ­რე­ფი­ლი იდგა ზედ. მის წინ ორ მწკრი­ვად გაშ­ტრინ­გუ­ლი ოცი თუ ოც­და­ხუ­თი ქალი და კაცი რა­ღაც ლოც­ვას თუ ლექსს ლა­პა­რა­კობ­და გა­ცხა­რე­ბით. ილა­პა­რა­კეს, ილა­პა­რა­კეს და გა­ჩუმ­დნენ. ისი­ნი რომ გა­ჩუმ­დნენ, მა­შინ კუნ­ძზე შეს­კუ­პე­ბულ­მა თა­ბა­გარ­მა ჩა­ი­ბუტ­ბუ­ტა:

_ ხოლო მომ­ძღვნელ­მან ჩვე­ნი პუ­რი­სა და სარ­ჩო­სი, მა­მა­მან ჩვენ­მან, უსათ­ნო­ეს­მან და უკე­თი­ლეს­მან, რო­მელ არს არ­ქი­ფო, იცო­ცხლოს მა­რად­ჟამს!

ნი­შა­ნი მის­ცა თა­ბა­გარ­მა და და­ი­წყო ისევ მრევ­ლმა ბუტ­ბუ­ტი კაი ხანს იბუტ­ბუ­ტეს, იმ­სიგ­რძეს რა და­იხ­სო­მებ­და, მარა ერთი კია, ყვე­ლა პწკა­რი არ­ქი­ფო­თი თავ­დე­ბო­და.

დამ­თავ­რდა ეს ამ­ბა­ვი და, თა­ვი­სუფ­ლა­დო, უბ­რძა­ნა თა­ბა­გარ­მა იმ ხალ­ხს.

მო­კე­ცეს ცალი ფეხი მუხ­ლში.

_ სპი­რი­დო­ნა სუ­ლან­ჯია, შე მა­მა­ძაღ­ლო, არ არის შენ­თვის დღეს სა­მუ­შაო! _ პუტ­პუ­ტით გა­მო­ა­ცხა­და თა­ბა­გარ­მა.

_ პი­ლა­ტე სვა­ნი­ძემ ჩა­ცხოს კი­სერ­ში ერთი და გა­აგ­დოს მა­ქე­დან!

პი­ლა­ტე სვა­ნი­ძემ ჩა­ცხო კი­სერ­ში სპი­რი­დო­ნა სუ­ლან­ჯი­ას და მუჯ­ლუ­გუ­ნით გა­მო­აგ­დო მწკრი­ვი­დან. მსჯავ­რდა­დე­ბუ­ლი კაცი გან­ზე გა­ვი­და, თოვ­ლზე დაჯ­და, მოთ­ქმა და­ი­წყო, ვაი ჩემს ცოლ-შვილს და ვაი მეო! არა­ვინ მი­აქ­ცია ყუ­რა­დღე­ბა სპი­რი­დო­ნა სუ­ლან­ჯი­ას.

სმე­ნა ბრძა­ნა თა­ბა­გარ­მა. მერე _ მარ­ჯვნის­კე­ნო, მერე ნა­ბი­ჯი­თო, და წა­ვი­და სა­დღაც ეშ­მა­კე­ბის­კენ ის შე­მო­ფხრე­წილ-შე­მო­ბღლან­ძუ­ლი ხალ­ხი.

_ საით მი­დის ეს ხალ­ხი, დე­დი­კო? _ კი­თხა და­თამ ჩვენს დე­და­ბერს.

_ სა­მუ­შა­ო­ზე.

_ ეგერ, ის დაგ­ვა­ლუ­ლი კა­ციც სა­მუ­შა­ო­ზე მი­დის თუ?

_ ეგ მი­დის, თუ მი­დის, თვა­რა...

_ სპი­რი­დო­ნა სუ­ლან­ჯი­ამ რა და­ა­შა­ვა?

_ მეტი ეკუთ­ვნო­და, მაგ სა­სიკ­ვდი­ლეს. არ­ქი­ფოს უმად­ლო­დეს

_ დე­და­ბერ­მა ენა­ზე იკ­ბი­ნა და ჯორი შე­მო­აბ­რუ­ნა:

_ არაა თქვე­ნი საქ­მე. ჭკუ­ით იყა­ვით, თვა­რა ვნა­ხავ თქვე­ნი კუ­დე­ბით ნას­როლ ქვას და ვაი-უბე­დუ­რე­ბას.

