გო­ნი­ოს ცი­ხე­სი­მაგ­რე აჭა­რის კულ­ტუ­რუ­ლი მემ­კვიდ­რე­ო­ბის უნი­კა­ლუ­რი ძეგლია. იქ ყო­ველ­წლი­უ­რად მუდ­მივ­მოქ­მე­დი არ­ქე­ო­ლო­გი­უ­რი ექ­სპე­დი­ცია მუ­შა­ობს, რო­მე­ლიც ყო­ველ­თვის სა­ინ­ტე­რე­სო აღ­მო­ჩე­ნებს აკე­თებს.

• თორ­ნი­კე მა­მი­სე­იშ­ვი­ლი, აჭა­რის კულ­ტუ­რუ­ლი მემ­კვიდ­რე­ო­ბის დაც­ვის სა­ა­გენ­ტოს მეც­ნი­ერ თა­ნამ­შრო­მე­ლია და არ­ქე­ო­ლო­გი­ის მი­მარ­თუ­ლე­ბით ბა­თუ­მის სა­ხელ­მწი­ფო უნი­ვერ­სი­ტე­ტის დოქ­ტო­რან­ტი. ამ­ჯე­რად სწო­რედ ის მოგ­ვაწ­ვდის გო­ნი­ოს ცი­ხის შე­სა­ხებ სა­ინ­ტე­რე­სო ამ­ბებს.

თორ­ნი­კემ ეს პრო­ფე­სია უზო­მო ცნო­ბის­მოყ­ვა­რე­ო­ბის გამო გა­და­წყვი­ტა - "არ­ქე­ო­ლო­გია ხომ ცნო­ბის­მოყ­ვა­რე­ო­ბაა წარ­სუ­ლის შე­სა­ხებ. ბავ­შვო­ბა­ში, როცა მშობ­ლებს და­სას­ვე­ნებ­ლად დავ­ყავ­დი და ციხე-სი­მაგ­რე­ებს მი­ვად­გე­ბო­დით ხოლ­მე, სულ მა­ინ­ტე­რე­სებ­და, ვისი აშე­ნე­ბუ­ლი იყო, რა ბრძო­ლა მოხ­და იქ. მე­ტის გა­სა­გე­ბად და შე­საც­ნო­ბად კლდე­ებ­ზე დავ­ღო­ღავ­დი. მერე ამას ბო­ლომ­დე მივ­ყე­ვი და მივ­ყე­ვი,“ - გვე­უბ­ნე­ბა თორ­ნი­კე მა­მი­სე­იშ­ვი­ლი და თა­ვის პირ­ველ არ­ქე­ო­ლო­გი­ურ ექ­სპე­დი­ცი­ას ასე იხ­სე­ნებს:

• "რო­დე­საც მუ­შა­ო­ბა და­ვი­წყე აჭა­რის კულ­ტუ­რუ­ლი მემ­კვიდ­რე­ო­ბის დაც­ვის სა­ა­გენ­ტო­ში, აწ­გან­სვე­ნე­ბულ­მა შოთა მა­მუ­ლა­ძემ გო­ნი­ო­ში, ველ­ზე გა­მიშ­ვა და საკ­მა­ოდ დიდი პა­სუ­ხის­მგებ­ლო­ბე­ბი და­მა­კის­რა. რად­გან ჩემი ინ­ტე­რე­სის სფე­რო რო­მა­უ­ლი პე­რი­ო­დია, სწო­რედ იქ მოვ­ხვდი, სა­დაც უნდა მოვ­ხვედ­რი­ლი­ყა­ვი...

