"ჩემს გარშემო სულ თბილისელი ბიჭები ტრიალებდნენ... შემდეგ გამოჩნდა გოდერძი, სოფლიდან ჩამოსული, უმამოდ გაზრდილი ბიჭი..." - დიდი სიყვარული, შვილის "მძიმე როლი" და უცნაურად სევდიანი მწერლის ამბები

განსაკუთრებული კაცი იყო გოდერძი ჩოხელი, გამორჩეულად მგრძნობიარე, თითქოს ვაჟას მინდიასავით ყველას და ყველაფრის ენა ესმოდა, გულთმისანიც იყო და სამყაროსაც გამძაფრებულად შეიგრძნობდა... ოღონდ ეს მოგვიანებით გავიგე, როდესაც მის ნაწარმოებებს გავეცანი. ისიც მოგვიანებით გავიგე, რომ მართალი და სიტყვის კაცი იყო - დაიქადნა: „ცასწავალო“, მერე გამარჯვებულმა „მღვრიემდეც“ იარა და... სულ რაღაც 53 წლისამ დაგვტოვა.

გოდერძისთან ინტერვიუ არასდროს ჩამიწერია, არც ძალიან დაახლოებული ვყოფილვარ მასთან, მაგრამ სალმითა და მოკითხვით ვიცნობდი, საზოგადოებრივი ტელევიზიისა და რადიოს პირველი არხიდან. მახსოვს, ხშირად ვხვდებოდით ერთმანეთს ტელევიზიის მე-3 სართულის დერეფანში. მუდამ ჩაფიქრებული დადიოდა, მაგრამ გვერდს უსალმოდ და უღიმილოდ არასდროს აგივლიდა.

დღეს ამ კეთილი, გამორჩეულად ნიჭიერი და მართალი კაცის დაბადების დღეა, თანაც საიუბილო - 70 წელიწადი შეუსრულდა. ბედნიერები ვიქნებოდით, ამქვეყნად რომ შეგვძლებოდა მისთვის პირისპირ მილოცვა, მაგრამ... ისეთი იდუმალი იყო, მგონია, რომ ჩვენს მილოცვას ზეცაშიც შეიგრძნობს.

ზოგადად, უცნაურად გამორჩეული ადამიანი იყო გოდერძი ჩოხელი, უცნაურად სევდიანიც, ხალისიანიც და... ადამიანურიც. მისი დაბადების დღეც მასავით მუდამ სევდისა და სიხარულის ნაზავია, მისი არყოფნითა და ყოფნით ერთნაირად სავსე.

გოდერძის მეუღლე ნინო მელაშვილი და მათი ვაჟები - ნიკა და ლუკა გოდერძის გარდაცვალების შემდეგ გავიცანი, არადა, ნინოც, თურმე, ტელევიზიაში მუშაობდა, მაგრამ, ფაქტობრივად, ისიც გოდერძიმ „გამაცნო“, ოღონდ - გარდაცვალების შემდეგ.

დღეს უკვე ჩოხელების ოჯახი - ნინოც, ლუკაც და ნიკაც ჩემთვის ძალიან ძვირფასი და ახლობელი ადამიანები არიან. ბოლოხანს იშვიათად ვხვდებით, მაგრამ ჩვენი ურთიერთობის განმავლობაში მათგან ბევრი რამ მოვისმინე გოდერძიზე და ბევრი - დავწერე კიდეც. ალბათ, ეს მოგონებებიც მომავლისთვისაა, მომავალმა თაობებმაც რომ კარგად გაიცნონ გოდერძი ჩოხელი, თანაც - არა მარტო მისი შემოქმედებით.

ტელევიზიაში რომ არ მემუშავა, შეიძლება გოდერძის ვერც შევხვედროდი

გოდერძიზე ნინო ყოველთვის თბილი ღიმილით მიამბობს, ისე, რომ ერთი ცრემლიც არ ჩამოუვარდება ხოლმე, რადგან "მას" - გოდერძის არ უყვარდა, როცა ადამიანები ტიროდნენ. უწმინდესსა და უნეტარეს ილია II-ს უთქვამს გოდერძის გარდაცვალების შემდეგ:"„გოდერძი ცრემლია, რომელიც დაეცა სამთავროს მიწას... ის ცრემლი ოჯახისთვისაც და საქართველოსთვისაც მალე ნაყოფს გამოიღებს“.