არ­ქი­ფო სე­თურ­თან სა­უზ­მე­ზე მი­სუ­ლებ­მა მას­პინ­ძელს თა­ვი­ან­თი ფიქ­რე­ბი გა­უ­ზი­ა­რეს:

„სი­მარ­თლე თუ გინ­და იცო­დე, რაც იმ დი­ლით ვნა­ხე, ისეთ­გუ­ნე­ბა­ზე დაგ­ვა­ყე­ნა იმან მეც და და­თაც, ორი­ვე, რომ იქ­ნებ არა­ფე­რი გვე­კი­თხა და ჩუ­მად გავ­პა­რუ­ლი­ყა­ვით, მარა თვი­თონ და­ი­წყო ხუმ­რო­ბა სე­თურ­მა და შევ­გუ­ლი­ან­დი მა­შინ. ვი­ფიქ­რე, ვინ რას გაგ­ვი­ბე­დავს ამ ორ სა­ხე­ლი­ან აბ­რაგს-მეთ­ქი. მეც იმ ხუმ­რო­ბის კი­ლო­ზე ვკი­თხე ბა­ლი­შებ­ში ჩაფ­ლულ მას­პინ­ძელს:

_ რა იყო, შე კაცო, ღა­მი­ა­ნა რომ აგ­ვა­ყე­ნა მაგ შენ­მა ასი­ნე­თამ!

_ ხუთ სა­ათ­ზე ვა­ყე­ნებთ ხალ­ხს. უნდა ხე­დავ­დეს ხალ­ხი, რომ წესი ერ­თნა­ი­რია ყვე­ლას­თვის, თვა­რა თვი­თო­ნაც შუ­ა­დღემ­დე ძილს მომ­თხოვს და საქ­მე და­ზა­რალ­დე­ბა. საქ­მეს რომ ვამ­ბობ, სა­მუ­შა­ვარს კი არ ვფიქ­რობ _ კა­ცებს ვფიქ­რობ, მათი ცხოვ­რე­ბის­თვის და კე­თილ­დღე­ო­ბის­თვის ვლა­პა­რა­კობ... გრძე­ლი ამ­ბა­ვია ეს, მოსე ბა­ტო­ნო!..“.

არ­ქი­ფო სე­თურ­მა მოსე ზამ­თა­რა­ძე­სა და დათა თუ­თაშ­ხი­ას ის ად­გი­ლი და­ათ­ვა­ლი­ე­რე­ბი­ნა, სა­დაც სოფ­ლის მა­ცხოვ­რებ­ლე­ბი სა­მუ­შა­ოდ მი­დი­ოდ­ნენ.

„მას­პინ­ძელ­მა ხევს გა­დაღ­მა კლდე­ში გა­მოქ­ვა­ბუ­ლი დაგ­ვა­ნა­ხა, - ისაა მა­ღა­რო და იქ მუ­შა­ობს ჩემი ხალ­ხიო.