პირ­ვე­ლი ნივ­თე­ბი, რო­მელ­საც შე­ვე­ხე, რო­მა­ე­ლი ჯა­რის­კა­ცე­ბის იყო, რაც ამა­ღელ­ვე­ბე­ლი აღ­მოჩ­ნდა, მი­უ­ხე­და­ვად იმი­სა, რომ ისი­ნი მა­ნამ­დე მუ­ზე­უმ­შიც მქონ­და ნა­ნა­ხი. არ­ტე­ფაქ­ტებს მა­შინ მი­ვაკ­ვლიე და მათ­გან 10 ძა­ლი­ან სა­ინ­ტე­რე­სო ნივ­თი, დღეს უკვე მუ­ზე­უმ­ში დევს. სა­ო­ცა­რი ემო­ცია იყო ბე­ჭე­დი რომ აღ­მო­ვა­ჩი­ნეთ, რო­მელ­ზეც ადა­მი­ა­ნი და ვირი გახ­ლდათ გა­მო­სა­ხუ­ლი. შემ­დეგ გა­ირ­კვა, რომ ის რო­მა­უ­ლი სამ­ყა­რო­დან ცნო­ბი­ლი სცე­ნა იყო. ბე­ჭე­დი კი სამ­ხედ­რო და­წი­ნა­უ­რე­ბუ­ლი პი­რის სა­კუთ­რე­ბა უნდა ყო­ფი­ლი­ყო, ცენ­ტუ­რი­ო­ნის, ანუ 100-მე­თა­უ­რის. ამას მოჰ­ყვა მო­ნე­ტე­ბი, სიმ­პუ­ლუ­მი, ანუ ჩამ­ჩა, რო­მე­ლიც გარ­კვე­ულ რი­ტუ­ალ­ში გა­მო­ი­ყე­ნე­ბო­და...

- და მათი ნახ­ვა დღეს გო­ნი­ოს მუ­ზე­უმ­ში მი­სულ ნე­ბის­მი­ერ მსურ­ველს შე­უძ­ლია... აღ­ნიშ­ნულ მუ­ზე­უმ­ში ჩემ­თვის ერთ-ერთი სა­ინ­ტე­რე­სო ნივ­თი ქა­ლის ყელ­სა­ბა­მი აღ­მოჩ­ნდა, რო­მელ­საც სა­ო­ცა­რი მძი­ვე­ბი აქვს...

- მძი­ვი აღ­მო­ა­ჩი­ნეს სო­ფელ მა­ხო­ში, გო­ნი­ოს თავ­ზვე. ად­გი­ლობ­რივ­მა მო­სახ­ლე­ო­ბამ შემ­თხვე­ვით, მი­წათ­მოქ­მე­დე­ბის დროს ბაღ­ში მი­აგ­ნო. იქ რამ­დე­ნი­მე სა­მარ­ხიც აღ­მოჩ­ნდა, სა­დაც სა­ინ­ტე­რე­სო ნივ­თე­ბი იყო. მათ შო­რი­საა ჩემ­თვის საყ­ვა­რე­ლი მი­ნის ჭიქა, რო­მე­ლიც სრუ­ლი­ად და­ცუ­ლია და ისიც მუ­ზე­უმ­შია გან­თავ­სე­ბუ­ლი.

ეს კი იმას ნიშ­ნავს, რომ ჯა­რის­კა­ცე­ბი, რომ­ლე­ბიც სამ­ხედ­რო სამ­სა­ხურს და­ამ­თავ­რებ­დნენ (სამ­სა­ხუ­რი 15-20 წელი გრძელ­დე­ბო­და და იმ პე­რი­ოდ­ში და­ო­ჯა­ხე­ბის უფ­ლე­ბა არ ჰქონ­დათ), მათ სა­ხელ­მწი­ფო ფულს აძ­ლევ­და, რის შემ­დე­გაც უკვე ცო­ლის მოყ­ვა­ნა შე­ეძ­ლოთ. ისი­ნიც ქმნიდ­ნენ ოჯახს და ცი­ხე­სი­მაგ­რის ახ­ლოს სახ­ლდე­ბოდ­ნენ. სწო­რედ ამი­ტომ, მა­ხო­შია მათი კვა­ლი მიკ­ვლე­უ­ლი. ალ­ბათ, ის სამ­კა­უ­ლიც ერთ-ერთი ყო­ფი­ლი ჯა­რის­კა­ცის მე­უღ­ლეს ეკუთ­ვნო­და.

იქვე მო­ნე­ტე­ბიც იპო­ვეს, რო­მე­ლიც II-III სა­უ­კუ­ნით თა­რიღ­დე­ბა.

- ამ­რი­გად იმ პე­რი­ოდ­ში, იმ ტე­რი­ტო­რი­ა­ზე ცხოვ­რობ­დნენ რო­მა­უ­ლი ოჯა­ხე­ბი და ზო­გა­დად, გო­ნი­ოს ცი­ხეც მაგ დრო­ინ­დე­ლია. გა­სულ სა­უ­კუ­ნე­ში გო­ნი­ოს ცი­ხის მიმ­დე­ბა­რედ ოქ­როს გან­ძიც იქნა აღ­მო­ჩე­ნი­ლი...