ჩოხელებთან ერთ-ერთი სტუმრობისას ნინომ მითხრა, უხილავად ყოველთვის ვგრძნობ გოდერძის მფარველობას. თითქოს რაღაცებს გვაკეთებინებს, თითქოს საუკეთესო ადამიანები ამოარჩია, ჩვენამდე მოიყვანა და დაგვამეგობრა. მეუფე დანიელმაც გვითხრა, აქ უკვე უძლური იყო, იმ ქვეყნიდან კი უფრო დაგეხმარებათო. არასდროს დამსიზმრებია. ჩვენს ვაჟს, ლუკას ესიზმრება ხოლმე, რაღაცებს კარნახობს თითქოს...

ძალიან ცუდად რომ ყოფილა გოდერძი, თავისი მეგობრისთვის, ნინო ზედელაშვილისთვის ნინოზე უთქვამს, - იცი, რა ლამაზი იყო ნინო? - რომ იცინოდა, თვალებიდან სულ „გაზაფხულები“ სცვიოდა. ჩემი ავადმყოფობით ჩავუქრე ეს თვალებიო... ხმამაღლა, სიტყვებით სიყვარულს არასდროს უხსნიდა, სულ წერილებით ესიყვარულებოდა, თურმე. ერთხელ მოსკოვიდან ყოველ 10 წუთში უგზავნიდა დეპეშას ტექსტით: მე შენ მიყვარხარ! გაუგიჟებია ქართველი ფოსტალიონები - მთელი დღე წინ და უკან დარბოდნენ. "სიცოცხლეს, ალბათ, უცრემლოდ რაღაც დააკლდებოდა, მაგრამ მე მაინც მინდა, რომ რაც შეიძლება ნაკლებად ტიროდნენ ადამიანები", - ეს გოდერძი ჩოხელმა თქვა. ამიტომ არც ნინო ტირის და ერთობლივ თავგადასავლებსაც ყოველთვის სიცილით ჰყვება - სწორედ იმ მომენტში მართლაც ვხედავ ხოლმე ნინო მელაშვილის თვალებში „გაზაფხულებს“...

ნინოს ნაამბობიდან:

- თბილისში დავიბადე და გავიზარდე ოჯახში, სადაც ხელოვნება და ლიტერატურა გამორჩეულად უყვარდათ. პირველივე წელს ჩავირიცხე ჟურნალისტიკის ფაკულტეტზე, პარალელურად, ფერწერას ვსწავლობდი. გოდერძის ძალიან მოსწონდა ჩემი ნახატები და ეამაყებოდა კიდეც... მესამე-მეოთხე კურსიდან ტელევიზიაში გავიარე პრაქტიკა, უნივერსიტეტის დამთავრებისთანავე კი ბატონმა ნუგზარ ფოფხაძემ „მოამბეში“ სამუშაოდ მიმიღო. ბევრს მოვწონდი. ჩემს გარშემო სულ თბილისელი ბიჭები ტრიალებდნენ, ქალაქელები, გამორჩეული მეტყველებით, აზროვნებით, ცხოვრებით და, რასაკვირველია, მომწონდნენ კიდეც, მაგრამ რატომღაც არავინ შემყვარებია, თითქოს მათ გვერდით ჩემს მომავალს ვერ ვხედავდი. ხშირად მიფიქრია: საოცარია, არა? გამოჩნდა გოდერძი, სოფლიდან ჩამოსული, უმამოდ გაზრდილი ბიჭი, ჩემი წრისგან, ყოფისგან სრულიად განსხვავებული ჩაცმულობით, აზროვნებით, მანერებით და უდიდესი შთაბეჭდილება მოახდინა ჩემზე. გარეგნობით არ გამოირჩეოდა, მაგრამ იყო კაცი, რომელიც ყოველთვის იმას ამბობდა და წერდა, რასაც ფიქრობდა, არასდროს იტყუებოდა, სიბრძნე ეტყობოდა. როგორ არ დაეყრდნობოდი კაცს, რომელმაც 25 წლისამ "ადამიანთა სევდა“ დაწერა და... მეც დავუჯერე. თუმცა შეყვარება არც მიფიქრია, მხოლოდ მისმა სამყარომ მომხიბლა, რადგან ძალიან მიყვარდა მთა და ძმასთან - დათოსთან და მის ჯგუფელებთან ერთად ფეხით ვლაშქრავდი საქართველოს მთიანეთს. მამა ხშირად მეხუმრებოდა: მეცხვარეს უნდა გაგაყოლოო, მერე კი ამბობდა: იმდენი იარე მთაში, მაინც მეცხვარეს გაჰყევიო.