_ ასე, ორა­სი სა­ჟე­ნი იქ­ნე­ბა მაგ გვი­რა­ბის სიგ­რძე. აღ­მარ­თში თხრი­ან და დაღ­მარ­თში გა­მო­აქვთ ზურ­გით. აქა­უ­რო­ბა სულ მა­სე­თი მი­წაა. ის მთაც სულ მა­სე­თი მი­წაა და სხვაც, მარა ხალ­ხს სარ­ჩო ად­ვი­ლად თუ აშო­ვიე, გა­ფუჭ­დე­ბი­ან. ძნე­ლი რომ არის და იმ სიღ­რმი­დან ზურ­გით რომ უნდა ატა­რო - შე­გიყ­ვარ­დე­ბა საქ­მე. სიყ­ვა­რუ­ლი რაა, თუ იცით? რაა და, რა­საც მეტ შრო­მას და­ა­ხარ­ჯავ და მეტს იზ­რუ­ნებ და უა­მა­გებ, ის უფრო მე­ტად გეყ­ვა­რე­ბა. სნე­უ­ლი და ძნე­ლი მო­სავ­ლე­ლი ბავ­შვე­ბი რომ უფრო უყ­ვარს დე­დას, თუ შე­გი­ნიშ­ნავთ ეს?.. მარა აქ სხვაც არის კი­დევ. აგერ გე­ტყვით. ხალ­ხის ბედ­ნი­ე­რე­ბის­თვის რაა სა­ჭი­რო? შიმ­ში­ლი _ ერთი. ახლა, მთლად შიმ­ში­ლი კი არა, მარა მთლად სი­მა­ძღრეც არაა კაი. მე­ო­რე _ შიში. სიყ­ვა­რუ­ლი იცის შიშ­მა და ქება-დი­დე­ბა და ლოც­ვაც სიყ­ვა­რუ­ლის­თვი­საა სა­ჭი­რო _კი­დევ რაა ხალ­ხის ბედ­ნი­ე­რე­ბის­თვის სა­ჭი­რო? ჯან­მრთე­ლო­ბა. ჯან­მრთე­ლი მა­შინ იქ­ნე­ბა ეს ჩემი ხალ­ხი, თუ არ მო­ვა­დუ­ნე და და­ჭი­მუ­ლი თუ მე­ყო­ლე­ბა მუ­დამ და­ჭი­მუ­ლი. ერ­თია კი­დევ მთა­ვა­რი და უა­მი­სოდ არ გა­მო­ვა არა­ფე­რი. იმე­დი! სა­დაა და შენ უნდა მო­ი­გო­ნო ხალ­ხის იმე­დი. მო­ვი­გო­ნე მე ჩემი ხალ­ხის­თვის იმე­დი და ნა­მე­ტა­ნი იმე­დი­ა­ნად მყავს ყვე­ლა. იმე­დი თუ აქვს ხალ­ხს, ზედ­მეტს არ გა­ივ­ლებს გულ­ში არა­ფერს და იქ­ნე­ბა ბედ­ნი­ე­რად. მო­დით, აგერ მომ­ყე­ვით, გა­ნახ­ვებთ, რო­გო­რი იმე­დი მო­ვი­გო­ნე ჩემი ხალ­ხის­თვის.

გა­და­უხ­ვია სე­თურ­მა გზი­დან, გა­ვი­ა­რეთ ცოტა და მი­ვა­დე­ქით ჭას. ჭის თავ­ზე ბოძი იდგა. ბოძ­ზე კაი მოზ­რდი­ლი ზარი ეკი­და. ზა­რის ენა­ზე წაბ­მუ­ლი ბა­წა­რი ჭაში იყო ჩაშ­ვე­ბუ­ლი. ჭაში კაცი იჯდა და ეჭი­რა ხელ­ში ბაწ­რის მე­ო­რე ბოლო.

_ ეს ის ქონ­დრის­კა­ცია, დი­ლით თა­ბა­გარ­მა რომ სა­მუ­შა­ო­ზე წა­მო­იყ­ვა­ნა სხვებ­თან ერ­თად! _ ვი­ცა­ნი მე.

_ კი, ისაა, _ და­მი­დას­ტუ­რა სე­თურ­მა. _ ხუთ შა­ურს ვაძ­ლევ დღე­ში და ყვე­ლამ იცის ეს. მუნ­ჯი და ყრუა.

_ ზის მასე დი­ლი­დან ღა­მემ­დე და უჭი­რავს ხელ­ში მაგ ბა­წა­რი? _ იკი­თხა და­თამ.

_ კი. მანდ ზის და უჭი­რავს.

_ რას აკე­თებს ამ­სიღ­რმე ჭაში მაგ და­ლოც­ვი­ლი? _ კაი

ღრმა იყო ის ჭა და გა­მიკ­ვირ­და, წყა­ლი რომ არ იდგა შიგ.

_ იმედს აკე­თებს, მოსე ჩემო, ე, იმ ხალ­ხის იმედს! _ გვი­თხრა სე­თურ­მა და ხე­ვის გა­დაღ­მა მა­ღა­როს­კენ გა­იშ­ვი­რა ხელი.

_ კაცო, ღმერ­თი ცა­შია, მის იმე­დად ჩემი მტე­რი დად­გეს თუ უნდა, და ამ ჭაში ჩაგ­დე­ბუ­ლი კა­ცის იმე­დი ვი­საა, რომ აქვს!

_ გე­ტყვით აგერ და გა­ი­გებთ, რო­გორ მაქვს და­ყე­ნე­ბუ­ლი საქ­მე. ხალ­ხი გაღ­მა გა­მოქ­ვა­ბულ­ში რომ თხრის, მათი ხვრე­ლი აქ მოვა, ამ ჭაში და მის იმედ­ზე არი­ან.