- კი, სა­დღაც 80-იან წლებ­ში ტრაქ­ტორ­მა გზის გაყ­ვა­ნის დროს ოქ­როს გან­ძის იპო­ვა და მისი ნა­წი­ლიც მუ­ზე­უმ­ში ინა­ხე­ბა. სა­ერ­თოდ, იმ პე­რი­ოდ­ში ხდე­ბო­და ასე­თი შემ­თხვე­ვი­თი აღ­მო­ჩე­ნე­ბი. უფრო სა­ფუძ­ვლი­ა­ნი კვლე­ვა კი, 1995 წლი­დან და­ი­წყო და დღემ­დე მიმ­დი­ნა­რე­ობს. ყო­ველ­წლი­უ­რი არ­ქე­ო­ლო­გი­უ­რი ექ­სპე­დი­ცი­ე­ბი, სა­დაც ქარ­თვე­ლებ­თან ერ­თად უცხო­ე­ლი კო­ლე­გე­ბიც არი­ან ჩარ­თუ­ლი. სხვა­დას­ხვა დროს იყ­ვნენ გერ­მა­ნე­ლე­ბი, იტა­ლი­ე­ლე­ბი. დღეს პო­ლო­ნე­ლე­ბი მუ­შა­ო­ბენ. მოკ­ლედ, 21-ე სა­უ­კუ­ნე­ში ამ ყვე­ლა­ფერს სე­რი­ო­ზუ­ლი სახე მი­ე­ცა და კვლე­ვა-ძი­ე­ბა ფარ­თო­მას­შტა­ბი­ა­ნი გახ­და.

- მუ­ზე­უმ­ში სა­გან­გე­ბო ად­გი­ლას არის გან­თავ­სე­ბუ­ლი უნი­კა­ლუ­რი ექ­სპო­ნა­ტი - ჭრა­ქი. გვი­ამ­ბეთ ამ ნივ­თის შე­სა­ხებ.

- ჩემი აღ­მო­ჩე­ნი­ლია. მისი სა­ხით, შარ­შან მარ­თლა სა­ინ­ტე­რე­სო არ­ტე­ფაქტს მი­ვა­გე­ნი. მი­წი­დან სა­კუ­თა­რი ხე­ლით ამო­ვი­ღე - 10 კაცი ვმუ­შა­ობ­დით. ფენა-ფენა მივ­დი­ვართ ხოლ­მე, 20-20 სან­ტი­მეტრს ვი­ღებთ, რომ არა­ფე­რი დაგ­ვერ­ღვეს და თი­თო­ე­უ­ლი ფენა ბო­ლომ­დე იქ­ნას შეს­წავ­ლი­ლი. ვინ­მეს წე­რაქ­ვი არას­წო­რად რომ და­ერ­ტყა, შე­იძ­ლე­ბო­და, სა­ერ­თოდ აღ­ნიშ­ნუ­ლი ჭრა­ქი დაფშვნი­ლი­ყო. ამი­ტომ, დიდი სიფრ­თხი­ლეა სა­ჭი­რო. გაგ­ვი­მარ­თლა, რომ აღ­მო­ვა­ჩი­ნეთ და მი­წი­დან ასე უვ­ნებ­ლად ამო­ვი­ღეთ.

სა­ერ­თოდ ბრინ­ჯაო მწვა­ნე ფერს იძენს, მარ­ტი­ვად შე­სამ­ჩნე­ვია, ამის გამო მისი მწვა­ნე შე­ფე­რი­ლო­ბაც მა­შინ­ვე შევ­ნიშ­ნე და სა­ბო­ლო­ოდ, ხელ­ში ჭრა­ქი შემ­რჩა... სა­ინ­ტე­რე­სო ის არის, რომ სა­დაც ვმუ­შა­ობ­დით, იქ აბა­ნო აღ­მოჩ­ნდა, რაც იქ პირ­ვე­ლი აბა­ნო არ არის, მაგ­რამ ეს იმით არის მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნი, რომ რამ­დე­ნი­მე გან­ყო­ფი­ლე­ბა აქვს. მაგ ად­გი­ლას სულ აბა­ნოს­თვის და­მა­ხა­სი­ა­თე­ბე­ლი არ­ტე­ფაქ­ტე­ბი ამო­დი­ო­და.