მესამე კურსის სტუდენტი იყო ნინო, ტელევიზიაში გოდერძის შეხვედრა რომ მოუწყვეს და, თურმე, სწორედ ამ საღამოს სამზადისისას გაიცნო,- ძალიან უცნაური, ორიგინალური აზროვნების, ნიჭიერი ადამიანი ჩანდა და საინტერესო იყო მასთან ურთიერთობაო. მერე, მოგვიანებით, ბიჭვინთაში, ახალგაზრდა ჟურნალისტთა შეკრებაზე კვლავ შეხვდნენ. მისი "ბაკურხეველი ხევსურის" ჩვენებამ ძალიან შთამბეჭდავად ჩაიარა და ლამის მთელი ღამე არჩევდნენ ფილმს. იმ დღეებში ნინოს გოდერძისგან განსაკუთრებულად არაფერი უგრძნია, თუმცა... ჯგუფის ნაწილი თბილისისკენ რომ მიდიოდა, დამრჩენებთან დამშვიდობებისას გოდერძიმ „შემოქმედთა სახლის“ ბაღში დირექტორი ქალის ნალოლიავები, ულამაზესი და ერთადერთი აყვავებული თეთრი ყვავილი მოწყვიტა და ნინოს ავტობუსში მიართვა. ამ ამბავს დიდი აჟიოტაჟი მოჰყოლია.

მერე და მერე ხშირად ხვდებოდნენ ერთმანეთს და ასე გაიბა რაღაც ძაფები. ნინომ მითხრა, - გოდერძის სიყვარულზე დიდად არ ვფიქრობდი, მაგრამ მაინც კი მოახერხა ჩემი დაინტერესება - ძალიან ძლიერი, დამოუკიდებელი და დასაყრდენი ადამიანი იყო, რაც იმდროინდელი ახალგაზრდებისგან სრულიად გამოარჩევდაო. უცნაურად ურთიერთობდნენ - წერილებით: საერთო მეგობართან, მსახიობ დარეჯან ხაჩიძესთან ტოვებდნენ წერილებს. ხანდახან გოდერძი წერილის მთელ ფურცელს მხოლოდ "ჩემო ნინო, მიყვარხარ"-ით გაავსებდა ხოლმე და ბოლოს მიაწერდა: - უჰ, რა მაგარი რომანი დავწერეო! მაგრამ... ნინო საკუთარ გრძნობაში ბოლომდე კარგა ხანს ვერ გაერკვა. ერთხელ კი ძმასთან, რძალთან და მეგობრებთან ერთად 20 დღით მთების დასალაშქრავად რომ მიდიოდა, დიდუბის სადგურში გოდერძიმ გააცილა, ნინოს, წინააღმდეგობის მიუხედავად, კონვერტი გადასცა, სადაც 150 მანეთამდე ფული იდო და სთხოვა, - ამ დროს ხევსურეთსა და თუშეთში, ყველგან დღესასწაულია, ამით სადმე ცხვარი შეიძინეთ და იქაურ სალოცავს შესწირეთო. რასაკვირველია, დანაპირები შეუსრულეს, გოდერძიმ კი იმ 20 დღის განმავლობაშიც არ მისცა ნინოს მისი დავიწყების საშუალება... - შეიძლება, იმ საკლავსაც ჩაუთქვა რაღაც ჩემზეო, სიცილით მიყვებოდა ნინო.

უკან დაბრუნებულს, გოდერძი კარგა ხანს აღარ უნახავს - აგვისტო იყო და ზღვაზე, გაგრაში წასულა. გოდერძის დასიზმრებია, რომ ნინო თეთრი ცხენით მოდიოდა და პაპანაქება სიცხეში, თვითონ სიცხიანი, სქელი სვიტერით უმისამართოდ წასულა აფხაზეთში მის საპოვნელად. ბოლოს ბიჭვინთის შესასვლელში ნინოს მეგობარი, სცენარისტი თამრიკო ბართაია შეხვედრია და მას დაუყენებია გზაზე. ნინოსთვის მისი თავგანწირვა იყო კულმინაცია. - ტელევიზიაში მომაკითხა, ოთახიდან გამიხმო და მომახალა: ნინო, თუ გამომყვები - გამომყევი, თუ არადა, წავედიო, - უცებ მიტრიალდა და წავიდა. გამიკვირდა და... ვიგრძენი, თუ რამეს არ გადავწყვეტდი, სამუდამოდ დავკარგავდი, და იმასაც მივხვდი, რომ უმისოდ ცხოვრება არ შემეძლო. მაშინ არ მოვაბრუნე, მაგრამ ჩემი რძალი - ტატა გავიყოლე საერთო საცხოვრებელში, მეგობრებთან, იქვე გოდერძიც ვნახე, დაველაპარაკე და... უკან აღარც წამოვსულვარ. ცოლად რომ მივყვებოდი, ჩემი ოჯახის წევრებისთვის რატომღაც, იცი, რა მითქვამს?.. - გოდერძის უნდა შევეწირო-მეთქი. დღემდე ვერ ვხვდები, 23 წლის გოგოს ეს რამ მათქმევინა. არადა, ასე არ მოხდა?!