_ მო­ი­ცა, არ­ქი­ფო, თუ კაცი ხარ! _ შე­ვა­წყვე­ტი­ნე ლა­პა­რა­კი.

_ შენ თვი­თონ არ თქვი, ის ხვრე­ლი სულ აღ­მარ­თში მი­დის და იქით მი­დი­სო?!

_ კი. ვთქვი. რაა მერე?

_ რაა და, ის შენი ხვრე­ლი თუ სულ უფრო ცილ­დე­ბა ამ ჭას და აღ­მარ­თში იწევს სულ, რა­ნა­ი­რად გა­მო­ვა გა­მოღ­მა და რა­ნა­ი­რად გა­მო­ი­ხე­დავს ჭაში?

_ არც გა­მოღ­მა გა­მო­ვა და არც ჭაში გა­მო­ი­ხე­დავს. იმ მთას ხომ უყუ­რებ შენ? მაგ მთა­ში იტ­რი­ა­ლებს ხვრე­ლი და არ­სად არ წავა იქე­დან. ასეა ნა­ან­გა­რი­შე­ვი, _ თქვა სე­თურ­მა.

_ ხალ­ხმა თუ იცის ეგ?

_ იცის, აპა რავა, მარა ად­ვი­ლი სა­ცოდ­ნე­ლი რომ არის,

რას ფიქ­რობს ხალ­ხი, თუ იცი? რას ფიქ­რობს და, ჩვენ რომ ასე ად­ვი­ლად ვწვდე­ბით ჩვე­ნი ჭკუ­ით მაგ საქ­მეს, სხვა­ნა­ი­რად არის, ალ­ბა­თო. ასე მტკნარ ტყუ­ილს სე­თუ­რი რო­გორ გვე­ტყვის, და გა­მო­ვა ჭაში ეგ ხვრე­ლი, აბა, რას იზამ­სო.

_ ეს ზარი რის­თვის კი­დია აქ და ქონ­დრის­კა­ცი რა­ტომ ზის ჭაში? _ კი­თხა თუ­თაშ­ხი­ამ სე­თურს.

_ ზებო ქვია მაგ ქონ­დრის­კაცს. გრძნე­უ­ლი­აო, სა­ხე­ლი აქვს და­ვარ­დნი­ლი,

და ას სა­ჟენ­ზე რომ მო­ა­წევს ხვრე­ლი, გა­ი­გებს ზებო. გა­ი­გებს თუ არა­და, ჩა­მოკ­რავს ზარს. რა­ნა­ი­რად ელი­ან ამ ზა­რის და­რეკ­ვას, თუ იცით? აქეთ აქვთ ყუ­რე­ბი გა­მო­ბას­რუ­ლი სულ. არა, სი­მარ­თლეს ვი­ტყვი, ვა­პი­რებ, მო­ვუ­მა­ტო რამე, მარა ჭაში რომ გა­მო­ი­ხე­დავს გვი­რა­ბი, მერე რა­ნა­ი­რად მო­წყვე­ბა საქ­მე, იმა­ზე კი­დია ყვე­ლა­ფე­რი.

ერ­თია კი­დევ: ახა­ლი ფან­დის მო­გო­ნე­ბა ჯობს სარ­ჩოს მო­მა­ტე­ბას. უფრო სა­ი­მე­დოა ეს, მარა მო­გო­ნე­ბა არ გინ­და?!“, - ყვე­ბა მოსე ზამ­თა­რა­ძე.

ხალ­ხის ასე­თი და­მო­ნე­ბით აღ­შფო­თე­ბულ­მა დათა თუ­თაშ­ხი­ამ მათი გა­მო­ფხიზ­ლე­ბა სცა­და:

_ რას შვრე­ბით, ხალ­ხო, რას გავ­ხართ, თუ ხე­დავთ ამას! _ და­ი­ძა­ხა დათა თუ­თაშ­ხი­ამ და გა­ი­ნა­ბა ხალ­ხი. _ ერთი დღის მო­სუ­ლი კა­ცე­ბი ვართ ჩვენ, უცხო კა­ცე­ბი... ვინ­ხართ, თქვე უბე­დუ­რე­ბო, რა ჯი­შის ხართ! რა გი­ყოთ და რას და­გამ­სგავ­სათ მა­მა­ძაღ­ლმა აბე­ლა სე­თურ­მა და, აგერ, ამ მო­სას­პობ­მა თა­ბა­გარ­მა, არ ფიქ­რობთ?! ვერ ხე­დავთ ამას?!