- მა­გა­ლი­თად?

- სამ­შე­ნებ­ლო კე­რა­მი­კა, აგუ­რი, კრა­მი­ტი, მი­ნის ჭურ­ჭე­ლი. იმ დროს­თვის აბა­ნო­ში ზე­ი­თუ­ნის ზეთი გა­მო­ი­ყე­ნე­ბო­და, რო­გორც დღეს ჩვენ სა­პონს და შამ­პუნს ვი­ყე­ნებთ. ზე­ი­თუ­ნის ზეთს რად­გან უნი­კა­ლუ­რი სამ­კურ­ნა­ლო თვი­სე­ბე­ბი აქვს, მას ტან­ზე ის­ვამ­დნენ და სტრი­გი­ლით, სპე­ცი­ა­ლუ­რი არა­ბას­რი სა­მარ­თლებ­ლით იშო­რებ­დნენ... იქ კი­დევ არა­ერ­თი ჭრა­ქი აღ­მოჩ­ნდა. მაგ­რამ იმ ჭრაქ­მა, რა­ზეც უკვე ვი­სა­უბ­რეთ, ყვე­ლა რე­კორ­დი მოხ­სნა. როცა ასე­თი არ­ტე­ფაქ­ტი აღ­მოჩ­ნდე­ბო­და ხოლ­მე, ბა­ტო­ნი ამი­რა­ნი იტყო­და, რომ ექ­სპე­დი­ცია დამ­თავ­რე­ბუ­ლია.

შემ­დეგ მწვა­ნე შე­ფე­რი­ლო­ბის ბრინ­ჯა­ოს ჭრა­ქის შე­სა­ხებ კვლე­ვა-ძი­ე­ბა რომ და­ვი­წყეთ, მისი ბევ­რი ანა­ლო­გი ვნა­ხეთ. ყვე­ლა­ზე მიმსგავ­სე­ბუ­ლი ლონ­დო­ნის, სტამ­ბო­ლის მუ­ზე­უ­მებ­შია (მსგავ­სი ტიპი ნუ­ბი­ე­ლის სა­ხელ­წო­დე­ბით გა­ნი­სა­ზღვრე­ბა. ნუ­ბი­ე­ლე­ბი ეგ­ვიპ­ტის ტე­რი­ტო­რი­ა­ზე ცხოვ­რობ­დნენ). ჭრაქს აქვს აფ­რი­კე­ლის თა­ვის გა­მო­სა­ხუ­ლე­ბა. იმ ვარ­ცხნი­ლო­ბის გამო, რაც აღ­მო­ჩე­ნილ ნივთზე ნათ­ლად ჩანს, აფ­რი­კე­ლე­ბის­თვის იყო და­მა­ხა­სი­ა­თე­ბე­ლი. ამი­ტომ მას აფ­რი­კე­ლის თა­ვის გა­მო­სა­ხუ­ლე­ბას უწო­დე­ბენ.

- ეს ჭრა­ქი ვისი შე­იძ­ლე­ბა ყო­ფი­ლი­ყო?

- ჩვე­უ­ლებ­რი­ვი ჯა­რის­კა­ცის კუთ­ვნი­ლე­ბა შე­უძ­ლე­ბე­ლია ყო­ფი­ლი­ყო, რად­გან ფუ­ფუ­ნე­ბის ნივ­თია. სა­ვა­რა­უ­დოდ, ცენ­ტუ­რი­ო­ნი­საა, 100-მე­თა­უ­რის, ანუ წარ­ჩი­ნე­ბუ­ლი სამ­ხედ­რო პი­რის. სა­ვა­რა­უ­დოდ, II-III სა­უ­კუ­ნე­ე­ბის უნდა იყოს. იმი­ტომ, რომ იქ აღ­მო­ჩე­ნი­ლი ყვე­ლა ნივ­თი ძი­რი­თა­დად იმ პე­რი­ოდს ეკუთ­ვნის. აბა­ნოს ტე­რი­ტო­რი­ა­ზე ნა­პოვ­ნია ასე­ვე აგუ­რე­ბი, რო­მელ­საც აქვს დამ­ღა. რო­მა­ელ ლე­გი­ო­ნე­რებს ასე­თი თვი­სე­ბა ჰქონ­დათ, აგურს ყა­ლიბ­ში რომ ჩა­მო­ას­ხამ­დნენ, სა­კუ­თარ დამ­ღას უკე­თებ­დნენ, რომ შემ­დგომ იმ შე­ნებ­ლის წარ­წე­რა ჰქო­ნო­და. ეს შე­ნო­ბა, ჩვენ მიერ აღ­მო­ჩე­ნი­ლი აგუ­რე­ბით დგინ­დე­ბა, რომ III სა­გი­ტა­რი­უ­სის (მშვილ­დო­სა­ნი) კოჰორ­ტი­საა.