გოდერძი და ლუკა

გოდერძის ერთ-ერთი შედევრი, 1997 წელს გადაღებული "ლუკას სახარება“ გამახსენდა. შედევრს ჩვენ ვამბობთ, თორემ თავად გოდერძი მას ერთ-ერთ შვილად აღიქვამდა. ამ ფილმში მთავარ როლს გოდერძის ლუკა ასრულებს, უფროსი ვაჟი. იმხანად ლუკა 13 წლის იყო და ფილმის გადაღებების დაწყებამდე, 7-8 თვის განმავლობაში საერთოდ არ ლაპარაკობდა. ნინომ მიამბო, ბიჭს თითქოს დუმილის აღთქმა ჰქონდა დადებული ან გარე სამყაროს უცხადებდა პროტესტს - არც სკოლაში, არც ოჯახში, სიტყვას არ ამბობდა. სად არ მივიყვანეთ, რა არ გვითხრეს, წამლებიც ვასვით, მაგრამ საბოლოოდ მივხვდით, მის თავს რაღაც სხვა ხდებოდა. პარალელურად, გოდერძი „ლუკას სახარების“ გადასაღებად ემზადებოდა და არც კი უფიქრია, ლუკა გადაეღო. ლუკამ კი სცენარი წაიკითხა და ამდენი ხნის შემდეგ პირველად დაილაპარაკა: დედა, აქ მე უნდა ვითამაშოო.

შევფიქრიანდით, ძალიან მძიმე როლი იყო და რომ ვერ ეთამაშა ან უფრო დამძიმებულიყო? არადა, ძლივს ამოიღო ხმა. გოდერძი მაინც დათანხმდა და სხვა ბავშვებთან ერთად სასინჯი კადრებიც გადაუღეს. სამხატვრო საბჭომ არც იცოდა, გოდერძის შვილი რომ იყო და ერთხმად სწორედ ლუკა მოიწონა. ლუკამ გოდერძის ისიც უთხრა, 1-2 დუბლით გადამიღე, მეტს ვერ ვითამაშებო. მეტი თითქმის არც დასჭირვებია. მისთვის ყველაზე რთული ჯვარცმის გადაღება აღმოჩნდა - ჯვარაკიდებული რომ დადიოდა, ბავშვები დასდევდნენ და ყვიროდნენ: ქრისტე აღდგაო! მოგვიანებით გაუცნობიერებია, - არც კი ვიცი, სწორად მოვიქეცი თუ არა, ეს ჯვარი რომ ვიტვირთე. ვიცოდი, რომ ეს ფილმს სჭირდებოდა. ისიც ვიცოდი, რომ გოდერძი უწმინდესისა და უნეტარესის, საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქის, ილია მეორის ლოცვა-კურთხევით იღებდა „ლუკას სახარებას“, მაგრამ ალბათ მაინც მაწუხებდა ეს ამბავი, ცოდვა არ იყოს, წინასწარ მოძღვარს რომ არ დაველეპარაკეო.

ლუკამ კიდევ ერთი ამბავიც გაიხსენა, - წლების წინ, მამის საფლავის ქვას რომ ვაკეთებდი, დამესიზმრა თუ... გამომეცხადა. ვკითხე, - მამა, საზვერეები როგორ გაიარე-მეთქი? - კარგად გავიარე, წინაპრები მეგებებოდნენ, მართალი გოდერძი მოდისო. - ბერი გაბრიელი დაგეხმარა-მეთქი? - ჩავეკითხე. - ბერი გაბრიელიც და წინაპრებიცო, - მომახარა. ვგრძნობდი, ხილვა მალე დასრულდებოდა... და ასეც მოხდა. ერთხელ კიდევ „შევხვდი“ მამას ამგვარად და ვკითხე, - არ შეიძლება, სულ ასე გაგრძელდეს-მეთქი? - არაო, - ღიმილით მიპასუხა, - მაგრამ შენ ამას ვერ ჩაწვდებიო...