_ რაო, რას ამ­ბობს მაგ კაცი?

_ რას ამ­ბობს და, მარ­ჩე­ნალ­ზე _ მა­მა­ძაღ­ლიო, და თა­ბა­გარ­ზე

_ მო­სას­პო­ბიო!

_ მა­მა­ძაღ­ლი და მო­სას­პო­ბიო!

_ გაგ­ვა­უ­ბე­დუ­როს უნდა, ხომ!

ერთი წა­მით გა­ი­ნა­ბა ხალ­ხი, მერე იყ­ვი­რა ვი­ღა­ცამ, _და­ცხეთ მა­გათ, ბი­ჭე­ბოო! ამის და­ძა­ხე­ბა იყო და, ცო­ფი­ა­ნი ქო­ფა­კე­ბი­ვით გვე­ტა­კა ყვე­ლა... და­თას უკ­ნი­დან მარ­გი­ლი ჩა­ცხეს, და­აგ­დეს ძირს და ამ დროს და­მა­ყა­რეს მეც.

_ დამ­ბა­ჩე­ბი აქვთ მა­გენს! _ და­იყ­ვი­რა ვი­ღა­ცამ.

გვირ­ტყეს,მარა რა გვირ­ტყეს!.. სა­ნამ­დე მო­ბეზ­რდათ _ იქამ­დე. რომ მო­ბეზ­რდათ, გა­მო­იყ­ვა­ნეს

თავ­ლი­დან ჩვე­ნი ცხე­ნე­ბი, მიგ­ვა­ბეს კუ­დებ­ზე და გა­დაკ­რეს მათ­რა­ხე­ბი. ორა­სი, სა­მა­სი ნა­ბი­ჯი გვათ­რი­ეს დამფრ­თხალ­მა ცხე­ნებ­მა.კაი ხანს ვე­ყა­რეთ მი­წა­ზე. არა­ვინ მოგ­ვკა­რე­ბია. მო­ვით­ქვით სული, გა­ვიხ­სე­ნით, რა­ვარც იქნა, ხელ-ფეხი, მარა სი­ა­რუ­ლი არ შეგ­ვეძ­ლო და რაფ­რად ავ­ფორ­თხდით ცხე­ნებ­ზე, ახ­ლაც ვერ გა­მი­გია. ავ­ფორ­თხდით და ჯერ ჩვე­ნი ია­რა­ღის სა­მა­ლავს მი­ვა­კი­თხეთ. დიდი წვა­ლე­ბა გა­დაგ­ვხდა იქაც, სა­ნამ­დე დავ­ქვე­ით­დე­ბო­დით, ია­რაღს ავის­ხამ­დით და ისევ შევ­ჯდე­ბო­დით. მერე და­ვი­ძა­რით ამ უბე­ლო ცხე­ნე­ბით, მთა­ში მე­ჯო­გე­ე­ბის კარ­ვე­ბი ვი­ცო­დი _ ავე­დით იქ და დავ­ბი­ნავ­დით“, - იხ­სე­ნებ­და მოსე ზამ­თა­რა­ძე.

არ­ქი­ფო სე­თუ­რის მიერ და­მო­ნე­ბულ სო­ფელს ხში­რად ადა­რე­ბენ ხოლ­მე ავ­ტო­რი­ტა­რუ­ლი და დიქ­ტა­ტო­რულ რე­ჟი­მებს. სა­ირ­მის ტყე­ში გან­ვი­თა­რე­ბუ­ლი მოვ­ლე­ნე­ბი „დათა თუ­თაშ­ხი­ას“ ერთ-ერთი საკ­ვან­ძო მო­ნაკ­ვე­თია.

(გა­სათ­ვა­ლის­წი­ნე­ბე­ლია, რომ ვებგ­ვერ­დის ფორ­მა­ტი­დან გა­მომ­დი­ნა­რე, მოსე ზამ­თა­რა­ძის ნა­ამ­ბო­ბი მკვეთ­რად არის შემ­ცი­რე­ბუ­ლი).