- შემ­დგომ ინ­ფორ­მა­ცია რომ მო­ი­ძი­ეთ, რა გა­ირ­კვა?

- ის მშვილ­დოს­ნე­ბი სი­რი­უ­ლი წარ­მო­მავ­ლო­ბის იყ­ვნენ, რომ­ლე­ბიც კა­პა­დო­კი­ა­ში მსა­ხუ­რობ­დნენ. ერთი პე­რი­ო­დი გო­ნი­ო­შიც მო­უ­წი­ათ და­ბა­ნა­კე­ბა. ჩემი აზ­რით, პარ­თი­ას­თან ომის დროს უნდა მომ­ხდა­რი­ყო ეს ყვე­ლა­ფე­რი. ამი­ტომ, შეგ­ვიძ­ლია აღ­ნიშ­ნუ­ლი ჭრა­ქი და­ვა­სა­ხე­ლოთ, რო­გორც მათ მიერ იქ მო­ტა­ნი­ლი ნივ­თი.

- გო­ნი­ოს ციხე-სი­მაგ­რე რა­ტომ უნდა ნა­ხოს ადა­მი­ან­მა და რა­ტომ არის ის აჭა­რის კულ­ტუ­რუ­ლი მემ­კვიდ­რე­ო­ბის ნუს­ხა­ში სა­პა­ტიო ად­გილ­ზე?

- რომი იმ დრო­ის­თვის უდი­დე­სი ცი­ვი­ლი­ზა­ცი­ის ად­გი­ლი იყო, რომ­ლის ნა­წი­ლი ყვე­ლას სურ­და, რომ ყო­ფი­ლი­ყო. ჩვენ გვერ­გო იმის პა­ტი­ვი, ისი­ნი აქ მო­სუ­ლიყ­ვნენ, რაც მთა­ვა­რი, ბრძო­ლით არ მო­სუ­ლან. ჩვენ მათ­თან კარ­გი ურ­თი­ერ­თო­ბა გვქონ­და. ამას­თან, შო­რის ჩვე­ნი ჯა­რის­კა­ცე­ბი რო­მა­ე­ლებ­თან მსა­ხუ­რობ­დნენ, რაც პა­ტი­ვად ით­ვლე­ბო­და.

გო­ნი­ოს ცი­ხის ზე­მოთ, მთე­ბის­კენ რომ მივ­დი­ვართ, 2 კი­ლო­მეტრში მიმ­ზიდ­ვე­ლი ქვა ჩან­და, რო­მელ­საც ოთხკუ­თხე­დად ამოჭ­რი­ლი ფოსო ჰქონ­და, რა­მაც ჩვე­ნი ყუ­რა­დღე­ბა მი­იქ­ცია. იქ 2-კვი­რი­ა­ნი გა­თხრე­ბი ჩა­ტარ­და. ქარ­თვე­ლი და პო­ლო­ნე­ლი კო­ლე­გე­ბი მუ­შა­ობ­დნენ და მა­რა­ნი აღ­მოჩ­ნდა... იქვე იყო აუზი, სა­დაც ჩა­წუ­რუ­ლი წვე­ნი ჩა­დი­ო­და, იყო სას­მი­სე­ბი, ჭრა­ქე­ბი, რომ სივ­რცე გა­ე­ნა­თე­ბი­ნათ. ეს იმა­ზე მე­ტყვე­ლებს, რომ ად­გი­ლობ­რი­ვებს სა­შუ­ა­ლე­ბა მი­ე­ცათ, რო­მა­უ­ლი კულ­ტუ­რა გა­ე­ზი­ა­რე­ბი­ნათ, მათი ნა­წი­ლი გამ­ხდა­რიყ­ვნენ. რო­მა­ე­ლებ­თან ვაჭ­რო­ბა ეწარ­მო­ე­ბი­ნათ, ასე­ვე სა­კუ­თა­რი ბიზ­ნე­სი გა­ე­ფარ­თო­ე­ბი­ნათ. მათ­თვი­საც ის ყვე­ლა­ფე­რი დიდი სარ­გე­ბე­ლი ყო­ფი­ლი­ყო. ჯა­რის­კა­ცე­ბი, რომ­ლე­ბიც ცი­ხე­სი­მაგ­რე­ში მსა­ხუ­რობ­დნენ, თა­ვი­სუ­ფალ დროს გა­რეთ გა­მო­დი­ოდ­ნენ, ად­გი­ლობ­რი­ვებ­თან თა­ნამ­შრომ­ლობ­დნენ, მე­გობ­რობ­დნენ. ამ ურ­თი­ერ­თო­ბამ ბევ­რი რამ გვას­წავ­ლა და მათ ნა­წი­ლად გვაქ­ცია.