გოდერძის ძალიან უნდოდა, დედამისის საფლავის ქვაზე თავისი საყვარელი ფრაზა წაეწერა, მაგრამ არ დასცალდა... ის სიტყვები მერე მისი საფლავის ქვას წავაწერე: "რა არის სიცოცხლე? - სიცოცხლე სევდა არის, ადამიანად ყოფნის ტკბილი სევდა. - სიკვდილი? - სიკვდილიც სევდა არის, არყოფნის სევდა"...

გოდერძის სახელობის მუზეუმი

2019 წლის 2 ნოემბერს პირველად და ჯერჯერობით უკანასკნელად მოვხვდი ჩოხში. სწორედ მაშინ შევიტყვე, რომ გოდერძი ჩოხელს გუდამაყრის ხეობის სოფელ ჩოხში, თურმე, სახლი არ ჰქონია. იგი ბიძის სახლში ცხოვრობდა, ქვემო ჩოხში. ჰოდა, ეს მართალი კაცი 65 წელიწადს ელოდა საკუთარ სახლს თავის სოფელში და, როგორც იქნა, იმ წელს ეღირსა. მას დღეს გოდერძი ჩოხელის მუზეუმი ჰქვია. ბევრი ადამიანი დაესწრო იმ დღეს გოდერძობას და ბევრი რამ ითქვა გოდერძიზე. არ მავიწყდება ჩემი საყვარელი პოეტისა და ადამიანის - ტარიელ ხარხელაურის ნათქვამი: - მუზეუმი გოდერძი ჩოხელს არ სჭირდებოდა, ეს მუზეუმი ჩვენ გვჭირდება, ეს სჭირდება გუდამაყრის ხეობას, როგორც საყრდენი, წუთისოფლის სივრციდან რომ არ წაიშალოს. როგორც ვაჟა-ფშაველა არის ჩარგლის სასიცოცხლო არტერია, გუდამაყრის ხეობის სასიცოცხლო არტერიაც გოდერძი ჩოხელი უნდა იყოსო.

გოდერძის სულის ცხენი

წლების წინ ბაზალეთის ტბის პირას დოღზე მიმიპატიჟეს. უცნაურ გარემოში აღმოვჩნდი: გალავანშემორტყმულ ეზოში ორი კოშკი აღემართად. ერთი აშკარად ხევსურული იყო, მეორე - ევროპული. მათ შორის სცენა გაეკეთებინათ, რომლის უკანა კედელზე გაკრულ დიდ ბანერს გოდერძი ჩოხელის სურათი ამშვენებდა. ის დოღი ბაზალეთზე კაი ყმის, გოდერძი ჩოხელის ხსოვნას იმ კარმიდამოს პატრონმა, მხატვარმა დავით ქაფიაშვილმა მიუძღვნა. ჯერ დოღი გაიმართა, მერე - დაჯილდოება და ბოლოს - ხსოვნის საღამო. საინტერესო სანახაობა იყო: რამდენიმე ახალგაზრდა ძლივს აკავებდა შეუკაზმავ ცხენებს. მაშინვე ერთ-ერთ ცხენს დავადგით თვალი, მე-9 ნომერს. თურმე, გოდერძის მეუღლეს, ნინოსაც გულში ის აურჩევია.

დაემთხვა, რომ უხუცესმაც სწორედ ის ცხენი აკურთხა გოდერძის სახელზე. მერე ყველა მხედარს მშვიდობიანი გზა უსურვეს, ზარიც დარეკეს და ხალხის ყიჟინა უმალ შეერია ფლოქვების ხმას. ჩვენი ჯილა და გოდერძის სულის ცხენი, მე-9 ნომერი, სტარტიდანვე დაწინაურდა და მისმა 17 წლის მხედარმა ბექა ქაფიაშვილმა ცხენი ფინიშთანაც ასე დაწინაურებული მოაქროლა. მახსოვს, ემოციას ვერც ნინო მელაშვილი მალავდა: - ძალიან ბედნიერი ვარ ძალიან მიხარია, არა მარტო იმიტომ, რომ გოდერძის სულის ცხენი დაილოცა და გოდერძის ხსოვნას მიეძღვნა ეს დღე. ქართული სული ძალუმად იგრძნობა აქ და, ალბათ, ამან იმოქმედა. გოდერძიმ ბევრი მოთხრობა დაწერა სულის ცხენზე, სცენარიც კი ჰქონდა, მაგრამ, სამწუხაროდ, ვერ გადაიღო, დღეს კი მისმა სულის ცხენმა და მხედარმაც ძალიან ისახელეს თავიო!

ნათელი და მარადიული ხსოვნა მართალი გოდერძის უკვდავ სულს, მის დანატოვარს კი დღეგრძელობა და გამრავლება!

ავტორი: ირმა ხარშილაძე