ამის გარ­და მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნია, რომ გო­ნი­ოს ციხე ერ­თა­დერ­თი კარგ მდგო­მა­რე­ო­ბა­ში შე­მო­ნა­ხუ­ლი რო­მა­უ­ლი ცი­ხე­სი­მაგ­რეა, რო­მე­ლიც სა­ქარ­თვე­ლო­ში არ­სე­ბობს და ჯერ კი­დევ მყა­რად დგას, ის I სა­უ­კუ­ნე­ში აშენ­და.

- გო­ნი­ოს ცი­ხის მიმ­დე­ბა­რედ ერთ-ერთ პირ­ველ და­სახ­ლე­ბა­ზე რას გვე­ტყვით?

- იმ ად­გილ­ზე, სა­დაც რო­მა­ე­ლე­ბი მო­ვიდ­ნენ, მა­ნამ­დე ჩვე­ნი წი­ნაპ­რე­ბი - კოლ­ხე­ბი ცხოვ­რობ­დნენ. ამის შე­სა­ხებ ინ­ფორ­მა­ცია არა­ერ­თი ბერ­ძნუ­ლი წყა­რო­დან გვაქვს. მა­გა­ლი­თად, ქსე­ნო­ფონ­ტეს "ანა­ბა­სის­ში“ აღ­წერს, რომ იქ კოლ­ხი ტო­მე­ბი ცხოვ­რობ­დნენ. თვი­თონ ცი­ხე­სი­მაგ­რეს რაც შე­ე­ხე­ბა, არ­სე­ბობს ასე­თი ვა­რა­უ­დი, რომ ის ტე­რი­ტო­რი­აც პონ­ტოს სა­მე­ფოს შე­მად­გენ­ლო­ბა­ში შე­დი­ო­და. შე­საძ­ლე­ბე­ლია, იმათ ჰქო­ნო­დათ აქ ცი­ხე­სი­მაგ­რე, რო­მე­ლიც შემ­დეგ რო­მა­ე­ლებ­მა ჩა­იგ­დეს ხელ­ში. თა­ვად მათ აშე­ნე­ბულ ცი­ხე­სი­მაგ­რეს რაც შე­ე­ხე­ბა, ვი­ცით, რომ პირ­ვე­ლი სა­უ­კუ­ნის 70-იან წლებ­ში აქ უკვე ცი­ხე­სი­მაგ­რე იდგა. ამას არა­ერ­თი წყა­რო ადას­ტუ­რებს. პირ­ვე­ლი სა­უ­კუ­ნის იმ­პე­რა­ტორ ნე­რო­ნის სა­ხელ­თან რო­მაა გო­ნი­ოს ციხე და­კავ­ში­რე­ბუ­ლი, ამის და­მა­დას­ტუ­რე­ბე­ლი მო­ნე­ტაა გო­ნი­ოს ცი­ხის შიდა ტე­რი­ტო­რი­ა­ზე აღ­მო­ჩე­ნი­ლი.

- მა­ტა­თა მო­ცი­ქუ­ლის საფ­ლა­ვია გო­ნი­ოს ცი­ხის ტე­რი­ტო­რი­ა­ზე... ეს რე­ა­ლუ­რი საფ­ლა­ვია?

- სიმ­ბო­ლუ­რი საფ­ლა­ვია, არა­და, ბევ­რს ჰგო­ნია, რომ ის ცი­ხის ტე­რი­ტო­რი­ა­ზეა და­საფ­ლა­ვე­ბუ­ლი. ასე ვერ იქ­ნე­ბო­და. ცი­ხე­სი­მაგ­რე­ში რო­მა­უ­ლი არ­მი­ის სულ წარ­ჩი­ნე­ბუ­ლი გე­ნე­რა­ლი რომ მომ­კვდა­რი­ყო, იმა­საც კი არ დაკ­რძა­ლავ­დნენ, მათ კარ­გად იცოდ­ნენ სა­მარ­ხე­ბის მნიშ­ვნე­ლო­ბაც - შე­საძ­ლოა, ის რა­ღაც და­ა­ვა­დე­ბის გავ­რცე­ლე­ბის სა­წინ­და­რი ყო­ფი­ლი­ყო. ამი­ტომ საფ­ლა­ვე­ბიც კი საკ­მა­ოდ მო­შო­რე­ბით ჰქონ­დათ.

მერე მა­ტ­ა­თას დაკ­რძალ­ვის ად­გილ­ზე რამ­დე­ნი­მე ქვე­ყა­ნა გა­მოთ­ქვამს პრე­ტენ­ზი­ას, - ჩვენ­თან არის დაკ­რძა­ლუ­ლიო. ერთ-ერთ წყა­რო­ში აფ­სა­რო­სიც სა­ხელ­დე­ბა, თუმ­ცა არ სა­ხელ­დე­ბა, რომ გო­ნი­ოს ცი­ხე­შია. რად­გან წყა­რო­ებ­ში ნახ­სე­ნე­ბი იყო აფ­სა­რო­სი, გო­ნი­ოს ცი­ხე­სი­მაგ­რე მიჩ­ნე­უ­ლი იქნა სიმ­ბო­ლურ საფ­ლა­ვად.

რაც შე­ე­ხე­ბა ქვას, სა­დაც არის მცი­რე სამ­ლოც­ვე­ლო აგე­ბუ­ლი, საკ­მა­ოდ ახა­ლია, და­ახ­ლო­ე­ბით 15 წლის მო­ტა­ნი­ლია ად­გი­ლობ­რი­ვი მო­სახ­ლე­ო­ბის მიერ, რომ­ლებ­მაც ყა­ნა­ში მუ­შა­ო­ბის დროს აღ­მო­ა­ჩი­ნეს. დღეს ქვა სა­დაც დევს, იქ საფ­ლა­ვი კი­დევ ერთი მი­ზე­ზით ვერ იქ­ნე­ბო­და, იმ ად­გი­ლას აღ­მო­ჩე­ნი­ლია აბ­დე­სი, ად­გი­ლი, სა­დაც მუს­ლი­მე­ბი მე­ჩეთ­ში შეს­ვლის წინ ფეხს იბან­დნენ...

მა­ტა­თა ერთ-ერთი ვერ­სი­ით, დაკ­რძა­ლუ­ლია გო­ნი­ოს ტე­რი­ტო­რი­ა­ზე, თუმ­ცა არა ცი­ხის ტე­რი­ტო­რი­ა­ზე... ასე რომ, გო­ნი­ოს ცი­ხე­ში მო­სულ სტუ­მარს ძალ­ლი­ან სა­ინ­ტე­რე­სო ფაქ­ტე­ბის ნახ­ვა და ამ­ბე­ბის მოს­მე­ნა მო­უ­წევს.

• ნა­ხეთ ასე­ვე:
• "აქ არის ყუ­რძნის მტე­ვა­ნი, რტო­ე­ბი, ეს არ არის გე­ო­მეტ­რი­უ­ლი მო­ზა­ი­კა" - რას ამ­ბო­ბენ არ­ქე­ო­ლო­გე­ბი პეტ­რას ცი­ხე­ში ნა­პოვნ არ­ტე­ფაქ­ტებ­ზე და რის შე­სა­ხებ მი­ა­ნიშ­ნებს უნი­კა­ლუ­რი აღ­მო­ჩე­ნა